„Źródła wiedzy ekologicznej”
Żyjemy w cywilizacji, która wprawdzie podarowała ludziom wygodniejsze życie, ale zabrała czystą wodę, przejrzyste powietrze. By znaleźć klucz do człowieka, który jest odpowiedzialny za taki stan środowiska, należy już od najmłodszych lat kształtować u dzieci świadomość ekologiczną, wdrażać do poszukiwania źródeł dotyczących ochrony przyrody. Wiele możliwości w tym zakresie ma szkoła.
Jedną z pozycji ukazującą konkretne źródła, z jakich uczeń może czerpać wiedzę na temat ekologii, jest książka E. I J. Frątczaków. Twierdzą oni, że dzisiejszą ludzkość, rozpoczynając od wczesnych lat szkolnych, należy intelektualnie i emocjonalnie przygotować do ochrony i kształtowania środowiska. Zaznajamianiem dziecka z tą tematyką powinni się zająć nauczyciele.
Do źródeł wiedzy ekologicznej autorzy zaliczają kącik ochrony roślin i zwierząt - tworzy się go w celu zaspokajania typowej dla dzieci ciekawości, budzenia i kształtowania w nich różnych i pożądanych chęci zdobywania wiedzy. Kącik taki , to wydzielone miejsce w sali zajęć, na korytarzu, a nawet na boisku, które jest wyposażone w sprzęt, a przede wszystkim w środki dydaktyczne ułatwiające wykonanie odpowiednich czynności związanych z odpowiednimi zainteresowaniami. Uczniowie, dzięki prowadzonym uprawom roślin i hodowlom, wdrażają się do niektórych prac i czynności pielęgnacyjnych, a przez to kształtują w sobie opiekuńczy stosunek do roślin i zwierząt, a także pozytywną postawę wobec tego co żywe. Sądzę, że młody opiekun dzięki pracom pielęgnacyjnym i obserwacji zdaje sobie coraz bardziej sprawę z tego, że znajdujące się w kąciku zwierzęta i rośliny potrzebują jego opieki. Wyrabia to u niego poczucie obowiązkowości, odpowiedzialności, uczy sumienności i dokładności, przyzwyczaja się do troszczenia nie tylko o siebie.
Doniosłą rolę w kształtowaniu wiedzy ekologicznej odgrywają również środki dydaktyczne - pełnią one bardzo ważną funkcję w procesie edukacji środowiskowej, ułatwiają zdobywanie wiedzy o rzeczywistości i wyrabianie określonych postaw wobec ochrony i kształtowania środowiska. Zaliczyć tu można:
okazy naturalne - tego rodzaju środki zapewniają, tzw. Bezpośrednie poznawanie obiektów przyrodniczych w ich środowisku lub poza nim. Mogą to być okazy żywe lub martwe. Pierwszych może dostarczyć uprawa w ogrodzie i kąciku przyrodniczym. Natomiast okazy martwe, np. zasuszone liście, owoce, kwiaty mogą pochodzić ze zbioru w lesie, ogrodzie, na łące.
środki wizualne - pokazują dzieciom obiektywną rzeczywistość przyrodniczą, a jednocześnie spełniają odpowiednie warunki do przeżyć związanych z poznawaniem piękna środowiska naturalnego. Dlatego też w tym celu można wykorzystać: reprodukcje obrazów malowanych, ilustracje rysunki, wycinanki wykonywane przez dzieci, zwłaszcza na podstawie ich spostrzeżeń poobserwacyjnych, fotografie albumy itp.
środki słuchowe - spełniają doniosłą rolę poznawczą i wychowawczą. Zalicza się do nich: zapisy na taśmie magnetofonowej głosów zwierząt, ptaków audycji radiowych, opowiadań , wierszy...
środki manipulacyjne - mają wyjątkowe znaczenie, gdyż najczęściej są elementem zabawy i gry w kilkuosobowych zespołach. Środkami takimi są: domino, gry planszowe zbiory kart...
teksty - mogą to być teksty poetyckie, epickie, opisujące przyrodę, np.: krajobrazy, życie roślin i zwierząt. Są one skutecznym środkiem kształcenia i wychowania dzieci.
E. i J. Frątczakowie twierdzą, że ważnym źródłem ekologicznej wiedzy są także prace praktyczne na rzecz ochrony, kształtowania i ulepszania środowiska, jak:
porządkowanie terenu;
pielęgnowanie upraw;
opieka nad drzewami, krzewami, zieleńcami, ssakami, pomnikami przyrody;
oszczędzanie zasobów materialnych człowieka - wody, artykułów spożywczych, papieru (książek), a także zbieranie makulatury;
uprawa roślin i chów zwierząt;
rejestrowanie przyrody za pomocą aparatu fotograficznego, ołówka, magnetofonu;
budowanie urządzeń użytkowych, jak: karmniki, pojniki, budki lęgowe itp.
Nieodzowny jest także udział uczniów w propagowaniu idei ochrony przyrody poprzez:
organizowanie wystawek tematycznych, czasopism , książek;
uczestnictwo w uroczystościach, ogniskach;
prowadzenie biblioteczki przyrodniczej;
zbieranie wierszy ilustracji;
odbiór audycji radowych i telewizyjnych, przeglądanie czasopism, albumów przyrodniczych, innych źródeł o stanie i pięknie środowiska przyrodniczego oraz o jego ochronie;
udział w świętach ochrony środowiska.
Nie bez znaczenia są apele o treści ekologicznej informujące dzieci m.in. o takich wydarzeniach, jak Dni Ochrony Przyrody, Dni Ochrony Wód, Dni Ochrony Środowiska, Dni Lasu i Zadrzewień, itp. Celem włączania uczniów w problematykę ochrony środowiska proponuje się im naukę wiersza, odśpiewanie piosenki o tej tematyce. Niebagatelną rolę w kształtowaniu wiedzy ekologicznej a zarazem jej źródłem, są wystawy i konkursy ekologiczne. Najlepszym okresem organizowania wystaw jest wiosna, jesień, a także dni związane z obchodami, np. Tygodnia Czystości Wód, Dnia Leśnika, dni poprzedzające wycieczki. Konkursy są jedną z najbardziej aktywizujących form zapoznawania się z ideą ochrony środowiska.
Myślę, że w/w pozycja opisuje wiele źródeł, z jakich uczeń może korzystać podczas swojej edukacji w szkole. Zamieszczona w książce charakterystyka różnych źródeł wiedzy ekologicznej stanowić może doskonały zarys do pracy nad wychowaniem i edukacja ekologiczną dzieci.
D. cichy również dokonała podziału źródeł wiadomości ekologicznych. Pisze ,że pogłębianiu wiedzy środowiskowej służy obserwacja naturalnych biocenoz. Zaliczyć tu można teren otaczający szkołę wraz ze zjawiskami tam zachodzącymi, roślinami i zwierzętami na nim żyjącymi. Ogród szkolny może być również miejscem, z którego zbiera się rośliny do przygotowanego zielnika oraz zwierzęta do zakonserwowania w celu wykorzystania ich na zajęciach.
Poważnym źródłem wiedzy dotyczącej zagadnień ochrony środowiska są środki dydaktyczne, tj. zasuszone rośliny, zbiory okazów w formalinie, denaturacie, czy roztworze octu, służące do ćwiczeń, jak również okazy roślin i zwierząt zatopionych w tworzywach sztucznych. Nieodzowne są również pomoce graficzne, są to tablice i mapy przygotowane przez odpowiednie zakłady produkcyjne lub przez uczniów. Środkami dydaktycznymi mogą być też wszelkiego rodzaju broszury, foldery plansze, czy nawet wycinki z prasy codziennej.
Uważam, że D. Cichy słusznie wskazała zarówno na środki dydaktyczne, jak i na obserwacje naturalnych biocenoz, gdyż wdrażają one ucznia do samodzielnego zdobywania wiedzy przyrodniczej, dokonywania bezpośredniej obserwacji, wpływają na rozwój zainteresowań środowiskiem przyrodniczym, a także uczą rozwiązywać konkretne problemy ekologiczne. Dlatego myślę ,że należy wciąż gromadzić zbiory, bez obawy, że powstaje małe „muzeum przyrodnicze”. Niech to będzie pracownia przyciągająca młodych ludzi, ponieważ będą oni mogli zaspokajać swoje zainteresowania.
Źródłem wiedzy ekologicznej ucznia jest również nauczyciel, który winien dobrze orientować się w zagrożeniach środowiska, umieć wskazać lektury, czasopisma, w którym można o tym problemie poczytać.
Wskazane jest, by nauczyciel w procesie nauczania korzystał ze wszystkich dostępnych środków dydaktycznych. Nie można więc pomijać telewizji. Odpowiednio dobrane programy telewizyjne winno się wiązać z realizowanym materiałem, pogłębiać wiadomości ucznia, a także angażować go w omawiane problemy. Należy dążyć do tego, aby w pracowniach szkolnych znajdowały się kasety video z nagranymi audycjami. Spełnią ona swoją rolę w połączeniu z odpowiednimi środkami dydaktycznymi, dodatkowymi wiadomościami podręcznikowymi, informacjami i ilustracjami z czasopism oraz innymi materiałami pomocniczymi.
Sądzę, że dużą zaletą radia , telewizji i prasy, jest możliwość przekazywania aktualnych informacji, znacznie wyprzedzających treści zawarte w podręcznikach, literaturze pomocniczej, filmie...
Myślę, że powinniśmy zacząć wymagać od siebie nie tylko deklaracji ochrony przyrody, ale przede wszystkim urzeczywistnienia hasła „wiedzieć - chcieć - działać”. Już od najmłodszych lat powinno się w szkole uwrażliwiać ekologicznie dzieci i młodzież, wskazywać na możliwości poszerzania tej wiedzy i korzystać z różnych źródeł wiedzy ekologicznej.
WYKAZ WYKORZYSTANEJ LITERATURY
E. i J. Frątczakowie: Ochrona i kształtowanie środowiska w edukacji dzieci przedszkolnych, Zarząd Główny Ligi Ochrony przyrody, Warszawa 1987
D. Cichy: Przygotowanie młodzieży do ochrony i kształtowania środowiska., Zarząd Główny Ligi Ochrony Przyrody, Warszawa 1984
H. Przedborska - Matak: Rola środków masowego komunikowania w kształtowaniu kultury ekologicznej [w:] Kształtowanie świadomości ekologicznej młodego pokolenia Polaków. Praca zbiorowa pod red. D. Cichy, Instytut Badań Problemów Młodzieży, Warszawa 1988