Fizjologia - wykład 11 - choroby zawodowe

Wykład 11

1. Pojęcie choroby zawodowej i wykaz chorób zawodowych.

Zgodnie z ustawową definicją obowiązującą w Polsce choroby zawodowe są to różnorodne zmiany chorobowe (czynnościowe i organiczne) powstałe w rezultacie znacznej i najczęściej długotrwałej ekspozycji zawodowej na ściśle określony czynnik szkodliwy środowiska pracy, które zostały ujęte w wykazie chorób zawodowych stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 30 lipca 2002 r., jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy" (§ 2. Rozp. Dz.U. 02/132/1115). 

Zgodnie obowiązującym wykazem choroby zawodowe to:

1. Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne wymienione w wykazie;

2. Gorączka metaliczna;

3. Pylice płuc;

4. Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu;

5.Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli, które spowodowało trwałe upośledzenie sprawności wentylacyjnej płuc;

6. Astma oskrzelowa;

7. Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych;

8. Ostre uogólnione reakcje alergiczne;

9. Byssinoza;

10. Beryloza;

11. Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych;

12. Alergiczny nieżyt nosa;

13. Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym;

14. Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym;

15. Przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat;

16. Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego;

17. Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi;

18. Choroby skóry wymienione szczegółowo w wykazie;

19. Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy;

20. Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy;

21. Obustronny trwały ubytek słuchu spowodowany hałasem;

22. Zespół wibracyjny;

23. Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego;

24. Choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia;

25. Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi;

26. Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa.

Ważne!!!

W aktualnie obowiązującym wykazie chorób zawodowych dla każdego punktu ustalony został "okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego" (dla niektórych schorzeń takiego okresu nie określa się np. w odniesieniu do zatruć przewlekłych, pylic płuc, niektórych skutków działania azbestu, czy chorób zakaźnych).

Ważne!!!

Ani sam czas, ani stopień narażenia pracownika na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia nie przesądzają o uznaniu danej choroby za chorobę zawodową. Również samo stwierdzenie u pracownika choroby zamieszczonej w wykazie nie przesądza jeszcze, że jest to choroba zawodowa.

2. Warunki niezbędne do uznania choroby zawodowej

Do uznania choroby za chorobę zawodową konieczne jest spełnienie następujących warunków:

1) stwierdzane schorzenie, choroba jest wymieniona w wykazie chorób zawodowych i jest skutkiem narażenia zawodowego czyli określony został:

- rodzaj, stopień natężenia i czas działania czynnika szkodliwego,

- sposób wykonywania pracy,

- kontakt pracownika z czynnikami zakaźnymi, inwazyjnymi, uczuleniowymi i rakotwórczymi.

2) objawy choroby odpowiadają znanym skutkom biologicznym działania danego czynnika którego wielkość, rodzaj i czas trwania zostały potwierdzone w ocenie narażenia (dochodzeniu epidemiologicznym) na poziomie stwarzającym ryzyko wystąpienia danej choroby

3) udowodnione istotne narażenie zawodowe występujące w zakładzie pracy.

4) nie został przekroczony okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego określony w wykazie chorób zawodowych

Przykład -Stwierdzenie zawodowego uszkodzenia słuchu.

Do stwierdzenia zawodowego uszkodzenia słuchu wymagane jest:

1. Rozpoznanie u pracownika "obustronnego trwałego ubytku słuchu typu ślimakowego (...) wyrażonego podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczonego jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz" (kryteria określone w p.21 wykazu - spełniony warunek 1.),

2. Analizowany rodzaj ubytku słuchu według literatury i doświadczeń medycznych jest skutkiem przewlekłego działania hałasu (spełniony warunek 2.)

3. Na stanowisku pracy pracownika udowodniono narażenie na hałas ponadnormatywny (poziom natężenia hałasu L_A,eq,8h wynosił ponad 85dB - spełniony warunek 3.).

4. Objawy uszkodzenia słuchu zostały udokumentowane wynikami badań wykonanych nie później niż 2 lata od ustąpienia narażenia- spełniony warunek 4.)..

3. Orzeczenia i postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie chorób zawodowych.

W wyniku prowadzonych postępowań sądowych w zakresie uznania chorób zawodowych Naczelny Sąd Administracyjny uwzględniając skargi i zażalenia poszkodowanych pracowników wprowadził dwa bardzo istotne zapisy regulujące większość wątpliwości w zakresie zaliczenia rozpoznanego schorzenia do chorób zawodowych które mówią iż:

1. Przy niemożności stwierdzenia, czy warunki pracy albo inne czynniki wywołały chorobę, wątpliwość taka musi być tłumaczona na korzyść pracownika, tzn. dane schorzenie należy uznać za chorobę zawodową (orzeczenie NSA z 7.04.1982 r., II SA 372/82, OSA 1982/1/33).

2. Wystarczy samo stwierdzenie istnienia warunków narażających na wystąpienie danej choroby; nie jest konieczne udowodnienie, że w danym przypadku te warunki ją spowodowały

Wprowadzony zapis jest zapisem niepodważalnym i znacznie ułatwia dochodzenie roszczeń chorobowych i odszkodowawczych.

4. Choroby parazawodowe i pracownicze.

Według Światowej Organizacji Zdrowia Choroby parazawodowe to choroby związane z pracą czyli choroby przewlekłe o wieloczynnikowej etiologii, w powstawaniu których mogą współdziałać czynniki środowiska pracy. W przeciwieństwie do chorób zawodowych, tutaj zagrożenia zawodowe nie stanowią głównej przyczyny powstania choroby, a jedynie ułatwiają działanie innych czynników patogennych bądź modyfikują przebieg choroby. Innymi słowy, do wywołania choroby parazawodowej samo oddziaływanie środowiska pracy jest czynnikiem niewystarczającym.

Do chorób najczęstszych chorób parazawodowych zaliczamy takie choroby, jak:

• choroba niedokrwienna serca,

• nadciśnienie tętnicze,

• choroba wrzodowa,

• przewlekłe nieswoiste choroby układu oddechowego,

• choroby zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa,

• zespoły nerwicowe.

Według przepisów polskiego prawa Choroby parazawodowe to choroby pochodzenia zawodowego nie zaliczane do chorób zawodowych w powstaniu których warunki pracy stanowią jeden z możliwych czynników ryzyka, wpływających na ujawnienie, przyspieszenie lub pogorszenie się stanu zdrowia pracownika bądź powstania choroby zawodowej na skutek zmniejszenia ogólnej odporność organizmu

Choroby parazawodowe są postrzegane jako perspektywiczny problem medycyny pracy. Niestety w Polsce dziś nie znamy skali zjawiska zarówno pod względem jakościowym jak i ilościowych gdyż choroby parazawodowe nie mają umocowania prawnego i nie zostały określone zasady ich diagnostyki, dokumentowania oraz metody zbierania i przetwarzania danych na ten temat.

Oprócz pojęcia chorób zawodowych i parazawodowych w polskim ustawodawstwie istnieje jeszcze pojęcie tzw. chorób pracowniczych, tzn. wywoływanych przez warunki pracy, ale nie umieszczonych w wykazie chorób zawodowych. Na mocy przepisów prawa cywilnego (art. 415-416, 417, 430, 435, 444, 445, 448 kodeksu cywilnego).Pracodawca ponosi również pełną odpowiedzialność za te choroby.

Podstawą do takiego stwierdzenia jest Uchwała Sądu Najwyższego z 4 grudnia 1987r., III PZP 85/86 (OSN 1988/9/109) w której czytamy, że jeżeli pracownik zachoruje w następstwie warunków pracy, ale schorzenie nie jest uwzględnione w wykazie chorób zawodowych i tym samym nie jest chorobą zawodową, może on z mocy art. 300 kodeksu pracy dochodzić od pracodawcy roszczeń odszkodowawczych na podstawie prawa cywilnego w granicach przewidzianych ustawą wypadkową.

5. Obowiązki pracodawcy w zakresie chorób zawodowych.

W myśl obowiązujących w Polsce przepisów prawnych do podstawowych obowiązków Pracodawcy w zakresie chorób zawodowych należy:

1. Zgłoszenie każdego przypadku rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę właściwemu organowi Inspekcji Sanitarnej i właściwemu państwowemu inspektorowi pracy.

2. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca musi:

a) działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej ustalić przyczyny powstawania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą

b) niezwłocznie przystąpić do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej

c) zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze

d) zapewnić realizację zaleceń lekarskich tzn.

- w razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu przenieść pracownika do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika który wywołał te objawy;

- jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nie przekraczający 6 miesięcy

3. Po zakończeniu postępowania mającego na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową pracownika pracodawca zobowiązany jest przesyłać zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej,

- do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi oraz

- do właściwego państwowego inspektora sanitarnego

4. Pracodawca zobowiązany jest także prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby (art. 235 par. 4 kp)

5. Systematycznie analizować przyczyny chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze; ma to na celu wyeliminowanie zagrożeń dla innych pracowników zatrudnionych w takich samych lub podobnych warunkach pracy.

6. Podsumowanie

Mimo postępów wiedzy medycznej i systematycznej poprawy warunków pracy, choroby zawodowe, będące następstwem zagrożeń zawodowych, wciąż stanowią poważny problem higieniczny, diagnostyczny, orzeczniczy i zapobiegawczy. Wynika to z wielu przyczyn, wśród których wymienić należy:

- trudności z identyfikacją czynników etiologicznych chorób zawodowych,

- brak swoistości objawów klinicznych,

- zróżnicowaną wrażliwość osobniczą narażonych na czynniki szkodliwe dla zdrowia,

- a także ograniczone możliwości techniczne zapewniające całkowicie bezpieczne warunki pracy.

Choroby, których związek przyczynowy z warunkami pracy został potwierdzony epidemiologicznie lub wykazuje duże jego prawdopodobieństwo, są w ustawodawstwie wielu krajów określane w specjalnych wykazach, dających formalną podstawę do uznania ich za choroby zawodowe. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że liczba nowych przypadków chorób zawodowych wynikających z narażenia na niebezpieczne czynniki w skali świata wynosi każdego roku około 11 milionów (w tym około 700 tys. zgonów).

5

---