Pieniądz to materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę.
Pieniądz symboliczny - środek płatniczy, którego wartość (siła nabywcza) znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach (w odróżnieniu od pieniądza towarowego, czyli np. złota albo papierosów
Najczęściej funkcję pieniądza pełnią obecnie monety oraz pieniądz papierowy (banknoty) Coraz większą rolę odgrywa pieniądz elektroniczny
Zanim pojawił się pieniądz, była wymiana barterowa i płacidłaPieniądz - pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za otrzymane dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań, czyli środek wymiany
Pieniądz symboliczny - środek płatniczy, którego wartość (siła nabywcza) znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych zastosowaniach
Wartość pieniądza symbolicznego opiera się na ograniczeniu kręgu podmiotów upoważnionych do jego wytwarzania i akceptacji przez społeczeństwo
Funkcje pieniądza:
środek wymiany (np. zapłata za dobro czy zobowiązanie)
jednostka rozrachunkowa (standardowa jednostka miary)
środek tezauryzacji, czyli przechowywanie wartości)
miernik odroczonych płatności - do obliczania przyszłych spłat długu
Karta płatnicza - elektroniczny instrument płatniczy wydawany przez banki, stanowiący podstawowe narzędzie zdalnego dostępu do pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym. Pozwala na podejmowanie gotówki z bankomatu i/lub dokonywanie bezgotówkowych płatności za towary i usługi.
Bank - przedsiębiorstwo wykonujące działalności polegającą na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów, wydawaniu instrumentów pieniądza elektronicznego oraz innych czynności, określonych przepisami prawa i wymienionych w statucie banku
Podstawowe rodzaje banków w systemie bankowym:
banki operacyjne (komercyjne, świadczące usługi tzw. klientowi masowemu):
banki uniwersalne;
banki wyspecjalizowane (np. hipoteczne, wspierające budownictwo mieszkaniowe etc.).
Podział banków ze względu na prawną formę działalności:
banki państwowe (przedsiębiorstwa państwowe);
banki spółdzielcze (spółdzielnie);
banki w formie spółek akcyjnych.
Bankami nie są spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, choć często bywają z nimi (a zwłaszcza z bankami spółdzielczymi) mylone.
Bank centralny
Bank banków
Bank państwa (kontrolowanie ilości pieniądza w obiegu
Stopa rezerw obowiązkowych - minimalna relacja rezerw gorówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego (Polska 4,5%, UE 2%)
Stopa dyskontowa - stopa oprocentowania pożyczek udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym
Bank centralny - instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa, bądź podporządkowana państwu. W Polsce rolę banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski.
Funkcje banku centralnego:
Bank centralny jest bankiem banków. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek, na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.
Bank centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.
Bank centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów np. przy pomocy stopy dyskontowej -stopy procentowej stosowanej przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym.
Bank centralny utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę kształtowania kursu waluty krajowej.
Bank centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych.
Płynność aktywów - zdolność do szybkiej i łatwej zamiany aktywów na inne bez utraty wartości.
Co do zasady najmniej płynne są aktywa niefinansowe (np. nieruchomości, maszyny), a najbardziej finansowe: weksle i czeki. Pełną płynność posiada jedynie pieniądz gotówkowy. Jednak na rynkach międzynarodowych możemy wyróżniać waluty o różnym stopniu płynności, czego miarą jest wielkość różnicy pomiędzy ceną kupna i sprzedaży waluty.
Rynek finansowy ( płynność aktywów i ryzyko)
Gotówka
Weksle (krótkoterminowe, poniżej roku, aktywa finansowe z terminem wykupu
Obligacje (długoterminowe aktywa finansowe)
Akcje przedsiębiorstw
Papier wartościowy to dokument stwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego w taki sposób, że bez posiadania tego dokumentu nie można wykonywać tego prawa, a przeniesienie własności tego dokumentu powoduje przeniesienie również tego prawa.
Papiery wartościowe dzielimy:
1) według rodzaju inkorporowanego prawa na:
wierzycielskie (inkorporujące wierzytelności pieniężne) - weksel, czek, obligacja, list zastawny, list hipoteczny, świadectwo udziałowe NFI,
udziałowe (inkorporujące prawa udziałowe) - akcja ,
towarowe (inkorporujące prawo własności) - konosament (morski list przewozowy), dowód składowy,
2) według trybu przeniesienia prawa na:
imienne (inkorporowane prawo jest przenoszone przez przelew),
na okaziciela (inkorporowane prawo jest przenoszone przez przeniesienie posiadania dokumentu),
na zlecenie (inkorporowane prawo jest przenoszone przez indos).
Wyróżnia się również papiery wartościowe pochodne (derywaty). Ich treścią jest uprawnienie do objęcia w przyszłości papieru wartościowego; ich cena jest uzależniona od ceny wartości aktywów pierwotnych. Derywaty potwierdzają uzyskanie przez nabywcę derywatu prawa do otrzymania w przyszłości określonej wartości pieniężnej lub dokonania transakcji. Do derywatów można zaliczyć takie papiery jak: kontrakty terminowe (ang. futures), kontrakty forward, kontrakty swap, opcje i warranty)
Opcja to prawo do dokonania pewnej transakcji w danym czasie - np. zakupu lub sprzedaży pewnych papierów wartościowych po określonej cenie
Czek - pisemne zlecenie bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydane bankowi przez posiadacza rachunku bankowego
Weksel - rodzaj papieru wartościowego. Weksel inkorporuje (zawiera w sobie) prawo majątkowe polegające na zobowiązaniu wystawcy weksla do wypłacenia ściśle określonej kwoty pieniężnej osobie wskazanej na wekslu.
Obligacja - papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Są to papiery wartościowe masowego obrotu, występują więc w seriach. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają ich posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach.
Giełda - to organizowane w ustalonym miejscu i czasie spotkania handlowe, na których są sprzedawane ściśle określone towary po cenach ogłoszonych w codziennych notowaniach. Transakcje na giełdach zawierane są zgodnie z obowiązującym regulaminem, między członkami giełdy pośredniczącymi w zawieraniu transakcji.
Współczesne giełdy poddane są regulacji i kontroli ze strony państwa, które udziela koncesji na ich działanie i określa sposoby ich nadzorowania.
Rodzaje giełd (wg zakresu rzeczowego transakcji):
giełda towarów
giełda walorów; obroty na giełdach walorów znacznie przewyższają obroty towarami i usługami. Podmiotami uczestniczącymi w giełdach walorów są przede wszystkim banki, władze monetarne państwa, a także przedsiębiorstwa i osoby fizyczne - przez brokerów. Wśród giełd walorów najważniejszą rolę odgrywają rynki papierów wartościowych (akcji i obligacji).
giełda usług (głównie usługi transportowe, usługi ubezpieczeniowe, pośrednictwo transakcyjne)
Transakcje nierzeczywiste: zawierane nie dla chęci kupna samego towaru a dla odsprzedaży kontraktu po zmienionej w międzyczasie cenie.
Transakcje te nazywane są też często spekulacyjnymi. Pozwalają na rozwój asekuracji cenowej i łagodzą wpływ koniunktury na wahania cen towarów.
Waluta to pojęcie używane zamiennie z pojęciem pieniądz. Jednak nazwę waluta stosuje się przede wszystkim w kontekście wymiany międzynarodowej. Waluta jest wtedy środkiem rozliczeniowym (czyli miernikiem wartości) oraz środkiem regulowania płatności (należności i zobowiązań) w transakcjach międzynarodowych.
O walucie krajowej mówimy, gdy mamy na myśli jednostkę monetarną danego kraju (ale tylko taką, która występuje na rynku międzynarodowym).
Walutę zagraniczną rozumiemy natomiast jako zagraniczny środek płatniczy, środki i instrumenty monetarne używane do dokonywania płatności i transferów pieniężnych z jednego obszaru walutowego do drugiego. Do waluty zagranicznej zalicza się zagraniczne monety, banknoty, depozyty w bankach zagranicznych oraz inne zagraniczne płynne, krótkookresowe roszczenia finansowe.
Aby jednostka monetarna danego kraju stała się walutą, musi być wymienialna na inne waluty
O tym, jaki jest stosunek wymiany waluty zagranicznej na walutę krajową informuje kurs walutowy.
Spośród obecnie istniejących walut największe znaczenie mają: dolar amerykański, euro, frank szwajcarski, funt brytyjski oraz jen japoński.
Wymienialność waluty to gwarantowana prawem możliwość swobodnej wymiany waluty krajowej na dowolną walutę obcą lub odwrotnie. Jest ona podstawowym warunkiem swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej pomiędzy krajami.
Kurs walutowy - cena płacona w walucie krajowej za jednostkę lub 100 jednostek waluty obcej.
Narodowy Bank Polski Aż do końca lat 80-tych zajmował się działalnością ogólnobankową: był monopolistą w dziedzinie emisji pieniądza oraz udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. Potem wydzielone zostały z niego banki regionalne i komercyjne, a sam NBP zajmuje się tylko emisją pieniądza i polityką monetarną państwa (funkcja monetarna) oraz nadzorem ostrożnościowym nad bankami (funkcja nadzorcza).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. zapewnia NBP mocną pozycję w systemie instytucji publicznych.
Organami NBP są: prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP. Prezes NBP jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek Prezydenta. Ta sama osoba może być prezesem NBP nie dłużej niż dwukrotnie.
Funkcje nadzorcze nad polskim sektorem bankowym sprawuje działający w strukturze NBP Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego oraz Komisja Nadzoru Bankowego.
Akcja
Papier wartościowy stwierdzający prawo udziału w spółce akcyjnej
Publiczna emisja akcji
Sporządzenie prospektu emisyjnego
Zatwierdzenie prospektu przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd
Sprzedaż akcji inwestorom na rynku pierwotnym
Obrót akcjami na rynku wtórnym - giełdzie