Problematykę dostępu młodzieży do kaset wideo, zawierających liczne sceny agresji i przemocy, można ujmować w aspekcie reglamentacji, klasyfikacji i kontroli wypożyczeń. W zasadzie od dobrej woli osób prowadzących wypożyczalnie kaset zależy, jakie filmy są udostępniane młodemu odbiorcy. A tu kwestia gustów i upodobań - czy wręcz mody na określone filmy - jest sprawą zupełnie otwartą.
Eugenia Karcz, Jerzy Pająk
Sceny przemocy na wideo
Oddziaływanie środków masowego przekazu jest tak silne, że stanowią one czynnik wyzwalający proces unifikacji społeczeństwa, które korzysta z nich w coraz bardziej intensywny sposób. Tak więc kultura masowa, która daje możliwość wykształcenia pełnej i bogatej wewnętrznie osobowości, jest równocześnie tym elementem naszej codzienności, który stwarza realne niebezpieczeństwo sprowadzenia jej uczestnika i odbiorcy do przeciętności, uzależnienia go od narzucanych z zewnątrz postaw i wzorów negatywnych reakcji emocjonalnych.
Zupełna dowolność wyboru cechuje preferencje młodzieży w korzystaniu z kaset wideo. Blisko 86% 15-letnich uczniów dwóch szkół z Opola i Ozimka stwierdza w naszej ankiecie, że wypożycza od 2 do 5 kaset tygodniowo. Problematykę dostępu młodzieży do kaset wideo, zawierających liczne sceny agresji i przemocy, można ujmować w aspekcie reglamentacji, klasyfikacji i kontroli wypożyczeń. W zasadzie od dobrej woli osób prowadzących wypożyczalnie kaset zależy, jakie filmy są udostępniane młodemu odbiorcy. A tu kwestia gustów i upodobań - czy wręcz mody na określone filmy - jest sprawą zupełnie otwartą.
Niejednokrotnie na opakowaniach tych kaset nie ma żadnych oznakowań lub ostrzeżeń o treści filmów lub wskazówek dotyczących wieku odbiorców, którym film można udostępniać. W preferencjach badanej młodzieży bardzo wysoka była popularność takich rodzajów filmów, jak: kino akcji, horror, walki Wschodu, tzw. kryminały, filmy katastroficzne, wojenne, science fiction, thrillery, filmy sensacyjne, a nawet erotyczne.
*
O tym, że w zdecydowanej liczbie przypadków w tych rodzajach filmów przeważa przemoc i agresja lub też są one wręcz specjalnie konstruowane w celu przekazywania tych treści, nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Warto jednak mieć na uwadze to, że młodzież inaczej odbiera treści mass mediów niż człowiek dorosły. Dziewczęta szukają w filmach sposobów na rozwiązywanie w jasny oraz szczęśliwy sposób wszelkich życiowych trudności i konfliktów, co jest niezbędnym warunkiem utrzymania ich równowagi psychicznej. Chłopcy - przygotowując się do roli dorosłego człowieka - poszukują swego ideału osobowego, wzoru silnego mężczyzny. W sumie - większość młodych ludzi przyjmuje najczęściej dosłownie prezentowane im elementy wizualne, nie wykazując skłonności do refleksji, doszukiwania się podtekstów, symboli czy przenośni. Jest dla nich ważne, co obraz filmowy pokazuje, a nie to, co się za tym kryje.
Ulubionymi bohaterami, a zatem pewnymi wzorami osobowymi, byli dla naszych respondentów: agenci wywiadu, bogaci biznesmeni, żołnierze, bojownicy, królowie, podróżnicy - ale też: szefowie gangów, życiowi awanturnicy, kowboje, uliczni cwaniacy, karatecy, romantyczni kochankowie, buntownicy i ludzie wyjęci spod prawa itp. Wszystko to są raczej postacie, którym obce jest spokojne i uregulowane życie rodzinne i zawodowe, takie, o jakim dla swych dzieci marzy chyba większość rodziców. Badani stwierdzali przy tym, że w 58,6% przypadków prawie zawsze lub bardzo często utożsamiają się ze swymi ulubionymi bohaterami. Oprócz tego 62,8% badanej młodzieży deklarowało, że bardzo często lub dosyć często ogląda filmy zawierające przemoc i agresję. Jedynie 7,7% badanych twierdziło, że nie ogląda takich filmów nigdy.
*
O tym, jak bardzo destrukcyjny wpływ na psychikę młodych odbiorców mają oglądane przez nich sceny przemocy w środkach masowego przekazu, najlepiej świadczą wypowiedzi badanych. Aż 79,5% Z nich twierdzi: “Po prostu złoszczę się, choć nie wiem, na co”, 74,4% - “Mam ochotę na kimś się wyładować”, 71,8% - “Wzbudza mój gniew i chęć odwetu”, 43,6% - “Zaczynam nienawidzić świata”. Inni badani dodają jeszcze: “Przestaję odróżniać prawdę od fikcji”, “Mam poczucie bezradności”, “Staję się obojętny wobec wszystkiego”. Zdecydowanie jednak przeważają reakcje związane z agresją wobec otoczenia lub siebie samych.
Potwierdza się zatem znana teza o tym, że przemoc rodzi przemoc, co jedynie potwierdza słuszność teorii stymulacji. Badana młodzież stwierdzała ponadto, że obiektami jej agresji wywołanej przekazem medialnym najczęściej są: otoczenie (78,2%), przedmioty (73,1%), zwierzęta domowe (51,3%), rodzeństwo (38,5%), koleżanki lub koledzy (34,6%) albo własna osoba (20,5%). Co trzeci badany stwierdzał, że tłumi w sobie uczucia agresji, natomiast 6,4% wyładowuje ją na sprzęcie odtwarzającym sceny przemocy. W obu grupach płci reakcje występują w zbliżonym nasileniu, choć chłopcy dwukrotnie częściej stwierdzali, że potrafią wytłumić w sobie ogarniające ich uczucie agresji. Często narastające w młodych odbiorcach uczucia agresywne objawiają się w postaci agresji słownej - czynnej lub myślowej - połączonej z używaniem wszelkiego rodzaju wulgaryzmów. Z takim obrazem jakże często można się spotkać nie tylko w ulicznym tłumie, lecz także w szkole i domu rodzinnym.
*
Poważne zagrożenia kulturowe tkwią przede wszystkim w realnych niebezpieczeństwach zakłócenia harmonijnego rozwoju młodych ludzi, ich wrażliwości intelektualnej i moralnej. W działaniach praktycznych, jakie powinny tu być profilaktycznie podejmowane, sprawa kontroli jest chyba najbardziej dyskusyjna. Nie chodzi tu raczej o kontrolowanie młodzieży, lecz - prędzej - dystrybutorów masowej kultury, tych, którzy oferują młodym ludziom bezkrytyczny dostęp do takich treści, z jakimi nie powinni mieć oni, z różnych względów, kontaktów. Istotniejszym zagadnieniem wydaje się być zorganizowanie procesu odpowiedniego przygotowania młodego pokolenia do korzystania z treści masowych, co należy rozpocząć już od najwcześniejszych lat, kształtując niezbędne nawyki i umiejętności, wdrażając do poprawnej recepcji oraz rozbudzając potrzeby poznawcze, społeczne i kulturalne. Ponieważ młodzi ludzie reagują nie tylko na ukazywane im modele negatywne, ale i na pozytywne, jest wskazane, aby te drugie były prezentowane przynajmniej w dawce równoważącej te pierwsze, których ilość można przecież znacznie ograniczyć w środkach masowych.
Należy więc dążyć wszelkimi możliwymi sposobami do przywrócenia rodzinie jej funkcji więziotwórczej tak, aby rodzinny dom przestał być miejscem, w którym jedynie na parę godzin w ciągu doby spotykają się coraz bardziej obcy sobie ludzie. To może poprawić funkcjonowanie wychowawcze i kulturowe tej ciągle podstawowej organizacji życia społecznego. Przywróci też upadający autorytet innych instytucji wychowawczych, zwłaszcza tych, które proces wychowania traktują profesjonalnie. Przyczyni się też do zmiany społecznego oblicza naszych aglomeracji miejskich.
Wydaje się ponadto, że połączenie wysiłków badawczych psychologów, pedagogów i socjologów nad szerzej zakrojonymi i bardziej kompleksowymi badaniami powinno rzucić na zarysowaną tu problematykę znacznie więcej światła, zarówno w sensie pogłębionej teorii, jak i bogatszej interpretacji materiału empirycznego.
Eugenia Karcz
Jerzy Pająk
Opole