Ćwiczenia oddechowe
1. Wąchanie kwiatów - wdech i wydech takiej samej długości (wdech nosem -
wydech ustami, usta ułożone w dziobek, jak przy wymowie głoski „u”);
2. Dmuchanie na płomień świecy tak, aby płomień nie zgasł (długi, spokojny wydech);
3. Dmuchanie na piłkę pingpongową, kulki z waty (mogą być
zaczepione na nitkach), na wiatraczek;
4. Dmuchanie przez rurkę do szklanki z wodą;
5. Nadmuchiwanie balonów;
6. Dmuchanie na pasek papieru tak, aby papierek trzymany w ręce wychylał się jak najdłużej pod tym samym kątem;
7. Nadmuchiwanie baniek mydlanych, aby nie pękły;
8. Dmuchanie przez słomkę na rozlaną plamę farby tak, aby była jak największa;
9. Robimy tor ze sznurka, dmuchając turlamy umieszczone na nim korale, żołędzie itp.;
10. Rozsypujemy na stole kaszę, ryż lub groch i dmuchając układamy jakiś wzorek lub rozdmuchujemy na wszystkie strony;
11. Budujemy z klocków norkę, dmuchając wprowadzamy do niej papierowe myszki;
12. Budujemy domek z kart i dmuchamy na niego;
13. Huśtanie na brzuchu (w pozycji leżącej) ulubionej zabawki tak, aby ona nie spadła;
14. Stoimy w rozkroku kładąc ręce na biodrach. biodrach czasie wdechu łokcie odchylają się ku tyłowi, w czasie wydechu - przesuwają się do przodu, jednocześnie naciskają palcami brzuch;
15. Stoimy w rozkroku, wdech - unoszenie rąk bokiem do góry, wydech - powolne opuszczanie rąk;
16. Stoimy wyprostowani, unosimy ramiona wysoko - wdech, następnie zginamy kolana i pochylamy się luźno do przodu, głośno wydmuchując powietrze;
17. „Harmonijka” - dzieci stoją w małym rozkroku z rękoma na biodrach, wykonują skłon w bok, głęboko wciągają powietrze do płuc, drugą stronę tułowia rozciągają jak harmonijkę. Następnie wyprostowują się, wyciskając powietrze z harmonijki (potem druga strona); Tę samą zabawę można stosować w pozycji siedzącej ze skrzyżowanymi nogami i rękoma na karku;
18. Ćwiczenia oddechowe z jednoczesnym wypowiadaniem pojedynczych głosek np. naśladowanie szumu wiatru - „SZ” -z rękoma uniesionymi do góry, naśladowanie lecącego samolotu z rękoma uniesionymi, poruszaniem się po sali i wymawianiem głoski „W”;
19. Ćwiczenia oddechowe związane z mówieniem i śpiewaniem - wierszyki J. Brzechwy - wypowiadanie na jednym wydechu jednej grupy rytmicznej.
Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych
1. Ćwiczenia szczęki dolnej
a/ ziewanie - wierszyk J. Brzechwy „Leń”;
b/ przesuwanie szczęki dolnej w prawo, lewo, wysuwanie do przodu i cofanie,
przy otwartych i zamkniętych zębach;
c/ zabawa „Na pastwisku” - dzieci naśladują żucie krowy, wykonując przed lusterkiem ruchy szczęki w prawo i w lewo, do przodu i do tyłu, opuszczając ją i unosząc. Następnie dołącza się do tego ćwiczenia gimnastyczne (w przerwie między żuciem dzieci chodzą na czworaka), ćwiczenia fonacyjne (dzieci naśladują głos zwierzęcia: muuu) oraz ćwiczenia logarytmiczne (poszczególne czynności: żucie, chodzenie i muczenie dzieci wykonują na określony sygnał).
2. Ćwiczenia warg
a/ rozciągamy wargi jak przy wymowie głoski „i” - „uśmiech słoneczka”;
b/ maksymalnie zbliżamy do siebie kąciki ust, tworzymy ryjek jak u świnki;
c/ dobitne wymawianie samogłosek: samogłosek „a, e, o, u, i, y” (ćwiczenie to
łączymy z ćwiczeniami fonacyjnymi tzn. np. naśladowanie sygnałów
pojazdów na sygnale: karetki pogotowia i-u-i-u…, policji e-o-e-o…, straży
pożarnej a-u-a-u…);
d/ nakładamy górną wargę na dolną i odwrotnie, następnie górne zęby na
dolną wargę, potem dolne zęby na górną wargę - zabawa w zająca lub
wiewiórkę;
e/ ściągamy kąciki ust w dziobek zamknięty wykonujemy ruch okrężny, potem
przesuwamy wargi w lewą i w prawą stronę, podobne ćwiczenie
wykonujemy bez ściągania kącików ust - zabawa w kicające króliki,
zaznaczamy, że nie rusza się broda;
f/ nadymanie policzków i zatrzymanie powietrza na kilka sekund (robimy
balonik), uwalniamy powietrze (przebijamy balonik i powietrze uchodzi);
g/ nadymanie policzków na zmianę lewego i prawego, przesuwanie
powietrza z jednej strony jamy ustnej do drugiej przy zwartych wargach;
h/ wciąganie policzków do jamy ustnej - wargi tworzą rybi pyszczek;
i/ cmokanie wargami - przesyłanie całusków;
j/ utrzymywanie przy pomocy warg patyczka lub zakorkowanej rurki, wdech i
wydech kącikami ust;
k/ parskanie i cmokanie wargami - zabawa Koniki - dzieci dobierają się
parami i w rytm melodii biegają po sali jedno za drugim (konik i woźnica
połączeni lejcami), w jednej przerwie między akompaniamentem koniki
parskają, w drugiej woźnica cmoka, aby konik biegł dalej. Po kilkakrotnym
powtórzeniu należy dokonać zmiany w parach dzieci, by każde miało
możliwość wykonania obu ćwiczeń.
3. Ćwiczenia języka
a/ Sprawdzamy, czy język dosięgnie do nosa, brody, ucha lewego i prawego
(język nie opiera się o wargę dolną);
b/ Wysuwamy język z buzi szeroki jak łopata i wąski jak paluszek na zmianę;
c/ Zabawa Języczek na defiladzie - język maszeruje jak żołnierz na
defiladzie:
- raz - czubek języka na górną wargę,
- dwa - czubek języka do lewego kącika ust,
- trzy - czubek języka na dolną wargę,
- cztery - czubek języka do prawego kącika ust.
Ruchy muszą być energiczne, zdecydowane. Nauczyciel powinien
dostosować tempo liczenia do możliwości ruchowych języka dzieci.
Po kilkakrotnym wykonaniu ćwiczenia zmieniamy kierunek marszruty
języka.
d/ Oblizywanie warg - usta są szeroko otwarte, język wykonuje precyzyjne
ruchy dookoła warg w lewą i prawą stronę - zabawa w kotka. Zwracamy
uwagę, aby oblizywane były tylko wargi. Dodatkową atrakcją oraz pomocą
dla tych dzieci, którym ćwiczenie to sprawia trudność, jest posmarowanie
warg kremem czekoladowym, dżemem itp.
Wierszyk S. Jachowicza „Chory kotek” - dzieci słuchają czytania bajeczki
przez nauczyciela, zaś w momentach, gdy mowa o jedzeniu - oblizują się.
e/ Wysuwamy język z buzi jak najdalej, następnie mocno cofamy w głąb jamy
ustnej, by grzbiet języka dotykał do tylnej ściany gardła - język zagląda do
gardełka, usta muszą być szeroko otwarte, aby można było obserwować te
ruchy;
f/ Zabawa Języczek - wędrowniczek - nauczyciel opowiada, że języczek
wybrał się na spacer po buzi, by sprawdzić, co się w niej znajduje. Najpierw
dotyka do górnej i dolnej wargi, następnie w kąciki ust, potem chowa się,
przesuwa czubkiem po wewnętrznej części warg, po zębach (część
zewnętrzna i wewnętrzna), następnie postanowił policzyć ząbki (dotyka
każdego ząbka po kolei - tu można wykorzystać ćwiczenie logorytmiczne,
dotykanie do zębów na dźwięk bębenka, klaśnięcia itp. Następnie języczek
podskakuje jak piłka, dotykając na zmianę górnych i dolnych dziąseł, potem
zamienia się w pędzelek i maluje podniebienie od górnych ząbków do
gardełka i z powrotem.
Na koniec wędrówki języczek wraca do przodu jamy ustnej i głaszcze wargi
(oblizywanie warg);
g/ Nakładamy szeroki język na górną wargę, następnie cofamy na górne zęby
i na wałek dziąsłowy (za górnymi zębami) - ślimak chowa się do muszelki ;
h/ Układamy język w rynienkę, w miseczkę;
i/ Masujemy czubkiem języka wałek dziąsłowy - szybkie, pionowe ruchy;
j/ Żujemy język tak, jak gumę do żucia;
k/ Przeciskamy język przez przymknięte zęby - zęby czeszą język;
l/ Czubek języka wymiata, jak miotełka zza górnych, następnie zza dolnych
zębów;
ł/ Wykonujemy okrężne ruchy języka po zewnętrznej stronie zębów, przy
zamkniętych ustach - język zamienia się w śliweczkę;
m/ Kląskamy językiem - naśladujemy dźwięk kopyt biegnącego konika;
n/ Czubek języka wsuwamy między wargi i parskamy tak, jak źrebaczek;
o/ Przesuwamy czubek języka do wędzidełka, co powoduje wzniesienie
środka języka do podniebienia - charakterystyczne przy wymowie
spółgłosek „ ś, ź, ć, dź” - koci grzbiet.
Ćwiczenia logorytmiczne
1. „Żołnierski marsz”, „Koń w cyrku” - wysoko kolana, chód na palcach, chodzenie na prostych nogach, bieganie w różnym tempie itp.;
2. „Zabawa z piłką” - dzieci stają w kole, jedno trzyma piłkę. Nauczyciel
wystukuje rytm, na raz dzieci kolejno podają piłkę od dziecka do dziecka.
(można stosować też fragmenty muzyczne);
3. „Piłka wędrowniczka” - dzieci stoją w dwóch rzędach w pewnych odstępach. Rzucają do siebie piłkę na mocną część taktu, zaś w czasie pozostałych piłkę
należy przetrzymać;
4. „Na łące” - dzieci podzielone na trzy grupy: świerszcze, żaby, pszczoły -
stoją w luźnej gromadzie. Każda grupa wywoływana jest do poruszania się
innym dźwiękiem. Na dany sygnał, np. klaskanie - świerszcze biegają i
wydają głosy „cyk, cyk …”; pozostałe dzieci kucają. Potem zmienia się sygnał,
np. uderzanie w bębenek - to znak dla żab , które wołają „kum, kum…” i
skaczą. Trzeci sygnał, np. dźwięk gwizdka, wywołuje pszczoły - bzzz, bzzz …
- to ich głos. Kolejność poszczególnych sygnałów wywołujących poszczególne
grupki dzieci jest różna, co zmusza dzieci do uważnego słuchania i szybkiego
reagowania na nie.
5. „Siała baba mak”
I - Siała baba mak,
II - Nie wiedziała jak.
III - A dziad wiedział,
IV - Nie powiedział,
V - A to było tak.
Przebieg zabawy: Dzieci stoją w kole,
I - trzy kroki do przodu: 1 krok - lewa noga, 2 - prawa, 3 - lewa i lekkie
przygięcie obu kolan (kierunek chodzenia w prawo).
II - trzy kroki do przodu - jak wyżej.
III i IV - bieg wokół własnej osi - 8 kroczków.
V - trzy kroki do tyłu.
6. „Uciekła mi przepióreczka”
I - Uciekła mi przepióreczka w proso,
II - A ja za nią nieboraczek boso.
III - Trzeba by się pani matki spytać,
IV - Czy pozwoli przepióreczkę schwytać.
Przebieg zabawy: Dzieci ustawiają się w kole, podając sobie ręce. Śpiewają
piosenkę, a jednocześnie przy wersetach:
I i II - biegają dokoła,
III i IV - klękają i klaśnięciem zaznaczają początek metrum (sylaby
wyróżnione).
Ćwiczenia fonacyjne
1. „Wiosna i misie” - Dzieci-Misie siedzą skulone na podłodze i śpią. Dziecko-Wiosna podchodzi do każdego każdego dotyka pałeczką do jego ramienia. Wówczas Misie budzą się ze snu, przeciągają się i cicho mruczą (przedłużona wymowa głoski „m”), przesuwając jednocześnie palcami po wargach i skrzydełkach nosa, wyczuwając ich drgania. Po chwili Wiosna odchodzi, Misie znów zapadają w głęboki sen. Ćwiczenie należy powtórzyć kilkakrotnie, przyczynia się ono do właściwego ustawienia głosu - miękkiego.
2. Wymowa samogłosek oddzielnie, następnie płynnie - aaaa… i rytmicznie - a a a a a …, powoli i szybko. „Głoska „A” na wycieczce” - nauczyciel opowiada dzieciom o wycieczce głoski „A”- autokar - aaaaa , marsz - a a a a a , łódka -aaaaa, konik - a a a a powoli, potem a a a a szybko, samolot aaaaa.
3. „Echo” wymawiamy samogłoski głośno i cicho tak jak echo.
4. Łaczenie wymowy samogłosek ze spółgłoskami - ma, me, mo, mu, my - na, ne, no, nu, ny. Można wykorzystać tu w/w zabawy.
Ćwiczenia słuchu fonematycznego
1. Wysłuchiwanie dźwięków z otoczenia - dzieci zamykają oczy i przez ok. 1 minutę starają się skoncentrować na tym jakie dźwięki słyszą, następnie otwierają oczy i po kolei mówią, co słyszały;
2. Rozpoznawanie odgłosu darcia papieru, stukania wysypywanych klocków, przelewania wody, stukania łyżeczką o szklankę itp., (dziecko ma zasłonięte oczy);
3. Zabawa „Gazetowe głosy” - prowadzący demonstruje odgłosy: potrząsanie kartką, stukanie w kartkę, pocieranie kartki o kartkę, zgniatanie kartki, rozrywanie kartki, dzieci słuchają ich oraz obserwują, następnie pojedynczo odgadują w/w odgłosy z zasłoniętymi oczami;
4. Zabawa „Odgłosy z puszki” - w puszkach umieszczamy cukier, drobne pieniądze, groch, kasztany, kamyki, następnie prowadzący potrząsa po kolei puszkami, a wyznaczone dziecko rozpoznaje odgłos;
5. Odszukiwanie ukrytego źródła dźwięku - prowadzący chowa np. głośno cykający zegarek, wybrane dziecko w tym czasie wychodzi, następnie stara się go odnaleźć;
6. Rozpoznawanie kolegów po głosie - wybrane dziecko ma zasłonięte oczy, po usłyszeniu głosu kolegi wypowiada jego imię i idzie w jego kierunku;
7. Rozpoznawanie barwy dźwięku różnych instrumentów muzycznych;
8. Stukamy pałeczką raz wolno raz szybko, a dziecko rozpoznaje tempo;
9. Odtwarzanie przez dziecko rytmu wyklaskanego przez nauczyciela;
10. Nauczyciel mówi samogłoski , dziecko ma np. zaklaskać, gdy usłyszy samogłoskę „a”. „Pan Pytalski” - nauczyciel opowiada dzieciom, że był sobie Pan Pytalski, który przyjaźnił się z 6 głoskami: A, E, O, U, I, Y. Pewnego razu spotkał głoskę A, która zaprosiła go na niedzielę na herbatę. Pan Pytalski bardzo się ucieszył i obiecał przyjść. Ale kiedy nadeszła niedziela zapomniał, która głoska zaprosiła go do siebie. Wymieniał wszystkie imiona, ale nie mógł sobie przypomnieć. Poszedł do dzieci i prosił by mu pomogły. Pan Pytalski wymieniał wszystkie imiona, zaś dzieci klaskały, gdy wymówił imię głoski, do której miał się udać z wizytą. Po opowiedzeniu historyjki nauczyciel proponuje dzieciom, by pomogły panu Pytalskiemu i wówczas dzieci klaszczą, gdy usłyszą głoskę A. Innym razem nauczyciel mówi o innej głosce.