ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE
1. Pojęcie organizacji międzynarodowej.
Organizacja międzynarodowa definiowana jest najczęściej jako względnie trwały (stały) związek suwerennych państw, powstały w wyniku umowy międzynarodowej, posiadający stałe organy wyposażone w określone w tej umowie uprawnienia działające dla realizacji wspólnych celów. Innymi słowy jest to forma międzynarodowej wielostronnej współpracy państw lub osób fizycznych bądź prawnych pochodzących z różnych krajów, która została powołana dla realizacji celów określonych w jej statucie.
2. Cechy organizacji międzynarodowej:
Do najważniejszych cech każdej organizacji międzynarodowej zalicza się :
a) jej trwały charakter- formalną strukturę,
b) istnienie specjalnej umowy międzynarodowej powołującej organizację do życia- podstawę prawną,
c) wyodrębnienie specjalistycznych organów zarządzających organizacją,
d) członkostwo co najmniej dwóch państw,
e) cele reprezentujące interesy wszystkich członków organizacji
3. Funkcje pełnione przez organizacje międzynarodowe.
Funkcjami, jakie pełni organizacja międzynarodowa są funkcje: regulacyjne, operacyjne, kontrolne i sądowe.
Funkcje regulacyjne to proces ustanawiania norm o charakterze moralnym, politycznym, czy prawnym, mających kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych. W sferze wewnętrznego funkcjonowania organizacji międzynarodowych oznacza to tworzenie tzw. prawa wewnętrznego (ustanawianie organów pomocniczych, status urzędników, gospodarka finansowa, sposób głosowania). W sferze zewnętrznej organizacja międzynarodowa, realizując funkcje regulacyjne, wykonuje istniejące umowy międzynarodowe, tworzy normy o charakterze aktów prawotwórczych, a także współtworzy normy umowne prawa międzynarodowego jako strona umów międzynarodowych.
Funkcje operacyjne polegają na procesie bezpośredniego świadczenia usług (np. pomocy humanitarnej) na podstawie własnych decyzji oraz przy pomocy zasobów ludzkich i materialnych, jakimi organizacja dysponuje (zarządzanie majątkiem, praca badawcza, utrzymanie porządku, wydawanie biuletynów, tłumaczenia).
Funkcje kontrolne to proces ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go z treścią norm i wzorów w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych.
Celem funkcji sądowych w organizacjach międzynarodowych jest rozstrzyganie sporów między państwami członkowskimi oraz między organizacją międzynarodową a jej personelem. W niektórych organizacjach międzynarodowych rozstrzyganie sporów może dotyczyć sporów między państwami członkowskimi a organami organizacji międzynarodowej, tymi ostatnimi a osobami fizycznymi i prawnymi. Organy wykonujące funkcje sądowe to organy sądowe w ścisłym znaczeniu, trybunały rozjemcze (arbitrażowe) i trybunały administracyjne. Wspólną cechą funkcji wykonywanych przez organy sądowe i trybunały rozjemcze jest to, że rozstrzygają one spory wyłącznie między państwami.
4.Podział organizacji międzynarodowych ze względu na różne kryteria:
charakter ich uczestników: międzyrządowe i pozarządowe
geograficzne: uniwersalne i regionalne
charakter ich kompetencji: o kompetencjach ogólnych i wyspecjalizowane:
organizacje gospodarcze, np. Światowa Organizacja Handlu (WTO)
organizacje polityczno-wojskowe, np. NATO
organizacje o charakterze socjalnym (społecznym), np. Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)
organizacje działające w sferze kultury, np. UNESCO
organizacje techniczne, np. Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego.
a) Organizacje międzyrządowe
Członkami organizacji międzyrządowych są państwa (co najmniej trzy). Nazwa tego typu organizacji wywodzi się z faktu, że w tego typu formach współpracy państwa reprezentowane są przez rządy lub ich przedstawicieli. Podstawą funkcjonowania organizacji międzyrządowych są najczęściej wielostronne umowy międzynarodowe, mające charakter statutu, które określają cele i zadania organizacji oraz powołują organy o określonych kompetencjach, dla ich realizacji. Należy jednak wspomnieć o tym, że istnieją organizacje, które powstały w sposób funkcjonalny, tzn. nie na podstawie umowy międzynarodowej - wykształciły się w toku współpracy między państwami. Do tej grupy podmiotów należy np. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, CEFTA, NAFTA.
Każda z organizacji międzyrządowych ma co najmniej jeden organ, będący zebraniem przedstawicieli wszystkich państw członkowskich (np. Zgromadzenie Ogólne ONZ, Konferencja Ogólna Międzynarodowej Organizacji Pracy, Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy), który zbiera się stosunkowo rzadko (najczęściej raz w roku). Oprócz tego funkcjonuje jeszcze organ o charakterze rady lub komitetu, który obraduje częściej (kilka razy w roku). W organizacjach zrzeszających większą liczbę członków organ ten składa się z ograniczonej liczby przedstawicieli państw członkowskich (np. Rada Bezpieczeństwa ONZ).
Organizacje międzyrządowe mają podmiotowość prawnomiędzynarodową, tzn. mogą posiadać i bezpośrednio zaciągać prawa i obowiązki w prawie międzynarodowym. Wyraża się to przede wszystkim w możliwości zawierania umów międzynarodowych, utrzymywaniu stosunków dyplomatycznych czy uczestnictwie w konferencjach międzynarodowych.
Organizacje międzyrządowe pełnią w stosunkach międzynarodowych funkcje o charakterze:
regulacyjnym - stanowienie norm prawnych, moralnych, politycznych;
kontrolnym - kontrola zgodności działań państw członkowskich z ustalonymi normami;
operacyjnym - świadczenie usług państwom członkowskim lub innym podmiotom (np. prowadzenie badań, przygotowywanie raportów).
b) Organizacje pozarządowe
Członkami tego typu instytucji są osoby fizyczne lub prawne pochodzące z różnych krajów. Ponadto działalność tego typu struktur regulowana jest nie przez prawo międzynarodowe, a przez prawo państwa, w którym taka organizacja została zarejestrowana.
Wśród organizacji pozarządowych liczną grupę stanowią organizacje o celach pacyfistycznych i humanitarnych (np. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, Amnesty International). Wiele organizacji realizuje też zadania o charakterze kulturalno-społecznym (np. Międzynarodowy Związek Studentów). Organizacje pozarządowe odgrywają coraz większą rolę w stosunkach międzynarodowych, głównie poprzez kształtowanie opinii publicznej. Niektóre z nich stanowią potężną grupę nacisku na rządy poszczególnych państw, torując drogę nowym ideom i koncepcjom. Wpływają one na rozwój ustawodawstwa wewnątrzkrajowego i prawa międzynarodowego (głównie w zakresie praw człowieka), działają na rzecz współpracy naukowej, kulturalnej oraz pokoju.
c) Organizacje o charakterze uniwersalnym
Obejmują terytorialnym zasięgiem swego działania państwa z różnych regionów świata. Najlepszym przykładem tego typu organizacji jest ONZ, która zrzesza niemal wszystkie państwa z całego świata.
d) Organizacje o charakterze regionalnym (terytorialnym)
Zasięg działania organizacji o charakterze terytorialnym ogranicza się do wybranego regionu. Przykładem tego typu organizacji jest Unia Afrykańska, działająca na kontynencie afrykańskim, Organizacja Państw Amerykańskich w Ameryce Łacińskiej czy Rada Europy.
e) Organizacje o kompetencjach ogólnych (wszechstronnych)
Zajmują się różnymi sferami życia międzynarodowego. Stanowią one stosunkowo nieliczną grupę organizacji międzynarodowych. Tego typu instytucjami jest ONZ, Unia Afrykańska czy Liga Państw Arabskich.
f) Organizacje wyspecjalizowane (funkcjonalne)
Pełnią swoje funkcje w określonym obszarze życia społecznego i międzynarodowego, np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju.
5.Literatura:
Kuźniak B., Marcinko M., „ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE”, C. H. Beck, Warszawa 2008
Latoszek E., Proczek M., „ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE”, Elipsa, Warszawa 2006