ISLAM

Obszary występowania: Półwysep Arabski, Afryka Północna i Środkowa, Zachodnia i Wschodnia (w tym Kenia, Tanzania), Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan, Pakistan, Indie (część Radżasthanu), Indonezja, Malezja, Filipiny, Malediwy itd.

Atrakcje turystyczne islamu: meczety i medresy: Samarkanda (Uzbekistan), wielki meczet: Kairouan (Tuenzja), meczety i medresy: Fez, Meknes, wielki meczet: Casablan­ka (Maroko) itd.

Islam to najmłodsza spośród istniejących religii monoteistycznych, powstała w VII wieku w Arabii. Jej twórcą i głównym prorokiem był Mahomet. Doktryna islamu opiera się na Sunnie (tradycji proroka) i Koranie - świętej księdze, której treść dyktował Maho­metowi sam Allah!. Koran jest rozumiany, jako słowo boże, a nie symboliczny zapis, dla­tego przez swych wyznawców traktowany jest wyjątkowo dosłownie. Religia opiera się na 5 filarach (modlitwa - o wyznaczonych porach dnia, z twarzą w kierunku Mekki; jałmużna; post w miesiącu - ramadan; pielgrzymka i święta wojna - dżihad).

Mimo pierwotnego szacunku dla „wyznawców księgi", jak określani są chrześcijanie i Żydzi, z którymi nie należało prowadzić świętej wojny, obecnie najwięcej krwawych konfliktów występuje właśnie na styku tych religii.

Dwa podstawowe odłamy islamu to: sunnici i szyici.

Islam wyznaje ponad miliard ludzi na całym świecie (głównie w krajach Afryki i Azji), a z roku na rok rośnie liczba jego wyznawców. Bez wątpienia można stwierdzić, że wpływ islamu na postawy wierzących w odniesieniu do tzw. obcych, czyli turystów, jest zdecy­dowanie większy niż w przypadku jakiejkolwiek innej religii. Moralność muzułmańska obejmuje szeroką sferę życia społecznego: począwszy od zakazu picia alkoholu, poprzez reguły dotyczące ubioru, skończywszy na zasadach kontaktów między płciami, specyficz­nie rozumianym poczuciu honoru i gościnności. Bardzo dużą rolę przywiązuje się do od­dzielenia świata mężczyzn od świata kobiet. We wszystkich krajach muzułmańskich dziewczęta i dorosłe kobiety podlegają mniejszej lub większej kurateli ojca, męża lub innego opiekuna płci męskiej (np. najstarszego brata), który odpowiedzialny jest za ich moralne prowadzenie się. Jakiekolwiek splamienie czci kobiet odbija się na honorze ca­łego rodu i wymaga podjęcia natychmiastowych sankcji (w skrajnym przypadku ukamie­nowania). Za najbardziej potępione uważane są związki kobiety muzułmanki z mężczyzną - nie muzułmaninem. Uznawane są one za zdradę rodu i wyparcie się religii. Małżeństwa mężczyzn muzułmanów z nie muzułmanką są dozwolone nawet w społecznościach najbar­dziej konserwatywnych.¹⁶
16) Prorok islamu Mahomet jako jedną z żon pojął chrześcijankę wyznania koptyjskiego - Marie. Muzułmanie in­terpretują to jako przyzwolenie dla mężczyzn do zawierania małżeństw z kobietami wyznań księgi (chrześci­jaństwo, judaizm;.

Przepisy obowiązujące w różnych krajach muzułmańskich odbiegają od rozwiązań tradycyjnych (prawo szarijatu obowiązuje jedynie w Arabii Saudyjskiej, w Iranie i Libii), jednak zawsze - w mniejszym lub większym stopniu - nawiązują do tradycji islamskiej. Nawet jeśli litera prawa jest jak najbardziej proeuropejska - powszechnie obowiązujący kodeks honorowy niewiele się różni od rozwiązań sprzed wieków.

Muzułmanie czują się zranieni, kiedy obcy przejawiają postawy uznawane w islamie za niedopuszczalne: np. trzymanie się za ręce osób przeciwnej płci, publiczne okazywa­nie sobie czułości (nawet par pozostających w legalnym związku), próby nawiązania kon­taktu z miejscowymi kobietami. Inna sprawa, że turyści często nie zdają sobie sprawy ze skali szoku kulturowego, jaki mogą powodować: nieodpowiednie, skąpe ubranie, próby wchodzenia do meczetu w butach, publiczne spożywanie alkoholu - muszą stać się źró­dłem niechęci czy frustracji wśród ludności autochtonicznej (A. Jackowski: Święta prze­strzeń świata. Podstawy geografii religii. Wydawnictwo UJ, Kraków 2003).

Na tle różnych religii świata jedynie islam i chrześcijaństwo wykazują postawy „mi­sjonarskie", tj. nawracania niewiernych na drogę wierności Bogu.¹⁷ Nawracania z użyciem argumentów lub siłowo. W przypadku muzułmanów tzw. diihad, czyli walka z niewier­nymi, jest jednym z filarów wiary i obowiązkiem każdego wierzącego. Wojownicy dti-hadu dostąpią największych rozkoszy w życiu pozagrobowym - i to jest dodatkowym argumentem dla wielu młodych stawiających sobie za cel walkę o daar ai Islam (czyli panowanie świata islamu). Sprawia to, że istnieje powszechne przyzwolenie na walkę z przejawami braku moralności - w tym przypadku walkę z turystami.¹³

Przepisy prawne i praktyka życia codziennego w krajach muzułmańskich są szczególnie różnorodne.¹* Objawia się to we wszystkich dziedzinach: w nakazach dotyczących życia rodzinnego, w prawach kobiet, w zasadach dotyczących ubioru itd. W niektórych krajach zachowania są wynikiem wymagań kulturowych, w innych wszystko regulują rygorystycz­ne przepisy prawne (oznacza to, że za ich łamanie ryzykujemy nie tylko dezaprobatą, ale nawet karą więzienia). Władze niektórych państw poszły w zakazach znacznie dalej niż nakazuje Koran.

Na wszystko to nakładają się lokalne tradycje, zwyczaje. Nic dziwnego - w przypad­ku religii występującej na tak ogromnym obszarze, na kilku kontynentach jest to zupeł­nie zrozumiałe. Inaczej będzie w Indonezji, inaczej w Gambii, jeszcze inaczej w Maroku czy w Emiratach Arabskich. Poniżej podajemy przykłady najbardziej typowych proble­mów, które mogą wystąpić w większości krajów muzułmańskiego kręgu kulturowego.

Alkohol

Każdy - nawet najsłabszy alkohol jest w islamie zakazany. W praktyce bywa różnie. W niektórych krajach (np. Turcja, Tunezja, Maroko) niskoprocentowy alkohol (piwo, wino), zwłaszcza w miejscach turystycznych, jest ogólnie dostępny i niedrogi, w innych barierą są wysokie ceny (dotyczy to zwłaszcza alkoholu wysokoprocentowego za butelkę
wódki można zapłacić powyżej 100 USD). Są też kraje, w których posiadanie najmniejszych ilości alkoholu karane jest chłostą lub nawet wieloletnim wiezieniem (Libia, niektóre państwa Półwyspu Arabskiego). Należy rygorystycznie przestrzegać tych zaka­zów - kary są egzekwowane, wiezienia szczególnie drastyczne, a przedstawicielstwa kon­sularne nie są w mocy turystów wybronić.

Ubranie

W czasie pobytu na terenie hotelu, na zamkniętej plaży można czuć się swobodnie. Zakazy wstępu dla miejscowej ludności stworzone zostały zarówno dla spokoju turystów (aby ich nie zaczepiano), jak też po to, by turyści (np. eksponowaniem odkrytego ciała) nie urazili odczuć innych. Opuszczając teren hotelu, wyjeżdżając z kurortu do miejsco­wości mniej turystycznych, szczególnie zaś" w czasie zwiedzania meczetów należy jednak przestrzegać kilku zasad.

Kobiety - Koran wyraźnie określa, jak powinny się ubierać (przykryte ramiona, nogi, włosy). Publicznie pokazywać można jedynie twarz i dłonie. Mieszkanki niektórych muzułmańskich krajów ubierają się swobodniej, rygorystyczne wskazania, tym bardziej nie obwiązują wówczas turystek. Kobiety turystki powinny jednak ubierać się „przyzwoicie" - zrezygnować ze spódniczek mini, z bluzek odkrywających dekolt i plecy. Dotyczy to zwłaszcza kobiet podróżujących samotnie. Zbyt swobodny strój może być odbierany, jako propozycja zawarcia bliższej znajomości. W niektórych krajach turystki proszone są o za­kładanie chustki na głowę. W nielicznych - fundamentalistyczne rządy poszły znacznie dalej - za pokazanie twarzy, oczu czy pomalowanie paznokci można trafić do więzienia lub stracić życie.

Mężczyźni - poza terenem hotelu oraz turystycznej mediny zalecane są spodnie z dłu­gimi nogawkami oraz koszule przykrywające ramiona.

Fotografowanie

Islam zakazuje przedstawiania wizerunku istot żywych. Inny tradycyjny przesąd mówi, że posiadając czyjś wizerunek, posiadamy czyjąś* duszę. W praktyce muzułmanie w większości krajów nie stronią od robienia sobie zdjęć, nie lubią jednak być fotografowani przez turystów (nigdy nie wiadomo, do czego ich wizerunek posłuży). Czasem zakaz dotyczy tylko kobiet, czasem (np. w Senegalu) dosłownie wszystkich. Nie ma reguły - w prakty­ce musimy delikatnie zorientować się, jak daleko możemy się posunąć. Jeżeli pozostaje­my z kimś' w przyjaznych stosunkach, do robienia zdjęć możemy być nawet zachęcani.

Kobiety - mężczyźni

W islamie obowiązuje ścisłe rozdzielenie świata kobiet od świata mężczyzn i związa­ne z tym daleko posunięte reguły przyzwoitości. W wielu miejscach nie do pomyślenia jest wspólne wyjście na kawę nawet osób już zaręczonych. Często jeszcze zdarza się. źe mło­dzi pierwszy raz widzą się dopiero w dniu ślubu. W tym kontekście zbyt plażowy ubiór i swobodne zachowanie turystek może być zrozumiane, jako jednoznaczna zachęta. Jeśli chcemy tego uniknąć, powinniśmy zachowywać się z ogromną rezerwą (znacznie większą niż w krajach europejskiego kręgu kulturowego), nawet, jeśli spotkamy się z zarzutem wywyższania się czy rasizmu.

Zupełny zakaz nawiązywania bliższych kontaktów z miejscowymi kobietami dotyczy m o tyle związków nie muzułmanów z muzułmankami rygorystycznie zakazuje zarówno religia, jak i zwyczaj. Dla obydwu stron jest to ryzykowne (kobieta może zostać skreślona społecznie, a turysta w skrajnym przypadku wtrącony do wiezienia).

Meczet

W wielu krajach wstęp do środka mają tylko wierni, w innych spośród turystów tył mężczyźni (należy to sprawdzić). Nawet na dziedzińcu obowiązuje kategoryczny zakaz jedzenia i picia. Zwiedzając, przestrzegamy zasad dotyczących ubrania oraz zdejmujemy bu

Ramadan

Dziewiąty miesiąc księżycowy kalendarza muzułmańskiego, w czasie, którego od świtu do zmroku wierni powstrzymują się od jedzenia, picia, palenia papierosów itd. Ramadan jest miesiącem „ruchomym”, (co roku przypada o innej porze). W tym okresie większość restauracji, poza nastawionymi na obsługę turystów, otwierana jest dopiero po zmroku Nietaktowne będzie nawet publiczne picie wody w ciągu dnia (w czasie letnich upał szczególnie uciążliwe).

---