Robert Merton i paradygmat analizy funkcjonalnej

1.

1. Krytyka systemu pojęciowego Parsonsa i przyjęcie strategii średniego zasięgu (wielkie systemy teoretyczne zawieszone są w badawczej próżni,, teoria Parsonsa nie jest teorią - nie ma w niej twierdzeń o zależnościach pomiędzy zmiennymi - ale systemem filozoficznym; powinno tworzyć się teorie specjalne, z których można wyprowadzić hipotezy dające się empirycznie zweryfikować i dopiero wówczas budować ogólniejsze schematy pojęciowe; teoria średniego zasięgu; zbiór logicznie powiązanych założeń, z których wyprowadza się empirycznie weryfikowalne hipotezy

2. Krytyka wczesnego funkcjonalizmu (krytyka tezy o funkcjonalnej jedności systemów, krytyka tezy o funkcjonalnej uniwersalności elementów systemu; krytyka tezy o niezbędności funkcjonalnej elementów dla systemu).

3. Paradygmat analizy funkcjonalnej (paradygmat analizy funkcjonalnej pozwala ustalić na drodze empirycznej relacje wiążące dany element z szerszą strukturą społeczną; kroki analityczne: opis elementu, wskazanie głównych alternatyw, motywy jednostek, niezamierzone i ukryte konsekwencje działań jednostkowych

2. Główne nurty krytyki funkcjonalizmu

1. Funkcjonalizm jako ogólna teoria nauk społecznych

2. Funkcjonalizm jako zła teoria (problemy teleologii i tautologii)

3. Funkcjonalizm jako teoria jednostronna (pozaczasowa utopia zgody i szczęśliwości)

4. Funkcjonalizm jako teoria konserwatywna (wykazuje w jaki sposób poszczególne instytucje przyczyniają się do utrzymania społeczeństwa przy życiu)

3. Znaczenie funkcjonalizmu

1. Integracja dyscypliny: aspekt pozytywny i negatywny (chłopak do bicia)

2. Zwrócenie uwagi na zagadnienia całości i systemowości rzeczywistości społecznej i na zagrożenia ze strony redukcjonizmu socjologicznego

3. Kontynuacje: neofunkcjonalizm

Funkcjonalizm Niklasa Luhmanna

1. Renesans funkcjonalizmu w Europie i USA (wczesne lata 80-te) - N. Luhmann, J. Alexander, P. Colomy.

1. Uwarunkowania społeczne powrotu do wątków funkcjonalnych: wzrost złożoności organizacji społecznej, pojawienie się symptomów kryzysu państwa opiekuńczego, rozrost struktur administracyjnych i biurokratycznych

2. Zmiana paradygmatu funkcjonalnego: położenie nacisku na relacje pomiędzy systemem a jego otoczeniem, a nie na relacje: część - całość w obrębie samego systemu

3. Zwrócenie uwagi na konflikt pomiędzy subsystemami systemu społecznego

4. Zwrócenie uwagi na rolę codziennych interakcji w wytwarzaniu porządku społecznego

5. Integracja jako problem dla systemu, a nie jego wymóg funkcjonalny

6. Rozwój systemu przebiega zarówno poprzez procesy dyferencjacji jak i de-dyferencjacji: upraszczania złożonych systemów społecznych (współczesna administracja, upraszczanie struktur decyzyjnych w organizacjach biznesowych)

2. Koncepcja systemu autopoietycznego Niklasa Luhmanna

1. Inspiracje teoretyczne: koncepcja H. Spencera, funkcjonalizm T. Parsonsa, fenomenologia, biologia (H. Maturana, F. Varela - autopoieza organizmów biologicznych)

2. Natura systemu tkwi w jego relacjach ze środowiskiem: system dąży do redukcji złożoności środowiska. Redukcja złożoności odnosi się do sposobu w jaki system wybiera odpowiednie opcje ze środowiska oraz jak zawęża ilość możliwych alternatyw. Proces wewnętrznego różnicowania się systemu jest jedną z możliwości redukowania przez system złożoności środowiska.

3. Kompleksowość i kontyngencja. Adaptacja ludzi do środowiska jest daleko mniejsza niż zwierząt i ten wewnętrzny brak orientacji prowadzi do konieczności ustalania wspólnych reguł. Systemy społeczne różnią się od innych tym, że redukcja złożoności odbywa się w procesie komunikowania znaczeń (subiektywne selekcjonowanie znaczeń).Zjawisko kontyngencji wiąże się z nieograniczoną ilością alternatyw oraz przypadkowością wyboru (konkretny wybór jest jedną z możliwości z całego zbioru alternatyw). Podwójna kontyngencja odnosi się do procesu poprzez który w interakcjach jednostki muszą brać pod uwagę orientacje innych wobec nich samych.

4. Autopoieza systemu społecznego. Z podwójnej kontyngencji oraz z faktu kompleksowości środowiska wynika autopoieza (samoreferencyjność) systemu. Systemy autopoietyczne to takie, które napotykając potencjalnie zagrażające ich autonomii środowisko, przetwarzają i interpretują je w taki sposób, że środowisko przyczynia się do utrwalenia i wzmocnienia ich autonomii. Redukcja kompleksowości odbywa się dzięki komunikacyjnemu i subiektywnemu selekcjonowaniu znaczeń. Zorientowanie na klasy zdarzeń (inspiracja Shutza) prowadzi do funkcjonalnej dyferencjacji systemu. Dzięki rozczłonkowaniu systemu wielość zagadnień i zdarzeń zostaje zastąpiona wielością funkcjonalnie zróżnicowanych podsystemów. System nie reaguje więc na otoczenie, a na jego wewnętrznie wytworzoną wizję. Każda interakcja systemu z otoczeniem jest w istocie reakcją na wewnątrzsystemową reprezentację otoczenia w nim samym. Środowisko służy zatem systemowi do samoobserwacji (samoreferencyjność systemu). Z kolei mechanizmy samoreferencyjne pozwalają na powtórne przystosowanie się do środowiska szybko zmieniającego się i niepewnego.

 

3. Zastosowania Luhmanna teorii systemu autopoietycznego

1. Szerokie zastosowanie koncepcji do zagadnień prawa, religii, państwa, modernizacji, życia codziennego.

2. Koncepcja modernizacji. Modernizacja zakłada wzrastającą kontyngencję i złożoność, potrzebna jest zatem bardziej wyspecjalizowana odpowiedź systemu, która przyspieszyłaby redukcję złożoności. Wwysoko zmodernizowanym społeczeństwie mechanizm `samoreferencyjności' systemu oraz jego różnicowania się jest szczególnie istotne przy redukcji złożoności. Luhmann rozróżnia dwa podstawowe rodzaje różnicowania się systemu: segmentowe (dzielenie się systemu na części, które pełnią identyczne funckcje; system wychowawczy i rodziny), oraz niesegmentowe: części pełnią wyspecjalizowane i komplementarne zadania. Różnicowanie niesegmentowe dzieli się na hierarchiczne (rządzący-rządzeni) i funkcjonalne. W nowoczesnym społeczeństwie wzrost złożoności pociąga za sobą ewolucję społeczeństwa od zróżnicowania segmentowego, poprzez hierarchiczne do funkcjonalnego.

3. Teoria państwa bezpieczeństwa socjalnego. Teoria systemu politycznego stanowi historyczno-polityczną semantykę systemu, jest więc swoistym auto-opisem systemu politycznego. Ewolucja systemów politycznych nowoczesnych społeczeństw industrialnych jest ewolucją przebiegającą w kierunku coraz większego uzależnienia rozwoju społecznego od polityki, co Luhmann nazywa inkluzją polityczną. Zasadniczym pytaniem jest pytanie o to, czy państwo bezpieczeństwa socjalnego jest w stanie realizować zadania, które sobie wyznaczyło bez naruszenia autonomii swoich subsystemów. Skoro jedną z cech systemu, w tym systemu politycznego jest to, że wrażliwość na pewne kwestie (np.na „polityczne” problemy) łączy z niewrażliwością na wszystkie inne, musi to doprowadzać do wewnątrzsystemowych konliktów, albo naruszania wewnętrznej autonomii subsystemów (kolonizacja świata życia codziennego). Odpowiedź Luhmanna ma charakter teoretyczny: problemem jest nie to, że trzeba zmienić wewnętrzną strukturę państwa bezpieczeństwa socjalnego, w celu uniknięcia wewnętrznych napięć (czego się zresztą zrobić nie da), lecz jak wprowadzić pożądane i istotne dla otoczenie treści wykorzystując roziwnięte w obrębie systemu zasady reprodukcji i samoreferencyjności.

4. Krytyka koncepcji

1. Sprowadzając analizę instyutucji jedynie do pojęć systemowych Luhmann nie zauważa, że modernizacja przyczynia się także do upadku instytucji i zanikania wzorów działania.

2. Luhmannowi zarzuca się także nieuprawnione do końca narzucenie podobieństwa autopoiezy biologicznej i społecznej.

3. Koncepcja autonomicznego charakteru zjawisk społecznych zdaje się mieć w ostateczności fatalistyczny, a przynajmniej deterministyczny charakter; nie sposób zmienić logiki działania systemów, jesteśmy więc bezradni wobec problemów społecznych.

---