Kiełkowanie rozpoczyna się pęcznieniem ziarniaków i przemianami biochemicznymi, po czym ukazuje się korzeń zarodkowy i kiełek. kiełek zbóż o ziarniaku oplewionym (jęczm, owies) po wydostaniu się z okrywy ow-nas rośnie początk pod plewką i na zew ukazuje się w jego części wierzchołkowej. U zbóż o ziar. nieopl kiełek po przebiciu okrywy ukazuje się na zew w części zarodkowej ziarniaka. kiełek okrywa pochewka kiełkowa, która jest przekształconym bezbarwnym liściem chroniącym I-szy liść przed uszk mech. Po wydostaniu się kiełka pęka tworząc podłużną szczelinę przez którą ukazuję się I-szy liść (początek wschodów) I-szy liść ma barwę zieloną o różnych odcieniach, sok komórk może być fioletowy (antocyjanowy). I-szy liśc owsa skręca się w lewo u innych w prawo. Wschody trwają do III-go liścia. Krzewienie- po wytworzeniu III liści wzrost ustaje w części nadziemnej. W tym czasie rośl tworzy korzenie przybyszowe oraz źdźbłą boczne. Przy płytkim siewie węzły znajd się blisko siębie, a podziemne międzywęźla są bardzo krótkie. Przy głebokim siewie międzyw wydłuż się, są cienkie i słabe, a poszczególne węzły są od siebie bardziej oddalone. Najslniej krzewi się jęczmień, słabiej żyto, psz oz i owies, najsłabiej psz jara kuk i proso. Zdolność zbóż do wykształcania źdźbeł bocznych określa się współcz krzew ogólnego. Strz w źdźbło- początek jest bardzo mało widoczny. Za pocz przyjmuje się stan, gdy zawiązki kwiatostanu zostaną wyniesione przez rosnące źdźbło na wys ok 5cm nad glebę. Wyczuwalne jest I-sze kolanko na wys 1,5-2cm nd ziemią. Zawiązki kwiatost oraz zawiązek źdźbła wraz z węzłami i międzywęźl formują się w rośl w pączkach jeszcze przed krzewieniem. Na pocz strzel w źdźbło poszczególne węzły w stożku wzrostu widoczne są u podst zaw kwiatostanu w postaci poprzecznych fałdek leżących blisko siebie. W następnym okresie poszczególne międzyweźla szybko wydłużają się i grubieją. Najpierw wydł się międzyw dolne, a potem górne. Międzyw i węzły tworzą łodygę zwaną źdźbłem. W tej fazie intens rozw się liście. Liście zbóż rozmieszczone są naprzemianlegle w dwóch szeregach. Skł się z rurkowatej pochwy liściowej wyrastającej z węzłów, podstawy lub nasady bl liśc oraz płaskiej bl liśc. Pochwa liśc wyrastająca z węzła tworzy łącznie zgrubienie zwane kolankiem. Języczek wyst w formie prostopadle odstającego od błaszki bezbarwnego błoniastego wyrostka, który przylega ściśle do źdźbła chroniąc wnętrze pochwy przed infekcją z zewn. Uszka-wyrastają po obu stronach języczka na brzegach pochwy liśc w kształcie ostróg. Obejmują one źdźbło, dzięki czemu pochwa silniej do niego przylega. Kłoszenie- u zyta psz, jęczm i owsa rozp się gdy na źdźble głównym kwiatostan zaczyna się wydostawać z pochwy liścia górnego (flagowego). Kwiatost zbóź są kłos lub wiecha. Kłos wyst u żyta, pszen, jęczm. Wiechy u owsa, prosa, ryżu. Kukurydza posiada kwiatost męskie w formie wiechy i żeńskie w formie kolby. Podst kłosa tworzy spłaszczona osada kłosowa, zbud jest z odcinków zwanych członami osadki kłosowej. Górna część człona jest poszerzona i zgrubiała tworząc pięterko osadki, na którym są osadzone kłoski. U żyta i pszen 1 kłosek, jęczm 3. Wiecha znajd się na przedłużeniu międzywęźla źdźbła. Kwitnienie: początkiem kwit u żyta jest otwieranie się kwiatków w środkowej części kłosa i ukazywanie się pylników na zewnątrz. Podobnie kwitnie pszenica prz słonecznej i suchej pogodzie. Przy pochmurnej pogodzie i dużej wilg pow plewki kwiatów pszenicy nie otwierają się i pylenie odbywa się przy zamkniętych kwiatach, bez widocznych oznak zewn.
U wszystkich gat zbóż kwitn rozp się w kwiatostanach źdźbeł głównych. Pyłek z pylników pada na znamiona słupka, na nich kiełkuje wytwarzając łagiewkę pyłkową, która po 2-3 godz osiąga zalążnię i przez okienko zalążkowe dostaje się do woreczka zalążk. Jedna z dwu gamet męskich łączy się z komorą jajową tworząc zygotę. Zygota daje początek części ziarniaka, z której rozwija się zarodek. Druga gameta łączy się wtym czasie ze środkowym jądrem woreczka zalążk tworząc zygotę wtórną tworząc bielmo ziarniaka. Po zapłodnieniu znamiona słupka kurczą się i obumierają, a zalążnia rozrasta się do wielkości i kształtu ziarniaka. Dojrzewanie: wyróznia się dojrzałośc mleczną (40-65% wody, ziarniaki mocno uwodnione, konsystencja mleka, łatwo można rozgnieść), woskową( 20-40%, mniej łamliwe, bielmo ma kons woskową), pełną( <20%, rośl pożółkłe, ziarniaki twarde), martwą (<15%, zachodzą procesy biochem obniżające zdolność kiełkow, a zarodek przechodzi w stan spoczynku pożniwnego). Budowa kłosów: 1.Pszenica: -osadka kłos zygzakowata, podzielona na pięterka, owłosiona, -na 1 piętrze znajd 1 się kłosek wielokwiatowy (3-5), -kłosek skł się z 2 plew (górna i dolna) i kwiatków, każdy kwiatek skł się z 2 plewek (łusek), 3 pręcików, 1 słupka, -kwitn w kłosku rozp się od kwiatów dolnych ku górze, -najdorodniejsze są ziarniaki środkowe (w kłosie) a dolne w kłosku, -kształt plew łódeczkowaty, podzielony na 2 nierówne części, żółte, -plewki otaczają ziarniak w całości, u form ościstych zaopatrzone w ości. 2.Żyto: -osadka kłos wyprostowana, owłosiona, podzielona na pięterka, -na 1 pięterku znajd się 1 kłosek (2 kwiatowy), -plewy małe, plewki: dolna z długą ością i włoskami wzdłuż kilu, -plewni nie otaczają ziarniaka w całości. 3.Pszenżyto:- os kłos zygzakowata, podziel na pięterka, -na 1 pietrze znajd się 1 kłosek (4 kw), -dolne plewki zaopatrzone w ości, niezupełnie otaczaja ziarniak, -plewy są wydłużone z ząbkiem, podzielone na 2 nierówne części. 4. Jęczmień-os kłos schodkowa, nieowłosiona, podz na pięt, -na 1 pięt znajd się 3 kłoski 1-kwiatowe, -wyróż formy wielorzędowe i dwurzędowe, -rzędowość oparta jest o ułożenie kwiatków płodnych względem osi osadki, a także, -u form 4-,6- rzędowych wszystkie kwiatki w kłosku są płodne, -u form 2 rzedowych kłosek środk posiada kwiatek płodny, -u form 6- rzęd ziarniaki znajd się w jednakowej odl od osi osadki (patrząc z góry widzimy sześciokąt), -u form 4- boczne ziarn są bliżej osadki niż środk (widzimy prostokąt), -u form 2- plewka dolna zaopatrz jest w ość. 5.Owies: -wiecha-kwitnienei przebiega od góry do dołu, -oś wiechy jest przedłużeniem ostatniego międzywęźla, podziel jest na węzły i międzyw, -z węzłów wyrastają gałązki 1-, 2- lub 3-go rzędu zakończone kłoskiem (3 kwiatowy), -w kłosku 2 ziarniaki, 1 kwiatek płony, 2 plewy, 4 plewki, -kwitn w kłosku postępuje od dołu ku górze
cechy rozpozn |
pszen |
żyto |
jęczm |
owies |
języczek |
krótki trójkątny |
szeroki, krótki |
szer, krótki |
silnie wykształc, szer, brzeg ząbkowany |
uszka |
niewielkie, wyraźnie wykszt, krótkie włoski |
krótkie, bez włosków |
b duże zach na siebie, bez włosków |
brak |
Ziraniaki: -Pszenica-barwa czerw lub biała, strona brzuszna bruzda, strona grzbietowa wypukła, górna część str brzusznej ma bródkę, na części grzbiet znajd się zarodek ukośnie ułożony, ziarniak nagi, dł 5-6mm, MTZ 37-45 -żyto- barwa zielonkawa (oliwkowa), ziarniak nagi, dł 8mm, MTZ 30-36, -pszenż-barwa pszen, dł żyta, goły, MTZ 38-50, -jęczm- barwa żółta, oplewiony, plewy silnie przylegają, MTZ 40-50, -owies-barwa żółta, oplewiony, chude długie, łuski łatwo odchodzą, MTZ 28-38, -gryka-trójgraniasty orzeszek, brązowa, MTZ 17-27, -proso- małe kuleczki, MTZ 6-8, błyszczące, jasnożółte, oplewione, -kukur- żółte, nagie, MTZ 250-350. Bud anatom: okrywa owocowo nasienna, warstwa aleuronowa: 1pszenica, pszenż, żyto, 3-jęczm, bielmo (w nim ziarna skrobii), epiblast zwany tarczką, zarodek. Skł chem: sm 86%, woda 14, węglowod: 70 (żyto), 50 (owies), tł: 4,8 owies, 4,4 kukur, białko surowe: 14% pszen, wł sur: 11gryka, 10 owies.
Systematyka:Kl: Monocotyledonae (jednoliśc), Rodz: Gramineae (trawy), Podrodz: Poaeoideae (wiechlinowate): żyto (secale, pszenica (triticum), pszenż (triticale), jęczm (hordeum), owies (avena). Ponicoideae: (prosowate): kuk (zea), proso (panicum), sorgo (sarghum)