Koncepcja badawcza na temat:

„Życie w domu dziecka - rzeczywistość a wiedza potoczna i wyobrażenia społeczne.”

І. Wstęp

W roku 1997 w Polsce istniało 466 domów dziecka, dysponowały one 19930 miejscami. Przebywało w nich 18712 wychowanków, w tym 4846 sierot i półsierot. Przeważająca część dzieci to sieroty społeczne, czyli takie, które posiadają oboje rodziców, ale decyzją sądu opiekuńczego lub innej, upoważnionej do tego instytucji, zostały skierowane do placówki opieki całkowitej, czyli domu dziecka. Liczba sierot naturalnych jest wyraźnie mniejsza.

Mówiąc o domu dziecka mam na myśli placówkę opieki całkowitej, przeznaczoną dla sierot naturalnych i społecznych, będących w normalnej formie rozwojowej.

Państwo jest zobowiązane do zagwarantowania istnienia i funkcjonowania tego typu placówek. Organy administracji rządowej, gminy i inne osoby prawne oraz fizyczne mają możliwość zakładania i prowadzenia domów dziecka. Gwarantuje to ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty. Szczegółowe regulacje zawarte są w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 1994 roku. Nadzór nad funkcjonowaniem placówek w danym okręgu sprawuje kurator oświaty. Bezpośrednio działalnością domu dziecka kieruje jego dyrektor. Ramowy statut domu dziecka określa cele i zadania placówek. Cele te najogólniej ujęte to: zapewnienie opieki i wychowania dzieciom i młodzieży trwale lub czasowo pozbawionym opieki własnej rodziny, zapewnienie im adekwatnych do potrzeb warunków rozwoju oraz przygotowanie ich do samodzielnego życia. Wszelkie, bardziej szczegółowe regulaminy odnoszące się do życia poszczególnych placówek, ustala ich dyrekcja i rady pedagogiczne.

Dziecko jest kierowane i przyjmowane przez placówkę opiekuńczo-wychowawczą na podstawie orzeczenia sądu, na wniosek rodziców, opiekunów lub małoletniego przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, poradnie specjalistyczne, pogotowia opiekuńcze lub inne placówki, w których, za zgodą kuratora oświaty, utworzono zespoły kwalifikujące.

Głównym źródłem finansowania istnienia i funkcjonowania domów dziecka jest budżet państwa.

Według szacunków Ministerstwa Oświaty i Wychowania głównymi przyczynami kierowania dzieci do domów dziecka są: alkoholizm rodziców, nieudolność rodziców w wychowywaniu dziecka, trudne warunki materialne, długotrwała choroba rodziców, prostytucja, pobyt jednego z rodziców w więzieniu, śmierć rodziców, trudne warunki mieszkaniowe, demoralizacja dziecka. Decyzji o skierowaniu dziecka do placówki opieki całkowitej zwykle towarzyszy stwierdzenie w związku z nim jakichś trudności wychowawczych np. problemy z nauką, konflikty z prawem, używanie alkoholu.

Nie wszystkie dzieci przebywają w domu dziecka aż do uzyskania pełnoletności. Część wraca do rodzin, część podlega adopcji, niektóre są kierowane do rodzin zastępczych.

ІІ. Problematyka badania

Będzie to badanie monograficzne. Obiekty badania zostaną ujęte całościowo, we wszystkich swoich aspektach. Zastosuję wiele różnych technik badawczych jednocześnie, między innymi: obserwację zewnętrzną, kontrolowaną, wywiad swobodny, analizę dokumentów osobistych, analizę ilościowych danych statystycznych oraz wywiad kwestionariuszowy. Wyniki badania oraz wyciągnięte dzięki niemu wnioski, nie będą mogły być uogólnione na szerszą zbiorowość (szczególnie w przypadku zagadnienia życia w domu dziecka), ale jako rekompensatę uzyskam głęboką i szczegółową wiedzę na interesujące mnie tematy.

Badanie będzie się składać z dwóch zasadniczych części. Pierwsza część ma na celu uzyskanie szczegółowego obrazu codziennego życia w domu dziecka. Druga część będzie polegała na rekonstrukcji wiedzy i wyobrażeń społecznych podzielanych przez ludzi, którzy w żaden sposób nie są związani z tego typu placówkami.

Moją główną hipotezą jest przypuszczenie, iż istnieje głęboki rozdźwięk pomiędzy rzeczywistością domu dziecka a opiniami społecznymi. Zakładam, iż wyobrażenia społ. kształtowane są głównie w oparciu o utarte stereotypy, a wiedza społeczeństwa na ten temat jest bardzo ograniczona. Uważam, iż problem wart jest analizy. Same liczby wskazują, iż nie można ignorować zagadnienia sieroctwa i życia w domach opieki całkowitej. Trudno jednak liczyć na szersze zainteresowania społeczeństwa tym problemem, jeśli nie posiada ona żadnej ugruntowanej i prawdziwej wiedzy o naturze sprawy. Uzasadnione wydaje się przypuszczenie, że pomoc społeczności lokalnych w pełnieniu przez domy dziecka ich funkcji, może okazać się nieoceniona, chodzi zarówno o pomoc materialną jak i niematerialną. Sytuacja wychowywania się poza domem rodzinnym nie jest „normalną” sytuacją. Dzieci, które znalazły się w takich okolicznościach przeżywają dramat, zwykle, mimo najlepszych starań wychowawców, czują się one nieszczęśliwe i osamotnione. Towarzyszy temu też, tak często spotykane zdemoralizowanie i zaniedbanie tych dzieci. Te wszystkie czynniki razem wzięte nie sprzyjają pomyślnej socjalizacji. Często owocuje to rozwojem dewiacji społecznych. Kolejny problem to usamodzielnianie się wychowanków. Kwestia materialna wydaje się tu być najmniejszym zmartwieniem. Zasadniczym aspektem tego procesu jest jego wymiar psychologiczny i społeczny. I tu dochodzimy do obserwowanego często zjawiska polegającego na utrzymywaniu się dystansu pomiędzy wychowankami domów dziecka a resztą społeczeństwa, są oni izolowani. Wynikać to może po części ze strachu przed nimi (ze względu na przekonanie o ich demoralizacji), a po części z poczucia winy w wyniku dostrzegania rozdźwięku w wymiarze materialnym i emocjonalnym pomiędzy wychowankami domów dziecka a dziećmi wychowującymi się w rodzinach. Inna sprawa dotyczy zagadnienia zasadniczego, a mianowicie tego, czy dom dziecka jest w ogóle dobrym rozwiązaniem. W Europie i w Ameryce Północnej bardzo powszechne są tzw. rodzinne domy dziecka, zaczynają się one pojawiać również w Polsce. Idea jest prosta: dom taki jest zakładany przez małżeństwo, dzieci jest niewiele i panuje tu niemal rodzinna atmosfera. Nie trzeba chyba zachwalać zalet takiego układu. Sądzę, że rozpowszechnienie wiedzy o problemach sieroctwa i dramacie całej sytuacji może skłonić wielu ludzi do tworzenia takich rodzinnych domów dziecka, a może chociaż przynajmniej do udzielania pomocy ludziom prowadzącym takie domy. Ideałem byłoby całkowite wyeliminowanie tradycyjnych placówek opiekuńczo-wychowawczych, i zastąpienie ich rodzinnymi domami dziecka. Wiedza może spowodować również zanik, albo przynajmniej zmniejszenie się, leku i atmosfery grozy otaczającej wizerunek wychowanka domu dziecka. To z kolei może ograniczyć lub zlikwidować dystans społeczny dzielący wychowanków domu dziecka od reszty społeczeństwa. Wiedza o tych dzieciach i o warunkach w jakich one żyją pozwoli również pomagać istniejącym placówkom w sposób, który nie będzie zakłócał ich funkcjonowania. Może umożliwi to ustalenie pewnych społecznych kanałów udzielania takiej pomocy i współpracy. Ważne jest także to, by społeczeństwo i wszelkie instytucje zdały sobie sprawę z tego, że rodzice, którym ograniczono sądownie zakres opieki nad dziećmi wymagają pomocy i pracy, celem jest tu naprawienie stanu rzeczy, który uniemożliwia rodzinie normalne funkcjonowanie i spowodowanie powrotu dziecka do domu.

Snucie przypuszczeń zakończę na tym etapie, gdyż nie chciałabym popaść w stereotypowy sposób myślenia, nie oparty na znajomości faktów. Wszak moja wiedza, jako osoby nie mającej żadnego kontaktu ze środowiskiem domów dziecka, może być równie fałszywa i powierzchowna jak i większości laików. Dlatego moje przypuszczenia mogą się okazać zupełnie chybione. Myślę, że dopiero w toku badania wyłoni się większość ciekawych problemów, wartych szczegółowiej analizy. Mimo to w dalszej części koncepcji badawczej postaram się sformułować najważniejsze pytania problemowe, na które najprawdopodobniej znajdę odpowiedzi. Co więcej, pozwolą one wytyczyć główne kierunki, w których powinny podążyć dalsze czynności badawcze.

Podkreślam raz jeszcze, główny cel tego badania, to uzyskanie wiedzy na temat codziennej rzeczywistości życia w domu dziecka, oraz na temat wyobrażeń społecznych i przekonań tej rzeczywistości dotyczących, a panujących w ramach społeczeństwa polskiego. Dalej należy dokonać konfrontacji uzyskanych informacji i zanalizować je przez pryzmat założonych wcześniej hipotez.

Muszę jeszcze dodać, iż ze względu na wymogi zaliczenia z przedmiotu Metody i Techniki Badawcze, na którego użytek powstała ta koncepcja, pozwolę sobie przedstawić szczegółowe ustalenia dotyczące tylko drugiej części badania. Kwestie dotyczące części pierwszej zostaną tu jedynie zasygnalizowane.

1.Życie codzienne w domu dziecka

Celem tej części badania jest uzyskanie możliwie dokładnego i pełnego opisu całości życia codziennego w domu dziecka. Opis ten ma obejmować wszelkie dziedziny, aspekty i przejawy tego życia. Moim naczelnym pytaniem problemowym jest pytanie o warunki życia w domu dziecka, jego przebieg i cechy charakterystyczne. Chcę również poznać wychowanków takich domów, ze względu na ich status, strukturę i pochodzenie społeczne. Aby udzielić odpowiedzi na te pytania muszę najpierw odpowiedzieć na szereg pytań szczegółowych.

Na podstawie przeczytanych lektur dotyczących tego tematu nasuwa mi się kilka hipotez. Przede wszystkim domy dziecka zdecydowanie różnią się od typowych domów, w których dzieci mieszkają wraz ze swoją rodziną. Dzieciom mieszkającym w takich placówkach niemal ciągle towarzyszy poczucie tymczasowości. Liczą one na rychły powrót do domu, jednocześnie zdają sobie sprawę, że w każdej chwili mogą zostać przeniesione do innej placówki za sprawą odgórnie wydanej decyzji. Poczucie to jest konsekwentnie umacniane przez częste zmiany kadry i rotację współmieszkańców. W wielu przypadkach może to doprowadzić do wytworzenie się u tych dzieci mentalności „gościa hotelowego”, czyli do braku zaangażowania w życie wspólnoty i instrumentalnego traktowania zarówno wychowawców jaki innych dzieci. Nie sprzyja to tworzeniu się głębokich więzi pomiędzy wychowankami oraz pomiędzy nimi a wychowawcami. Dlatego coraz częściej słyszymy o programach uruchamianych w takich placówkach, a mających na celu zwiększenie identyfikacji wychowanków z domem, włączenie ich w jego życie jako jednostki aktywne i twórcze.

Wydaje mi się, że dzieciom z domów dziecka towarzyszy również poczucie inności wobec kolegów, których poznają poza domem. To poczucie wiąże się z przeświadczeniem o napiętnowaniu i usytuowaniu na niższym poziomie hierarchii społecznej. Świat zewnętrzny bardzo się stara, by takie poczucie u wychowanków domów dziecka utrzymać. Często uciekają oni od świata, zamykają się w sobie, boją się kontaktów z ludźmi z poza domu, wstydzą się nawet przyznać do tego, gdzie mieszkają w obawie przed odrzuceniem.

Można przypuszczać, że dzieci z domów dziecka maja więcej problemów z nauką niż ich rówieśnicy wychowywani w domach rodzinnych. Nie jest to regułą, ale przy rozpatrywaniu wyników w nauce u obu grup taka zależność się pojawia. Może to wynikać z wielu różnych czynników np. wychowawca nie jest w stanie wszystkich dopilnować i każdemu dać jakiejś motywacji do nauki, środowiska z których pochodzą te dzieci mogły nie uznawać wiedzy naukowej za istotną wartość, nauka jest dla nich novum ponieważ w domu rodzinnym nikt nie przykładał do tego wagi (zaniedbanie dziecka) itp.

Z przeczytanych lektur wyłania się spostrzeżenie, iż wychowankowie domów dziecka często nie są w stanie ocenić swoich czynów w kategoriach etycznych, tak jak poprzednio może to wynikać z wartości wpojonych przez środowisko, w którym młody człowiek się wychowywał. Stąd spotyka się brak poszanowania dla cudzej własności, kradzieże, fizyczna agresja, używanie alkoholu, narkotyków , palenie papierosów i inne patologiczne zachowania. Nie jest też tajemnicą, iż język jakiego używają wychowankowie domów nie jest wolny od wulgaryzmów. Nawet sami wychowawcy uciekają się czasami do używania niecenzuralnych słów.

Nasuwa się też wrażenie, że dzieci z domów dziecka nie najlepiej sobie radzą ze sferą seksualną, często ich wiedza i wyobrażenia ograniczają się do wulgarnych opowieści i powielaniu wzorów serwowanych przez podrzędne czasopisma pornograficzne. Marek Andrzejewski w swojej książce pt. „Domy na piasku” stwierdza, iż pracując przez wiele lat w domach dziecka zaobserwował, iż ich wychowankowie mają skłonność traktowania swych ciał i ciał innych ludzi jak przedmioty lub jak towar, który można sprzedać i zrobić z nim niemal wszystko, a po wykorzystaniu wyrzucić.

Sfera emocjonalna u tych dzieci również wydaje się być odmienna niż u dzieci wychowywanych w domach rodzinnych. Taki wniosek wyciągnęłam po zapoznaniu się z literaturą na ten temat. Dzieci te są pozbawione rodziców, nawet najlepszy wychowawca nie zastąpi im rodziny (nawet nie powinien się starać jej zastąpić, jego rola jest inna), sam ten fakt wpływa negatywnie na ich poczucie bezpieczeństwa. Doświadczenie oderwania od rodziców, często odrzucenia przez nich oraz inne nieprzyjemne doświadczenia powodują utratę zaufania do ludzi, cynizm, wychłodzenie emocjonalne, wywołują frustrację a czasem agresję.

Odmienny rozdział stanowią warunki materialne panujące w domach dziecka. Jak wiadomo działalność tych placówek finansowana jest z budżetu państwa. Większość domów cierpi na niedostatek funduszy. Brak jest pieniędzy na jedzenie i odzież, a co dopiero na dobra wyższego rzędu. Z drugiej strony dyrektorzy i pracownicy domów wraz z wychowankami starają się wiele rzeczy wykonywać samodzielnie np. remonty, konstruowanie prostych mebli. Dodatkowo wiele domów stara się uzyskać pomoc od sponsorów. Zawsze też można liczyć na hojność przypadkowych ofiarodawców.

Życie w domu dziecka różni się też zapewne jeżeli chodzi o organizację od życia w rodzinie. Sprawy zasadnicze muszą być uregulowane regulaminem. Zarówno wychowawcy jak i wychowankowie mają przydzielone pewne obowiązki. Zakres swobody wychowanków nie może być zbyt wielki, chociażby ze względu na ilość dzieci i to, iż są one w różnym wieku. Rozkład dnia dzieci również jest ustalony. Ze względów organizacyjnych i materialnych zakres możliwości spędzania wolnego czasu jest na pewno ograniczony.

Na temat pracy wychowawców krąży wiele złowieszczych mitów, od czasu do czasu gazety rozpisują się na temat jakiegoś pojedynczego przypadku zwyrodnienia w tym środowisku. Jednak sądzę, że większość z nich, to nie bezduszni, obojętni i okrutni tyrani, ale ludzie, którzy starają się wykonywać swoją pracę jak najlepiej. W badaniu chciałabym ustalić jakie typy podejścia do wychowanków są wśród wychowawców najczęściej spotykane oraz jakie występują postawy negatywne. Interesuje mnie też, czy wychowawcy realizują jedno z ważniejszych zadań, jakim jest utrzymywanie kontaktu z rodzicami dzieci. Na podstawie lektur doszłam do wniosku, że bardzo często wychowawcy czują nieskrywaną niechęć wobec rodziców, co odbija się negatywnie na dzieciach oraz na ich stosunkach z rodzicami i z wychowawcami. Chciałabym się dowiedzieć, czy moje przypuszczenia są słuszne.

Pytania problemowe:

І. Jaki jest status prawny istnienia domów dziecka?

1. Co na ten temat mówią ustawy i rozporządzenia ogólnokrajowe?

2. Czego dotyczą i co określają regulaminy poszczególnych placówek?

3. Jakie inne akty prawne i formalne rozporządzenia wyznaczają życie placówki, bądź w jakichś sposób dotyczą jej i osób w ramach niej funkcjonujących?

ІІ. Jak przebiega procedura umieszczania dzieci w domach dziecka?

1.Jakie przepisy prawne określają przebieg tej procedury?

2. Z jakich powodów dzieci trafiają do placówek?

3.Czy w przypadku ograniczenia władzy rodzicielskiej rodziców przewidziane są jakieś

formy pomocy dla nich, które miały by na celu przystosowanie ich do przejęcia z

powrotem opieki nad swymi dziećmi?

4.Jeśli są przewidziane jakieś formy pomocy, to kto powinien się tym zajmować, i jak

realizacja tego przebiega w rzeczywistości?

ІІІ. Jakie są warunki mieszkaniowe i materialne domów dziecka?

1.Jakie są źródła finansowania placówek?

2.Czy fundusze dostępne placówkom są wystarczające do zaspokojenia wszystkich jej

potrzeb?

3.Czy istnieje możliwość korzystania z innych alternatywnych źródeł finansowania

np. sponsorzy, dary itp.?

1. Jeśli tak, to jakie?

2. W jakim stopniu palcówki korzystają z tych alternatywnych źródeł finansowania?

4.W jakich warunkach mieszkają wychowankowie placówki?

a)Jak wygląda budynek (stan techniczny, wielkość, położenie, wygląd zewnętrzny i wewnętrzny, otoczenie itd.)?

b)Jak wyglądają pokoje w domu (ilość, wielkość, przeznaczenie, ilość lokatorów, wyposażenie, przedmioty osobiste, wystrój itd.)?

c)Jak wyglądają inne sale placówki (jadalnia, bawialnia, sala do odrabiania lekcji, inne)?

d)Jak wyglądają inne pomieszczenia w placówce (łazienki, kuchnia, pralnia, inne)?

e)Czy placówka dysponuje jakimś przyległym terenem zielonym lub placem zabaw, boiskiem itp.?

f)Czy w placówce przebywają jakieś zwierzęta?

5.Jak wygląda odzież wychowanków?

a)Charakterystyka tej odzieży (ilość, stopień zużycia, częstość odnawiania i prania, identyczna czy indywidualny wybór, czy są jakieś ograniczenia co do swobody wyboru, skąd pochodzi, kto kupuje)?

6.Co można powiedzieć o sposobie żywienia wychowanków?

a)Jak często wydawane są posiłki, ile razy dziennie?

b)Kto gotuje, kucharki, czy też dzieci mają możliwość gotowania czegoś razem z wychowawcą?

3. Czy je się razem w jadalni, czy też osobno?

4. Czy wychowankowie maja jakiś wpływ na menu?

7.Jak wygląda higiena osobista w domu dziecka?

a)W jaki sposób młodsze dzieci są uczone czynności związanych z utrzymywaniem

czystości?

b)Czy istnieją jakieś reguły i zasady określające częstotliwość mycia?

c)Ile razy w ciągu dnia odbywa się zwyczajowe mycie?

d)Ile razy w ciągu tygodnia odbywają się kąpiele?

e)Czy są jakieś zasady związane z dbaniem o włosy, paznokcie itp., jeśli tak to jakie

(jak często obcinanie, kto to robi, gdzie w domu czy u profesjonalisty)?

ІV. Jak wygląda rozkład dnia w domu dziecka?

1.Czy są jakieś zasady określające przebieg i kolejność czynności i zdarzeń w placówce?

a)Jeśli tak, to jakie i co oraz w jaki sposób określają?

b)Jakie są obowiązkowe czynności w ciągu dnia, ile czasu zajmują poszczególne

czynności?

c)Czy istnieje czas wolny dla wychowanków?

d)Co mogą robić wychowankowie w ramach czasu wolnego?

e)Czy wychowankowie mogą samodzielnie opuszczać placówkę?

f)Czy wychowankowie dostają kieszonkowe, jak często i ile, czy mogą je wydać

zgodnie ze swoją wolą?

g)Czy wychowankowie mają możliwość realizowania swoich zainteresowań, hobby?

V. Jak wychowankowie radzą sobie w szkole?

1.Jakie wyniki w nauce osiągają wychowankowie domu dziecka w porównaniu z

dziećmi wychowującymi się w domach rodzinnych, czy są jakieś istotne różnice?

2.Czy wychowankowie sprawiają swoim nauczycielom więcej, czy mniej problemów

niż inne dzieci, jakie to są problemy?

3.Czy wychowankowie lubią szkołę i naukę?

4.Jak wyglądają stosunki wychowanków z rówieśnikami z „normalnych” domów?

5.Czy nauczyciele traktują wychowanków w taki sam sposób jak resztę dzieci?

VІ. Jak wyglądają różne imprezy, wyjazdy i święta w domu dziecka?

1.Czy są w ogóle organizowane jakieś imprezy, wyjazdy i czy obchodzone są święta?

2.Z czyjej inicjatywy organizowane są poszczególne typy imprez?

3.Czy wychowankowie mają wpływ na ich przebieg i organizację?

4.Czy wychowankowie chętnie w nich uczestniczą?

5.Jak często odbywają się imprezy poszczególnych typów?

6.Czy na te imprezy zapraszani są rodzice, dalsza rodzina, koledzy ze szkoły i inne

osoby np. sponsorzy?

7.Jak wygląda przebieg poszczególnych imprez?

VІІ. Jak przedstawia się skład społ. wychowanków i jaka jest wewnętrzna hierarchia społ.

wśród wychowanków?

1.Jak można podzielić wychowanków ze względu na pewne istotne cechy demograficzne

i społ. (pochodzenie społ., wykształcenie rodziców, zawody rodziców, liczebność

rodziny, wysokość zarobków, miejsce zamieszkania itp.)?

2.Czy istnieje wewnętrzna hierarchia wśród wychowanków (pariasi , elita, liderzy,

margines )?

3.Jeśli istnieje hierarchia, to co jest głównym wyznacznikiem pozycji w tej hierarchii

(wyniki w szkole, używanie środków odurzających, popełnione wykroczenia,

wytrzymałość fizyczna itp.)?

VІІІ. Jakie występują konflikty w domu i jakie są sposoby ich rozwiązywania?

1.Czego dotyczą te konflikty?

2. Kto w nich bierze udział?

3.Jakie są ich przejawy?

4.Jakie są sposoby ich rozwiązywania?

5.Czy stosowane są jakieś sankcje dla prowodyrów?

ІX. Jak wyglądają kontakty i więzi społeczne w domu dziecka?

1.Czy wychowankowie są ze sobą silnie związani emocjonalnie (przyjaźnie, znajomości,

miłość, antypatie, nienawiść, wrogość, obojętność)?

2.Jak kształtują się relacje wychowawcy-wychowankowie (podejście

zindywidualizowane, przedmiotowe, wzajemne zainteresowanie itp.)?

X. Jak przedstawiają się kontakty domu dziecka ze światem zewnętrznym?

1.Jakie są formalne i nieformalne wizyty (wizytacje, kontrole, odwiedziny rodziny,

kolegów, psychologów, księdza, wolontariuszy)?

2.Jakie są formy tych kontaktów (odwiedziny, telefony, listy, e-mail, faks, paczki)?

3.Jak te kontakty są oceniane przez wychowanków a jak przez personel?

4.Jak układa się współpraca wychowawców z rodzicami dzieci, jak przebiegają

wzajemne relacje?

XІ. Co można powiedzieć o „ukrytym życiu” domu dziecka? Czy wychowankowie są

zdemoralizowani?

1.Jakie formy patologii występują (kradzieże, picie alkoholu, palenie papierosów,

używanie narkotyków, bójki, znęcanie się nad innymi, patologie seksualne, )?

2.Co o tym sądzą sami wychowankowie, a co wychowawcy?

3.Czy podejmowane są jakieś próby przeciwdziałaniu temu, jakie?

XІІ. Czy wychowankowie i wychowawcy używają jakiegoś specyficznego języka?

1.Czy używa się jakichś specyficznych zwrotów, powiedzeń, przekleństw, gestów?

2.Czy wychowawcy rozumieją ten język, czy go używają, czy tez zwalczają?

XІІІ. Jak wygląda życie religijne placówki?

1.Jakie są jego formy (msze, Pierwsza Komunia, Bierzmowanie, nauka religii,

spowiedź itp.), jak często?

2.Czy uczestnictwo w obrzędach jest dobrowolne, czy obowiązkowe?

3.Czy jest dostęp do duszpasterza, jak często, czy jest on ważny dla życia domu?

XІV. Jak wygląda udział wychowanków w życiu kulturalnym?

1.Jakie typy i formy uczestnictwa można wyróżnić (prasa, książki, radio, telewizja,

kino, koncerty, teatr, gry i zabawy) ?

2.Jak często korzysta się z poszczególnych form uczestnictwa w kulturze?

3.Czy korzysta się indywidualnie, czy zbiorowo?

4.Jeśli zbiorowo, to kto decyduje o wyborze?

XV. Jakie metody wychowawcze stosowane są przez wychowawców wobec wychowanków?

1.Jakie są prawne i formalne ustalenia dotyczące metod wychowawczych?

2.Jak wygląda realizacja tych ustaleń w praktyce?

3.Czy występują jakieś niedopuszczalne zaniedbania bądź nadużycia władzy przez

wychowawców, jakie?

4.Czy w jednej placówce można spotkać kilka odmiennych metod wychowawczych,

czy też wychowawcy starają się uzgodnić jakąś wspólną drogę?

5.Jak wychowankowie postrzegają wychowawców (przyjaciele, ”ciocie i wujkowie”,

tyrani, wrogowie, zastępczy rodzice, autorytety itp.)?

Przedmiot badań

Przedmiotem badania w tym przypadku będzie całościowo ujęte życie w domu dziecka. Obejmuje to wszelkie jego aspekty i przejawy wyszczególnione w pytaniach problemowych. Przedmiotem będzie tu ogół środowiska materialnego i wszelkie zachowania oraz wypowiedzi wychowanków, personelu oraz osób w jakikolwiek sposób biorących udział w życiu domu. Ponieważ będzie to opis monograficzny, nie będzie możliwe uogólnienie wniosków na jakąś zbiorowość szerszą niż zbadana. Zrekompensuję mi to uzyskanie głębokiej i szczegółowej wiedzy na interesujący mnie temat.

Podstawa źródłowa i techniki otrzymywania materiałów oraz uzasadnienie metody

Zjawiska mnie interesujące są trudne do ilościowego uchwycenia, dlatego zdecydowałam się na zastosowanie jakościowej metody badawczej, jaka jest opis monograficzny. Wynika to również ze złożoności problemu, oraz z tego, że różne zjawiska określone prze pytania problemowe jako przedmiot badania, wymagają zupełnie odmiennego podejścia, a co za tym idzie, odmiennych technik otrzymywania wiadomości ich dotyczących.

Wykorzystam tu trzy techniki: obserwację zewnętrzną, kontrolowaną, wywiad swobodny oraz analizę dokumentów osobistych. W zależności od charakteru zjawiska i możliwości jego poznania zastosuję do niego jedną z tych technik, bądź ich połączenie, tak by dana technika była jak najskuteczniejsza do uzyskania pożądanych obserwacji. W przypadku obserwacji źródła będą nie wywołane przez badacza i będą wymagały utrwalenia, a będą nimi wszelkie obserwowalne przejawy życia w domu dziecka (materia ożywiona, jak i nieożywiona oraz przejawy jej istnienia). W przypadku wywiadu swobodnego, źródła będą wywołane przez badacza i będą wymagały utrwalenia (najlepiej na taśmie magnetofonowej). Będą nimi wypowiedzi wychowanków, wychowawców i innych ważnych dla badania osób. Jeśli chodzi o analizę dokumentów osobistych, to źródła będą zastane i nie wymagające utrwalenia. Stanowić je będą wszystkie dokumenty odnoszące się do samej placówki jaki i do jej mieszkańców (akty prawne, regulaminy, karty i akta wychowanków, kroniki domu, wyroki sądowe, korespondencja wychowanków i placówki, akta wychowawców i wszelkie inne napotkane i dostępne oraz istotne dla problemu).

Dobór próby, czyli poszczególnych placówek i obiektów do badania w ich ramach, będzie incydentalny w przypadku placówek, a celowy w przypadku konkretnych obiektów. Każdemu z badaczy z góry przydzielę jedynie placówkę, w której ma przeprowadzić badanie. Zakładam, że moi badacze odwiedzą wielokrotnie sześć domów na terenie Łodzi. Będą oni mieli swobodę co do decyzji na temat ilości i częstotliwości wizyt w domu dziecka oraz czasu ich trwania. Jedynym warunkiem będzie uzyskanie w miarę wyczerpujących informacji niezbędnych do udzielenia odpowiedzi na pytania problemowe. Dobór respondentów do wywiadu, dokumentów do analizy oraz obiektów obserwacji pozostawiam w gestii badacza. On sam najlepiej się zorientuje w zastanej sytuacji i podejmie decyzje, z kim najlepiej nawiązać kontakt oraz jakie obiekty są najodpowiedniejsze do obserwacji i analizy.

Jak wspomniałam już wyżej, nie utworzę teraz ani karty obserwacji ani dyspozycji do wywiadu. Wynika to z wymogów zaliczenia. Natomiast pełną formę uzyska druga część problematyki, dotycząca wiedzy potocznej, opinii społecznych i wyobrażeń na temat życia w domu dziecka.

2.Wiedza potoczna, opinie społeczne oraz wyobrażenia dotyczące życia w domu dziecka

panujące w polskim społeczeństwie.

І.Problematyka badania

W tej części badania interesuje mnie poziom i zakres wiedzy społ. na temat życia w domu dziecka oraz treść panujących w polskim społ. wyobrażeń na temat tego życia. Chodzi mi o opinie ludzi w żaden sposób nie powiązanych z jakąkolwiek placówką tego typu (nie w chodzą w grą pracownicy, wychowankowie obecni lub byli, rodziny dzieci z domu dziecka itp.). Chciałabym uzyskać informacje dotyczące tego, co ludzie wiedzą i co sobie wyobrażają na tematy określone w problematyce pierwszej części badania odnoszącej się do życia codziennego w domu dziecka. Oczywiście nie będę pytała o takie szczegóły jak w przypadku pierwszej części badania.

Zakładam, że poziom poinformowania społeczeństwa o tych zagadnieniach jest niski i mało prawdziwy. Wydaje mi się, że wiemy niewiele, a i ta wiedza oparta jest głównie na stereotypach funkcjonujących w ramach naszego społ. Prawdopodobnie obraz życia w domu dziecka skonstruowany na podstawie wiedzy i wyobrażeń społ. będzie odbiegał w wielu punktach od obrazu uzyskanego na podstawie obserwacji i wypowiedzi w wywiadach, czyli od obrazu rzeczywistego (a przynajmniej najbardziej zbliżającego się do rzeczywistości).

Chcę dostarczyć informacji dotyczących wiedzy i wyobrażeń społ. odnoszących się do następujących obszarów:

• status prawny placówek

• procedury i powody umieszczania dzieci w domach dziecka oraz możliwości ich dalszej drogi po umieszczeniu w placówce

• warunki mieszkaniowe i materialne placówek

• wychowankowie w szkole

• tryb życia w placówce

• skład społ. wychowanków

• konflikty i problemy wychowawcze w domu

• kontakty i więzi społ. wewnątrz domu

• kontakty ze światem zewnętrznym

• drugie życie domu, demoralizacja wychowanków

• udział wychowanków w życiu kulturalnym

• życie religijne

• stosunki wychowawcy-wychowankowie

• metody wychowawcze stosowane w placówkach

• rodzice dzieci pozostających pod opieką placówek

• generalna ocena domów dziecka jako instytucji wychowawczo-opiekuńczej

Moim zdaniem w naszym społeczeństwie panuje kilka przekonań dotyczących domów dziecka i ich wychowanków, takich jak:

• Przekonanie, iż wychowawcy pracujący w tych placówkach są okrutni, nieludzcy i obojętni wobec swych podopiecznych

• Ckliwo-sentymentalne wyobrażenia o „biednych, kochanych i rozczulających sierotkach, skrzywdzonych przez los”, w tym przypadku dzieci z domów dziecka są idealizowane, przedstawia się je w bajkowych niemalże kategoriach (np. Kopciuszek, czy Sierotka Marysia), zakłada się, że skoro dziecko jest biedne i skrzywdzone, to na pewno jest ono też dobre, grzeczne, łagodne i kochane

• Podejście negatywne, wyrażające się chłodem, niechęcią i rezerwą wobec wychowanków, a opierające się na przekonaniu, iż są to dzieci skrajnie zdemoralizowane, „złe od urodzenia”, zepsute, wobec czego nie zasługują one na szacunek i zainteresowanie ze strony „zdrowego społeczeństwa”

• Jeszcze inne podejście ma charakter dystrybucyjny, wychowanków domów dziecka nie traktuje się jak ludzi, lecz jak problem, z którym trzeba coś zrobić aby mieć „święty spokój”, nie interesuje nas tu dramat dzieci wyrwanych z naturalnego środowiska, jakim jest rodzina, nasza uwaga skupia się na kierowaniu i rozmieszczaniu dzieci w poszczególnych placówkach

Są to tylko wstępne przypuszczenia, na pewno w trakcie badania badaczowi nasuną się jeszcze inne hipotezy, a niektóre z wyżej wymienionych zostaną skorygowane, bądź w ogóle odrzucone.

Jak już wspomniałam wyżej moim głównym przekonaniem jest to, iż wiedza społeczna na temat domów dziecka jest niepełna, ograniczona, jednostronna, często po prostu fałszywa. Zwykle nie opiera się ona na bezpośrednim doświadczeniu, ale zyskujemy ją poprzez rozmaite publikacje prasowe (często goniące za tanią sensacją), czy za sprawą ustnych przekazów osób, z którymi spotykamy się na co dzień, które to wypowiedzi również nie są podbudowane wnikliwą obserwacją i analizą rzeczy.

Aparatura pojęciowa

Wydaje się konieczne wyjaśnienie w jaki sposób rozumiem pewne pojęcia, które będą kluczowe dla zrozumienia pytań problemowych.

Wyobrażenie-dowolne przedstawienie sobie przedmiotów lub zjawisk nie danych aktualnie w

doświadczeniu, odbicie w myśli zmysłowego przedmiotu.

Wiedza-zespół przekonań zgodnych z rzeczywistością.

Sądzić-żywić przeświadczenie, być zdania.

(Za Małym Słownikiem Języka Polskiego,PWN,Wa-wa.1969)

Pytania w kwestionariuszu muszą być tak sformułowane, by dało się rozróżnić, które wypowiedzi stanowią wiedzę respondenta, a które wyobrażenia. W tym celu należy, tam gdzie jest to możliwe, rozbić jednostkowe pytania badacza na dwa człony: jeden odnoszący się do wiedzy a drugi do wyobrażeń.

Pragnę jeszcze dodać, iż pominęłam rozpisanie aparatu pojęciowego w pierwszej części badania, dlatego że wszystkie terminy zawarte w głównych pytaniach problemowych są po pierwsze proste (odnoszą się do zjawisk dostępnych w bezpośrednim doświadczeniu), a po drugie, nawet w przypadku pewnej nie jasności niektórych pojęć, zostały one zoperacjonalizowane w szczegółowych pytaniach problemowych, a ich dalsza operacjonalizacja i konkretyzacja dokonana zostałaby w jednostkowych pytaniach badacza, potem w dyspozycjach i kwestionariuszu.

Pytania problemowe

Postaram się teraz sformułować główne i szczegółowe pytania problemowe oraz doprowadzić je do poziomu jednostkowych pytań badacza, które będą stanowiły wyjście na pytania kwestionariusza. Na podstawie pytań problemowych utworzę również dyspozycje do wywiadu swobodnego.

Chcę jeszcze dodać, iż w każdym pytaniu pytam o wiedzę i wyobrażenia Polaków, ze względu na wygodę słowo „Polacy” umieszczam tylko w pierwszym pytaniu, dalej jest ono pominięte.

Główne pytanie problemowe: Jaki jest poziom wiedzy Polaków i jakie mają oni wyobrażenia

na temat życia w domu dziecka?

І.Jaki jest poziom wiedzy społ. na temat ustaleń prawnych regulujących istnienie i

funkcjonowanie domów dziecka?

1. Czy znany jest fakt istnienia aktów prawnych o zasięgu ogólnokrajowym oraz lokalnym?

a)Czy Polacy wiedzą o istnieniu Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego?

b)Czy wiedzą o istnieniu ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty?

c)Czy wiedzą o istnieniu rozporządzenia MEN z dnia 21 lutego 1994 roku?

d)Czy wiedzą o istnieniu statusów ramowych placówek, które zawierają szczegółowe

ustalenia dotyczące poszczególnych placówek?

2. Czy znana jest ich treść?

a)Czy wiedzą, jakie instytucje mają obowiązek zagwarantowania istnienia i

funkcjonowania domów dziecka?

b) Czy wiedzą, kto lub jakie instytucje mają możliwość zakładania i prowadzenia tych

placówek?

c)Czy wiedzą, kto lub jakie instytucje sprawują kontrolę nad funkcjonowaniem

placówek na szczeblu lokalnym, wyznaczonym podziałem administracyjnym kraju?

d)Czy wiedzą, kto bezpośrednio kieruje działalnością placówki?

e)Czy wiedzą, kto ustala szczegółowe regulacje dla poszczególnych placówek oraz

roczny program działania?

3. Jak kształtuje się poziom wiedzy społ. na temat celów i zadań domów dziecka?

a)Czy wiedzą, jakie są te cele i zadania, które zostały ogólnie określone w przepisach i

aktach prawnych wymienionych wyżej (a są to: zapewnienie dzieciom opieki i

wychowania, warunków rozwoju adekwatnych do potrzeb, przygotowanie do

samodzielnego życia)?

b)Jeśli nie wiedzą, to jakie ich zdaniem powinny być te cele i zadania?

ІІ.Jak kształtuje się poziom wiedzy społ. na temat procedur i powodów umieszczania dzieci w

domach dziecka?

1. Czy jest wiadome, kto lub jakie instytucje mogą składać wnioski o skierowanie dziecka

do placówki?

2. Czy wiedzą, kto lub jakie instytucje orzekają o skierowaniu dziecka do placówki?

3. Czy wiedzą, jakie są najczęściej pojawiające się powody skierowania wniosku o umieszczenie dziecka w domu dziecka do sądu rodzinnego?

a)Jeśli nie wiedzą, to jak przypuszczają, jakie mogą być te powody?

ІІІ.Jaki jest poziom wiedzy na temat źródeł finansowania placówek?

1. Czy wiedzą jakie jest lub są źródła finansowania domów dziecka?

2. Jak sądzą, czy dostępne fundusze są wystarczające tzn. wystarczają na zaspokojenie

ogółu potrzeb materialnych wychowanków?

3. Jak sądzą, czy istnieją jakieś alternatywne źródła finansowania, z których domy dziecka

mogą korzystać? Jakie to mogą być źródła?

4. Jak sądzą, czy placówki korzystają z tych alternatywnych źródeł?

ІV.Jaki jest poziom wiedzy społ. na temat możliwości dalszego losu dziecka po umieszczeniu

go w domu dziecka?

1. Czy sądzą, że: zostanie ono w domu dziecka do osiągnięcia pełnoletności, zostanie

oddane do adopcji, zostanie umieszczone w rodzinie zastępczej, znajdzie się w innej

placówce o ostrzejszym rygorze?

V.Jaki jest poziom wiedzy społ. oraz jakie występują wyobrażeń na temat rodziców dzieci przebywających w domach dziecka?

1. Jakie, zdaniem Polaków, są najczęściej występujące powody orzeczenia przez sąd

opiekuńczy decyzji o ograniczeniu lub pozbawieniu rodziców władzy rodzicielskiej nad

dzieckiem?

2. Czy wiedzą, jakie są konsekwencje tych decyzji dla dziecka i dla rodziców? Jeśli nie

wiedzą, to jak sądzą, jakie mogą być te konsekwencje?

3. Czy sądzą, że ze względu na szeroko rozumiane dobro dziecka, lepsze jest orzeczenie

przez sąd całkowitego pozbawienia rodziców praw rodzicielskich, czy też tylko

częściowego pozbawienia ich tych praw?

4. Jak sądzą, w jakich warunkach sąd powinien orzekać o całkowitym pozbawieniu

rodziców praw rodzicielskich, a w jakich jedynie o ograniczeniu tych praw?

5. Jak sądzą, czy rodzicom, którym ograniczono zakres praw rodzicielskich powinno się

dać szansę odzyskania swoich dzieci?

a)Czy sądzą, że rodzicom tym powinny udzielać pomocy jakieś instytucje, by byli oni

w przyszłości w stanie na nowo podjąć opiekę nad swoimi dziećmi?

b)Czy znane są im fakty świadczące o istnieniu takiej pomocy?

VІ.Jaki jest poziom wiedzy i jakie występują wyobrażenia na temat warunków

mieszkaniowych i materialnych?

1. Co sądzą lub co wiedzą na temat tego, w jakich warunkach mieszkają wychowankowie

domu dziecka?

a)Czy wiedzą iloma placówkami dysponujemy w Polsce, jeśli nie wiedza, to jak sądzą?

b)Czy wiedzą iloma miejscami ogółem dysponują te placówki, jeśli nie wiedzą, to j.w.?

c)Czy wiedzą ile dzieci przebywa aktualnie we wszystkich placówkach na terenie kraju,

jeśli nie wiedzą, to j.w.?

d)Jak sądzą, czy placówki te dysponują adekwatną do zapotrzebowania ilością i

wielkością pomieszczeń?

e)Jak sądzą, czy placówki dysponują jakimiś wyspecjalizowanymi salami (jadalnia,

pralnia, magazyny, bawialnia itp.)?

f)Jak sądzą, czy placówki dysponują terenami zielonymi, placami zabaw, boiskami

itp., czy obecne są zwierzęta?

g)Jak sądzą, czy wychowankowie mają możliwość przechowywania swoich

przedmiotów osobistych, czy mogą decydować o wystroju pomieszczeń?

VІІ.Jaki jest poziom wiedzy i jakie wyobrażenia panują w polskim społ. na temat wyglądu

zewnętrznego wychowanków?

1. Czy sądzą, że wygląd wychowanków (strój, fryzura itp.) jest ujednolicony, czy też

zindywidualizowany?

2. Jak sądzą, czy istnieją jakieś ograniczenia regulaminowe dotyczące wyglądu (stroju,

włosów, makijażu)?

3. Jak sądzą, czy wśród wychowanków występują jakieś ekstrawagancje dotyczące

wyglądu zewnętrznego, jakieś specyficzne sposoby ubierania się, czesania itp.?

4. Jak sądzą, czy wychowankowie domu dziecka pod względem rozwoju fizycznego

są na takim samym poziomie jak ich rówieśnicy wychowujący się w domach

rodzinnych, czy też nie?

VІІІ.Jaki jest poziom wiedzy lub jakie wyobrażenia występują na temat sposobu żywienia

wychowanków?

1. Jak sądzą, ile posiłków dziennie spożywają wychowankowie?

2. Jak sądzą, czy ilość posiłków jest adekwatna do potrzeb wychowanków?

3. Jak sądzą, kto zajmuje się gotowaniem?

a)Czy wychowankowie maja możliwość samodzielnego przygotowywania posiłków?

4. Jak sądzą, kto decyduje o menu?

a)Czy wychowankowie maja wpływ na menu?

5. Jak sądzą, czy jada się razem np. w jadalni, czy też osobno?

ІX.Jaki jest poziom wiedzy lub jakie wyobrażenia występują na temat higieny osobistej wychowanków?

1. Jak sądzą, ile razy dziennie odbywa się zwyczajne mycie?

2. Jak sądzą, ile razy tygodniowo odbywa się kąpiel, mycie włosów?

3. Jak sądzą, ile razy miesięcznie odbywają się zabiegi mające na celu utrzymanie paznokci i włosów (obcinanie) w dobrym stanie?

4. Jak sądzą, czy istnieją jakieś określone reguły dotyczące częstotliwości dokonywania tych czynności, czy też jest to dowolne?

X.Jaki jest poziom wiedzy lub jakie wyobrażenia występują na temat trybu życia w domu dziecka?

1. Czy sądzą, że jest jakiś określony regulaminowo przebieg dnia w placówce?

2. Jak sądzą, czy są jakieś obowiązkowe czynności i zajęcia, które wychowankowie muszą codziennie wykonywać? Jakie?

3. Czy według nich wychowankowie mają czas wolny?

a)Co mogą robić w tym czasie?

b)Czy mogą sami opuszczać placówkę?

c)Czy dostają kieszonkowe, czy mogą sami decydować na co je przeznaczą?

d)Czy mają swobodę wyboru zainteresowań i hobby?

e)Czy mają materialne możliwości realizacji tych zainteresowań, czy je

wykorzystują?

4. Czy sądzą, że w domach dziecka organizowane są imprezy okolicznościowe, wyjazdy, obchodzone są święta?

a)Jeśli tak, to z czyje j inicjatywy są one organizowane?

b)Czy wychowankowie sami mogą je organizować?

c)Czy wychowankowie mają wpływ na ich program?

d)Czy wychowankowie chętnie uczestniczą w tych imprezach?

e)Kto, oprócz wychowanków, wychowawców i personelu, uczestniczy w tych imprezach?

XІ.Jaki jest poziom wiedzy lub jakie wyobrażenia występują na temat sytuacji wychowanków domów dziecka w szkole?

1. Czy sądzą, iż wychowankowie powinni uczęszczać do tych samych placówek, co ich rówieśnicy, czy też powinni oni uczęszczać do osobnych szkół?

2. Czy sądzą, że wychowankowie osiągają takie same wyniki w nauce jak ich rówieśnicy, czy też może gorsze lub lepsze?

3. Czy sądzą, że wychowankowie sprawiają w szkole tyle samo problemów wychowawczych co ich rówieśnicy, czy też może mniej lub więcej?

4. Czy sądzą, że wychowankowie sprawiają jakieś szczególne problemy wychowawcze w szkole, inne niż ich rówieśnicy? Jakie?

5. Czy sądzą, że wychowankowie lubią szkołę i naukę, czy też nie?

6. Jak sądzą, czy rówieśnicy chętnie przyjaźnią się z wychowankami domów dziecka?

7. Jak sądzą, czy nauczyciele traktują wychowanków tak samo jak ich rówieśników, czy też inaczej? Gorzej, lepiej?

8. Jak sądzą, czy wychowankowie traktują wiedzę i naukę jako istotną wartość?

a)Czy chętnie chodzą do szkoły?

b)Czy chętnie się uczą?

c)Czy wielu z nich kontynuuje naukę po ukończeniu szkoły średniej?

d)Czy dobre wyniki w nauce są powodem posiadania prestiżu, szacunku i uznania

wśród innych wychowanków?

XІІ.Jaki jest poziom wiedzy i jakie występują wyobrażenia na temat składu i struktury społ.

wychowanków?

1. Czy ich zdaniem, wychowankowie domów dziecka wyróżniają się jakimiś cechami demograficznymi i społecznymi np. pochodzenie społ., wykształcenie rodziców, zamożność rodziny, status społ. rodziców, wiek rodziców, liczebność rodziny, miejsce zamieszkania rodziny, wyznawana religia, występowanie w rodzinie sytuacji patologicznych-alkoholizm, prostytucja, konflikty z prawem)?

2. Czy sądzą, że w domu dziecka ustala się hierarchia pozycji wśród wychowanków (pariasi, elita, liderzy, margines)?

3. Jeśli tak, to co może być głównym wyznacznikiem pozycji w takiej hierarchii (wyniki w nauce, używanie środków odurzających, siła fizyczna, popełnione wykroczenia i przestępstwa, odwaga, sympatia ze strony innych wychowanków, uprzywilejowana pozycja u wychowawców)?

XІІІ.Jaki jest poziom wiedzy i jakie wyobrażenia występują na temat konfliktów wewnętrznych domu dziecka?

1. Czy sądzą, że w domach dziecka występują jakieś konflikty, czy też może nie

występują?

2. Jeśli sądzą, że występują, to czego mogą one dotyczyć?

3. Jakie mogą być ich przejawy?

4. Jak sądzą, jak są te konflikty rozwiązywane?

XІV.Jaki jest poziom wiedzy i jakie wyobrażenia występują na temat kontaktów i więzi społ.

wewnątrz domu dziecka?

1. Czy sądzą, że wychowankowie zawierają między sobą przyjaźnie?

2. Czy sądzą, że między wychowankami nawiązują się związki partnerskie (związki damsko-męskie, „chodzenie ze sobą”)?

3. Jak sądzą, czy między wychowankami występują antypatie, nienawiść?

4. Jak sądzą, czy wychowankowie traktują siebie nawzajem z obojętnością?

5. Jak sądzą, które z wymienionych relacji dominują w placówce?

6. Jak sądzą, jak układają się relacje wychowankowie-wychowawcy (przyjaźń, wzajemne zainteresowanie, obojętność, traktowanie przedmiotowe, wrogość, niechęć)?

7. Jak sądzą, które relacje dominują?

XV.Jaki jest poziom wiedzy i jakie wyobrażenia występują na temat kontaktów domu dziecka ze światem zewnętrznym?

1. Czy, ich zdaniem, w domu mają miejsce jakieś wizyty prywatne (np. rodzice, koledzy,

dalsza rodzina itp.)?

2. Czy, ich zdaniem, mają miejsce jakieś wizyty formalne (np. inspekcje, wizytacje,

psycholog, ksiądz, wolontariusze, sponsorzy itp.)?

3. Jak sądzą, jak częste są wizyty prywatne, a jak częste są formalne?

4. Jak sądzą, czy częstotliwość tych wizyt jest adekwatna do potrzeb wychowanków?

5. Jak, ich zdaniem, do wizyt tych odnoszą się wychowawcy (przychylnie, obojętnie, niechętnie)?

6. Jak, ich zdaniem, układa się współpraca wychowawców z rodzicami?

a)Czy, ich zdaniem, wychowawcy są nastawieni wobec rodziców: przychylnie,

obojętnie, niechętnie?

b)Czy, ich zdaniem, rodzice odnoszą się do wychowawców: przychylnie, obojętnie,

niechętnie?

c)Czy, ich zdaniem, rodzice w ogóle są zainteresowani swymi dziećmi i współpracą z

placówką?

d)Czy, ich zdaniem, wychowawcy są w ogóle zainteresowani współpracą z rodzicami?

XVІ.Jaka jest wiedza i jakie wyobrażenia występują na temat „drugiego życia” w domu

dziecka?

1. Czy panuje przekonanie o demoralizacji dzieci przebywających w domach dziecka?

a)Czy sądzą, że w domu dziecka występują takie formy patologii społ. jak: kradzież,

picie alkoholu, palenie papierosów, używanie narkotyków, przemoc fizyczna,

dewiacje seksualne itd.?

b)Czy sądzą, że przeciwdziała się takim zjawiskom wśród dzieci, czy też nie?

c)Jeśli się przeciwdziała, to jak sądzą, w jaki sposób?

d)Jak ich zdaniem powinno się temu przeciwdziałać?

e)Jak sądzą, czy zjawiska patologii społ. w domach dziecka można wyeliminować, czy

też jest ono immanentną cechą istoty takiej instytucji?

f)Czy sądzą, że zachowania patologiczne są bardziej charakterystyczne dla dzieci z

domów dziecka, czy też ich występowanie jest podobne również u ich rówieśników

wychowujących się w domach rodzinnych?

XVІІ.Jaki jest poziom wiedzy i jakie wyobrażenia występują na temat języka, jakim posługują się wychowankowie domów dziecka?

1. Czy sądzą, że wychowankowie używają jakichś specyficznych zwrotów, słów, gestów,

powiedzonek, żargonu? Jeśli tak, to czy mogą powiedzieć coś więcej np. jakie to zwroty, słowa, powiedzonka itd.?

2. Jak sądzą, jak mogą reagować wychowawcy na tę specyfikę językową?

a)Czy rozumieją język wychowanków, przejmują go, sami używają?

b)Czy może zwalczają ten język np. wulgaryzmy?

XVІІІ.Jaki jest poziom wiedzy i jakie wyobrażenia występują na temat życia religijnego placówki?

1. Czy sądzą, że w ogóle istniej jakieś życie religijne, czy też nie?

2. Czy sądzą, że wychowankowie uczestniczą w jakichś formach życia religijnego np. msze święte, modlitwa, komunia święta, dopełnianie sakramentów-Pierwsza Komunia, Bierzmowanie, spowiedź, nauka religii itd.?

3. Jak sądzą, czy wychowankowie uczestniczą w tych obrzędach i praktykach obowiązkowo, czy też mają prawo wyboru?

4. Jeśli uczestniczą, to czy robią to chętnie?

5. Czy sądzą, że wychowankowie maja swobodny dostęp do duszpasterza, jeśli tak, to czy często z tego korzystają?

XІX.Jaki jest poziom wiedzy i jakie wyobrażenia występują na temat uczestnictwa

wychowanków domów dziecka w życiu kulturalnym?

1. Czy sądzą, że wychowankowie uczestniczą w takich formach życia kulturalnego jak:

czytanie prasy i książek, słuchanie audycji radiowych, oglądanie telewizji, seanse

kinowe, przedstawienia teatralne, koncerty muzyki rozrywkowej i poważnej, gry i

zabawy itd.?

2. Jak sądzą, które formy są najbardziej rozpowszechnione wśród wychowanków?

3. Jak sądzą, jak często korzystają z poszczególnych form uczestnictwa w życiu kulturalnym?

4. Jak sądzą, czy wychowankowie chętnie biorą udział w wymienionych wyżej formach uczestnictwa w kulturze?

5. Czy jest to obowiązkowe, czy też wychowankowie uczestniczą dobrowolnie?

6. Jak sądzą, czy wychowankowie mogą sami decydować, o tym , co chcą robić?

XX.Jaki jest poziom wiedzy oraz jakie wyobrażenia występują na temat metod

wychowawczych stosowanych w domach dziecka?

1. Czy znane są formalne ustalenia dotyczące głównych kierunków, w których powinno

zmierzać wychowanie dzieci z domów dziecka?

4. Jeśli nie są znane, to jakie ich zdaniem powinny być te główne kierunki?

5. Jeśli są znane, to czy sądzą, że są one rzetelnie realizowane przez wychowawców?

6. Jak sądzą, czy w domach dziecka zdarzają się jakieś zaniedbania lub nadużycia ze strony wychowawców, czy też nie?

7. Jak, ich zdaniem, wychowankowie postrzegają wychowawców np. jako przyjaciół, „wujków-ciocie”, tyranów, despotów, wrogów, autorytety, „nowi rodzice” itd.?

XXІ.Jak domy dziecka, jako placówki wychowawczo-opiekuńcze, są ogólnie oceniane przez

polskie społeczeństwo?

Oceniać-określać wartość, użyteczność czegoś, wypowiedzieć sąd o czymś.

1. Czy Polacy sądzą, że placówki te spełniają założone zadania i cele?

2. Czy sądzą, że placówki te są w stanie zapewnić ogół potrzeb materialnych i

emocjonalnych wychowanków?

3. Czy sądzą, że takie placówki są w ogóle potrzebne?

4. Czy sądzą, że istnieją jakieś lepsze sposoby zapewnienia opieki i wychowania dzieciom ich pozbawionym np. rodziny zastępcze, adopcja, rodzinne domy dziecka?

5. Czy, zdaniem Polaków, wychowanie w takiej placówce pozwala na dostosowanie się dziecka do przyszłego funkcjonowania w społeczeństwie?

6. Czy, zdaniem Polaków, fakt wychowywania się w domu dziecka ma wpływ na szansy życiowe wychowanków (zdobycie wykształcenia, nauka zawodu, założenie rodziny itp.)?

Dyspozycje do wywiadu swobodnego

Poniższe dyspozycje obejmą swym zasięgiem jedynie część problematyki. Głównie te obszary, które wymagają głębszego wejrzenia, co nie jest możliwe przy użyciu zestandaryzowanego narzędzia, jakim jest kwestionariusz.

Język dyspozycji nie jest językiem wywiadu. Kolejność realizowania poszczególnych dyspozycji jest dowolna.

І.Ustalić jaki jest poziom wiedzy respondenta i jakie ma wyobrażenia na temat rodziców

dzieci przebywających w domach dziecka.

1. Dowiedzieć się jakie są, w opinii respondenta, powody orzekania przez sąd

opiekuńczy decyzji o ograniczeniu, a jakie o odebraniu praw rodzicielskich rodzicom.

Jeśli nie jest w stanie podać żadnych powodów, to zapytać go, czy powodami mogą być

następujące zjawiska: alkoholizm rodziców, prostytucja w rodzinie, konflikty z prawem

któregoś z rodziców, zaniedbanie dziecka, brak umiejętności wychowawczych

rodziców, znęcanie się nad dzieckiem, maltretowanie go, molestowanie seksualne.

Następnie dowiedzieć się, które z wskazanych powodów są najczęściej spotykane

zdaniem respondenta. Dalej ustalić, czy respondent sądzi, iż takie decyzje są zawsze

słuszne, czy też czasem mogą być krzywdzące dla rodziców.

a)Ustalić, co R uważa za lepsze rozwiązanie w przypadku stwierdzenia patologii,

zaniedbań, bądź nadużyć stosowanych przez rodziców wobec dziecka: czy sąd

opiekuńczy powinien ograniczać prawa rodzicielskie (co daje jeszcze szansę na ponowne

połączenie rodziny), czy też powinno się całkowicie pozbawić rodziców ich praw wobec

dziecka (szansy na ponowne zjednoczenie rodziny są wtedy znikome, prawie żadne).

b)Ustalić, czy zdaniem R dzieci, kierowane do placówek opiekuńczo-wychowawczych

interesującego nas typu, same przejawiają jakieś zachowania patologiczne i społecznie

nieakceptowane oraz sprawiają jakieś szczególne problemy wychowawcze np. picie

alkoholu, palenie papierosów, używanie narkotyków, konflikty z prawem, kłopoty z

nauką itp. Dowiedzieć się, czy R sądzi, że takie zachowania przejawia większość z tych

dzieci, czy też jest to wśród nich zjawisko marginalne.

2. Ustalić, czy R wie, jakie są konsekwencje ograniczenia, a jakie pozbawienia rodziców

praw rodzicielskich zarówno dla rodziców, jak i dla dzieci.

a)Ustalić, czy R wie, że ograniczenie praw rodzicielskich oznacza dla dziecka, iż nie

będzie mogło ono zostać ani adoptowane, ani skierowane do rodziny zastępczej; a dla

rodziców znaczy to, iż w przypadku poprawy sytuacji w domu, będą oni mogli starać się

o przywrócenie im prawa do opieki nad dzieckiem. Jeśli R o tym nie wiedział, to proszę

go poinformować o tych faktach

b)Ustalić, czy R po zapoznaniu się z wyżej wymienionymi faktami z punktu 2a, nadal

podtrzymuje swoje zdanie dotyczące punktu 1a, czy też może zmienił opinię. Jeśli

zmienił zdanie, to proszę ustalić, co wpłynęło na tę zmianę.

3. Ustalić, co R sądzi o udzielaniu pomocy rodzicom o ograniczonych prawach

rodzicielskich; czy powinno się im udzielać pomocy w celu przywrócenia sytuacji, która

pozwoliłaby na podjęcie przez nich starań o przywrócenie im opieki nad dzieckiem, czy

też taka pomoc, zdaniem respondenta, nie jest potrzebna.

a)Jeśli R sądzi, że pomoc taka jest potrzebna, to proszę ustalić jak R sobie taką pomoc

wyobraża (np. pomoc finansowa, psychologiczna itp.) i kto powinien się tym zajmować

(specjalne instytucje, osoby prywatne itp.).

b)Ustalić, czy R wie o istnieniu jakichś form pomocy udzielanej takim rodzicom, kto jej

udziela, na czym ona polega.

ІІ.Ustalić, co R wie i co sobie wyobraża na temat pochodzenia społecznego dzieci z domów

dziecka.

1. Ustalić, czy R sądzi, iż dzieci te wywodzą się z pewnych określonych klas i warstw społ.

lub wyróżniają się jakimiś specyficznymi cechami społ.-demograficznymi, czy też nie

widzi tu żadnych prawidłowości.

a)Jeśli R widzi tu jakieś prawidłowości, to proszę się dowiedzieć, jakie klasy, warstwy

lub cechy społ.-demograficzne są specyficzne dla wychowanków domów dziecka. Jeśli

R sobie nie radzi z tym zadaniem, to proszę mu podpowiedzieć przykładowe kategorie

np. robotnicy, inteligencja, chłopstwo, elity społ., klasa niższa, średnia, wyższa: lub

cech: wykształcenie rodziców, zamożność rodziny, wykonywane przez rodziców

zawody, bezrobocie rodziców, liczebność rodziny, miejsce zamieszkania (wieś-miasto),

wyznawana przez rodzinę religia, występowanie w rodzinie zjawisk patologicznych itp.

(Chodzi tu o ustalenie, czy panuje przekonanie o tym, że dzieci z domów dziecka

wywodzą się jedynie z pewnych określonych środowisk, w tym kierunku należy

sondować).

ІІІ.Ustalić, co R wie i co sobie wyobraża na temat sytuacji wychowanków domów dziecka w

szkole?

1. Ustalić, jak zdaniem R wychowankowie dają sobie radę w szkole w porównaniu ze

swoimi rówieśnikami wychowującymi się w domach rodzinnych.

a)Ustalić, co R sądzi na temat wyników w nauce osiąganych przez wychowanków w

porównaniu do wyników ich rówieśników; czy wychowankowie mają wyniki: lepsze,

takie same, czy też gorsze od swych rówieśników. W przypadku każdej z odpowiedzi,

proszę ustalić dlaczego R myśli, że jest tak a nie inaczej.

b)Ustalić, co R sądzi na temat problemów wychowawczych jakie sprawiają

wychowankowie w szkole; czy sprawiają ich: mniej, tyle samo, czy też więcej niż ich

rówieśnicy.

c)Ustalić, czy R sądzi, iż wychowankowie sprawiają jakieś szczególne problemy

wychowawcze, jakich nie spotyka się wśród ich rówieśników, czy też nie ma tu nic

specyficznego. Jeśli R. sądzi, że występują jakieś specyficzne problemy, to proszę

ustalić, jakie to mogą być problemy zdaniem R.

d)Ustalić, czy R sądzi, że nauczyciele traktują wychowanków tak samo, czy też inaczej niż

ich rówieśników. Jeśli sądzi, że inaczej, to proszę dowiedzieć się na czym to polega np.

bardziej surowo, bardziej pobłażliwie, poświęcają, im więcej lub mniej uwagi, pomagają

im lub nie, boją się ich, okazują im niechęć bądź większą sympatię itp.

e)Ustalić, czy R sądzi, że nauczyciele powinni, czy też nie powinni traktować

wychowanków domów dziecka inaczej niż ich rówieśników. Proszę uzyskać od R

uzasadnienie w przypadku obu wersji odpowiedzi.

f)Ustalić, jak R uważa, czy rówieśnicy chętnie, czy też nie chętnie przyjaźnią się i

zawierają znajomości z wychowankami domów dziecka. Jeśli R sądzi, że rówieśnicy

robią to niechętnie, to proszę ustalić, jakie, zdaniem R, mogą być tego powody.

g)Ustalić, czy R sądzi, że wychowankowie powinni uczyć się w szkołach i klasach razem

ze swymi rówieśnikami, czy też powinni oni uczęszczać do osobnych szkól lub tworzyć

odrębne klasy. Proszę o uzyskanie uzasadnienia w przypadku obu wersji odpowiedzi.

2. Ustalić, co R myśli o podejściu (sposób traktowania) wychowanków domów dziecka do

szkoły i nauki.

a)Ustalić, jak R sądzi, czy wychowankowie lubą chodzić do szkoły, nie lubią, bądź też

jest im wszystko jedno. Poprosić o uzasadnienie odpowiedzi.

b)Ustalić, czy R sądzi, że wychowankowie uczą się chętnie, czy też nie chętnie. Poprosić

o uzasadnienie.

c)Dowiedzieć się, jak R uważa, czy wielu wychowanków domów dziecka kontynuuje

naukę po ukończeniu szkoły średniej, czy też raczej niewielu. Poprosić o podanie

prawdopodobnych powodów obu sytuacji.

d)Ustalić, jak R myśli, że wychowankowie mający dobre wyniki w nauce cieszą się wśród

swych kolegów z domu dziecka szacunkiem, uznaniem , sympatią, czy też może

przeciwnie.

e)Ustalić, czy respondent sądzi, że wychowankowie domów dziecka mają takie same

szansy na zdobycie wyższego wykształcenia jak ich rówieśnicy, czy też nie. Jeśli R uzna,

iż szansy są nierówne, to proszę ustalić dlaczego tak uważa.

ІV.Ustalić, co R wie lub , co sobie wyobraża na temat istnienia hierarchii pozycji wśród

wychowanków domów dziecka.

1. Ustalić, czy zdaniem R, w domach dziecka istnieje hierarchia wśród wychowanków, czy

też nie istnieje. W razie trudności ze zrozumieniem podpowiedzieć R, że chodzi o

sytuację, w której jedni zajmują wyższe pozycje niż inni, z tymi pozycjami wiążą się

pewne przywileje, pewien zakres władzy nad innymi; inni zajmują niższe pozycje, są

pozbawieni przywilejów i władzy itd.

2. Jeśli, zdaniem R, taka hierarchia istnieje, to proszę ustalić, co jest głównym

wyznacznikiem pozycji w tej hierarchii. Można mu podpowiedzieć kategorie np. dobre

wyniki w nauce, siła fizyczna, odwaga, wiek, stosowanie używek, popełnione

przestępstwa i wykroczenia, cieszenie się sympatią otoczenia, uprzywilejowana pozycja

w oczach wychowawców itp.

3. Ustalić, co R sądzi o istnieniu hierarchii w domu dziecka, czy jest to zjawisko pozytywne, czy negatywne. Poprosić o uzasadnienie opinii.

4. Dowiedzieć się, czy R uważa, że sytuacja panująca w domach dziecka sprzyja, czy też nie sprzyja tworzeniu się hierarchii wśród wychowanków. Poprosić o uzasadnienie odpowiedzi.

V.Ustalić, jak R sobie wyobraża kontakty i więzi społeczne wewnątrz domu.

1. Ustalić, jak R wyobraża sobie relacje wychowanek-wychowanek., czy są to: przyjaźń, koleżeństwo, obojętność, antypatia, nienawiść, wrogość, związki damsko-męskie itp.

2. Ustalić, które z tych relacji, zdaniem R, są dominujące.

3. Ustalić, ja R wyobraża sobie relacje wychowankowie-wychowawcy, czy są to: przyjaźń, sympatia, zainteresowanie, obojętność, podejście przedmiotowe, niechęć, wrogość, nienawiść. Czy wychowawcy występują w roli: urzędników wykonujących swe obowiązki, „wujków/cioć”, „zastępują” rodziców, tyranów, despotów itp.

4. Ustalić, które relacje i jakie role wychowawców, zdaniem R, są dominujące.

5. Ustalić, czy R słyszał o jakiś przypadkach zaniedbań lub nadużyć ze strony wychowawców wobec wychowanków.

6. Ustalić, czy R sądzi, że takie przypadki są powszechne, czy też są to zjawiska marginalne.

7. Ustalić, jak R uważa, czy sytuacja w panująca w domach dziecka sprzyja, czy też nie sprzyja głębokim i bliskim relacjom pomiędzy wychowankami oraz pomiędzy wychowankami a wychowawcami. Poprosić o uzasadnienie zdania.

VІ.Ustalić, jak R wyobraża sobie „ukryte życie” w domu dziecka

1. Ustalić, czy R sądzi, że taki „ukryte życie” w ogóle istnieje. W razie trudności wyjaśnić R, co to jest „ukryte życie”.

2. Jeśli R sądzi, że istnieje „ukryte życie”, to proszę ustalić, jakie zdaniem R, mogą być jego przejawy. W razie potrzeby podać przykłady np.: picie alkoholi, palenie papierosów, używanie narkotyków, znęcanie się nad słabszymi, kradzieże, rytuały związane z wtajemniczaniem „nowych” itp.

3. Ustalić, czy R sądzi, że te przejawy należy zwalczać, czy też uważa , że są to zjawiska wynikające z samej natury instytucji, których nie da się wyeliminować.

4. Ustalić, jak R sądzi, czy są to zjawiska powszechne, czy też marginalne.

5. Proszę ustalić, czy R uważa, że sytuacja panująca w domu dziecka sprzyja, czy też nie tworzeniu się „ukrytego życia”.

6. Ustalić, jak R wyobraża sobie język jakiego używają wychowankowie domów dziecka.

a)Ustalić, czy R sądzi, że język jakim posługują się wychowankowie domów dziecka, jest

pod jakimiś względami specyficzny. Chodzi o: specyficzne zwroty, powiedzonka,

żargon, wulgaryzmy itp.

b)Ustalić, jak zdaniem R, na tę specyfikę językową reagują wychowawcy: sami przejmują

zwyczaje językowe wychowanków, zwalczają je, czy też są im one obojętne, a może ich

nie rozumieją.

c)Ustalić, czy zdaniem R, sytuacja panująca w domach dziecka sprzyja, czy też nie sprzyja

powstawaniu specyficznych zwyczajów językowych. Poprosić o uzasadnienie

odpowiedzi.

VІІ.Ustalić, jak R wyobraża sobie kontakty domu dziecka ze światem zewnętrznym.

1. Ustalić jakie wizyty formalne mają miejsce w domu dziecka zdaniem R. Np.: inspekcje, kontrole, wizytacje, psycholog, ksiądz, wolontariusze, sponsorzy itp.

a)Ustalić, jak zdaniem R te wizyty są oceniane przez wychowanków: pozytywnie,

negatywnie, obojętnie.

2. Ustalić, jakie wizyty prywatne maja miejsce w domu dziecka zdaniem R. Np.: rodzice, koledzy, dalsza rodzina, ksiądz.

a)Ustalić, czy zdaniem R, te wizyty są częste, czy są one adekwatne do potrzeb wychowanków, czy też nie.

b)Ustalić, jak zdaniem R, są postrzegane przez wychowanków: pozytywnie, obojętnie, negatywnie.

c)Ustalić, jak zdaniem R, odnoszą się do tych wizyt wychowawcy: przychylnie, obojętnie, niechętnie.

3. Ustalić, jak zdaniem R, układa się współpraca pomiędzy wychowawcami a rodzicami dzieci przebywających w placówce.

a)Ustalić, czy zdaniem R, rodzice są w ogóle zainteresowani swymi dziećmi i współpracą z wychowawcami, czy też nie.

b)Ustalić, czy zdaniem R, wychowawcy są zainteresowani współpracą z rodzicami.

c)Ustalić, jak zdaniem R, wychowawcy odnoszą się do rodziców wychowanków: przychylnie, obojętnie, niechętnie.

4. Ustalić, czy zdaniem R, wychowankowie chodzą do kina, teatru, na koncerty itp., czy też nie.

a)Ustalić, czy R sądzi, że dzieci robią to chętnie, czy też nie chętnie. Poprosić o uzasadnienie.

5. Ustalić, czy R sądzi, że wychowankowie czytają książki, słuchają radia, oglądają telewizję itp., czy też nie.

a)Ustalić, czy zdaniem R, wychowankowie robią to chętnie, czy też nie.

6. Ustalić, czy R sądzi, że życiu w domu dziecka towarzyszy pewna izolacja od świata zewnętrznego, na czym ona polega, jakie mogą być tego powody.

VІІІ.Ustalić, jak R ogólnie ocenia istnienie i funkcjonowanie domów dziecka.

1. Dowiedzieć się, czy R uważa, że domu dziecka spełniają, czy też nie spełniają swoich celów i zadań. Poprosić o uzasadnienie.

2. Ustalić, jak R sądzi, czy domy dziecka są potrzebne, czy tez powinno się je zastąpić czymś innym np.: adopcja, rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka. Poprosić o uzasadnienie.

3. Ustalić, jak R uważa, czy dom dziecka jest w stanie zaspokoić ogół potrzeb materialnych i emocjonalnych swoich wychowanków, czy tez nie. Poprosić o uzasadnienie.

4. Ustalić, czy zdaniem R, dom dziecka jest w stanie stworzyć swoim wychowankom atmosferę zbliżoną do atmosfery domu rodzinnego, czy też nie. Poprosić o uzasadnienie.

5. Ustalić, czy R zgadza się z opinią głoszącą, iż domy dziecka są „wylęgarniami” patologii społecznych, czy też nie. Poprosić o uzasadnienie.

6. Ustalić, czy R sądzi, że wychowankowie domów dziecka po osiągnięci samodzielności będą powielać błędy rodziców, czy też nie. Poprosić o uzasadnienie.

7. Ustalić, czy zdaniem R, wychowankowie domów dziecka po usamodzielnieniu się, będą w stanie sprawnie funkcjonować w ramach społeczeństwa, czy placówka jest w stanie przygotować ich do dorosłego życia. Poprosić o uzasadnienie.

8. Ustalić, czy zdaniem R, dzieci wychowujące się w domach dziecka mają takie same szansy życiowe jak ich rówieśnicy wychowujący się w domach rodzinnych , czy też nie. Poprosić o uzasadnienie.

Przedmiot badania

Przedmiot badania stanowią wyobrażenia i wiedza społ. na temat życia w domu dziecka, dostępne badaczowi w postaci ustnych i pisemnych wypowiedzi respondentów w wywiadach swobodnych i wywiadach kwestionariuszowych. Wiedza ta i wyobrażenia będą dostępne badaczowi w formie wyrażanych ustnie opinii respondentów.

Podstawa źródłowa i techniki otrzymywania materiałów

Próbę planuję dobrać tak, by była ona reprezentatywna dla całego społ. polskiego. Wnioski z badania chciałabym uogólnić na całe to społ. Nie wydaje mi się, że poziom wiedzy i charakter wyobrażeń będą się różniły ze względu na jakieś cechy społ-demograficzne respondentów. Sądzę, że bez znaczenia jest tu poziom wykształcenia, zamożność, miejsce zamieszkania, płeć, czy wiek respondentów. Jednakże pytania zawarte w metryczce zostaną skonstruowane w taki sposób, by można było na podstawie odpowiedzi na nie wywnioskować istnienie ewentualnych korelacji pomiędzy cechami społ-demograficznymi a treścią wyobrażeń i poziomem wiedzy na interesujący nas temat.

Dobór próby odbędzie się metodą losową . Operatem losowania będzie spis PESEL. Liczebność próby do wywiadu kwestionariuszowego=1500 osób. Osoby do wywiadu swobodnego również odbędzie się metoda losową (operat-PESEL). Liczebność=150 osób.

Może się zdarzyć, że wylosowana osoba będzie związana w jakiś sposób z funkcjonowaniem placówek opiekuńczo-wychowawczych. Ponieważ nie interesuje mnie opinia ludzi „z branży”, dlatego przed przystąpieniem do wywiadu kwestionariuszowego, czy swobodnego trzeba ustalić, czy respondent nie ma jakiś związków z interesującymi nas instytucjami. Jeśli okaże się, że ma, to należy mu wyjaśnić, że z tego powodu nie może być nam pomocny i zrezygnować z przeprowadzenia z nim wywiadu.

Zdecydowałam się na dwie techniki badawcze: wywiad kwestionariuszowy i wywiad swobodny. Wywiad kwestionariuszowy posłuży do realizacji całości problematyki. Natomiast wywiad swobodny będzie wykorzystany tylko do części problematyki, chcę dzięki niemu pogłębić wiedzę w obszarach, które zdają się tego wymagać. Źródła w obu przypadkach będą wywołane przez badacza i będą wymagały utrwalenia na papierze i na taśmie magnetofonowej. W obu przypadkach będą je stanowiły ustne wypowiedzi respondentów.

Zakończenie

Po przeprowadzeniu obu części badania i uzyskaniu odpowiedzi na wszystkie dotyczące ich pytania problemowe mam zamiar przeprowadzić analizę porównawczą.

W wyniku pierwszego etapu badania spodziewam się skonstruować dwa elementy, które zostaną poddane tej analizie. Będą to: zgodny z rzeczywistością obraz codziennego życia w domu dziecka oraz obraz tego życia uzyskany na podstawie wiedzy i wyobrażeń społecznych. Jak, już wielokrotnie wspominałam, spodziewam się, że pomiędzy tymi dwoma elementami pojawi się głęboki rozdźwięk, wiele różnic i rozbieżności. Nie potrafię jeszcze powiedzieć jak będzie wyglądał przebieg analizy porównawczej. Myślę, że będę to wiedziała po zapoznaniu się z wnioskami z obu części badania, na razi tę kwestię pozostawiam otwartą.

Dalej chciałam wspomnieć, iż nie jestem w stanie w tej chwili wskazać w jaki sposób dokonam oceny i opracowania materiałów oraz informacji uzyskanych w toku obu części badania. Wszystko powinno się wyjaśnić dopiero po zapoznaniu się z uzyskanym materiałem.

Wnioski z badania mogą posłużyć poszerzeniu społecznej samowiedzy naszego społeczństwa, mogą też być użyteczne dla celów praktyczno-użytkowych. Zależy to od wyciągniętych wniosków, których na razie nie znam, więc ciężko jest mi powiedzieć na ten temat coś więcej.

Kamila Górecka

BIBLIOGRAFIA:

1. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, Kraków 1997

2. Rocznik Statystyczny 1998 GUS

3. Monika Sajkowska,Życie w domu dziecka-regulacje prawne, opinie społeczne i rzeczywistość w: Ta dzisiejsza młodzież,Wa-wa 1997

4. Janusz Korczak,Pamiętnik,Wrocław 1996

5. Barbara Passini,Sieroctw społeczne,Wa-wa 1996

6. Marek Andrzejewski,Domy na piasku. Rzecz o sieroctwie i domach dziecka,Poznań 1997

7. Opracowanie mgr.Halina Filipczuk, Organizacja placówki opiekuńczo-wychowawczej,Wa-wa 1970

Rocznik statystyczny 1998, GUS

Rozporządzenie MEN z 21 lutego 1994r. W sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych.

Rozporządzenie MEN z dnia 21 lutego 1994r.

Barbara Passini, Sieroctwo społeczne. Wa-wa 1996

1

32

---