„Bogurodzica”
do końca średniowiecza „Bogurodzica” była pieśnią szeroko rozpowszechnianą i wysoko cenioną. Była nie tylko pieśnią kościelną, ale także pieśnią rycerską, wojenną pewnego rodzaju hymnem państwowym
najstarsza je część to 2 pierwsze zwrotki, do których w późniejszych wiekach dopisywano nowe o różnej treści, np.: religijnej, okolicznościowej. Śpiewano ją pod Grunwaldem, pod Warną, podczas koronacji W. Warneńczyka Autor pieśni jest nieznany, chociaż przypisywało się autorstwo św. Wojciechowi. Na pamiątkę tego „Bogurodzica” odśpiewywana jest do czasów dzisiejszych przy grobie św. Wojciecha w Gnieźnie.
aby ustalić, kiedy utwór powstał porównywano go z innymi pieśniami, np.: z pieśnią „Salve Regina” (witaj królowo) oba utwory mają wiele wspólnego. Wiadomo, że autorem pieśni był Henryk zwany Ułomnym, który żył na początku XI w. Dość liczne podobieństwa języka poetyckiego pozwalały przypuszczać, że Bogurodzica pochodzi z XI wieku. W „Bogurodzicy” występują wątki, typowe dla określonego czasu, np.: wątek Jana Chrzciciela, jako pośrednika między człowiekiem a Chrystusem, przypadający na X-XII w. Ostatecznie ustalono, że „Bogurodzica” pochodzi z XIII w.
najstarszy odpis „Bogurodzicy” pochodzi z początku wieku XV. Został odnaleziony na okładce rękopisu kazań przepisywanych przez ks. Macieja z Grochowa.
Pieśń - gatunek literacki wywodzący się ze starożytności, od Horacego, który nazywał pieśni carmina. Jest to utwór liryczny o charakterze refleksyjnym. Ma budowę stroficzną. Cechuje się melodyjnością i rytmicznością.
Analiza i interpretacja pieśni
I zwrotka zawiera apostrofę to Maryi, aby zdobyła przychylność swego Syna dla ludzi.
II zwrotka zawiera apostrofę do syna Boga, aby za pośrednictwem Jana Chrzciciela wysłuchał próśb zbiorowego podmiotu lirycznego. Podmiot liryczny prosi o wysłuchanie modlitwy, o spełnienie pragnień, o dostatnie życie na ziemi, o zbawienie.
obie zwrotki kończę się refrenem
Kompozycja „Bogurodzicy”
utwór składa się z 2 zwrotek. Są one nierówne pod względem wielkości: I-3 wersy, II-6 wersów. Są nierówne co do ilości sylab w wersach (16,16,6,10,11,8,9,8,8).
apostrofa w I zwrotce jest rozbudowana, zawiera się w dwóch długich wersach, składa się z 5 rzeczowników w wołaczu, np.: Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja. Twego Syna, Gospodzina, Matko zwolena, Maryja; przez to staje się bardzo uroczysta. Prośba w I zwrotce jest krótka - 1 wers.
apostrofa w II zwrotce jest krótka - 1 wers, a prośba rozbudowana zawiera się w 5 wersach.
Wersyfikacja „Bogurodzicy”
w poszczególnych wersach występuje nierówna liczba sylab, np.:16,16,6 - taki wiersz nazywamy asylabicznym.
zdania zamykają się w dwóch wersach, czyli dystychach.
utwór napisany jest wierszem zdaniowo-rymowym, który charakteryzuje się stosunkowo dużymi rozmiarami wersów obejmujących całe zdanie lub część zdania rozwiniętego oraz rymami, które najczęściej znajdują się na końcu wersów, w klauzurach. Oprócz rymów końcowych, występują rymy wewnętrzne, np.: Bogurodzica-dziewica, syna - gospodzina.
Analiza językowa
archaizmy leksykalne, np.:
zyszczy - pozyskaj
gospodzin - pan
spuści - ześlij
dziela - dla (archaizm zachowany tylko w tym utworze)
zbożny - dostatni, szczęśliwy
archaizmy fonetyczne
grupa spółgłoskowa „chrz” była wymawiana jak „krz”, np.: Chrzciciel.
występują wyrazy sławiena, zwolena, w których nie zaszedł jeszcze przegłos polski. (Proces, który polegał na przejściu samogłoski e w a lub o, jeżeli występowała ona po spółgłosce miękkiej i przed spółgłoską przedniojęzykową twardą: t, d, s, z, u, r, ł.
archaizmy fleksyjne
- staropolski wołacz miał formę mianownika, dlatego w tekście jest Bogurodzica zamiast Bogurodzico,
Maryja zamiast Maryjo. W 2 przypadkach występuje forma wołacza: matko, bożycze.
tryb rozkazujący tworzony za pomocą końcówek: i - spuści, y - zyszczy oraz bez końcówki - słysz.
występuje forma Bogurodzica zamiast Bogarodzica (dawniej rodzica komu?, współcześnie rodzica kogo?)
archaizmy słowotwórcze
bożyc - syn Boga, słowo zbudowane z wyrazu Bóg i formantu -yc,
przebyt
zbożny
archaizmy składniowe
składnia bezprzyimkowa (wpływ łaciny), np.: bogiem sławiena zamiast przez Boga sławiona
szyk przestawny, np.: Twego dziela zamiast dla Twego (dziela Twego)