I ROZLICZENIA MIĘDZYNARODOWE
Rozliczenia międzynarodowe polegają na regulowaniu, powstałych między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach, należności i zobowiązań pieniężnych z tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego i świadczeń jednostronnych ( nieodpłatnych).
Rozliczenia mogą być dokonywane w dwojaki sposób:
bez udziału pieniądza;
z wykorzystaniem pieniądza gotówkowego przekazywanego sprzedającemu przez kupującego.
Rozliczenia odbywające się bez udziału pieniądza przybierają formę kompensat towarowych.
Ogólnie rozróżnia się dwa rodzaje dwustronnych kompensat towarowych:
kompensatę całościową,
kompensatę częściową.
Kompensata całościowa polega na tym, że dwa podmioty gospodarcze dokonują u siebie wzajemnie zakupów na taką samą kwotę. Ten rodzaj kompensaty może przybrać następujące formy:
barteru,
transakcji równoległych.
W przypadku barteru jest zawierana transakcja kupna - sprzedaży bez udziału pieniądza we wzajemnych rozliczeniach. Jest to więc prosta wymiana: towar za towar, usługa za usługę lub usługa za towar. Jest ona dokonywana głównie między kontrahentami, z których przynajmniej jeden nie dysponuje zasobami pieniądza na zapłacenie za import. Kontrahent ten może jednak dostarczyć drugiemu kontrahentowi towarów bezpośrednio przez niego pożądanych lub też takich, które będzie mógł bez trudu zbyć na rynku krajowym bądź zagranicznym.
Przy zawieraniu transakcji równoległych chodzi o ustanowienie dwóch oddzielnych kontraktów: sprzedaży i kupna. W każdym z nich osobno są ustalane ceny i pozostałe warunki realizacji dostawy. Rozliczenie również odbywa się oddzielnie. Wartość obydwu kontraktów jest jednak taka sama, a ich zawarcie jest wzajemnie uwarunkowane.
Bardziej skomplikowane są kompensaty częściowe, których istotą jest nierówność kupna i sprzedaży. Polegają one bądź na użyciu pieniądza, bądź tylko na częściowym rozliczeniu się za jego pomocą.
Istnieje wiele rodzajów kompensat częściowych:
counterpurchase agreements,
buy-back agreements,
offset agreements.
Counterpurchase agreements (transakcje wzajemne) są zwykle zawierane z inicjatywy kontrahenta z kraju „cierpiącego” na niedostatek środków płatniczych. Warunkuje on zawarcie kontraktu importowego wyrażeniem przez partnera zgody przynajmniej na częściowe rozliczenie go oferowanymi w zamian towarami.
Buy-back agreements (kontrdostawy) polegają na sprzedaży kompletnego obiektu lub nawet całej fabryki „pod klucz” w zamian za dostawy wyrobów wytworzonych w zakupionym obiekcie.
W offset agreements kupujący stawia jako warunek podpisania kontraktu wymaganie zakupu w jego kraju surowców, materiałów, wyrobów kooperacyjnych itp. produktów potrzebnych do realizacji zamówienia.
Oprócz kompensat dwustronnych od kilkudziesięciu lat istnieją wielostronne transakcje kompensacyjne , polegające na tym, że partner z kraju rozwiniętego dostarcza zwykle dobra inwestycyjne o wysokim poziomie technologicznym do kraju o państwowym monopolu handlu zagranicznego, który ze swej strony wywozi technologicznie mniej zaawansowane wyroby o takiej samej wartości do kraju rozwijającego się. Kontrahent z kraju o państwowym monopolu handlu zagranicznego dokonuje sprzedaży swoich należności uzyskanych w kraju rozwijających się partnerowi z kraju rozwiniętego, uwalniając się od zobowiązań wynikających ze wzajemnych rozliczeń.
Metoda ta jest zwykle stosowana w sytuacji braku rozliczeń w walutach wymienialnych między krajem o państwowym monopolu handlu zagranicznego a krajem rozwijającym się.
Korzyść, jaką importerzy z krajów odczuwających trudności płatnicze i deficyt walut wymienialnych uzyskują z zawierania wszelkiego rodzaju transakcji kompensacyjnych, polega na tym, że w takich warunkach w ogóle jest możliwe zawarcie kontraktu importowego.
Współcześnie większość rozliczeń z tytułu wymiany gospodarczej z zagranicą jest dokonywana za pośrednictwem banków. Transakcje międzynarodowe przeprowadzane w różnych walutach wywołują konieczność utrzymywania rezerw walutowych w kraju, a także znacznie wyższych rezerw lokowanych na rachunkach bieżących w bankach zagranicznych. Bank zagraniczny, z którym łączą bank krajowy bliższe kontakty, nazywa się bankiem - korespondentem. Rachunek prowadzony w banku krajowym dla banku zagranicznego nazywa się rachunkiem loro, odwrotnie zaś rachunkiem nostro.
Przez operacje walutowo - dewizowe rozumiemy ogół czynności związanych z zakupem i sprzedażą dewiz i walut oraz bankową obsługą rozliczeń i innych operacji w walutach obcych. Walutą nazywamy oficjalne znaki pieniężne będące prawnym środkiem płatniczym w danym kraju. Dewizami są pieniężne należności zagraniczne, które ze względu na swą formę i płynność mogą być zrealizowane natychmiast lub w krótkim czasie (np. czeki, weksle, obligacje).
Współczesne rozliczenia międzynarodowe przebiegają głównie bezgotówkowo. Zapłata w formie pieniądza gotówkowego występuje w minimalnym zakresie, najczęściej w związku z podróżami zagranicznymi. Bezgotówkowe rozliczenia międzynarodowe mogą przebiegać w formie rozliczeń dewizowych lub bezdewizowych.
Do rozliczeń dewizowych zaliczamy:
Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. Zależnie od sposobu zapłaty rozróżnia się: czeki kasowe (gotówkowe), zlecające bankowi wypłatę gotówką, bądź czeki rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych.
Karty kredytowe (płatnicze), przybierając różne formy, służą rozmaitym rozliczeniom bankowym i pozabankowym. Bankowe karty kredytowe służą celom płatniczym, połączonym z możliwością zaciągania kredytu. Karty debetowe umożliwiają obciążenie klienta kwotą płatności do wysokości posiadanych środków na rachunku bankowym.
Polecenie wypłaty polega na wykonaniu przez bank zlecenia klienta lub banku - korespondenta wypłacenia bądź zapisania na rachunek wskazanej osoby fizycznej czy prawnej określonej kwoty pieniężnej ze środków wpłaconych bankowi lub w ciężar rachunku zleceniodawcy w banku bądź zapisanych na rachunek banku wykonawcy przez bank zlecający wypłatę.
Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie. Rozróżnia się przy tym weksel własny (sola), w którym wystawca zobowiązuje się do zapłaty oraz weksel ciągniony (trasowany, trata) w którym wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie zapłacenie określonej kwoty.
Inkaso, które polega na pobraniu (zainkasowaniu) przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi. Bank wydaje dokumenty po zainkasowaniu należności lub po zabezpieczeniu zapłaty. Przedmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe potwierdzające dostawy towarów lub świadczenie usług albo dokumenty finansowe w postaci czeków, weksli czy uszkodzonych banknotów. W zależności od rodzaju inkasowanych dokumentów rozróżnia się inkaso dokumentowe lub finansowe. W zależności od tego, czy zapłata za inkasowane dokumenty następuje równocześnie z ich wydaniem, czy po upływie określonego terminu rozróżnia się inkaso a vista lub terminowe. W zależności od rodzaju transakcji rozróżnia się inkaso importowe, eksportowe, spedytorskie oraz inkaso z instrukcją telegraficzną.
Akredytywa dokumentowa w obrotach zagranicznych jest pisemnym zobowiązaniem banku importera do wypłacenia eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących towar. Jest ona zobowiązaniem samoistnym i niezależnym od zawieranej umowy kupna - sprzedaży. Wyróżnia się akredytywę odnawialną (rewolwingową), która otwierana jest na niższą kwotę niż globalna suma kontraktu handlowego i sukcesywnie uzupełnia do tej granicy w miarę dokonywania wypłat za kolejne dostawy czy usługi. Akredytywa może być również przenośna lub nieprzenośna. Ta ostatnia może być zrealizowana jedynie przez beneficjenta wymienionego w akredytywie. Z kolei akredytywa przenośna znajduje zastosowanie gdy zagraniczny kontrahent importera, będący beneficjentem akredytywy jest pośrednikiem, a nie posiadając towaru, nabywa go od subdostawcy. Specjalnym rodzajem jest akredytywa typu listu kredytowego, której otwarcie awizuje bank bezpośrednio beneficjentowi, przesyłając mu tekst akredytywy, sporządzony na specjalnym blankiecie firmowym utrudniającym fałszerstwo.
Skup i sprzedaż walut. Banki krajowe uruchamiają kasy walutowe, obsługujące operacje gotówkowe w walutach obcych. Kasy te skupują i sprzedają waluty, przyjmują wpłaty i dokonują wypłat z rachunków walutowych oraz obsługują inne operacje walutowo - dewizowe. Kasy walutowe obsługują zarówno osoby fizyczne, jak i jednostki gospodarcze oraz inne osoby prawne.
Rozliczenia bezdewizowe polegają, najogólniej biorąc, na kompensowaniu należności bez potrzeby zapłaty w dewizach. Kontrahenci z dwóch krajów mogą wzajemnie skompensować (umorzyć) swe należności wynikające z wzajemnych dostaw. Pozabankowa kompensata należności znajduje także zastosowanie między kontrahentami pozostającymi z sobą w stałych stosunkach gospodarczych, mających wzajemne zobowiązania i należności. Kontrahenci nie regulują zobowiązań przez przekazywanie sobie dewiz, lecz zapisują je na rachunku w księgowości i okresowo ustalają saldo rozliczeń. Saldo jest wyrównywane w dewizach, chyba że umowa przewiduje przeniesienie go na następny okres obrachunkowy.