Rodzaje grup literackich
Sytuacyjna |
Programowa |
Funkcjonalna |
-odzwierciedlenie sytuacji polityczno-społecznej -nie miały programu, nie wydawały manifestów -każdy z przedstawicieli miał indywidualną wizję literatury -np. Skamander, Dadaiści |
-miały określony program, najczęściej manifest, ale też listy (autentyści), odezwy, artykuły programowe wydawane w gazetach -tworzenie dla przyjemności -np. Futuryści, Awangarda |
-miały program -tworzyły na gruncie ideologicznym -ulegały naciskom grup masowych -skupiały przypadkowych członków -np. Żagaryści |
EKSPRESJONIZM Prąd artystyczny, inicjujący przewrót awangardowy w sztuce europejskiej, który kształtował się i rozwijał przede wszystkim w kulturze niemieckiej pierwszych dwóch dziesięcioleci XXw oraz przenikał w tym czasie do literatur narodowych innych krajów (zwłaszcza środkowo i południowoeuropejskich oraz skandynawskich), aby tam odegrać istotną rolę katalizatora nowatorstwa i nowoczesności.
NIEMCY
Teoretycy:
Henryk Wölfflin
Podwójne korzenie stylu: linearyzm i malarskość z których wywodzą się opozycje :
płaszczyzna głębia
forma zamknięta otwarta
wielość jedność
jasność ciemność
linearyzm i malarskość istnieją obiektywnie, natomiast źródła tych stylów tkwią w człowieku, są wyrazem jego widzenia świata, oraz kategorią myślenia.
Wilhelm Worringer
* Cechą sztuki ma być opozycyjność oparta na:
przesłankach historycznych - historia sztuki powstaje stopniowo od sztuki abstrakcyjnej do naturalistycznej.
Przesłankach psychologicznych- sztuka wynika z woli a nie z umiejętności artystycznych. Każdy może być artystą.
Przesłankach światopoglądowych - sztuka abstrakcyjna pochodzi z chęci uporządkowania chaosu, natomiast sztuka naturalistyczna ze zgody na świat i włączenia się w niego- stąd pochodzi naturalizm i styl.
*Kategorią myślenia jest opozycyjność- dualizm
*Nastawienie na historyczna prawdę a nie na rzeczywistość
Fritz Strich
ludzkość jest świadoma nieuchronności śmierci i pragnie wieczności.
Pragnienie to obejmuje dwie kategorie myślenia :
skończoność nieskończoność które są ideami kultury i sztuki.
Tutaj występują opozycje:
klasycyzm romantyzm
spokój ruch
jasność ciemność
K.Edischmid
duch - materia to podstawowa opozycja, która się przenika
pozostałe opozycje się wyłączają
impresjonizm-ekspresjonizm
myślenie-czucie
wielość -jedność
analiza-synteza
psychologizm-wizyjność
indywiduum -człowiek
Wasil Kandinsky
Sztuka rozwija się od realizmu do abstrakcjonizmu
Poglądy są w ciągłym rozwoju dlatego mogą one być sprzeczne. Opozycyjne myślenie:
materia duch
forma treść
spoczynek ruch
ciemność język
uczucie rozum
subiektywizm obiektywizm
*Nie ma znaczenia jakiej formy użyje artysta -realizm jest abstrakcją
*Ważna jest nauka
*Prawdziwa sztuka powstaje z konieczności wyrażenia siebie, epoki i sztuki.
*Sztuka jest absolutna i obiektywna
*Sztuka jest wytłumaczalna, jeżeli każdy jej element jest zracjonalizowany
*Malarstwo dzieli się na:
Impresję - przeważa wrażenie z zewnątrz
Improwizację - pochodzi z podświadomości
Kompozycję - rezultat świadomego działania artysty
*Forma jest tym co materialne, subiektywne i zewnętrzne
*Zawartość jest tym co duchowe, obiektywne i wewnętrzne
*Wyróżnia się trzy etapy w rozwoju sztuki :
Początkowa - wyrosła z nastawienia praktycznego, była realistyczna.
Rozwojowa - przewagę zdobywa pierwiastek duchowy nad praktycznym
naturalistyczna sztuka.
*Celem sztuki jest „ czysta sztuka”
*Natura nie należy do dzieła sztuki
P. Hatvani
Dualizm
Opozycje :
impresjonizm ekspresjonizm
forma treść
zewnętrzność wewnętrzność
obiektywizm subiektywizm
kobiecość męskość
statyka dynamika
analiza synteza
Ekspresjonizm opiera się na drugich członach opozycji:
zanika czas i przestrzeń
utwór staje się ruchem
świat, materia i rzeczy to pierwiastki kobiece męską rzeczą jest je doświadczać , formować i przekształcać
świadomość stwarza świat
Grupy:
* Die Brucke (most)
Powstała w 1905 w Dreźnie, w 1911 przeniosła się do Berlina, działalność zakończyła w 1913
Założyciel: E.L.Kirchmer
celem jest podporządkowanie się przeżyciu, swoboda i niezależność
Poszukiwanie inspiracji w rzeźbie murzyńskiej, kulturze średniowiecznej, drzeworycie, prymitywizmie, mistycyzmie, ludowości, alogiczności
Członkowie: E Heckel, O. Muller, E. Nolde
* Der Blaue Reiter (Błękitny jeździec)
Powstała w 1911 w Monachium, działalność zakończyła w 1914
Założyciel: W.Kandinsky
Abstrakcja, bezprzedmiotowość, koloryzm, nieskażona pierwotność wrażeń
1912 (lub 1914?) W.Kandinsky „O pierwiastku duchowym w sztuce”
Członkowie: G. Munter, F. Marc, A. Kubin, Egon Schiele
odwoływanie się do wrażliwości odbiorcy
Czasopisma:
* Der Sturm (1910-32)
red. H.Walden
członkowie: E.Schuler, A.Doblin, Mombert, G.Benn, J.Goll
* Die Aktion (1911-25), tygodnik
red. F.Pfemfert
tematy: polityka, literatura, sztuka
radykalno lewicowe (przeciw burżuazji, nacjonalizmowi, militaryzmowi)
nurt aktywistyczny
członkowie: D. Rubiner, Hiler, F. Jung, K. Otten, W. Serner, C. Einstein
Periodyki:
„Das Forum“ (1914-29) red. W.Herzog
„Die Weissen Blatter“ (1913-23)
„Neue Jugend“ (1916-17)
„Das Tribunal“ (1919-21)
„Die Rote Erde“ (1919-23)
Teksty programowe:
1916- „Ekspresjonizm“ - W.Bahr
1916- „Nowy punkt widzenia“- Daubler
1917- „Ekspresjonizm, Futuryzm, kubizm”- Walden
1918- „Ekspresjonizm punkt zwrotny w sztuce” - Walden
1919- „O poetyckim ekspresjonizmie” - Endschmit
POLSKA (1917-20,22)
Teoretycy:
Stanisław Przybyszewski
Antyteza ducha i materii - to podstawowa opozycja
Sztuka odzwierciedleniem duszy
Sztuka nie a nic wspólnego z rzeczywistością, jest subiektywna
Tematem sztuki jest sztuka
Odrzucenie podstawowych zjawisk natury, nadanie naturze istoty
Opozycja ekspresjonizm - impresjonizm
Jerzy Hulewicz
Nawiązuje do teorii Przybyszewskiego z kilkoma różnicami
Obok opozycji treść-forma, stawia formuła-forma.
Forma jest czymś dobrym ,koniecznym dla ducha formuła zaś tym co go krępuje
Społeczeństwo-indywiduum
Obiektywizm-subiektywizm
Ostatecznie rezygnuje z opozycji na rzecz harmonii
Forma jest przed treścią, z niej rodzi się duch
Sztuka jest wyrazem istoty, ducha, pomija to, co przypadkowe
Prawdziwa sztuka odtwarza ruch
Odwołuje się do filozofii okultyzmu i mistycyzmu
Jan Stur
Reprezentuje ekspresjonizm czysty - o czystej orientacji etycznej i społeczno-utopijnej
Ekspresjonizm ma scalać i inspirować dążenia do nowej literatury.
Ekspresjonizm jest dalszym ciągiem romantyzmu -Czego chcemy1920
Konieczność wyrażania epoki przez sztukę
Dusza jest zjawiskiem wielopłaszczyznowym, czyli bytem wewnętrznie sprzecznym.
Głównym postulatem jest harmonia
Naczelną zasadą jest prawda.
W sztuce potrzebna jest dusza, treść, ciało i forma.
Utwór musi być zrozumiały dla czytelnika
Materia -duch
Góra -dół
Impresja- ekspresja
Teksty programowe:
1918, „EKSPRESJONIZM.SŁOWACKI I GENESIS Z DUCHA”, S.Przybyszewski
1918- „Powrotna Fala”- St. Przybyszewski
1918- „Naokoło ekspresjonizmu”- St. Przybyszewski
1919- „My jesteśmy sztuka a sztuka jest nami”- B. Hulewicz
1920- „Czego chcemy”- Jan Stur
1918- Manifest Buntu tzw. „Zeszyt Buntu”
Czasopisma:
* „Zdrój” (1917-20,22)
wyd. Ostoja, red. B. Hulewicz
w 1918 na jego łamach Przybyszewski opublikował: „EKSPRESJONIZM.SŁOWACKI I GENESIS Z DUCHA”
1920, „Czego chcemy” - J.Stur
„Cykl rozmyślań człowieka na przełomie 1920-1921” - J.Stur
* „Życie” (1889-1890)
czasopismo Krakowskie
red. Przybyszewski
manifest „CONFITEOR”,
Grupy:
* Bunt (1918-20)
grupa artystyczno-literacka, ukształtowała się wokół „Zdroju”
należeli do niej po części redaktorzy „Zdroju”
FUTURYZM - jeden z podstawowych prądów artystycznych awangardy, zainicjowany pod koniec I dekady XXw we Włoszech. Pomysłodawcą i twórcą najważniejszych manifestów był F.T.Marinetti, który we Francji wydał swoje pierwsze książki poetyckie, m.in. „zdobycie gwiazd”(1902), „Destrukcja”(1904). W lutym 1905 w Mediolanie założył pismo „Poesia”. Zainspirowany falą programów i „izmów”, postanowił założyć własny ruch literacko-światopoglądowy. Chciał odnowy zastygłej w tradycji sztuki.
Cechy marinetyzmu: militaryzm, imperializm, nacjonalizm, agresywność, łamanie konwencji, fascynacja nowością, alogiczność, bunt wobec teraźniejszości, pogarda dla kobiet, szowinizm, prymitywizm, wojna jedyną higieną świata, industrializm, urbanizm, amerykanizm, germanizm, słowa na wolności
Postulaty Marinettiego: przeciw akcjom faszystowskim; bunt przeciwko mieszczaństwu, dobremu smakowi, harmonii; fascynacje miastem, fabrykami, mostami; negacja przeszłości i tradycji; likwidacja składni na rzecz przypadkowej kolejności rzeczowników; unikanie przymiotnika i zaimka; rezygnacja ze znaków przystankowych; słowa na wolności; negacja psychologizmu
Cechy futuryzmu: superkultura, pogarda dla kultu przeszłości, wolne obrazy, nowa uczuciowość, oryginalność, ironia, sztuczna wesołość, klownizm, poszukiwanie rzadkości, amoralność, seksualna swoboda, duch walki, latynizm, swoboda interpretacji i ortografii,
Należy tworzyć szybko, żyć szybko, dobrze się bawić.
Manifesty Marinettiego:
20.02.1909- Akt założycielski „Manifest futuryzmu” -Marinetti
10.02.1910- „Manifest malarzy futurystów” -Martinetti
1910- „manifest techniczny literatury futurystycznej - Marinetti
1913- „Słowa na wolności” - Marinetti
1915- „Wojna jedyna Higieną świata” - Marinetti
1925- „Futuryzm a faszyzm” - Marinetti
Czasopisma futurystyczne:
“La Poesia”, 1905-09, Marinetti
„La Critica”(1903-1944) B.Croc
“Il Regno” (1903-1906), E. Corradini
“Il Leonarda”(1903-07) G.Papini
FUTURYZM ROSYJSKI
Geneza: nastroje oczekiwania ostatecznej zagłady, indywidualizm, anarchizm, buntowniczo-rewolucyjne dążenia rosyjskiej wsi.
EGOFUTURYZM (1910-17 -nieoficjalnie do 1930)
Założyciel: Siewierionin, później Ignatiew, inni cżłonkowie: Olimpow, Marienhot
-łączył tradycję poetyki symbolizmu z nowatorskimi nastawieniami awangardy. Zaimek `ja' pisany był zawsze dużą literą. Słowem kluczowym była `intuicja'. W swoich hasłach głosili ponadczasowość natury i Boga, miłości, piękna. Eksperymenty i innowacje słowotwórcze.
Czasopisma:
1912-1914- „Petersburski Głasztaj”
1913-1916- „Oczarowanyj strannik”
1914- „Graniowa”
Manifesty:
1909- „Intuicyjne barwy”
1911- „Elektryczne wiersze”
1911-„Prolog egofuturyzmu”
1913-„ Program akademii egopoezji”
KUBOFUTURYZM (1910-17)
Lider: Majakowski (burzył stare formy, obrazował śmiale, manifestował własną osobowość, cechował go bunt społeczny, polityczny i obyczajowy).
Członkowie: Wielemir Chlebnikow (sięgał do starosłowiańskich żródeł i do twórczości ludowej - usiłował stworzyć odrębny "pozarozumowy" język poetycki.oparty czasem prawie wyłącznie na dźwiękowym zestawieniu słów, z pominięciem ich znaczeń); Szerszeniew, Kruczonych, bracia Burlukowie
* sprzeciw wobec traddycji i kultury przeszłości. Próbowali stworzyć nowy język poetycki. Teoria języka pozarozumowego Kruczonycha i Kamieńskiego (hasła wyzwolenia słowa spod poddaństwa sensu; język emocjonalny, słowa na wolności
Manifesty:
1912- „policzek powszechnemu smakowi”
1913- „Sadzawka sędziów”
1913- „Zdechły księżyc”
1914- „Mleko kobył”
Grupa 41 stopni- 1918-1921- Kryczynoch
FUTURYZM POLSKI (1917-22)
Pionier: Jerzy Jankowski
Program: hasło 3xM, kult cywilizacji, ruch burzycielski, neologizmy, słowa na wolności, pisownia fonetyczna, odrzucenie logiki, emocji, uczuć, tradycji, groteska, fascynacja techniką, pochwała życia, dynamiki, działania, swoboda twórcza.
OŚRODKI:Kraków
Dwa kluby: „Katarynka”, „Gałka Muszkatołowa”
Swoje utwory produkują: B.Jasieński, S.Młodożeniec, T.Czyżewski, J.Jankowski
Warszawa
Grupy: „Wieczór nadtropikalny urządzony przez białych murzynów”, „Pod Pikadorem”
Tworzyli: A.Stern, A.Wat
Jednodniówki:
1921- „Trr”
1921- „Pam- Bam”
1921- „Czyk - Czyk”
1921- „To są niebieskie pięty które trzeba pomalować”
1922- „ Nuż w brzuchu”
1922- „Błękitne spodnie”
1922- „Lejek w mózgu”
1922- „Fioletowe płuca”
1924- „Wiatr w rosole” - ostatnia jednodniówka
Manifesty:
20.04.1921- „Do narodu polskiego w sprawie natychmiastowej futuryzacji życia” -B. Jasieński
1.03.1921- „Manifest w sprawie krytyki artystycznej”- B. Jasieński
25.03.1921- „Manifest w sprawie ortografii fonetycznej”- B. Jasieński
3.04.1921- „Manifest w sprawie poezji futurystycznej” - B. Jasieński
- „Prymityw”
-„O zielonym oku”
„But w butonierce” (Bruno Jasieński) -MANIFEST POLSKICH FUTURYSTÓW
„XX wiek” (Stanisław Młodożeniec)
„Lato” (Stanisław Młodożeniec)
DADAIZM 1915-24
Ruch w sztuce XXw, którego głównymi hasłami były dowolność wyrazu, zerwanie z wszelką tradycją, swoboda twórczości. Dadaizm miał szokować i robił to skutecznie: dadaiści zbierali się w kawiarniach i klubach pisząc absurdalne "poezje", komponowali "muzykę hałasu", przedstawiali przedmioty codziennego użytku jako dzieła sztuki.
BERLIN 1918-23
Przedstawiciele: J. Baader, R. Hausmann, R. Huelsenbeck, G.Grosz, G.Preiss
Czasopisma: Neue Jugend, Die Aktion, Der Dada, Die Freie Strasse, Targi sztuki dada (1920) -apogeum i finał działaności berlińskiej
Grupy: Club Dada, -założony przez Huelsenbecka w kwietniu 1918r -na pierwszym wieczorze ogłasza „Manifest dadaistyczny”
Tematy: społeczno-polityczne, uczucia, sztuka, idea maksymalnej wolności osobistej
KOLONIA
Przedstawiciele: H.Arp, M.Ernst, Teodor Baard
Czasopisma: Der Ventilator, Bulletin Dada
Hasło: sztuka niezależna od rzeczywistości, od sztuki, od literatury
Charakter: igranie emocjami, poczucie nicości, lęk przed siłami destrukcji
HANOWER
Przedstawiciele: Kurt Schwitters, Hans Arp, Max Ernst
Czasopisma: „Merz”, „Kurier Dada”
Charakter: duża rola przypadku, niewyczerpany humor, pierwotny materiał- litera; słowo- zestaw liter, słowo „Merz” podstawą wszystkich słów
NOWY JORK (1915-23)
Przedstawiciele: A Stieglitz, F.Picabia, M. Ray, A. Cravan, M. Duchamp
Czasopisma: „Camera work” (1903-1917), „291”-(1915-1916)-czasopismo wydawane przez Stieglitza, „NY dada”, „the rogue(1915)- Norton, The Riddefiels Gazook (1915)- Man Ray, Rongwrong (1917)- z okładką Duschampa, The Blind Man (1917)- Duschamp, Wood, Roche
ZURYCH (1915-22)
Przedstawiciele: H. Bally, Bracia Marcel i Georges Janco - Kabaret Voltaire, Tzara, Arp, W Serner, Duschamp, M. Ernst
Czasopisma: - Cabaret Voltaire- trój języczny (1916), -Der Zeltweg - 1919, -391- szwajcarski zeszyt Picabi, -Dada (1917-1920)- Tzara
Manifesty: „Manifest dada”- Tzara - 1918, „dada burzy wszystko”- 1921
Cabaret Voltaire( czasopismo, grupa, kawiarnia) - niespełna rok działalności, -Grupka artystów, których okoliczności wojny skupiały w Zurychu
PARYŻ (1919-22)
Przedstawiciele: J.Vache, A. Breton, L Aragon, Ph Sopault, B . Peret, G.Apollinaire
Czasopisma: „literarure“ 1919-1924- Dreton Aragon, Sopault