Czym jest zespół mikrodelecji 22q11.2 (czy też anomalia DiGeorge'a /VCFS - zespół podniebienno-sercowo- twarzowy) ?
Zespół mikrodelecji 22q11.2 jest zespołem wad rozwojowych spowodowanych wystąpieniem specyficznego zaburzenia genetycznego - mikrodelecji długiego ramienia chromosomu 22. Mikrodelecja ta powoduje wypadnięcie niewielkiegoobszaru w chromosomie 22 (zwykle usunięciu podlega obszar o rozmiarze3 milionów par zasad), w którym zlokalizowanych jest kilka genów (zapis22q11.2 określa dokładnie obszar, który został dotknięty delecją - jestto 2 subprążek w 1 rejonie 1 prążka na długim ramieniu chromosomu 22).W wyniku utraty genów regionu 22q11.2 dochodzi do zaburzeń rozwojowychkomórek 3-ego i 4-ego łuku oskrzelowego. Wystąpienie takiej mikrodelecjipowoduje zaburzenia w embrionalnej migracji komórek grzebienia nerwowegodo rozwijających się struktur organizmu a zwłaszcza szyi i odpowiadaza wystąpienie objawów choroby. Z uwagi na bardzo zmienny fenotyp tegozaburzenia było ono na przestrzeni lat obserwowane i opisywane przezwielu naukowców, co pociągnęło za sobą niekonsekwencje w nazewnictwie.
Anomalia DiGeorge'a opisana w 1965 roku charakteryzuje się brakiem lub dysfunkcją grasicy i gruczołów przytarczycznych, hipokalcemią w okresie noworodkowym, zaburzeniami immunologicznymi, cechami dysmorfii twarzyi współistnieniem wrodzonych wad serca dotyczących w szczególności podziałustożka i pnia naczyniowego (u ok. 97% pacjentów z anomalią DiGeorge'a obserwuje się wady serca). W 1978 roku opisano z kolei VCFS (czyli zespółpodniebienno- sercowo-twarzowy) cechujący się niewydolnością podniebienno-gardłową,rozszczepem podniebienia (otwartym lub podśluzówkowym), problemami znauką, wrodzonymi wadami serca, niedoczynnością tarczycy, dysmorfiątwarzy i upośledzeniem bądź opóźnieniem umysłowym. Kolejnym zespołemuwarunkowanym wystąpieniem mikrodelecji 22q11.2 jest opisany niezależniew literaturze CTAFS (czyli Conotruncal Anomaly Face Syndrome) charakteryzującysię wystąpieniem wrodzonych wad serca dotyczących podziału stożka ipnia naczyniowego (TOF - Tetralogia Fallota, TAC- wspólny pień tętniczy,TGA - przełożenie wielkich pni tętniczych, DORV - odejście obu tętnicz prawej komory, TOF/PA - atrezja zastawki tętnicy płucnej czy też IAAtyp B - przerwanie łuku aorty) oraz subtelną dysmorfią twarzy. Do zespołówwad rozwojowych spowodowanych wystąpieniem mikrodelecji 22q11.2 należytakże zaliczyć zespół Cayler'a manifestujący się współistnieniem wadyserca i jednostronnym porażeniem nerwu twarzowego oraz zespół OptizG/BBB charakteryzujący się hyperteloryzmem, rozszczepem podniebieniai/lub wargi, zaburzeniami połykania, anomaliami układu moczowo-płciowego(zwłaszcza spodziectwem), opóźnieniem umysłowym i współistniejącymi wrodzonymi wadami serca.
Podsumowując, w wyniku utraty genów regionu 22q11.2 (region krytycznydelecji obejmuje 480 tys. par zasad) dochodzi do zaburzeń rozwojowychróżnych narządów przy czym obraz kliniczny choroby jest na tyle zmienny,iż nawet w obrębie tej samej rodziny obserwuje się wielką zmiennośćfenotypu. Dotychczas sądzono, iż zmienność ta spowodowana jest rozmiaremdelecji, lecz w miarę rozwoju technik cytogenetycznych okazało się,że osoby z taką samą delecją wykazują bardzo dużą zmienność ekspresjiobjawów. Przypuszcza się, iż obraz kliniczny choroby uwarunkowany jesttakże poprzez inne geny niezwiązane z krytycznym obszarem 22q11.2. Zatą hipotezą przemawia fakt, iż cechy charakterystyczne dla zespołu mikrodelecji22q11.2 opisuje się u osób z mikrodelecją na krótkim ramieniu chromosomu10 (czyli 10p) a z "poprawną zawartością" w rejonie 22q11.2.Reasumując, każdy przypadek zespołu mikrodelecji 22q11.2 charakteryzujesię fenotypem "mieszczącym się" w zakresie anomalii DiGeorge'a,VCFS czy też CTAFS, co jeszcze bardziej uzasadnia posługiwanie się nazwą"zespół mikrodelecji 22q11.2" jako najlepszą na opisanie tegozmiennego i złożonego zespołu wad wrodzonych.

Czy tego typu zaburzenie jest częste?
Zespół mikrodelecji 22q11.2 występuje znacznie częściej niż pierwotniesądzono a częstość jego występowania w ogólnej populacji jest obecnieoceniana na 1 na 4000 żywych urodzeń. Pierwotne zaniżone dane szacunkowewynikały z faktu, iż nie wszystkie osoby będące "nosicielem"zespołu mikrodelecji 22q11.2 były tego świadome, gdyż po pierwsze nieu wszystkich tych osób obserwuje się problemy kliniczne, a po drugie- jeszcze do niedawna nie było skutecznych technik do wykrycia tak niewielkichzaburzeń genetycznych. Nie bez znaczenia jest też fakt nikłej znajomościtego tematu przez środowisko lekarskie niezwiązane bezpośrednio z wysokospecjalistycznymiośrodkami opieki zdrowotnej.
W zespole mikrodelecji 22q11.2 często obserwuje się wrodzone wady serca.Kilka ośrodków kardiologicznych w Polsce zaleca badania w kierunku tegozespołu w przypadku stwierdzenia wrodzonych wad serca u dzieci (dotyczącychzwłaszcza podziału stożka i pnia naczyniowego) czy też dysmorfii twarzy.Dysmorfia oznacza, ogólnie rzecz ujmując, pewne charakterystyczne zmianyw budowie twarzoczaszki, które niejednokrotnie są sygnałem do podejrzeniawystąpienia wielu zespołów uwarunkowanych genetycznie (dla przykładuzespół Down'a). W celu wykrycia zespołu mikrodelecji 22q11.2 należywykonać badanie genetyczne dziecka/płodu przy użyciu techniki FISH (hybrydyzacjafluorescencyjna in situ). Powyżej wspomniana technika cytogenetyczna,rozwinięta w ostatnich latach, pozwala na 100% potwierdzenie bądź wykluczeniemikrodelecji 22q11.2, co ma bezpośrednie znaczenie w zakresie wykonanianiezbędnej, wczesnej diagnostyki i leczenia dzieci z tym zespołem. Mato szczególne znaczenie w świetle faktu, iż zespół mikrodelecji 22q11.2charakteryzuje się bardzo zmienną ekspresją u poszczególnych osobników.Toteż niejednokrotnie postawienie właściwej diagnozy jest trudne a kierowaniedużej liczby osób na badania techniką FISH jest niemożliwe, gdyż badaniate są bardzo kosztowne. Czasami nawet zdarza się, iż osoba będąca nosicielemzespołu mikrodelecji 22q11.2 nie jest tego świadoma, a dowiaduje siępo urodzeniu dziecka z takim zaburzeniem genetycznym.

Jak wiele zaburzeń będzie posiadać moje dziecko z zespołem mikrodelecji22q11.2 ?
Tak jak wspomniano wcześniej, zespół mikrodelecji 22q11.2 charakteryzujesię wielką zmiennością w ekspresji objawów u poszczególnych osób. Tacecha wyklucza praktycznie jakąkolwiek prognozę stawianą przed urodzeniem,a niejednokrotnie nawet później, gdyż wiele z potencjalnych zaburzeńmoże uwidaczniać się na przestrzeni lat (jak np. problemy z nauką).Do tej pory, na dużej grupie dzieci z zespołem mikrodelecji 22q11.2,doszukano się ponad 180 anomalii bezpośrednio związanych z tym zaburzeniemgenetycznym. Nie znaczy to jednak, iż Twoje dziecko będzie dotkniętetymi wszystkimi anomaliami! Zwykle występuje kilka zaburzeń wywołanychwystąpieniem tej mikrodelecji, włączając w to wrodzoną wadę serca, nieprawidłowąbudowę i funkcję podniebienia, dysfunkcję grasicy i charakterystyczne,lecz subtelne cechy dysmorfii twarzy. Zdarza się także, iż w ogóle niesą notowane wyraźne i ważne klinicznie anomalie. Poza tym wiele z zaburzeńcharakterystycznych dla zespołu mikrodelecji 22q11.2 występuje takżeoddzielnie w populacji ludzkiej lecz jednocześnie należy stwierdzić,iż u osób z tym zespołem uwarunkowanym genetycznie anomalie te występująznacznie częściej. Dzieci z zespołem mikrodelecji 22q11.2 wymagają kompleksowejopieki pediatrycznej z udziałem wielu specjalistów. Konieczne jest wykonaniebadań: kardiologicznych, immunologicznych, metabolicznych z oceną gospodarkiwapniowo-fosforanowej, endokrynologicznych, otolaryngologicznych i foniatrycznych,okulistycznych, urologicznych oraz neurologicznych.

Jakich problemów z nauką mogę spodziewać się u mojego dziecka?
Z dotychczasowych obserwacji dzieci z zespołem mikrodelecji 22q11.2wynika, iż większość z nich miewa pewne problemy z nauką. W większościtych przypadków problemy te nasilają się pomiędzy 7 a 8 rokiem życia.Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż chociaż niedorozwój umysłowy zdarzasię u dzieci z zespołem mikrodelecji 22q11.2, to liczba takich przypadkówjest niezmiernie mała. Jednakże prawdą jest także fakt, iż dzieci temają nierzadko mniejszy iloraz inteligencji IQ niż ich rówieśnicy, zwłaszczaw przedziale wiekowym 7-10 lat. Ten zaniżony iloraz inteligencji (jeśliwystępuje) nie jest związany z jakimkolwiek niedorozwojem a wynika częstoz tego, iż dzieci z zespołem mikrodelecji 22q11.2 osiągają gorsze wynikiw specyficznych dziedzinach szkolnych. Wiele z testów określającychIQ, a zwłaszcza test Wechsler'a dowodzi, iż takie dzieci mają zwyklespecyficzne problemy przyswajania wiedzy jak i problemy z myśleniemabstrakcyjnym, co często objawia się kłopotami z rozwiązywaniem zadańmatematycznych czy też rozumieniem czytanego tekstu. Ta ostatnia cechajest o tyle ciekawa, iż dzieci te dosyć wcześnie zaczynają czytać ipisać, lecz w późniejszym okresie niezbyt dobrze radzą sobie ze zrozumieniemczytanego tekstu czy też opowiedzeniem o tym o czym się czytało (patrzartykuł o budowie mózgu). Z doświadczenia rodziców wynika, że możnałatwo i skutecznie pomóc dziecku w tych problemach poprzez kilkakrotnepowtarzanie czytanego tekstu lub dzielenie na mniejsze części - ułatwiato zapamiętywanie.

Czy wszystkie dzieci z zespołem mikrodelecji 22q11.2 mają problemy naturypsychologicznej lub chorują na choroby psychiczne?
Prawdą jest, iż z wielu anomalii związanych z każdym zaburzeniemgenetycznym zdarzają się takie, które występują niemal w każdym przypadku,z drugiej zaś strony zwykle zdarza się, iż dolegliwości te występująz różnym stopniem nasilenia u poszczególnych pacjentów. Dotychczas opublikowanemateriały dotyczące badań w kierunku zaburzeń psychicznych dzieci zzespołem mikrodelecji 22q11.2 podają niestety sprzeczne informacje,jednak z dużą pewnością można stwierdzić, iż wiele dzieci z tym zaburzeniemgenetycznym ma pewne problemy z zachowaniem. W wielu tych przypadkachproblemy te nie są na tyle dotkliwe częste aby wymagały pomocy lekarskiej,jednakże w około 20% przypadków (dokładna częstość występowania niejest znana) problemy, o których mowa wymagają leczenia przez lekarzaspecjalistę. W części z tych przypadków zaburzenia psychiczne stająsię bardziej wyraźne w miarę wieku prowadząc czasami do wystąpieniapoważnych chorób psychicznych dorosłości (zespół maniakalno-depresyjny,depresja, ADHD). Jednakże zbyt mała liczba dorosłych osób z zespołemmikrodelecji 22q11.2 została przebadana aby dokładnie określić częstośćwystępowania tych problemów. U dziecka z zespołem mikrodelecji 22q11.2konieczna jest konsultacja psychologiczna.

Umiejętności rozwojowe pomiędzy 1 a 3 miesiącem życia:
Ruch: Porozumiewanie się: leżąc na brzuszku podnosi głowę i klatkę piersiową, otwiera i zamyka dłonie
podnosi rączki do ust, macha na zabawki uśmiecha się słysząc znajomy głos, wydaje dźwięki - gaworzy, odwraca, głowę ku dźwiękom, wydaje dźwięki zadowolenia
Wzrok: Zabawy w towarzystwie: obserwuje twarze, podąża wzrokiem za przedmiotami lub ludźmi, po przebudzeniu, jest zainteresowane otoczeniem lubi przytulanie, cieszy się śpiewem, wpatruje się w twarze, cieszy się ruchem
Samodzielność: potrzebuje przytulania, daje znać, gdy jest niewygodnie, uczy się jak się uspokoić

---