Zegar sloneczny - zasada dzialania
Zegar sloneczny
Zegar sloneczny (gnomon) to najstarszy zegar, znany od starozytnosci. Zegar wskazuje kierunek z jakiego swieci slonce, i jest wyskalowany w godzinach. Wyjatkiem sa zegary przenosne (kieszonkowe) mierzace wysokosc slonca nad horyzontem.
Wskazwka stacjonarnego zegara slonecznego jest wymierzona w Gwiazde Polarna (a scislej w biegun plnocny nieba), dlatego pod rznymi szerokosciami geograficznymi tworzy rzny kat w stosunku do poziomu. Dzieki temu zegar wskazuje dokladny czas niezaleznie od pory roku. Odleglosci katowe pomiedzy godzinami na tarczy zegara nie sa jednakowe, aczkolwiek godzina 12 skierowana jest na plnoc, a godziny 6 i 18 odpowiednio na zachd i wschd. Polozenie godzin posrednich wyznacza sie odmierzajac katy przyjmujac jako os wskazwke, a nie jak w tradycyjnym zegarze os pionowa (stad drobne rznice).
Zegar sloneczny wskazuje czas sloneczny, ale jest mozliwe odpowiednie wyskalowanie tarczy tak, by wskazywal czas urzedowy.
Zegar sloneczny rozpowszechnil sie w latach 604-606 po wydaniu przez papieza Sabinianusa nakazu umieszczania zegarw slonecznych na kazdym kosciele. W Polsce za najstarsze uwazane sa dwie tarcze zegarw slonecznych umieszczone na skarpie kosciola w Strzyskach.
Cien jest najkrtszy, kiedy Slonce stoi najwyzej, najdluzszy zas - o wschodzie i zachodzie Slonca. Uwazni obserwatorzy stwierdzili rwniez, ze cienie o rwnej dlugosci pojawiaja sie kazdorazowo przed najwyzszym stanem Slonca i po nim. Jesli na wsplsrodkowych okregach polaczy sie cienie rwnej dlugosci, a uzyskane odcinki i otrzymane w ten sposb punkty polaczy, to otrzyma sie linie poludnika. Ze schematw takich powstal oznakowany zegar sloneczny oraz rza wiatrw.
Jak zrobic swj zegar sloneczny? Zaczac nalezy od preta czy innego kijka, ktry wbijamy np. w ziemie. Aby mozliwe stalo sie okreslenie godziny, wystarczy nakreslic wokl podstawy preta kolo podzielone na 24 czesci. Rozpoczynamy od cienia wyznaczanego w poludnie. Na lewo wyznaczamy godziny malejace, w prawo zas rosnace.