Przed złożeniem pozwu do sądu powszechnego można skorzystać z "usług" sądu arbitrażowego .Z reguły działają one przy większych izbach gospodarczych, stowarzyszeniach. Sąd ma władność w takich sprawach jak:
-rozstrzyga wszelkie spory majątkowe, bez ograniczeń podmiotowych pod warunkiem że strony łączy stosunek cywilnoprawny /nie publicznoprawny/
Wyrok sądu polubownego oraz ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego.
Strony mogą same dobierać sobie arbitrów i tym samym decydować kto będzie rozstrzygał spór, a także mogą same określić tryb postępowania, który ma być stosowany w toku rozpatrywania sprawy. Należy pamiętać, iż jeśli jedna ze stron nie stawi się na rozprawę nie wstrzymuje to postępowania. Jest to w zasadzie postępowanie jednoinstancyjne, od wyroku nie przysługuje odwołanie. Jest tylko jeden środek odwoławczy, jest to skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego.
Sądy polubowne mogą też być powoływane do rozstrzygnięcia konkretnego sporu /ad hoc/. Sądy ad hoc zainteresowane strony powołują w umowie. Można w ten sposób wskazać arbitrów, superarbitra /przewodniczącego/ i zakres ich działania albo tylko podać liczbę sędziów i sposób powoływania ich. Zapis na sąd polubowny musi określać przedmiot sporu albo stosunek prawny, z którego spór może wyniknąć.
Sąd powołany do rozstrzygania sporów, które mogą wyniknąć z określonej umowy, ulega rozwiązaniu po spełnieniu swego zadania. Stałe sądy polubowne powoływane są na czas nieokreślony przez rozmaite organizacje i posiadają własną organizację i organa, a postępowanie toczy się na podstawie regulaminów.
Umowa o podanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego powinna być sporządzona na piśmie i podpisana przez obie strony. Umowa taka nazywa się zapisem na sąd polubowny lub umową arbitrażową.
Ewentualna zmiana zapisu także musi mieć formę pisemną i być podpisana przez obie strony. Zapis powinien dokładnie oznaczać;
-strony umowy,
-przedmiot sporu lub stosunek prawny z którego spór wynikł lub może wyniknąć.
Sąd wolno powołać do sporu już istniejącego lub na wypadek przyszłych nieporozumień wynikających jednak z konkretnego stosunku prawnego. Gdy zawiodą próby polubownego załatwienia sprawy/np. nie doszło do arbitrażu mimo wyroku sądu dłużnik dalej uchyla się od zapłaty / trzeba iść do sądu powszechnego/.
W przypadku kontaktów gospodarczych z zagranicą strony powinny się umówić w jakim kraju w razie czego będą się procesować. Dla polskiego przedsiębiorcy oczywiste jest że najlepszy będzie sąd polski, choć kontrahent nie zawsze będzie chciał się zgodzić na taki zapis.
Jeśli kontrahenci umówią się na zagraniczny arbitraż to przed podpisaniem klauzuli należy poznać regulamin instytucji przed którą w razie czego toczyłby się proces, przejrzeć taryfę opłat. Przed parafowaniem zapisu o sądzie polubownym należy sprawdzić czy państwo, na którego terenie mieści się sąd, podpisało międzynarodowe umowy arbitrażowe, czy upatrzony arbitraż jest członkiem jakichś organizacji lub stowarzyszeń gospodarczych. Należy pamiętać iż nie sprawdzenie powyższych informacji może pociągnąć duże wydatki i ogromną frustrację, a rezultaty mogą być mizerne.
Z praktyki wynika że zawsze lepiej zapisywać się na sąd stały niż ad hoc /powoływany do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy/, a to dlatego że reguły działalności są bardziej czytelne. Przy sądach ad hoc strony mają kłopot z ustaleniem ile ma kosztować spór gdyż nie wiadomo ile policzą sobie arbitrzy/w sądach stałych jest to zapisane w taryfie, a za określoną wartość przedmiotu sprawy płaci się ustaloną kwotę/.
Również godząc się na zapis o sądzie polubownym należy mieć na uwadze osobę /arbitra/ który jest w stanie obiektywnie ocenić sytuację. Arbiter to nie pełnomocnik. Musi on być niezależny i w żaden sposób nie może być związany ze stroną. Powinien dystansować się od sprawy i oceniać ją chłodnym okiem.
Umawianie się na arbitraż już po zaistnieniu sporu jest ryzykowne gdyż strona która czeka na ruch drugiej może nie być skłonna zgodzić się na sąd polubowny i w jej interesie może być przewlekanie sprawy, czekanie na proces przed sądem powszechnym.

Orzeczenie sądu polubownego
Do chwili nowelizacji k.p.c., gdy spory pomiędzy przedsiębiorcami rozstrzygały sądy polubowne, wykonalność orzeczenia musiała zostać stwierdzona przez sąd powszechny, a następnie ten sąd mógł nadać orzeczeniu klauzulę wykonalności. Ponieważ taki tryb prowadził do przedłużania postępowania, uproszczono procedurę nadawania klauzul wykonalności wyrokom sądów polubownych.
W chwili obecnej strona, która chce stwierdzić wykonalność orzeczenia sądu polubownego, powinna złożyć odpowiedni wniosek do sądu powszechnego, który - gdyby nie zapis na sąd polubowny - byłby właściwy w danej sprawie. Sąd stwierdza wykonalności wyroku sądu polubownego oraz ugody przed nim zawartej w toku postępowania o nadanie klauzuli wykonalności. Zakres badania wniosku o nadanie klauzuli wykonalności przez sąd jest ograniczony, gdyż odmawia on nadania klauzuli jedynie w przypadku, gdzie z akt sądu polubownego wynika, że wyrok lub ugoda treścią swą uchybia praworządności lub dobrym obyczajom.
Na postanowienie sądu w przedmiocie stwierdzenia skuteczności lub nadania klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie.
Jeśli wyrok lub ugoda zawarta przed sądem polubownym dotyczy spraw, które nie nadają się do wykonania w drodze egzekucji mają moc prawną po stwierdzeniu przez sąd powszechny ich skuteczności.
Nowelizacja wprowadziła również nowość dotyczącą możliwości powołania przez strony powołania sądu polubownego drugiej instancji. Należy również pamiętać, że jeśli pomiędzy stronami istnieje zapis na sąd polubowny, a w przypadku zaistniałego sporu, jedna ze stron skieruje pozew do sądu powszechnego, do druga będzie mogła złożyć skuteczne zarzuty.

Wybór arbitra
Arbitrem może być każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, nie może nim jednak być sędzia państwowy. Można go wyznaczyć wcześniej w zapisie na sąd polubowny czyli klauzuli arbitrażowej, którą sporządza się na wypadek przyszłego ewentualnego sporu między stronami lub też w chwili powstania takiego sporu. W tym drugim przypadku strona która wyznaczyła swojego arbitra wzywa drugą stronę aby w ciągu tygodnia wyznaczyła swojego arbitra. Takie zawiadomienie należy wysłać listem poleconym lub notarialnie. W klauzuli arbitrażowej można także zaznaczyć iż wyznaczenie arbitra należy do osoby trzeciej, która to także powinna w ciągu tygodnia od otrzymania wezwania stron wyznaczyć arbitrów. Wyznaczeni arbitrzy wybierają superarbitra. Jeśli osoba trzecia nie wyznaczy arbitra lub też superarbitra lub wyznaczenie okazało się niemożliwe z innych przyczyn, czynności tej dokona sąd powiatowy /na wniosek jednej z zainteresowanych stron/.
Strona może żądać wyłączenia arbitra lub superarbitra z tych samych przyczyn, które uzasadniają wyłączenie sędziego.
Żądanie takie zgłosić należy w terminie tygodniowym od powzięcia wiadomości o wyznaczeniu arbitra, nie później jednak niż przed rozpoczęciem rozpoznania sprawy przez sąd polubowny, chyba że strona uprawdopodobni, iż przyczyna wyłączenia dopiero później powstała lub doszła do jej wiadomości.
Uchylenie wyroku sądu polubownego
Strony mogą zażądać uchylenia wyroku sądu polubownego w następujących przypadkach:
-braku zapisu na sąd polubowny, jeśli taki apis był nie ważny lub stracił moc prawną
-stronę pozbawiono możności obrony jej praw
-nie zachowano trybu postępowania przed sądem polubownym ustalonego przez strony lub przepisów ustawy, w szczególności przepisów o składzie sądu, głosowaniu, wyłączeniu sędziego i o wyroku
-rozstrzygnięcie o żądaniach stron jest niezrozumiałe, zawiera sprzeczności albo uchybia praworządności lub zasadom współżycia społecznego
Jeżeli rozstrzygnięcie przekracza granice zapisu, strona może żądać uchylenia wyroku w części przekraczającej zapis.
Skargę na uchylenie wyroku sądu polubownego należy wnieść w ciągu miesiąca od doręczenia wyroku.
Nowelizacja dotycząca postępowania arbitrażowego
17.10.2005 roku wchodzi w życie nowelizacja k.p.c., dotycząca właśnie sądów polubownych a która m.in. rozszerzyła możliwości rozwiązywania sporów przez tego typu sądy.
Nowelizacja wprowadziła możliwość rozstrzygania sporów nie tylko o prawa majątkowe, jak to było do tej pory, ale również o;
-prawa niemajątkowe
-wynikające ze stosunku z zakresu prawa pracy /ale tylko po powstaniu sporu/
z wyjątkiem jednak spraw o alimenty.
Tak ja było do tej pory, poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego wymaga pisemnej umowy stron, w której należy wskazać przedmiot sporu lub stosunek prawny, z którego spór wyniknął lub może wyniknąć. Nie ma specjalnych rygorów co do formy zapisu na sąd polubowny. Wymagania dotyczące zapisu mogą być spełnione także wtedy, gdy zapis zamieszczony zostanie w wymienionych między stronami pismach lub oświadczeniach na odległość (np. faksach).
Strony w zapisie mogą także określić liczbę sędziów /arbitrów/ który będą rozstrzygali spór. Jeśli tego nie zrobią będzie powołany skład trzyosobowy. Oczywiście strony mogą uzgodnić sposób powołania arbitrów. Strony również mogą określić tryb odwoływania arbitra jak również w każdym czasie złożyć na piśmie zgodne oświadczenie o odwołaniu arbitra.
Postępowanie, właściwość oraz wyrok sądu polubownego
Strony mogą uzgodnić sposób i zasady postępowania przed sądem, pod warunkiem że jest to zgodne z przepisami ustawy. Sąd polubowny, co do zasady, nie jest związany przepisami postępowania cywilnego co oznacza że z zastrzeżeniem przepisów ustawy, może on prowadzić postępowanie w taki sposób, jaki uzna za właściwy.
Jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, sąd polubowny na wniosek strony, która uprawdopodobniła dochodzone roszczenie, może postanowić o zastosowaniu takiego sposobu zabezpieczenia, który uzna za właściwy ze względu na przedmiot sporu. Wydając takie postanowienie, sąd polubowny może uzależnić jego wykonanie od złożenia stosownego zabezpieczenia. Postanowienie sądu polubownego o zastosowaniu tymczasowego środka zabezpieczającego podlega wykonaniu po nadaniu mu klauzuli wykonalności przez sąd powszechny.
Sąd polubowny rozstrzyga spór według prawa właściwego dla danego stosunku, a gdy strony go do tego wyraźnie upoważniły - według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności. Jednak zawsze jest brana pod uwagę umowa pomiędzy stronami oraz zwyczaje stosowane do danego stosunku prawnego. Orzeczenie sądu następuje w formie wyroku doręczanego stronom. Mogą one jednak zawrzeć przed tym sądem ugodę a wówczas postępowanie jest umarzane. Na wniosek stron sąd arbitrażowy może takiej ugodzie nadać formę wyroku.
Ponieważ odwołanie od wyroków sądu arbitrażowego byłoby zaprzeczeniem zapisów na tego typu sąd, dlatego możliwe jest zaskarżenie wyroków tylko w niżej określonych przypadkach:
1) brak było zapisu na sąd polubowny, zapis na sąd polubowny jest nieważny, bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego właściwego,
2) strona nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możności obrony swoich praw przed sądem polubownym,
3) wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu, jeżeli jednak rozstrzygnięcie w sprawach objętych zapisem na sąd polubowny daje się oddzielić od rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych tym zapisem lub wykraczających poza jego zakres, wyrok może być uchylony jedynie w zakresie spraw nieobjętych zapisem lub wykraczających poza jego zakres; przekroczenie zakresu zapisu na sąd polubowny nie może stanowić podstawy uchylenia wyroku, jeżeli strona, która brała udział w postępowaniu, nie zgłaszała zarzutów co do rozpoznania roszczeń wykraczających poza zakres zapisu,
4) nie zachowano wymagań co do składu sądu polubownego lub podstawowych zasad postępowania przed tym sądem, wynikających z ustawy lub określonych przez strony,
5) wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa albo podstawą wydania wyroku był dokument podrobiony lub przerobiony,
6) w tej samej sprawie między tymi samymi stronami zapadł prawomocny wyrok sądu
7) według ustawy spór nie może być rozstrzygnięty przez sąd polubowny,
8) wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej
Nie ma więc w postępowaniu przed sądem polubownym w zasadzie miejsca dla złożenia zarzutów lub sprzeciwu od wyroku.
Skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia wyroku lub jeżeli strona wniosła o uzupełnienie, sprostowanie bądź wykładnię wyroku - w ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia przez sąd polubowny orzeczenia rozstrzygającego o tym wniosku. W przypadku punktów 5 i 6 termin ten liczy się od dnia w którym strona dowiedziała się o jej podstawie. Strona nie może jednak żądać uchylenia wyroku sądu polubownego po upływie pięciu lat od dnia doręczenia jej wyroku sądu polubownego.
Tak jak było do tej pory, wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego lub ugodą zawartą przed takim sądem po ich uznaniu przez sąd powszechny albo po stwierdzeniu przez taki sąd ich wykonalności. O uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed tym sądem zawartej, sąd powszechny orzeka na wniosek strony. Sąd stwierdza wykonalność wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, nadających się do wykonania w drodze egzekucji, nadając im klauzulę wykonalności.
Warto pamiętać, że gdy strony zastrzegają, że ewentualne spory wynikłe ze stosunku je łączącego zostaną poddane pod rozstrzygniecie sądu polubownego, to jednocześnie ograniczają rolę sądów powszechnych w rozstrzyganiu tych spraw. Oznacza to, że gdy pomimo istnienia zapisu na sąd polubowny, jedna ze stron wystąpi z powództwem do sądu powszechnego, to sąd na złożony zarzut lub sprzeciw drugiej strony odrzuci taki pozew.
Zapis w umowie łączącej strony o podaniu sporu pod sąd polubowny jest skuteczny także wówczas gdy umowa ta pomiędzy stronami wygasła /chyba że strony ograniczyły czasowo kompetencje sądu arbitrażowego do okresu obowiązywania umowy/.
Zapis na sąd polubowny a zabezpieczenie jej wekslem
Jeśli umowa, w związku z którą został wystawiony weksel, przewiduje, że spory z niej wynikłe będzie rozpatrywał sąd polubowny, to zastrzeżenie dotyczące zapisu na sąd nie wiąże osoby poręczającej ten weksel. Oznacza to, że jeśli strona na której rzecz weksel został wystawiony, chce dochodzić należności z tego weksla od jego wystawcy i poręczyciela, to przeciw pierwszemu musi wnieść sprawę do sądu polubownego, a przeciw drugiemu do sądu zwykłego, powszechnego.

---