KULTUROTECHNIKA ma za zadanie kształtować elementy świata zewnętrznego poprzez wprowadzanie do niego określonych dóbr kultury. Można ją określić ze względu na środowisko kulturowe, którym się posługujemy w celach wychowawczych oraz ze względu na wykorzystywane w tym procesie wytwory kultury. Można ją zatem opisać jako technikę wytworów zachowań się przebiegających zgodnie z określonymi wzorami kulturowymi. Zachowania te mogą mieć charakter konsumpcyjny (np. oglądanie obrazów, czytanie książek) lub wytwórczy (np. malowanie obrazów, rzeźbienie, pisanie wierszy).
Polega ono na wykorzystywaniu dóbr kultury, dzięki czemu przedmiot oddziaływań przyswaja sobie pewien system znaczeń, wartości, norm, a więc wzory zachowania się w określonych sytuacjach
NAUKA - bardzo często jest wykorzystywana w zakładach poprawczych i karnych jako czynnik resocjalizacji. Bardzo często łączy nauczanie ogólnokształcące oraz nauczanie zawodowe. Wychowankowie tych zakładów uczęszczają do szkoły dla pracujących poza zakładem albo ucząc się pracują w warsztatach szkolnych. Dzięki temu mają czas wypełniony pożytecznymi zajęciami, uczą się odpowiedniego stosunku do pracy oraz odbywają praktykę danego nauczanego zawodu i poszerzają swą wiedzę.
Nauka jako czynnik resocjalizacji jest skuteczniejsza, gdy sami wychowankowie wybierają kierunek dalszej nauki po ukończeniu szkoły podstawowej, biorąc pod uwagę swoje zainteresowania i uzdolnienia. Należy zatem pozostawić im wolny wybór, ale trzeba koniecznie ułatwić go im poprzez odpowiednie doradztwo i naukę przygotowującą do wykonywania określonego zawodu.
Nauka w zakładach karnych i poprawczych jest specyficzna - dostosowana do postaw i osobowości młodzieży w niej przebywającej. Trzeba pamiętać, że jest ona wykolejona społecznie i ma niemiłe wspomnienia związane ze szkołą. Jest przede wszystkim skierowana na pasje i uzdolnienia uczniów; nie wymaga się od nich zapamiętywania dużej ilości nie interesującej ich wiedzy. Należy wziąć pod uwagę fakt, że młodzież ta jest nadpobudliwa, niespokojna i niechętna do uczenia się. Dlatego trzeba ich do nauki zachęcić, sprawić, by włączyli się do zajęć szkolnych. Początkowo powinny to być zajęcia rekreacyjne; nauczyciel ma pokazywać ciekawe eksponaty i organizować interesujące wycieczki. Zadania dla uczniów muszą być odpowiednio dozowane, a postępy - nagradzane. Sprawi to, iż uczniowie będą mieli pozytywny stosunek do nauki i zaczną sami wykonywać coraz trudniejsze i pracochłonne zadania. Natomiast błędy nie powinny być surowo karane, ale odpowiednio wytłumaczone mogą stać się początkiem nowej drogi myślowej oraz chęci do poprawienia złego rozumowania i ponownego rozwiązania zadania. Dlatego nie powinno stosować się w tym nauczaniu stopni. Nauczyciel nie może sprawdzać wiedzy , pytać czy robić klasówek. Ma on tylko inspirować uczniów do nowych pomysłów, a następnie umożliwić im ich zrealizowanie. W późniejszym czasie należy przejść do kolejnego etapu nauczania.
W procesie resocjalizacji wyróżniamy bowiem dwa etapy nauczania:
etap rozbudzania zainteresowań i wstępnej adaptacji szkolnej,
etap podtrzymywania zainteresowań, aktywizowania uczniów i wyrabiania
dyscypliny szkolnej.
W zakładach obejmujących młodzież resocjalizowaną ważny jest wysoki poziom dydaktyczny prowadzonych zajęć. Szkoła ta ma nie tylko wpajać pogląd na świat, musi wprowadzić również nauczanie problemowe. Kształtuje ono osobowość uczniów, a poza tym jest bardziej interesujące od zwykłego przekazywania wiedzy. Aby zaciekawić i ukształtować zainteresowania młodzieży musi ten proces być czymś w rodzaju procesu badawczego.
PRACA - to ważny czynnik resocjalizacji. To czynności odróżniające się od innych rodzajów czynności wynikami, które mają wpływ na otoczenie człowieka. Są to zarówno wytwory materialne (np. wytwory pracy produkcyjnej) jak i wytwory „idealne” (np. treści literackie czy pomysły techniczne). Wyróżniamy również czynności, które wywierają wpływ na innych ludzi (np. praca nauczyciela) albo wpływ nietrwały (np. praca aktora). Bez wątpienia jednak są to czynności wykonywane dla zaspokojenia istotnych potrzeb, a ich wytwory mają charakter społeczny.
W wielu placówkach resocjalizacyjnych to właśnie praca (praktyka związana z przygotowaniem do zawodu) jest głównym elementem kulturotechniki. Takie wychowanie resocjalizujące stosowane jest głównie poprzez tworzenie tzw. grup półwolnościowych. Grupy te składają się z wychowanków zakładu poprawczego, którzy pod opieką wychowawcy mieszkają w hotelu robotniczym. Młodzież ta pracuje zarobkowo w określonym zawodzie, a tym samym ucząc się go. Proces ten łączy prace zawodową, nauczanie pracy i naukę szkolną w celu wychowania tzw. „trudnej” młodzieży. Często także młodzież stale przebywająca w zakładzie poprawczym zatrudniana jest w zakładach jako uczniowie odbywający tzw. staż pracy. Głównie są to prace rolnicze, ogrodowe i leśne, a także zawody rzemieślnicze.
Według pedagogów najwięcej korzyści czerpią wychowankowie pracujący w fabrykach. Praca produkcyjna umożliwia poznawanie technologii i organizacji fabryki, ale także kształci i stwarza dobre sytuacje do nowych pomysłów. Wymaga ona samodzielności i własnej inicjatywy. Zadania powierzone młodzieży resocjalizowanej muszą być jednak zajmujące i ciekawe, skłaniające do własnej twórczej pracy, do własnych dążeń i postaw. Zadania szablonowe, monotonne, nie wzbudzają zainteresowania i satysfakcji. Aby wzbudzić u młodych ludzi czynności twórcze, dążące do wynalazczości, niezbędny jest kontakt tych ludzi z aktywistami (inżynierami i technikami), którzy naprowadzą ich na odpowiednie tory myślenia i ukierunkują ich działania.
Aby włączyć wychowanka do systemu zawodowego zakładu pracy należy wybrać odpowiednią dla niego pracę i zakład, w którym załoga to odpowiedni wychowawcy, którzy doradzą i pomogą indywidualnie wychowankom, a także zlikwidują wpływy destruktywne spotykane w każdym środowisku zawodowym.
Ważną sprawą w tym momencie staje się odpowiednie przysposobienie do pracy, czyli wpojenie odpowiednich umiejętności i wiadomości i ukształtowanie postaw. Trzeba pamiętać, że resocjalizowani nieletni to osoby pochodzące ze środowiska o negatywnym stosunku do pracy, gdzie traktowano ją jako zło konieczne. Musi się zatem przekonać ich o niesłuszności takiego postępowania poprzez przykłady z książek, filmów, czy też z życia wziętych.
W resocjalizacji stosuje się również pracę społecznie użyteczną i porządkowo - gospodarczą. Wyróżnia się dwa rodzaje pracy użytecznej: pracę wykonującą coś potrzebnego samym wychowankom oraz pracę wykonującą dobra dla innych ludzi. Oba rodzaje tej pracy nie są nagradzane. Prace te wzmagają spoistość, jedność grupy wychowanków oraz wpływają na poziom uspołecznienia ( wchodzenia w kontakty z innymi ludźmi). Muszą być one dobrowolne, nieprzymuszone. Do prac porządkowo - gospodarczych zaliczamy takie czynności jak np. pomoc w kuchni, koszenie trawników czy sprzątanie. Jest ona czynnikiem integrującym grupy wychowawcze i przyczynia się do rozwoju samorządności młodzieży resocjalizowanej. Ma ona pomagać we wzroście kultury osobistej nieletnich.
ZABAWA - to forma rekreacji, a rekreacja to czynności podporządkowane aktualnie odczuwanym potrzebom, to czynności wykonywane dobrowolnie poza wszelkimi zobowiązaniami, mające na celu wypoczynek, rozrywkę oraz rozwój psychiczny i fizyczny, a wykorzystujące do tego celu dobra kultury. Rekreacja to czas, gdy jest się sobą. Jednak tego rodzaju działalność podporządkowana jest pewnym regułom i zasadom społecznym.
Ta forma kulturotechniki nawiązując do potrzeby zabawy, kształtuje rozwijający się stosunek do dóbr kultury i wpaja wzory postępowania. Taka rekreacja poparta przykładem zresocjalizowanych kolegów ma duży wpływ na wychowanków.
Organizując w zakładzie wychowawczym koła zainteresowań należy postarać się o to, by obejmowały one jak najwięcej dziedzin. Trzeba zadbać również o stały rozwój, nowe inicjatywy i pomysły, zmienność instytucji po to, by zapobiec nudzie i szukaniu rozrywki gdzie indziej.
Wielu psychologów uważa, że szczególnie ważnym środkiem resocjalizacji jest sport. Rozrywki sportowe przypominają wychowankom atrakcyjne cechy przestępstw, a więc napięcie, ryzyko, szybką orientację. Wszystko to ułatwia przebieg procesu resocjalizacji poprzez wejście w konstruktywne role społeczne w czasie zabaw sportowych i kształtowanie takich cech jak: wytrwałość, fair - play czy też kultura obcowania z przeciwnikiem.
Organizując zabawy sportowe wychowawcy muszą liczyć się z tym, że jego podopieczni mają trudności z samokontrolą oraz ze słabą sprawnością fizyczną. Mimo to zajęcia sportowe są bardzo ważne w resocjalizacji. Dają one młodzieży dużą satysfakcję i przyczyniają się do usuwania przyczyn wykolejenia społecznego. Mają one charakter terapii, rozładowują stany napięcia i lęku. Wzmacniają samokontrolę i poczucia odpowiedzialności za własne czyny. Ponadto sukcesy w sporcie przyczyniają się do wzrostu uspołecznienia wychowanków.
TURYSTYKA - daje dużo korzyści. Młodzież wykolejona często ucieka, pokazując w ten sposób swoją potrzebę wolności i samodzielnego kierowania własnym losem. Odpowiednia forma turystyki może tym skłonnościom nadać pozytywny charakter, a poza tym integrują grupy i wychowawców.
Również rekreacja wypoczynkowo - rozrywkowa może mieć charakter czynnika resocjalizującego. Młodzież tzw. „trudna” również potrzebuje czasu dla wypoczynku regenerującego. Zatem wychowawcy powinni troszczyć się o stworzenie codziennych warunków atrakcyjnego wypoczynku (tzw. mała rekreacja) oraz o tzw. wielką rekreację wypoczynkową (okres wakacji i ferii).W tym celu mogą wysyłać wychowanków na kolonie, półkolonie i obozy. Młodzież starsza może uczestniczyć w obozach organizowanych przez szkoły zawodowe. Tam gdzie to nie jest możliwe zakłady powinny dysponować odpowiednim sprzętem rekreacyjnym (np. basenem, boiskiem, siłownią), aby stworzyć im odpowiednio wielką rekreację.
Inną formą procesu resocjalizacji mogą być zajęcia kulturowo - oświatowe. Obejmują one czytelnictwo, korzystanie z mas - mediów, chodzenie do kina, teatru, na koncerty, do muzeum, a także udział w kołach zainteresowań. Wychowawcy powinni rozbudzać zainteresowania u młodzieży, przełamywać uprzedzenia i przygotowywać ją do korzystania z dóbr kultury. Dla wielu wychowanków uczestnictwo w takich formach rozrywki jest źle przyjmowane. Kojarzą się im one głównie z przygotowywaniem gazetek i z konkursami czystości. Należy więc zatem sprawić, żeby ta opinia się zmieniła. Można to osiągnąć poprzez utworzenie klubu towarzyskiego lub zespołu towarzyskiego. Bowiem muzyka i taniec to sfery najbliższe doświadczeniom młodzieży resocjalizowanej.
Ważną rolę w resocjalizacji odgrywa odbieranie i omawianie treści przekazywanych przez środki masowego przekazu. Należą do nich: prasa, książka, radio i telewizja. Jednak samo zapewnienie kontaktu z dobrami kultury (np. oglądania telewizji) nie jest równoznaczne z kulturotechniką. Ten sposób będzie skuteczny dopiero wtedy, gdy uczeń jest zainteresowany daną techniką, gdy jest na niej skoncentrowany i skupiony. Tak więc o stosowaniu techniki wykorzystującej programy telewizyjne możemy mówić wtedy, gdy przez wzbudzenie zainteresowania telewizją i przyzwyczajenie wychowanka do oglądania określonych audycji telewizyjnych, np. spektakli teatralnych, sprawimy, że telewizja stanie się elementem jego środowiska kulturowego, a następnie nauczymy się nią operować (np. przy doradzaniu lub inspirowaniu uczniów). Tak samo należy postępować z radiem, filmem czy z książką.
Technika ta jest bardzo ważna w procesie resocjalizacji. Pod ich wpływem człowiek przechodzi ze stanu niezdecydowania do podjęcia decyzji albo zmniejsza się jego przekonanie o słuszności lub niesłuszności swojej postawy. Nie zmienia on jednak zasadniczo swego przekonania. Mogą one też zwiększać lub zmniejszać wrażliwość na różne ważne wychowawczo bodźce.
W resocjalizacji ważny jest oprócz konsumpcji kultury również czynny udział w jej tworzeniu. Im bardziej indywidualne i ekspresyjne są dzieła kultury, tym bardziej stanowią manifestację osobowości jednostki. Ponadto oddziaływują one na swego twórcę, czego efektem jest rozładowanie napięcia i urzeczywistnienie marzenia. Stanowią one dla niego nagrodę.
AUTOREALIZACJA - inaczej samowychowanie. Jest to konsekwencja wychowania resocjalizującego opartego na antropo i kulturotechnice. Wg. Czapowa zarówno narzędziem i przedmiotem realizacji wychowawczej jest osoba wychowanka. Ma to znaczenie w momencie aktywności osoby wychowywanej, niezbędnej podczas rozwoju progresywnego. Na tym etapie wychowania wychowanek sam wyznacza sobie cele do których dąży. Jest to efekt wpojenia , osobie resocjalizowanej, przez wychowawcę określonego systemu wartości. Autorealizacja jest jakby ukoronowaniem procesu wychowawczego opartego na antropo i kulturotechnice. Znakomicie podsumowuje to Leontiew, który wysuwa pogląd, że nawet najlepszy program wychowania resocjalizującego, nie zastąpi pracy wychowawcy i jego kontaktu z wychowankiem.