STOWARZYSZENIA & ORGANIZACJE POŻYTKU PUBLICZNEGO

1. art. 12 Konstytucji - RP zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno - zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.

2. art. 13 Konstytucji - zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

3. Wolność zrzeszania się - art. 58 Konstytucji - każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.

4. Prawo o stowarzyszeniach - ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r.

• obywatele polscy realizują wolność zrzeszania się w stowarzyszeniach,

• ograniczenia wolności zrzeszania się - w ustawie, ze względu na ochronę bezpieczeństwa państwowego, porządku publicznego, ochronę zdrowia lub moralności publicznej, ochronę praw i wolności innych osób,

• stowarzyszenie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne, uchwala akty wewnętrzne,

• definicja - stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych,

• stowarzyszenie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne, uchwala akty wewnętrzne; opiera swą działalność na pracy społecznej członków; może zatrudniać pracowników,

• prawo tworzenia stowarzyszeń - posiadają obywatele polscy, mający pełną zdolność do czynności prawnych i niepozbawieni praw publicznych,

• małoletni w wieku 16 - 18 lat - mogą należeć do stowarzyszeń, korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego w tym stowarzyszeniu, z tym że w składzie zarządu stowarzyszenia większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych,

• małoletni poniżej 16 lat - mogą należeć do stowarzyszenia za zgodą przedstawicieli ustawowych, bez prawa głosowania i wybierania; wyjątek - mogą wybierać i być wybierani, jeżeli stowarzyszenie zrzesza wyłącznie małoletnich,

• cudzoziemcy:

1. mający miejsce zamieszkania w RP - korzystają z wolności zrzeszania się na zasadach takich jak obywatele polscy,

2. nie mający miejsca zamieszkania w RP - mogą wstępować do stowarzyszeń, jeżeli statuty przewidują taką możliwość,

• na terytorium RP mogą być tworzone stowarzyszenia międzynarodowe,

• stowarzyszenia mogą należeć do organizacji międzynarodowych; wyjątek - nie może to naruszać zobowiązań wynikających dla RP z umów międzynarodowych,

• zakaz tworzenia stowarzyszeń - przewidujących zasadę bezwzględnego posłuszeństwa ich członków; zakazy wynikające z art. 13 Konstytucji - zakaz istnienia stowarzyszeń, odwołujących się do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, propagujących nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, przewidujących utajenie struktur lub członkostwa,

• zakaz zmuszania do przynależności do stowarzyszenia, a także dyskryminacji z powodu przynależności,

• wyłączenia spod działania ustawy: organizacje i instytucje działające na podstawie odrębnych przepisów, kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, organizacje religijne, komitety wyborcze, partie polityczne,

• tworzenie stowarzyszeń:

1. stowarzyszenie rejestrowe - co najmniej 15 osób, uchwala statut stowarzyszenia i wybiera komitet założycielski; statut - wymogi art. 10 (nazwa stowarzyszenia, teren działania, siedziba stowarzyszenia, cele i sposoby ich realizacji, sposób nabywania i utraty członkostwa, władze stowarzyszenia, tryb ich wyboru, uzupełnienia składu i kompetencje, sposób reprezentowania stowarzyszenia, zaciągania zobowiązań majątkowych, warunki ważności uchwał, sposób uzyskiwania składek członkowskich, ustanawiania składek, zasady dokonywania zmian statutu, sposób rozwiązania stowarzyszenia, ewentualny zamiar prowadzenia działalności gospodarczej czy tworzenia terenowych jednostek organizacyjnych); komitet założycielski składa wniosek o rejestrację wraz ze statutem, listą założycieli, protokołem z wyboru komitetu założycielskiego, informacją o tymczasowej siedzibie do sądu rejestrowego; wniosek rozpoznawany jest niezwłocznie, nie później niż w ciągu 3 miesięcy; sąd rejestrowy dostarcza organowi nadzorującemu (wojewodzie albo staroście) odpis wniosku o rejestrację z dokumentami; organ nadzorujący ma prawo w terminie 14 dni wypowiedzieć się w sprawie wniosku, przystąpić za zgodą sądu do postępowania (art. 13 ust.2); rejestracja - w Krajowym Rejestrze Sądowym; z chwilą wpisu do rejestru stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną; odmowa wpisu - brak spełnienia przez stowarzyszenie wymogów ustawowych, statut niezgodny z prawem,

2. stowarzyszenie zwykłe - co najmniej 3 osoby, pragnące założyć stowarzyszenie, uchwalają regulamin działalności, określając w szczególności nazwę, cel, teren, środki działania, siedzibę oraz przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie; założyciele informują na piśmie właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia organ nadzoru; zakaz założenia stowarzyszenia zwykłego - sąd może zakazać na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora; brak wydania zakazu działania stowarzyszenia w ciągu 30 dni od uzyskania informacji - stowarzyszenie może zacząć działać; stowarzyszenie zwykłe nie posiada osobowości prawnej,

organy stowarzyszenia rejestrowego: walne zebranie członków (delegatów), zarząd, organ kontroli, walne zebranie członków stowarzyszenia - najwyższa władza stowarzyszenia; domniemanie kompetencji na rzecz walnego zebrania,

stowarzyszenie rejestrowe - możliwość tworzenia terenowych jednostek organizacyjnych, jeżeli statut przewiduje taką ewentualność; możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, z zastrzeżeniem, że dochód z tej działalności winien być przeznaczony na cele statutowe i nie może podlegać podziałowi między członków stowarzyszenia; może przyjmować darowizny, spadki, zapisy, korzystać z ofiarności publicznej; osoby prawne mogą być członkami wspierającymi; stowarzyszenia mogą się łączyć w związki stowarzyszeń,

stowarzyszenie zwykłe - nie posiada osobowości prawnej, nie może tworzyć terenowych jednostek organizacyjnych, prowadzić działalności gospodarczej, przyjmować darowizn, spadków, zapisów, korzystać z ofiarności publicznej; nie może zrzeszać osób prawnych; nie może łączyć się w związki stowarzyszeń,

nadzór nad stowarzyszeniami:

1. wojewoda właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia - nad stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego,

2. starosta właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia - nad innymi stowarzyszeniami,

21. kompetencje organu nadzorującego: żądanie dostarczenia odpisów uchwał walnego zebrania członków, żądanie wyjaśnień od władz stowarzyszenia; możliwość nałożenia grzywny na stowarzyszenie nie stosujące się do wymagań organu nadzorującego; możliwość żądania usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, a w razie niezastosowania się przez stowarzyszenie do żądania - możliwość zwrócenia się do sądu o: udzielenie upomnienia władzom stowarzyszenia, uchylenie niezgodnej z prawem lub statutem uchwały stowarzyszenia, rozwiązanie stowarzyszenia (w razie uporczywego lub rażącego naruszania prawa albo statutu, gdy nie ma możliwości przywrócenia stanu zgodnego z prawem lub statutem); możliwość żądania ustanowienia kuratora w razie braku zarządu stowarzyszenia,

22. prokurator - możliwość zwrócenia się do sądu o: udzielenie upomnienia władzom stowarzyszenia, uchylenie niezgodnej z prawem lub statutem uchwały stowarzyszenia, rozwiązanie stowarzyszenia (w razie uporczywego lub rażącego naruszania prawa albo statutu, gdy nie ma możliwości przywrócenia stanu zgodnego z prawem lub statutem); możliwość żądania ustanowienia kuratora w razie braku zarządu stowarzyszenia,

23. stowarzyszenie opiera swą działalność na pracy społecznej członków; może zatrudniać pracowników - art. 2 ust. 3,

24. majątek stowarzyszenia:

1. stowarzyszenie rejestrowe - składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z działalności gospodarczej, dochody z majątku stowarzyszenia i z ofiarności publicznej,

2. stowarzyszenie zwykłe - składki członkowskie,

25. likwidacja stowarzyszeń - własna uchwała stowarzyszenia, przez sąd - gdy liczba członków stowarzyszenia zmniejszyła się poniżej liczby członków wymaganych do jego założenia, stowarzyszenie nie posiada władz i nie jest możliwe ich wyłonienie w okresie nie dłuższym niż rok.

	Stowarzyszenie rejestrowe	Stowarzyszenie zwykłe
Osobowość prawna	Posiada	nie posiada
Rejestracja	Obowiązek zarejestrowania w KRS	obowiązek poinformowania o założeniu stowarzyszenia organu nadzorującego
Założenie	Co najmniej 15 osób, uchwala statut, wybiera komitet założycielski	co najmniej 3 osoby, uchwalają regulamin, określają przedstawiciela reprezentującego stowarzyszenie
Władze	Walne zebranie członków (delegatów), zarząd, organ kontroli wewnętrznej	-
Członkostwo osób prawnych	mogą być członkami wspierającymi	Nie mogą być członkami
Majątek	składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z własnej działalności, dochody z własnego majątku, ofiarność publiczna	składki członkowskie
Prowadzenie działalności gospodarczej	Istnieje możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, ale dochody nie mogą być dzielone pomiędzy członków stowarzyszenia i muszą być przeznaczone na cele statutowe	brak możliwości prowadzenia działalności gospodarczej
Tworzenie terenowych jednostek organizacyjnych	tak, jeżeli statut przewiduje taką możliwość	nie

5. Organizacje pożytku publicznego - w myśl art. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, organizacjami pożytku publicznego są organizacje pozarządowe, osoby prawne Kościoła Katolickiego, innych kościołów o uregulowanym stosunku do państwa, związków wyznaniowych działających na podstawie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, a także stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, prowadzące społecznie użyteczną działalność w sferze zadań publicznych; uznanie za organizację pożytku publicznego - konieczność spełnienia określonych w ustawie warunków - art. 20 ustawy o działalności pożytku publicznego - a należą do nich:

• prowadzenie przez organizację działalności statutowej na rzecz ogółu społeczności lub grupy podmiotów mających trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa,

• prowadzona działalność powinna być wyłączną działalnością statutową i dotyczyć wykonywania zadań publicznych,

• podmioty ubiegające się o status organizacji pożytku publicznego nie powinny prowadzić działalności gospodarczej lub prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji ich celów statutowych,

• cały dochód organizacji winien być przeznaczany na wykonywanie działalności statutowej,

• organizacje powinny posiadać statutowy kolegialny organ kontroli lub nadzoru,

• statut lub inne akty wewnętrzne powinny zabraniać udzielania pożyczek i czerpania innych korzyści z majątku organizacji przez jej członków.

W przypadku działalności wykonywanej przez osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych nie stosuje się wymogu wyłączności działalności statutowej, a prowadzona przez te podmioty działalność pożytku publicznego powinna być wyodrębniona w sposób umożliwiający jej identyfikację pod względem organizacyjnym i rachunkowym. Konieczność wyodrębnienia związana jest z obowiązywaniem odmiennych zasad wykorzystania uzyskiwanych przez te organizacje dochodów - wymóg przeznaczenia całego dochodu na działalność pożytku publicznego dotyczy jedynie tych dochodów, które są uzyskiwane w wyniku prowadzenia działalności pożytku publicznego.

Wymóg wykonywania zadań publicznych - ustawa nie wymienia poszczególnych form aktywności, ogranicza się jedynie do przedstawienia sfer, których mają one dotyczyć (art. 4 UDzPPiW). Wśród sfer działalności publicznej, która może być realizowana przez organizacje pożytku publicznego znalazły się m. in.: pomoc społeczna, działalność charytatywna, podtrzymywanie tradycji narodowej, ochrona i promocja zdrowia, działalność na rzecz osób niepełnosprawnych, nauka, edukacja, oświata, kultura, ratownictwo i ochrona ludności, pomoc ofiarom katastrof, a także promocja i organizacja wolontariatu. Choć katalog ustawowy jest zamknięty, Rada Ministrów uzyskała uprawnienie do jego rozszerzenia w drodze rozporządzenia, w razie gdy uzna jakieś inne działania za szczególnie użyteczne społecznie. Takie rozwiązanie daje możliwość dostosowywania sfery działalności organizacji pożytku publicznego do zmieniających się potrzeb społecznych.

Uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego - jeżeli zainteresowany podmiot jest wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego, to otrzymuje status organizacji pożytku publicznego po zamieszeniu w KRS informacji o spełnieniu wymagań przewidzianych w przepisach (art. 22 ust. 1 UDzPPiW); w przypadku osób prawnych i jednostek organizacyjnych kościołów i związków wyznaniowych, stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji nie wpisanych do KRS, uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego wymaga jednoczesnego wpisania na zasadach zawartych w ustawie z dnia 20 sierpnia 1997r. o Krajowym Rejestrze Sądowym takiego podmiotu do rejestru i zamieszczenia informacji o prowadzonej przez tą organizację działalności (art. 22 ust. 2 UdzPPiW). Od tego momentu organizacje mogą korzystać z uprawnień, wynikających z ich statusu jako organizacji pożytku publicznego. Równocześnie organizacje tracą swój status z chwilą wykreślenia z rejestru informacji o spełnianiu przez nie któregoś z warunków wymienionych w art. 20 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Uprawnienia organizacji pożytku publicznego m.in.:

• zwolnienie od podatku dochodowego od osób prawnych, podatku od nieruchomości, podatku od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej, opłat sądowych (art. 24 ust. 1 UDzPPiW),

• możliwość nabywania na szczególnych warunkach prawa użytkowania nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (art. 24 ust. 2 UDzPPiW),

• możliwość nieodpłatnego przedstawiania informacji o swojej działalności w publicznej radiofonii i telewizji (art. 26 UDzPPiW),

• możliwość korzystania z pracy poborowych skierowanych do odbycia służby zastępczej, a także z pracy wolontariuszy (art. 25 UDzPPiW).

Organizacje pożytku publicznego prowadzą swoją działalność, polegającą na wykonywaniu zadań publicznych, w imieniu własnym - art. 5 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie - wymóg współpracy pomiędzy organami administracji publicznej a organizacjami i podmiotami pozarządowymi, trudniącymi się wykonywaniem działalności pożytku publicznego. Współpraca ta może przybierać formy:

• zlecania organizacjom pozarządowym realizacji zadań publicznych (ustawa szczegółowo reguluje tryb postępowania konkursowego na prowadzenie takich działań),

• wzajemnym informowaniu się o planowanych kierunkach działalności,

• konsultowania z organizacjami pozarządowymi projektów aktów normatywnych, odnoszących się do działalności statutowej tych organizacji,

• wspólnego tworzenia zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym

• występowaniu do organów administracji publicznej z inicjatywą wykonania zadań publicznych.

Ustawa wymaga by współpraca oparta była na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności (art. 5 ust. 2).

Organizacje pożytku publicznego zobowiązane są do sporządzania rocznego sprawozdania merytorycznego i finansowego ze swojej działalności. Treść sprawozdań podawana jest do publicznej wiadomości, natomiast samo sprawozdanie finansowe podlega badaniu zgodnie z przepisami o rachunkowości.

Nadzór i kontrola nad organizacjami pożytku publicznego powierzona została ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego (art. 28 ust. 1). Wyjątek stanowi nadzór nad organizacjami działającymi w zakresie ratownictwa i ochrony ludności - kompetencje nadzorcze nad organizacjami prowadzącymi taką działalność, powierzone zostały ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych (art. 28 ust. 2). Minister sprawuje nadzór w zakresie prawidłowości korzystania przez organizacje pożytku publicznego z uprawnień ustawowych. Przyznanie kompetencji nadzorczych ministrom prowadzić może do władczego wkraczania przez podmioty władzy państwowej w sferę działalności organizacji pożytku publicznego. W wykonywaniu czynności kontrolnych minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego posługuje się wyznaczonymi przez siebie osobami, może także powierzyć wykonanie czynności kontrolnych marszałkowi województwa. Uprawnienia kontrolne: wstęp na teren nieruchomości, na którym prowadzona jest działalność pożytku publicznego, żądanie pisemnych lub ustnych wyjaśnień, okazania dokumentów, wezwanie organizacji pożytku publicznego do usunięcia uchybień, a w razie niewywiązania się z zaleceń - wniosek do sądu rejestrowego o wykreślenie organizacji z KRS.

Organem koordynującym współpracę administracji publicznej, samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych jest Rada Pożytku Publicznego. RPP składa się z pięciu przedstawicieli administracji rządowej, pięciu przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego i dziesięciu przedstawicieli organizacji pozarządowych. Wszyscy członkowie Rady powoływani są przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Rada jest organem opiniodawczo-doradczym. Do jej kompetencji należy m. in. wyrażanie opinii o projektach aktów prawnych dotyczących działalności pożytku publicznego i organizacji pożytku publicznego, a także o zadaniach publicznych, których wykonanie jest zlecane organizacjom pozarządowym (art. 35 ust. 2 UDzPPiW), za pośrednictwem swojego przedstawiciela może także uczestniczyć w czynnościach kontrolnych i nadzorczych sprawowanych przez właściwych ministrów (art. 28-29 UDzPPiW). Dla wykonywania swych zadań Rada Pożytku Publicznego może powoływać ekspertów, zlecać przeprowadzenie badań i opracowanie ekspertyz (art. 38 UDzPPiW).

Pewne uprawnienia kontrolne w odniesieniu do organizacji pożytku publicznego posiadają także organy władzy publicznej, które zlecają wykonanie zadań publicznych. Dokonują one kontroli i oceny realizacji zadań przez organizacje pożytku publicznego w zakresie stanu realizacji zadania, efektywności, rzetelności, jakości wykonania, a także prawidłowości wykorzystania środków publicznych i prowadzenia dokumentacji (art. 17).

W każdym przypadku z dokonanych czynności kontrolnych sporządza się sprawozdanie.

WOLONTARIAT

Współcześnie określeniu działań społecznych, altruistycznych, bezinteresownych, ochotniczych nadano termin wolontariat (od łac. Voluntarius = dobrowolny, chętny). Praktyka działalności organizacji pozarządowych stworzyła następującą definicję wolontariatu: „ to bezpłatne, świadome, dobrowolne działanie na rzecz innych, wykraczające poza więzi rodzinno - koleżeńsko - przyjacielskie. Wolontariuszem może być każdy, w każdej dziedzinie życia społecznego, wszędzie tam, gdzie taka pomoc jest potrzebna ”. Dodaje się również, że aby działalność przynosiła efekty „nie każdy wolontariusz jest odpowiedni dla każdego rodzaju pracy”.

Idea wolontariatu w Polsce została zainicjowana przez Barbarę Hansen - Polkę mieszkająca od wielu lat za granicą. Podczas swoich pobytów w Polsce wielokrotnie podejmowała się prób zainteresowania wolontariatem liczne organizacje. Niestety bezowocnie. Dopiero październik 1993 roku przyniósł zmiany. Dyrektor Biura Obsługi Ruchu Inicjatyw Samopomocowych (BORIS) Paweł Jordan, rozpoczął realizację programu „Centrum Wolontariatu”, które miało pełnić funkcję „skrzynki kontaktowej” dla wolontariuszy i wszystkich osób oraz instytucji zainteresowanych ich pomocą. Siedzibą Centrum została Warszawa. Do współpracy zaproszono wspomnianą Barbarę Hansen jako wolontariuszkę United Nations Development Program - Umbrella Project (przedstawicielstwo ONZ ds. rozwoju gospodarczego) oraz Małgorzatę Ochman jako koordynatora programu. W jego realizacji wzięli również udział pracownicy Fundacji BORIS oraz studenci wydziału Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji. Głównym zamierzeniem autorów programu było uwrażliwienie społeczeństwa na potrzeby innych, kreowanie postaw odpowiedzialności obywatelskiej i poszanowania zasad demokracji.

Wolontariusz to osoba, która bezpłatnie, świadomie, dobrowolnie działa na rzecz drugiego człowieka.

Wolontariat (łac. volontarius - dobrowolny) dobrowolna, bezpłatna, świadoma praca na rzecz innych lub całego społeczeństwa,
wykraczająca poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie. Wolontariusz to osoba pracująca na zasadzie wolontariatu. Innym określeniem jest ochotnik (choć ten wyraz ma też inne znaczenia). Określenie bezpłatna - nie oznacza bezinteresowna, lecz bez wynagrodzenia materialnego. W rzeczywistości wolontariusz uzyskuje wynagrodzenie niematerialne: satysfakcję, spełnienie swoich motywacji (poczucie sensu, uznanie ze strony innych, podwyższenie
samooceny itd.). Określenie wykraczająca poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie oznacza, że wolontariatem nie jest każda praca
na rzecz innych. Np. pomoc własnej babci wolontariatem nie jest, natomiast pomoc starszej osobie w pobliskim domu starców - jest.
Szczegółowe przepisy dotyczące wolantariatu są zapisane w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z dnia 24 kwietnia
2003 roku. 

P. Jordan, M. Ochman, Jak pracować z wolontariuszami, Warszawa 1997, s. 15.

1

7

---