REFERAT

nt.

Pierwsze idee liberalizmu pojawiły się w Europie Zachodniej w XVII i XVIII w., wszędzie tam, gdzie bogacące się mieszczaństwo zaczynało buntować się przeciw istniejącemu porządkowi i jego pryncypiom. Było ono zainteresowane rozwojem kapitalizmu i pragnęło przeciwstawić się przestarzałej już myśli politycznej feudalizmu z jednej strony, a z drugiej strony wyrazić własne aspiracje i pragnienia. Konieczność uzasadnienia buntu i potrzeb ideologicznych legły u podstaw myśli liberalnej. W tym czasie mieszczaństwo uzyskało możliwości tworzenia i urzeczywistniania idei liberalizmu w takich krajach jak Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Francja gdzie też liberalizm narodził się w pierwszej, dziś uznawanej za klasyczną, postaci.

U podstaw myśli liberalnej legła koncepcja, w której najważniejszą wartością jest człowiek, jako jednostka świadoma swych potrzeb, „kowal” własnego losu, człowiek o pełnej swobodzie działania z możliwością działania na własny rachunek w każdej sferze swej egzystencji. Swoboda ta i aktywność człowieka ma czynić świat coraz lepszym, a więc postęp jest nieuchronny. Postęp wyrasta z codziennej pracy i zmagań ludzkości, a w zmaganiach tych lepszy zostaje zwycięzcą a gorszy przegranym. Uważane jest to za najlepsze rozwiązanie dla wszystkich. Mimo to wysiłki ludzi, bez względu na błędy i przegrane wzbogacają ich, bo czynią ich mądrzejszymi.

Liberał postrzega społeczeństwo jako sumę jednostek, z których każda jest ważniejsza od społeczeństwa, gdyż bez jednostek nie byłoby społeczeństwa. Ponieważ każda jednostka jest inna, na swój sposób kształtuje ona społeczeństwo. Jest to pluralizm społeczny - dla liberała pożądany stan rzeczy. Zagrożeniem dla jednostki jest silne państwo, które próbując wyręczać jednostkę ogranicza jej wolność. Działanie takie jest nie do przyjęcia, gdyż to właśnie jednostki stworzyły państwo, które powinno zajmować się tylko tym, co jednostki mu zleciły. Teorię dwuetapowej umowy społecznej, w której umawiają się jednostki w celu stworzenia społeczeństwa, a następnie umawia się społeczeństwo z władzą aby stworzyć państwo i rząd, przedstawił John Locke, jeden z czołowych myślicieli, którzy wywarli decydujący wpływ na pierwotną postać ideologii liberalnej.

Liberałowie uważali, że człowiek jest wyposażony w uprawnienia, jakie dają mu prawa natury, czyli normy, które regulują bieg całego wszechświata i wszystkich ludzi. Są to: prawo do życia i zdrowia, prawo do szczęścia i prawo do wolności. Dla liberałów amerykańskich i brytyjskich prawa natury były dziełem Bożym. Odmienny pogląd wyrażali liberałowie francuscy uważając, że prawa natury są dziełem natury i w ich świecie nie ma miejsca dla Boga. Wiąże się to z podejściem do aspektów religijnych, które były liberałom całkowicie obojętne. Uznawali, że religia jest prywatną sprawą każdej jednostki. Tym samym odrzucali pesymistyczną interpretację natury ludzkiej polegającą na obciążeniu ludzi grzechem pierworodnym. Przywołany wyżej John Lock był tym, który podważył tezę o odpowiedzialności kolejnych pokoleń za grzech pierworodny Adama.

Wolność dla liberała jest najwyższą wartością przedmiotową, która służy realizacji celów najwyższej wartości podmiotowej - jednostki ludzkiej. Wolność to też brak przymusu ze strony państwa i innych ludzi, rozumiana szeroko jako wolność duchowa, ekonomiczna, polityczna etc. Wolność jest prawem niezbywalnym i, według liberalizmu klasycznego, nie może ono być ograniczane przez kogokolwiek. Tymczasem liberalizm demokratyczny, a szczególnie liberalizm socjalny dopuszcza sytuację, w której wolność może być poddana reglamentacji kiedy zachodzi konieczność zachowania ładu społecznego. Dodatkowo w konieczności tej upatruje nawet szansę rozwoju jednostki jako możliwość uzgodnienia interesu jednostki z interesem państwa. Jak zatem widać pojmowanie sensu wolności wprowadza głębokie różnice między poglądami liberałów.

Własność prywatna jest dla liberałów najważniejszym fundamentem wolności człowieka. Nie ma wolności bez własności, dlatego należy chronić własność i właścicieli. Liberałowie idą nawet dalej uznając, że nie ma granic dla posiadania i można bogacić się bez końca a odpłatne korzystanie przy tym z pracy innych jest oczywiste i godne aprobaty, gdyż daje to ludziom pracę i możliwość zarobków.

Równość wg liberałów należy postrzegać przez pryzmat równości wobec praw natury czyli swego rodzaju szans, które każdy indywidualnie powinien w życiu wykorzystywać na własny rachunek. Poprzez swą aktywność jedni osiągają sukces inni nie, co jest przejawem efektywności działania. Jest to naturalny stan rzeczy, gdyż życie to nieustanna walka o sukces, w której słabsi przegrywają. Rozstrzyga to zatem o miejscu jednostki w społeczeństwie tym samym kreując słuszne i sensowne nierówności społeczne, które wg liberałów gwarantują wolność jednostki. Wszelkie próby „odgórnego” likwidowania tych nierówności są dla liberałów naruszeniem ładu i mechanizmów kierujących ludzi ku lepszej przyszłości oraz, co ważniejsze, zagrożeniem dla wolności jednostki, czyli najwyższej wartości. Przekłada się to też na ograniczenia w dostępie do życia politycznego, w którym powinni uczestniczyć tylko ci, którzy osiągnęli sukces życiowy. O losach ogółu nie może decydować ten, który nie potrafił zadbać o własne interesy. Mamy zatem cenzus majątkowy, jako element niezbędny w życiu politycznym. Zatem polityka jest przywilejem najbogatszych.

Rząd, uformowany w ten sposób, powinien być wyposażony w minimalne i ściśle określone kompetencje, służące obronie jednostki i jej praw. Ścisłe określenie granic władzy wiąże się z jej podziałem na ustanawianie praw, rządzenie i wykonywanie sprawiedliwości. Jest to koncepcja trójpodziału władzy, której autorem był francuski liberał Karol Monteskiusz, zwany liberałem arystokratycznym, gdyż w jego koncepcji społeczeństwa i państwa występuje, obok cenzusu majątkowego, cenzus szlacheckiego urodzenia. Rozdział władzy miał uchronić obywateli przed jej tyranią oraz wzmacniał gwarancje praw jednostki wobec państwa.

Dzieje liberalizmu XIX i XX wieku to okres rozwoju liberalizmu zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Europie z tym, że liberalizm amerykański rozwijał się szybciej w praktyce a liberalizm europejski miał przewagę w wymiarze refleksji. Należy zaznaczyć, że liberałowie w USA nie mieli kłopotów z realizacją składanych obietnic, gdyż przestrzenie Dzikiego Zachodu pozwalały na urzeczywistnianie koncepcji równych szans. Jednakże droga ta prowadziła do obniżenia cenzusów majątkowych, które następnie zostały zredukowane i zlikwidowane. Spowodowało to powstanie równouprawnienia nie tylko w wymiarze prawa ale i w sferze polityki przy czym, poza tą sferą, nierówności naturalne zostały zachowane. W taki sposób narodził się w USA liberalizm demokratyczny (demoliberalizm). Załużonymi dla rozwoju liberalizmu demokratycznego byli Johnie Stuart Mill i Alexis de Tocquevilles.

Koniec XIX wieku w USA to okres zgodności idei liberalizmu demokratycznego z realiami panującymi w tym kraju. Charakteryzowały się one stopniowym powiększaniem różnic w cenzusach majątkowych obywateli przy równych prawach politycznych. W tej sytuacji amerykańscy liberałowie uznali, że warunkiem urzeczywistnienia idei wolności i pomyślności każdej jednostki jest redukowanie skrajnych nierówności i pomoc tym, którzy znaleźli się na dole drabiny społecznej, we włączeniu się w życie społeczno - polityczne jako równouprawnieni obywatele. Miało to być zadanie dla państwa, co też wymuszało rozszerzenie kompetencji władzy do ingerencji w sprawy społeczne. Prowadziło to ponadto do zwiększania obciążeń podatkowych najbogatszej części społeczeństwa w celu zapewnienia środków na realizację nałożonych na państwo zadań. Tak narodził się, całkowicie sprzeczny z pryncypiami liberalizmu klasycznego, liberalizm socjalny, którego czas realizacji nastąpił w latach 30' XX wieku, w warunkach wielkiego kryzysu gospodarczego w USA. Władze federalne, uzyskując szerokie uprawnienia, przystąpiły do wdrażania reform w celu ratowania systemu kapitalistycznego Stanów Zjednoczonych.

Wielki kryzys spowodował, że część amerykańskich liberałów doszła do całkiem innych wniosków. Uznali, iż napięcia i wstrząsy społeczne są konsekwencją odejścia od podstaw liberalizmu klasycznego na rzecz demoliberalizmu i idei socjalno - liberalnych. Stąd uznali, że niezbędny jest powrót do koncepcji pierwotnych liberalizmu z zasadami wolnego obrotu i wolnej konkurencji. Jest to początek liberalizmu konserwatywnego XX wieku zwanego neoliberalizmem, którego prekursorem był Herbert Spencer.

Rozszczepienie amerykańskiego liberalizmu, na wskazane trzy nurty, dotarło do Europy przed wybuchem II wojny światowej. Po wojnie ideologia liberalna zaczęła funkcjonować jako liberalizm konserwatywny, demokratyczny i socjalny. Dalsza część referatu zostanie poświęcona opisowi tych trzech mutacji liberalizmu.

Liberalizm konserwatywny opiera się na idei, że nierówność jest warunkiem koniecznym do realizacji wolności każdej jednostki oraz rozwoju społeczeństwa we wszelkich dziedzinach jego życia, w tym gospodarczej. Rozwój społeczny może nastąpić wyłącznie przy zapewnieniu każdej jednostce jej nienaruszalnej własności oraz całkowitej swobody dla jej przedsiębiorczości, w szczególności gospodarczej. Mechanizmy te kreują wolną gospodarkę rynkową prowadzącą jednocześnie do radykalnego ograniczenia prerogatyw państwa. Te zaś, w myśl koncepcji liberałów, są najczęściej zbędne, gdyż państwo nie może sterować procesami gospodarczymi a jedynie sprawować kontrolę nad ich nienaruszalnym przebiegiem. Tym samym, dla liberałów konserwatywnych, nie do przyjęcia jest pełnienie funkcji socjalnych przez państwo, jeżeli ma być zachowana nierówność w życiu społecznym. Ponadto negatywnymi skutkami stosowania gwarancji socjalnych jest niesprawiedliwy podział dochodów społecznych, zagrażający własności prywatnej, oraz blokowanie naturalnych mechanizmów rozwojowych. Państwo winno sprawnie wykonywać zadania organizacji praworządnej, jednakże jego instytucje mają być jak najmniej demokratyczne. Życie polityczne powinno być domeną elit a korzystanie z praw politycznych przez masy winno być w maksymalny sposób utrudnione, opierając się na stosowaniu rozmaitych antydemokratycznych cenzusów (np. wysoki wiek głosującego). Idee te są charakterystyczne dla skrajnego nurtu liberalizmu klasycznego, którego ojczyzną są Stany Zjednoczone, a jednymi z najwybitniejszych jego rzeczników byli Friedrich von Hayek oraz Milton Friedman. Obok jednak istnieje nurt liberalny, dopuszczający pewne elementy funkcji socjalnej państwa i uznający obowiązek państwa we wdrażaniu określonych reform. Szczególnie charakterystyczną jest tu doktryna socjalnego państwa prawnego, której autorami byli liberałowie zachodnio - niemieccy. Spór pomiędzy zwolennikami nurtu skrajnego i liberalnego jest charakterystyczny dla Stanów Zjednoczonych po wielkim kryzysie. Od tamtej pory aż do chwili obecnej można obserwować neoliberalną politykę kolejnych prezydentów z Partii Republikańskiej oraz ich rywali z Partii Demokratycznej, opartą o hasła liberalizmu socjalnego. Charakter działań prezydentów z obu ugrupowań jest wyrazem sporów ideowych o granice wolności jednostki i zakres kompetencji państwa wobec społeczeństwa.

Liberalizm demokratyczny opiera się na idei demokracji, uznającej równość za najwyższą wartość w życiu społecznym. Idee myśli liberalno - demokratycznej to:

1. pierwszeństwo praw wolnej jednostki, która równocześnie jest równoprawnym obywatelem w państwie;

2. władza państwa stosuje, w majestacie prawa, swe rozszerzone kompetencje aby stać na straży interesu całego społeczeństwa, którego obywatele mają pełną swobodę w korzystaniu z posiadanych praw natury. Innymi słowy, własność pozostaje nadal podzielona nierówno;

3. Ustrój państwa i jego system polityczny mają być demokratyczne. Rzeczywistym przejawem tego demokratyzmu powinien być parlament oraz instytucje samorządu terytorialnego pochodzące z powszechnych i bezcenzusowych wyborów. Liczne partie polityczne, konkurując ze sobą, mają walczyć o zdobycie większości w organach reprezentacyjnych;

4. Społeczeństwo przestaje być tylko sumą jednostek i staje się także sumą grup o często przeciwstawnych interesach. Te jednak, zdaniem demoliberałów, dadzą się uzgodnić w ramach demokratycznego systemu sprawowania władzy;

5. Istotnym elementem demokratyzacji życia politycznego i społecznego jest upo­wszechnianie oświaty, bezpłatnej i laickiej w warunkach rozdziału między Kościołem a państwem.

Najwybitniejszymi rzecznikami libera­lizmu demokratycznego w XX w. stali się Hans Kelsen i Karol Poppere.

Tak rozumiany liberalizm demokratyczny pojawił się wszędzie tam, gdzie państwo kapitalistyczne utraciło swą autorytarną czy faszystowską formę. Proces ten szczególnie był widoczny w latach 70' w Hiszpanii, Grecji i Portugalii. Ponadto przebieg wydarzeń, które miały miejsce w Europie Środkowo-Wschodniej po 1989 r., postawił ponownie na porządku dziennym kwestię obecności zasad liberalizmu demokratycznego w życiu politycznym prawie wszystkich krajów leżących w tej części Europy. Analogicznie, podobne procesy zachodzą również na innych kontynentach przy czym należy pamiętać, iż mogą one przebiegać również w przeciwnym kierunku, w sytuacji kiedy ustrój państwa, opartego na ideologii liberalizmu demokratycznego, zostanie obalony przez siły autorytarne lub antykapitalistyczne (np. lewica rewolucyjna).

Liberalizm socjalny jest rozszerzeniem i uzupełnieniem idei demoliberalizmu, które zdaniem liberałów socjalnych, są niewystarczające dla realizacji wolności jednostki. Uważają oni, iż niezbędne są głębokie reformy społeczno - gospodarcze systemu kapitalistycznego polegające na aktywnym oddziaływaniu państwa na bieg spraw gospodarczych i socjalnych wspólnoty. Ma to być swego rodzaju interwencjonizm państwa, wymagający nowych uregulowań prawnych, odpowiednich środków finansowych i rozbudowanego aparatu państwa. Sposobem na zgromadzenie wystarczających środków w budżecie winno być wdrożenie podatku progresywnego, który najsilniej obciąży wielkie majątki. Pozwoliłoby to na sfinansowanie reform w określonych sferach życia społecznego, których efektem ma być:

1. wzbogacenie i wzmocnienie wolności jednostki, której poza prawami politycznymi przynależą też prawa socjalne zagwarantowane przez państwo;

2. podniesienie stopy życiowej społeczeństwa;

3. zwiększenie dobrobytu obywateli poprzez planową politykę państwa.

Tak zaprezentowane działania są charakterystyczne dla koncepcji „państwa dobrobytu”, realizowanej w imię odmiennych motywacji ideologicznych.

Doktryna liberalizmu została wybrana na temat niniejszego referatu z uwagi na jej charakterystyczną postępowość na tle innych ideologii. Ponadto zawiera w sobie treści o wyraźnie uniwersalnym czy ogólnoludzkim charakterze. Co to jest wolność w ogóle? Jakie są jej zagrożenia ze strony władzy i społeczeństwa? Jak bronić jednostkę przed gwałtem? To pytania ważne dla każdego człowieka bez względu na epokę i jej realia. I to właśnie rozstrzyga o nośności idei liberalnych nie tylko w kręgach posiadaczy i rzeczników wielkiej własności.

John Locke (1632-1704) - brytyjski filozof, logik, ideolog. Syn obywatela ziemskiego, z wykształcenia lekarz, przeszedł do historii medycyny jako pierwszy, który zoperował wrzód wątroby. Jego zainteresowania naukowe były bardzo rozległe: teologia, logika, filozofia i pedagogika, ale nie przeszkadzały mu w jego aktywności politycznej. Jako czynny, choć bardzo ostrożny, działacz opozycji antyabsolutystycznej był zmuszony spędzić część życia na emigracji. Po wydarzeniach 1688 r. wystąpił jako aktywny polityk i czołowy ideolog antyabsolutystycznego obozu zwolenników konstytucji i wolności. M.in. sformułował przesłanki utylitaryzmu, wg którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania (moralnego, społecznego, politycznego) powinno być największe szczęście największej liczby ludzi.

Karol Monteskiusz (1689-1755) francuski historyk, prawnik, literat, myśliciel społeczny i pisarz polityczny. Obdarzony dwoma tytułami, w tym barona Montesquieu, urodził się w rodzinie szlachec­kiej. Po studiach prawniczych był adwokatem, a następnie sędzią. Po opuszczeniu sądownictwa wyruszył w podróż po Europie (1728-1731), a następnie poświęcił się pracy naukowej i literackiej. Skupiwszy swą uwagę na problemach ustrojowych epoki, szukał recepty na stworzenie państwa rządzonego mądrze i praworządnie, państwa, w którym jego obywatele żyliby wolni i bezpieczni od groźby tyranii. Po opublikowaniu w 1721 r. dzieła O duchu praw, w którym przedstawił swą teorię polityczną dotyczącą istoty i powstania państwa i prawa oraz koncepcję organizacji państwa rządzonego dobrze i praworządnie, współcześni uznali, że autorowi udało się znaleźć tę receptę. Już za życia zyskał sławę i autorytet.

John Stuart Mill (1806-1873) brytyjski filozof, logik, ideology i ekonomista. Od pierwszych chwil swego życia był poddawany eksperymentom pedagogicznym ojca, m.in. już w trzecim roku życia rozpoczął naukę greckiego. Mając (i słusznie) opinię cudownego dziecka, był przygotowywany do wielkiej kariery. Podjął pracę w zarządzie Kompanii Wschodnioin­dyjskiej, gdzie pracował na coraz wyższych stanowiskach do roku 1850. Po przejściu na emeryturę poświęcił się całkowicie pracy naukowej, zajmując się filozofią, logiką i metodologią nauki oraz naukami ekonomicznymi. W 1865 r. Mill został członkiem parlamentu jako niezależny poseł. W latach 1840-1873 stworzył swe największe dzieła, m.in. Zasady ekonomii politycznej (1848), O rządzie reprezentacyjnym (1861), Utylitaryzm... (1863) oraz określił swe credo ideowe. Wielki zwolennik idei emancypacji kobiet był mocno zaangażowany w jej propagowanie, nie zważając na złośliwości prasy oraz sprzeciw ówczesnej opinii publicznej.

Charles Alexis de Tocqueville (1805-1859) francuski historyk, prawnik i polityk. Potomek starego rodu o tradycjach sięgających wojen krzyżowych po ukończeniu studiów prawniczych został sędzią. W latach 1831-1832 wyruszył do Stanów Zjednoczonych, aby badać tamtejszy system więzienny. Po powrocie zajął się pracą naukową, łącząc ją od końca lat 30' z aktywnością polityczną. W 1839 r. został po raz pierwszy deputowanym do parlamentu. W latach 1835-1840 wydał dwutomowe dzieło Demokracji amerykańska, w którym zawarł w wnikliwe rozważania o realiach i problemach rodzącej się nowoczesnej demokracji. Ten wybitny polityk konserwatywny okazał się znakomitym analitykiem i teoretykiem powstającej demokracji liberalnej. Aktywny w latach 1848-1849 był współtwórcą konstytucji II Republiki i jednym z jej ministrów spraw zagranicznych. Po dymisji powrócił do pracy naukowej i związanych z nią podróży. Publiczny protest wobec zamachu stanu przyszłego Napoleona III przypłacił Tocqueville krótkim aresztowaniem. Później już całkowicie i definitywnie zajął się studiami historycznymi i życiem rodzinnym.

Herbert Spencer (1820-1903) brytyjski filozof i socjolog. Po ukończeniu studiów politechnicznych zajął się naukami przyrodniczymi. Aktywny udział w życiu politycznym w latach 40' spowodował jego zainteresowanie kwestią społeczną. W 1850 r. zaczął tworzyć własny system filozoficzny, który ogłosił drukiem w latach 1862-1893 w 10-tomowym dziele A System of Synthetic Philosophy (1862-93) obejmującym również zasady biologii, psychologii i etyki. Naczelną ideą systemu była ewolucja. W sferze ideowej Spencer doszedł do akceptacji skrajnego indywidualizmu i głębokiej niechęci do wszechwładzy państwa. To z tych przyczyn jego dziełami zachwycał się Jack London i liczni przedstawiciele inteligencji polskiej, gdy Polacy, pozbawieni własnego państwa, byli poddani władzy zaborców.

Friedrich August von Hayek (1899-1992) austriacki ekonomista. Dobrze urodzony zarówno po mieczu, jak i po kądzieli, po znakomicie odbytych studiach prawniczych i politologicznych w 1927 r. podjął pracę naukową na uniwersytecie wiedeńskim. W 1931 r. opuścił Austrię, aby w Wielkiej Brytanii kontynuować działalność naukową do 1950 r., a następnie w USA. Od 1962 r. pracował w RFN i Austrii. Do licznych zaszczytów i godności honorowych przybyła w 1974 r. nagroda Nobla ugruntowująca wielki autorytet tego uczonego jako czołowego liberała konserwatywnego naszej epoki. Z wielu prac, w których zawarł swe poglądy należy wskazać na Konstytucję wolności wydaną w 1960 r.

Milton Friedman (1912) ekonomista. Urodzony w rodzinie żydowskich emigrantów wcześnie musiał zarabiać na własne utrzymanie. Od 1941 r. doktor nauk ekonomicznych, wcześniej, od 1937 r., żonaty. Żona, także ekonomista, została później współautorką szeregu jego prac. Poważni biografowie stwierdzają, że to pod jej wpływem liberał Friedman został definitywnie liberałem konserwatywnym. Od 1946 r, był związany z uniwersytetem w Chicago, gdzie stworzył własne koncepcje ekonomii politycznej. Friedman zakwestionował teorię interwencjonizmu państwowego Keynesa. Zdaniem Friedmana największym zagrożeniem dla gospodarki jest inflacja, a jej przyczyną jest zawsze aktywność rządu w życiu gospodarczym. Otrzymanie nagrody Nobla w 1976 r. utrwaliło sławę Friedmana jako wielkiego autorytetu ekonomicznego w krajach kapitalistycznych. Prezydent Reagan mawiał o swoim doradcy, iż jego pisma powinny stać się obowiązkową lekturą dla tych, którym przyszłość Ameryki leży na sercu.

Hans Kelsen (1881-1973) austriacki prawnik i teoretyk prawa. Mimo iż urodzony w Pradze podobno mawiał o swoim pochodzeniu, że wszyscy mniej lub więcej pochodzą z Galicji. Po studiach w Austrii i w Niemczech został profesorem w Wiedniu. Po powstaniu Republiki Austriackiej wziął aktywny udział w jej życiu politycznym. Był głównym autorem konstytucji Republiki, modelowej realizacji idei demokratycznego liberalizmu w prawie konstytucyjnym ówczesnej Europy. Po emigracji w 1938 r. osiadł w dwa lata później w USA, gdzie kontynuował swą działalność naukową. Kelsen był jednym z największych teoretyków prawa naszej epoki. Wśród licznych prac Kelsena wydanych przed wojną (także w Polsce) znalazła się praca O istocie i wartości demokracji (1936) i Czysta teoria prawa (1934).

Sir Karl Raimund Popper (1902-1994) austriacki filozof i logik. Urodzony w Wiedniu w 1937 r. opuścił Austrię i wyjechał do Nowej Zelandii, gdzie uzyskał obywatelstwo i pracował naukowo do 1945 r. Później osiadł w Wielkiej Brytanii, gdzie zakończył swą działalność dydak­tyczną i w 1965 r. uzyskał tytuł szlachecki. Znaczące dokonania w dziedzinie filozofii nauki skojarzył z wyborem liberalizmu jako swej filozofii życia. Dał temu mocny wyraz w dziele Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie (1945), które zapewniło mu światowy rozgłos.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

Liberalizm

---