Bezpieczeństwo a państwo- państwo jako podmiot bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo wewnętrzne w poszerzonej agendzie studiów nad bezpieczeństwem (szkoła kopenhaska i human security)

Kończący wojnę trzydziestoletnią Pokój Westfalski (1648 r.) ustanowił nowy ład w stosunkach międzynarodowych zwany porządkiem westfalskim. Zakładał on, że jedynymi podmiotami prawa międzynarodowego są suwerenne państwa narodowe. Stały się one „głównym przedmiotem ochrony w ramach polityki bezpieczeństwa”. W ładzie tym bezpieczeństwo miało charakter redukcjonistyczny, czyli było ograniczone do państwa jako podmiotu działań i przedmiotu ochrony oraz do wojskowego wymiaru.

Kompleksowa teoria bezpieczeństwa.

Współcześnie można wyróżnić dwa podejścia do kwestii bezpieczeństwa narodowego:

1. Tradycyjne, racjonalistyczne- skupiające się na obronie suwerennego państwa przed zagrożeniami zewnętrznymi o charakterze militarnym (państwu może zagrozić tylko inne państwo).

2. Pozimnowojenne, szerokie (kompleksowe)- uwzględniające nie tylko aspekty militarne ale także pozamilitarne (bezpieczeństwo społeczne, ekonomiczne, ekologiczne, społeczno- kulturowe itd.) co oznacza także dostrzeżenie nowych zagrożeń o charakterze pozamilitarnym.

Podział państw:

1. Przedmodernistyczne- tradycyjne postrzeganie bezpieczeństwa

2. modernistyczne- umiarkowana ewolucja bezpieczeństwa

3. postmodernistyczne- zaawansowana ewolucja bezpieczeństwa

Etapy ewolucji podejścia do bezpieczeństwa (wg Pietrasia):

1. Pierwszy w latach 70. i 80.- Rozwinął się na bazie kryzysu surowcowo energetycznego w latach 1973-1974. Destabilizujące gospodarkę światową i poszczególnych państw skutki przerw i ograniczeń w dostawach ropy naftowej podniosły rangę problematyki energetycznej do zagadnień z zakresu bezpieczeństwa narodowego, inicjując w ten sposób współczesny sektor ekonomiczny analizy bezpieczeństwa.
   Drugą dziedziną, która zaczęła zyskiwać na znaczeniu już w latach 70. była problematyka ekologiczna. Stało się to za sprawą rozwoju nauk przyrodniczych, odnoszących się do człowieka i jego środowiska naturalnego. Wyniki badań naukowych wpłynęły na wzrost świadomości społecznej dotyczącej zagrożeń środowiskowych. Ważną rolę odegrały pozarządowe organizacje ekologiczne, poprzez mobilizowanie społeczeństwa i decyzje rządów. Tym samym dominujący militarny sektor bezpieczeństwa, stał się jednym, choć ciągle dominującym, z kilku sektorów analizy bezpieczeństwa, obok politycznego, surowcowo-energetycznego i ekologicznego.

2. Drugi etap ewolucji bezpieczeństwa przypada na przełom lat 80. i 90. Schyłek a następnie upadek bloku wschodniego, a tym samym zakończenie okresu zimnej wojny spowodowały radykalną zmianę ładu światowego, z dwubiegunowego w kierunku monocentrycznego, z jednym dominującym supermocarstwem. Zakończenie zimniej wojny oznaczało oddalenie wizji konfrontacji Wschód- Zachód (totalnej wojny konwencjonalnej i nuklearnej) a tym samym utratę głównego przedmiotu analiz studiów nad bezpieczeństwem.

Przełom lat 80. i 90. to okres „jesieni ludów” w krajach bloków wschodniego, w którym unaoczniły się istotne problemy tożsamościowe w państwach wielonarodowych.

W niektórych krajach zostały one rozwiązane pokojowo (Czechosłowacja), zaś w innych proces dojścia do samostanowienia narodowego miał krwawy przebieg (Jugosławia)

Obok ruchów separatystycznych w Europie dynamicznie rozwijała się integracja państw w ramach Unii Europejskiej, która również ma swoje implikacje w postaci problemów tożsamościowych. To wszystko przyczyniło się do wyodrębnienia kolejnego sektora bezpieczeństwa- społeczno- kulturowego.

Cztery główne czynniki, które wpłynęły na odejście od tradycyjnego rozumienia bezpieczeństwa w kierunku szerszego postrzegania:

1. rewolucję naukowo- techniczną

2. wzrost współzależności międzynarodowych

3. delegalizacja wojny napastniczej i kontrola zbrojeń

4. wzrost roli podmiotów pozarządowych

Rewolucja naukowo- techniczna wpłynęła zarówno na rozwój sektora militarnego, jak również na sektory pozamilitarne. Implikacje na sektor militarny to przede wszystkim rozwój techniki wojskowej, która zwielokrotniła zdolności bojowe sił zbrojnych. Przełomowym osiągnięciem w tym względzie było wprowadzenie do arsenałów niektórych państwa broni nuklearnej, co paradoksalnie przyczyniło się do spadku atrakcyjności wojny, a tym samym siły militarnej w osiąganiu celów politycznych państw.

Rewolucja informacyjna- wywiera i będzie wywierać wpływ na sposoby użycia sił zbrojnych, a tym samym organizację sił zbrojnych, głównie w krajach rozwiniętych. Rośnie ranga wojny (walki) informacyjnej- możliwość użycia informacji i dezinformacji jako skutecznych narzędzi wojny.

Wzrost współzależności międzynarodowych.

Konsekwencje tego zjawiska:

1. ewolucja charakteru i źródeł wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa

2. ewolucja postrzegania wyzwań i zagrożeń

3. ewolucja środków polityki zagranicznej

4. ewolucja koncepcji bezpieczeństwa państw i organizacji międzynarodowych

5. zmiana struktury środowiska międzynarodowego

Delegalizacja wojny napastniczej i kontrola zbrojeń

Jest to proces trwający od początku XX wieku i ma na celu zakazanie agresji (wojny napastniczej) jako formy rozstrzygania sporów międzynarodowych.

Wzrost roli podmiotów pozapaństwowych wynika z mnogości organizacji pozarządowych reprezentujących interesy różnych grup społecznych oraz wzrostu ich zdolności w wywieraniu wpływu na państwa i system międzynarodowy.

Przykładowe organizacje pozarządowe:

1. organizacje ekologiczne

2. organizacje kulturowe

3. organizacje humanitarne

4. korporacje

5. grupy lobbystyczne

6. grupy biurokratyczne

Organizacje te mogą się przyczyniać lub generować zagrożenia bezpieczeństwa (organizacje terrorystyczne)

Ewolucja kompleksowej teorii bezpieczeństwa doprowadziła do odejścia od tradycyjnego prymatu państwa narodowego jako naczelnego podmiotu i uczynienia człowieka jego głównym przedmiotem zainteresowania (human security).

Genezy kompleksowej teorii należy upatrywać się w dorobku tzw. Kopenhaskiej szkoły bezpieczeństwa, której myśl kontynuuje obecnie angielska szkoła teorii stosunków międzynarodowych

Rozszerzoną koncepcję bezpieczeństwa narodowego (uwzględniającą aspekty pozamilitarne) zaczęto głosić dopiero w latach 90. lecz zmianę w podejściu do bezpieczeństwa sygnalizowano już w okresie zimnej wojny. W końcowej fazie zimnej wojny zainteresowano się szerszym pojęciem bezpieczeństwa. Na bezpieczeństwo spojrzano całościowo, biorąc pod uwagę zwłaszcza problematykę zagrożeń środowiska naturalnego. Zauważono problemy takie jak dziura ozonowa czy globalne ocieplenie.

Odchodzenie od tradycyjnego pojmowania bezpieczeństwa przejawiało się początkowo zwiększonym zainteresowaniem problematyką zagrożeń ekologicznych jako zagrożeń godzących w bezpieczeństwo państwa.

Dopiero w zeszłej dekadzie zmieniło się podejście do bezpieczeństwa. W 1994 roku do powszechnego użycia wszedł termin szkoła kopenhaska. Rozszerzona teoria bezpieczeństwa skrystalizowała się dekadę później. Obserwując dążenia narodowościowe krajów bałkańskich jednoznacznie stwierdzono, że w czasach pozimnowojennych obiektem zagrożenia są nie tylko państwa a zagrożenia mają nie tylko charakter militarny. Źródłem zagrożeń są inne pozapaństwowe podmioty a zagrożenia mogą mieć charakter wewnętrzny.

Można wyróżnić 5 sektorów bezpieczeństwa:

1. wojskowy- dotyczący relacji siłowego przymusu

2. polityczny- koncentrujący się na związkach władzy, aparatu zarządzania i rozpoznawania

3. ekonomiczny- relacje między handlem, produkcją i finansjęrą

4. społeczny- wspólna tożsamość

5. ekologiczny- związku między działalnością ludzką a ziemską biosferą

Zatem bezpieczeństwo dzielimy na:

1. militarne

2. polityczne

3. ekonomiczne

4. społeczne

5. ekologiczne

Na podstawie szerokiej teorii bezpieczeństwa w połowie ubiegłej dekady wykształcono koncepcję bezpieczeństwa jednostki (human security).

Koncepcja human security.

Koncepcja ta była kolejnym stadium ewolucji koncepcji bezpieczeństwa. Stawia w centrum człowieka. W koncepcję tę wliczono 7 wymiarów bezpieczeństwa (ekonomiczne, żywnościowe, zdrowotne, ekologiczne, osobiste (fizyczne), społeczne i polityczne).

Termin ten upowszechnił Raport Organizacji Narodów Zjednoczonych który wyróżnił dwa główne nurty koncepcji HS:

1. „Oznacza ono bezpieczeństwo wolne od tak przewlekłych problemów jak głód, choroby i prześladowania (freedom from want)”

2. „Oznacza ochronę przed nagłymi i bolesnymi wypadkami w życiu codziennym- czy to w domu, pracy bądź w społeczeństwie (freedom from fear)

4 podstawowe determinanty określające koncept human security:

1. jest to pojęcie uniwersalne ponieważ dotyczy całej ludzkości

2. wszystkie wymiary human security są współzależne, wzajemnie powiązane

3. human security jest łatwiejsze do zapewnienia przez prewencję niż późniejszą interwencję

4. co najważniejsze human security obiektem zainteresowania czyni człowiek (people- centred), nie państwo.

6 zagrożeń globalnych dla bezpieczeństwa całej ludzkości (wg Raportu ONZ)

a) niekontrolowany przyrost demograficzny

b) nierówny poziom rozwoju gospodarczego

c) nadmierne migracje

d) degradacja środowiska naturalnego

e) produkcja i handel narkotykami

f) międzynarodowy terroryzm

Wszechobecna idea w nowej rzeczywistości lat 90. to bezpieczeństwo w <rozszerzonym> znaczeniu.

Przybiera ono 4 główne formy:

1. koncept bezpieczeństwa poszerza się od bezpieczeństwa narodów do bez. grup i jednostek: rozszerza się ku dołowi.

2. poszerza się od bezpieczeństwa narodów do bezpieczeństwa systemu międzynarodowego: rozszerza się ku górze.

3. koncepcja bezpieczeństwa rozszerza się horyzontalnie: od różnych jednostek nie można oczekiwać że zapewnią sobie poczucie bezpieczeństwa w ten sam sposób.- TREŚĆ

4. polityczna odpowiedzialność za zapewnianie bezpieczeństwa poszerza się sama przez się.- KTO ODPOWIADA

Teoria human security dzieli się na 2 szkoły:

1. japońską

2. kanadyjską (i norweską)

1. Japonia zaadoptowała koncepcję HS w konsekwencji azjatyckiego kryzysu finansowego. W rezultacie szkoła japońska HS koncentruje się na kwestiach rozwojowych oraz na poszanowaniu godności człowieka (freedom from want) - szerokie podejście do human security.

2. Kanadyjski POW jest związany z koncepcją neorealistyczną w stosunkach międzynarodowych ponieważ skłania się ku wojskowym interwencjom humanitarnym (freedom from fear) w celu ochrony życia państw i jednostek. Szkoła kanadyjska łączy się z wąską koncepcją bezpieczeństwa jednostki. Skoncentrowała się gównie na konfliktach zbrojnych i związaną z nim pomocą humanitarną.

5 głównych wytycznych dla kan. szkoły human security:

1) ochrona ludności cywilnej

2) udział w operacjach pokojowych

3) zapobieganie konfliktom

4) zarządzanie i odpowiedzialność za stabilizowane tereny

5) bezpieczeństwo publiczne

BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA W PÓŹNOWESTFALSKIM ŚRODOWISKU MIĘDZYNARODOWYM

System westfalski:

- scentralizowane państwo narodowe- jego funkcjonowanie chronione było zasadą suwerenności.

- zasada równowagi sił- służyła zapobieganiu hegemonii jednych państw nad innymi.

- bezpieczeństwo ujmowano w kategoriach gry o sumy zerowej- jego wzrost w odniesieniu do innych państw oznaczał spadek w odniesieniu do innych.

- zagrożenia postrzegano w potencjale wojskowym innych państw i wynikającej z tego możliwości ataku.

- bezpieczeństwo miało charakter redukcjonistyczny.- było organiczone do państwa jako podmiotu działań i przedmiotu ochrony oraz wojskowego wymiaru.

Grupy zmian w zakresie bezpieczeństwa:

1. „odterytoralnienie” procesów społecznych/ zagrożeń bezpieczeństwa (odległość nie jest dziś problemem, dystans traci na znaczeniu) przepływ kapitału, informacji, osób, towarów to wszystko odbywa się na skalę nieporównywalną do wcześniejszej a równocześnie odbywa się w taki sposób że ten dystans nie jest żadną przeszkodą.

2. zacieranie się granic, różnic między tym co zewnątrz państwowe a wewnątrz państwowe. Bierze się to z odterytoralnienia. Skutkiem zjawisk globalnych są zjawiska terytorialne. Lokalne zjawiska i procesy społeczne są warunkowane przez te globalne. I odwrotnie to co globalne, jest kształtowane przez zdarzenia i procesy lokalne.

3. Centralizacja życia społecznego (Halloween Party do upadłego) =/=Decentralizacja

4. Pojawienie się nowych podmiotów będących nośnikami zagrożeń bezpieczeństwa:

- korporacje międzynarodowe

- organizacje poza rządowe

- człowiek (jednostka)

e) rozwój transnarodowej przestrzeni społecznej

f) poszerzenie przedmiotowego zakresu zagrożeń bezpieczeństwa

Globalizacji właściwa jest integracja i centralizacja życia społecznego. Jednakże eksponowanie tego co lokalne, a zwłaszcza intensywny rozwój organizacji pozarządowych, określany nawet mianem globalizacji „od dołu” - oznacza to, że procesom globalizacji towarzyszą zjawiska decentralizacji, fragmentacji i dezintegracji życia społecznego.

Ważnym elementem procesów globalizacji jest rozwój i funkcjonowanie korporacji transnarodowych. Posiadany przez nie potencjał technologiczny i finansowy sprawia, że obok, państw, stają się źródłem siły w środowisku międzynarodowym, przełamując tym samym dotychczasowy monopol tych ostatnich w tej dziedzinie. Korporacje przyczyniają się także do zróżnicowania komponentów siły. Sprawiają, że przestaje być on utożsamiana z potencjałem wojskowym państw. Gdyż systematycznie wzrasta znaczenie niewojskowych elementów siły tzw. SOFT POWER.- posiadane technologie lub zasoby finansowe. Nośnikiem tej siły mogą być także organizacje terrorystyczne- poprzez wejście w posiadanie broni masowego rażenia. Oznacza to, że w warunkach procesów globalizacji zjawiska siły w środowisku międzynarodowym nie można rozpatrywać tylko z perspektywy państwowocentrycznej. Jej nośnikami stają się także podmioty inne niż państwa.

Cechy charakterystyczne konfliktów w warunkach procesów globalizacji:

1. przesłanką konfliktów jest dążenie do władzy, motywowane najczęściej względami tożsamości narodowej lub religijnej.

2. Cechą wojen-konfliktów jest zmiana sposobu prowadzenia ich i stosowanych środków.- W tradycyjnych wojnach celem działań było zdobycie terytorium poprzez bitwy, które miały rozstrzygające znaczenie. Celem działań zbrojnych w tych nowych konfliktach jest kontrola ludności poprzez wydalanie czy też eksterminację osób o odmiennej tożsamości.

3. Konfliktom towarzyszy funkcjonowanie globalnych korporacji transnarodowych dostarczających walczącym stronom uzbrojenie.

---