FINANSE MIĘDZYNARODOWE
Tematyka wykładów
Pieniądz międzynarodowy
Kursy walutowe
Regionalne porozumienia i organizacje walutowe
Międzynarodowe instytucje kredytowe
Wymienialność walut
Rozliczenia międzynarodowe
Zagraniczne transakcje kredytowe
Rynki kredytowe
Bilans płatniczy
Rezerwy walutowe
Zadłużenie międzynarodowe
Literatura
J.Głuchowski „międzynarodowe prawo i stosunki finansowe”
A.Budnikowski „Międzynarodowe stosunki gospodarcze”
E.Oziewicz „Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowe”
K.Zabielski „ „Finanse międzynarodowe”
PIENIĄDZ MIĘDZYNARODOWY
Wymienialność waluty danego kraju jest podstawowym warunkiem umożliwiającym system rozliczeń międzynarodowych opartych na pieniądzu. Następnym - istnienie walut międzynarodowych.
Waluta międzynarodowa - wszystkie rodzaje pieniądza powszechnie i w długim okresie używanego we wzajemnych rozliczeniach przez kraje trzecie, z których żaden nie jest emitentem i pełniącego w nich kilka podstawowych funkcji:
miernik wartości - w niej wyrażane są ceny wymienianych towarów. Stanowią parametr dla przedsiębiorstw przy podejmowaniu decyzji: eksport lub import - cena aktywna
środek płatniczy - w dwojakim sensie:
a/ uwalnianie po jej przekazaniu podmiotowi zagranicznemu od zobowiązań
b/ używana do dokonywania przez państwo w transakcjach wyrównawczych bilansu płatniczego państwa
środek gromadzenia rezerw - środek tezauryzacji - jej cechy związane z pełnioną funkcją środka płatniczego czynią ją na tyle atrakcyjną, że pojawia się wśród podmiotów gospodarczych potrzeba eksportu w zamian za wpływy w tej walucie, a państwa dążą do posiadania nadwyżki płatniczej w tej walucie (przewaga wpływów nad wydatkami)
Waluta ta musi mieć ściśle określone cechy:
wymienialna
kurs musi mieć tendencję wzrostową
za daną walutę można kupić max liczbę towarów (ich rodzajów)
Na szczeblu makroekonomicznym dąży się do utrzymania rezerw walutowych wg ściśle określonej struktury, która jest pochodną ich wykorzystania w rozliczeniach międzynarodowych danego kraju.
Wniosek - różne waluty międzynarodowe pełnią różne funkcje w różnym zakresie. Dokonując ich klasyfikacji należy nie tylko uwzględnić zasięg realizowanych przez nie funkcji, ale także kto dokonuje emisji danego pieniądza.
Może być:
złoto
pieniądz narodowy kreowany przez narodowe władze monetarne danego kraju
pieniądz kreowany przez międzynarodowe instytucje finansowe
Ze względu na zasięg:
regionalne
pieniądz narodowy o zasięgu regionalnym (strefy walutowe
pieniądz międzynarodowy o zasięgu regionalnym
światowe - pieniądz narodowy o zasięgu światowym
W systemie waluty złotej pieniądzem światowym było złoto i funt szterling.
W powojennym systemie walutowym (Bretton-Woods) - Usd
Współcześnie (system wielodewizowy) USD, Jen, Euro
Pieniądze międzynarodowe o zasięgu światowym. 3 rodzaje:
SDR - specjalne prawa ciągnienia - kreowany przez MFW, utworzony w 1969 r. Podstawowy cel - źródło płynności międzynarodowej. Wykorzystywane do wyrównania ujemnego salda bilansu płatniczego. Są podstawowym elementem, składnikiem rezerw walutowych krajów członkowskich banków centralnych MFW. Każdy kraj członkowski otrzymuje przydział SDR-ów proporcjonalnie do tzw. Kwoty udziałowej danego kraju w funduszu. Jest to przydział darmowy. Główna jednostka rezerwowa międzynarodowego systemu walutowego. Miały wyprzeć z tej roli USD. Oparto na parytecie złota: 1 SDR = 0,88867 g, tj. 1 SDR = 1 USD. 1VII 1974 SDR-y oparto na koszyku walutowym - 16 walut najmocniejszych krajów członkowskich MFW, których udział w handlu jest większy od 1%.
1 I 1981 koszyk = 5 walut USD (42%), DEM (19%), po 13% FF, funt bryt., jen
1 I 1986 pierwsza korekta wag walut koszyka. Zyskał jen (15%), straciły do 12% FF i funt.
W kolejnych okresach (co 5 lat) nastąpiły dalsze korekty przez stopniowe ograniczenie udziału USD, zwiększając pozycję DEM i Jena.
Można używać do:
w transakcjach między sobą
-- „ -- z funduszem
w rozliczeniach tych krajów z 15 instytucjami bankowo-kredytowymi, akceptowanymi przez MFW
Są jednostką rozrachunkową MFW. Wartość ustalana na bazie koszyka, codziennie wg kursu dnia walut wchodzących do tego koszyka. Wg kursu na 31.01.2002 1 SDR = 1,78 USD.
Stopa kredytowa w SDR-ach 4,03. Ustalana co tydzień jako średnia ważona stóp procentowych krótkoterminowych obligacji krajów, których waluty są w koszyku.
Można wykorzystywać do:
wyrównywania bilansu płatniczego państw
zawierania transakcji terminowych
udzielania pożyczek i darów
regulowania swoich zobowiązań
ECU - był to pieniądz międzynarodowy krajów członkowskich europejskiego systemu walutowego. Był jedną z trzech, ale najważniejszą częścią tego systemu.
Pełniła kilka podstawowych funkcji:
wskaźnik kształtowania kursów
podstawa określania tzw. Wskaźnika rozbieżności
środek płatniczy między bankami tego systemu
składnik rezerw walutowych krajów członkowskich
ad 1./ kursy centralne walut poszczególnych krajów były wyrażane w Ecu. Każda z walut była w koszyku ecu. Ustalono zasady odchyleń kursowych na poziomie +/- 2,25% (do końca lat 80-tych).
W VI 1989 Rada Europejska Wspólnoty Europejskiej przyjęła raport Delorsa - nakreślone plany utworzenia unii gospodarczej i walutowej. Na szczycie w Maastricht (XII 1992) podjęto decyzję o utworzeniu Unii Europejskiej, na mocy traktatu, wszedł w życie 1 XI 1993.
Zgodnie z nim w 3 etapach miała być utworzona unia ekonomiczna i monetarna, rozpisując zadania do realizacji w poszczególnych okresach.
I etap - każdy z krajów kandydujących musiał dokonać zmian w swoim systemie prawnym i osiągnąć wymagany poziom kryteriów kwalifikacyjnych - kryteria konwergencji:
inflacja - poniżej 1,5% (punktu procentowego) ponad wskaźnik inflacji 3 krajów, w których inflacja jest najniższa
stały kurs waluty narodowej danego kraju w ciągu 2 lat przed przystąpieniem do tej unii, z barkiem możliwości dewaluacji waluty narodowej w stosunku do każdej innej waluty systemu
długoterminowe stopy procentowe obligacji skarbowych nie mogły przekraczać 2% ponad średnie stopy procentowe 3 krajów o najniższym poziomie inflacji
deficyt budżetowy mniejszy, równy 3% PKB
dług publiczny - mniejszy, równy 60% PKB
W 1998 roku - lista krajów zakwalifikowanych do unii, w VI powołano Europejski Bank Centralny oraz uruchomiono system europejskich banków centralnych.
31 XII 1998 - ogłoszono kursy wymiany 11 walut strefy w stosunku do przyszłej waluty.
Od 1 I 1999 - etap przejściowy, obowiązują równolegle waluty dotychczasowe i Euro. Dwoistość cen. Banki między sobą zaczęły rozliczać się wyłącznie w Euro, klienci otrzymują wypłaty w walucie narodowej.. Zaplanowano do 31.XII 2000, kiedy wprowadzono stałe kursy wymiany i likwidację ecu.
Od 1 I 2002 wprowadzono do obiegu banknoty i monety Euro. Do końca VI 2002 mogą pozostawać narodowe waluty, sukcesywnie wyprowadzone z obiegu.
Stworzono europejski system walutowy II, dla krajów, których waluty nie spełniają kryteriów.
1 Euro = 100 eurocentów
8 monet: 1, 2, 5, 10, 20, 50 eurocentów 1, 2 Euro
7 banknotów: 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500 Euro
Euro przejęło wszystkie dotychczasowe funkcje ecu:
środek rozliczeniowy
środek płatniczy
środek gromadzenia rezerw
określa wskaźnik rozbieżności
wskaźnik kształtowania kursów
Zasięg i funkcje Euro dużo szersze niż ecu. Euro to autentyczny pieniądz światowy, konkurencyjny dla USD. Prawdopodobnie również w transakcjach wyrównawczych bilansu płatniczego. Główna jednostka współczesnego systemu dewizowego.
Polska
wszystkie operacje walutowe i depozytowe wyrażone w Euro
można otrzymać kredyt w Euro
powstają nowe stopy referencyjne, służące do ustalania oprocentowania kredytów:
Euribor - ogłaszana w Brukseli (LIBOR - Londyn, FIBOR - Frankfurt, WIBOR - Wiedeń, PIBOR - Paryż). LIBOR - dla rynku europejskiego zastąpione Eurolibor
Od 1 I 2002 wszystkie operacje finansowe wykazywane w Euro
Euro, SDR-y - ustabilizowanie procesów rozliczeń; politycznie - wyeliminowanie USD z Europy i świata.
WYMIENIALNOŚĆ WALUT
W stosunkach gospodarczych z zagranicą albo z tytułu wymiany handlowej lub obrotów kapitałowych zachodzi potrzeba wymiany własnego pieniądza na inne waluty. Wymiana handlowa może być w pełni efektywna, a struktura gospodarcza optymalna, jeśli związane z nią płatności dokonywane są w sposób wielostronny i w walutach wymienialnych. Wymienialność walut to kategoria rynkowa, dająca wymierne korzyści. Największa to umożliwienie produkcji i konsumpcji, zaopatrywanie w najtańszych źródłach i sprzedawanie po najwyższych cenach. Każdy kraj lub region może specjalizować się w tych rodzajach produkcji, gdzie ma największą przewagę komparatywną i może te towary, które inne kraje produkują efektywniej nabywać swobodnie.
Wymienialność walut to niezbędny warunek osiągania maksymalizacji produkcji światowej. Jako taka wymienialność walut występuje wyłącznie wówczas, gdy w transakcjach kupna-sprzedaży albo jeden rodzaj, albo jedna forma pieniądza uznawana jest za pieniądz także poza granicami danego państwa lub obszaru walutowego. Aby wymienialność walut mogła istnieć, musi funkcjonować rynek walutowy, albo narodowy, albo międzynarodowy, na którym swobodne działanie popytu i podaży na waluty obce kształtuje relacje wymienne tych walut.
Z punktu widzenia prawa wymienialność pieniądza oznacza faktycznie istniejącą możliwość wymiany jakiegoś rodzaju lub formy pieniądza, występującego w ramach danego państwowego systemu pieniężnego na inne formy i rodzaje pieniądza, funkcjonujące jako pieniądz lub uznawane za pieniądz w innych państwowych systemach pieniężnych oraz możliwość wykorzystania wymienialnych środków zgodnie z celem wymiany. Oznacza to, że posiadacz własnej waluty może je na żądanie wymienić na waluty obce. Ma do tego prawo i władze państwowe na drodze ustawowej muszą mu to zagwarantować. Kategoria wymienialności walut ma charakter historyczny, bo już w systemie waluty złotej wymiana stanowiła element istoty pieniądza, a więc pojęcie wymienialności w tym systemie oznaczało wymianę banknotów na złoto, jak i na inne waluty w odniesieniu do wszelkiego rodzaju transakcji zagranicznych i podmiotów gospodarczych.
Natomiast w systemie papierowym wymienialność oznacza:
wymianę banknotów
wymianę przekazów pieniężnych
wymianę skryptów dłużnych banków
wymianę weksli i innych znaków pieniężnych
na pieniądz wartościowy, bądź tylko wzajemną wymianę różnych znaków pieniężnych i dokumentów tworzących należności i zobowiązania wyrażone w innej walucie.
Wymiana jednego pieniądza na inny jest aktem ekonomicznym, a więc celowym, dlatego też posiadacz danego pieniądza wymienia go na inny, aby zapewnić sobie siłę nabywczą w miejscy, w którym funkcjonuje nabyty przez niego pieniądz i aby ochronić się przed możliwym w przyszłości spadkiem realnej wartości, czyli siły nabywczej jakiejś waluty względem innych , albo zyskać na ewentualnym wzroście danej waluty w stosunku do innych.
Wymienialnością nie można nazwać wzajemnej wymiany różnych form pieniądza, występujących w ramach jednego systemu pieniężnego.
Wymienialność walut w stosunkach ekonomicznych to co najmniej 2 kraje.
W literaturze ekonomicznej rozróżnia się wiele rodzajów i kategorii wymienialności. Najczęściej stosowanymi rodzajami, uporządkowanymi wg zakresu dopuszczalnych ograniczeń dewizowych są:
wymienialność zewnętrzna
wymienialność wg standardów IMF (MFW)
wymienialność całkowita
Największy zakres ograniczeń dewizowych ma waluta zewnętrznie wymienialna. Jedyną grupą płatności, które nie podlegają restrykcjom są płatności nierezydentów wobec rezydentów danego kraju z tytułu transakcji bieżących. Jednocześnie władza danego kraju zobowiązuje się wobec nierezydentów do wymiany swojej waluty na inną o wyższym standardzie wymienialności Waluta zewnętrznie wymienialna może być walutą fakturowania i płatności w transakcjach pomiędzy rezydentami i nierezydentami; przedmiotem notowań na międzynarodowym rynku walutowym. Najbardziej znanym przykładem są waluty 14 krajów zachodnioeuropejskich, które uznawały go decyzją swoich rządów z 14 XII 1958.
Najczęściej stosowany - standard IMF, którego warunki precyzuje art. 8 § 2,3,4 Statutu MFW. Standard wymienialności jest szerszy od kryteriów wymienialności zewnętrznej a jednocześnie węższy od wymienialności całkowitej. 31XII 1998 na 181 krajów MFW waluty 115 spełniało kryteria tego standardu. Oznaczało to, że wymienialność tych 115 krajów była ograniczona do bieżących transakcji międzynarodowych, obejmujących 4 podstawowe pozycje:
płatności z tytułu handlu zagranicznego; płatności z tytułu innej działalności handlowej i przemysłowej + kredyty krótkoterminowe
płatności z tytułu odsetek od pożyczek oraz z tytułu dochodu z innych lokat kapitałowych
płatności niewielkich kwot z tytułu umorzenia pożyczek lub amortyzacji inwestycji bezpośrednich
przekazy umiarkowanych kwot na wydatki związane z utrzymaniem rodziny
Nie obejmuje płatności z tytułu operacji kapitałowych. Dotyczy wyłącznie transakcji między krajami członkami MFW
Pełna wymienialność waluty to nieograniczona możliwość wymiany waluty krajowej na inną walutę, względnie zamianę należności w jednej walucie na należność w innej walucie. Może odbywać się:
na żądanie krajowych i zagranicznych uczestników transakcji
w związku z płatnościami z tytułu bieżących operacji handlowych
z tytułu eksportu i wszystkich pozostałych tytułów
Oznacza stan, w którym przepływ walut odbywa się między krajowcami a cudzoziemcami w dowolnej formie, celu, czasie, wysokości. Aktualnie 40 krajów posiada waluty całkowicie wymienialne: USD, jen, frank szwajcarski, funt ang., waluty krajów naftowych, rozwijających się (Gujana, Jamajka).
Podział ograniczeń wymienialności w zależności od podmiotu, tj. posiadacza walut lub dewiz służą za podstawę wyodrębnienia: albo wymienialność zewnętrzna albo wymienialność wewnętrzna.
Wymienialność zewnętrzna - zagwarantowana wyłącznie nierezydentom. Oznacza prawo nierezydentów do wymiany w dowolnym czasie na inną walutę waluty uzyskanej z tytułu eksportu albo z tytułu należności w inny sposób. Szczególną formę wymienialności zewnętrznej może być prawo do wymiany walut tylko dla określonych instytucji, np. zagranicznych banków centralnych.
Wymienialność wewnętrzna - stosunkowo młoda w praktyce międzynarodowej. W 1989 wprowadzona przez kilka byłych krajów socjalistycznych. Pierwszą walutą wewnętrznie wymienialną stał się jugosłowiański dinar - 18XII 89 r. 12 dni później Polska, 1 I 1991 Czechosłowacja i Węgry. Oznacza, że wymiana opiera się na 5 zasadach:
nie ma ograniczeń dewizowych w transakcjach bieżących nierezydentów z danymi krajami
importerom zapewnia się dostęp do dewiz w celu dokonania płatności z tytułu transakcji bieżących, a sam zakup dewiz odbywa się wg jednolitego kursu walutowego
rezydenci muszą odsprzedawać państwu dewizy pochodzące z eksportu. W początkowym okresie nie mogli otwierać rachunków dewizowych w kraju i zagranicą
stosowane ograniczenia dewizowe wobec transakcji kapitałowych
zabrania się używać pieniądza międzynarodowego jako waluty fakturowania i płatności w handlu zagranicznym
Pragmatyka międzynarodowych stosunków finansowych notuje przypadki, że zarówno zakres wymienialności wewnętrznej jak i zewnętrznej jest różny w różnych krajach. W różny sposób definiuje się osobę rezydenta i nierezydenta. Może obejmować wszystkie walory finansowe (wymienialność pełna), występujące w danym kraju lub tylko ich część (wymienialność ograniczona). W obu przypadkach istnieje możliwość wymiany waluty narodowej na inne waluty oraz swoboda wykorzystywania tej waluty na zakup towarów, usług, walorów finansowych lub regulacja zobowiązań wobec zagranicy.
Wymienialność ograniczona może występować w odniesieniu do pewnych walut lub obszarów płatniczych lub do pewnej grupy lub grup rezydentów. W literaturze podaje się:
wymienialność rynkową - prawo do wymiany jednej waluty na inną przez osoby prawne i fizyczne
wymienialność oficjalna - prawo władz pieniężnych poszczególnych krajów do dokonywania wzajemnej wymiany walut lub wymiany walut na inne bezpośrednio przez państwo lub inne instytucje pieniężne, tzn. poza rynkiem walutowym
Wprowadzenie i utrzymanie ograniczonej lub pełnej wymienialności walut wymaga spełnienia rygorystycznych warunków ekonomicznych. Wynika to z tego, że waluta narodowa poprzez swoją wymienialność ma zasięg wykraczający poza teren danego kraju.
Oznacza otwarcie gospodarki na świat. Stopień jego określają poszczególne kraje posługujące się szeregiem narzędzi w zakresie polityki zagranicznej, ekonomicznej.
Większy stopień otwarcia to większe szanse czerpania korzyści z wymiany międzynarodowej, chociaż nie zawsze te korzyści dają się wyraźnie określić.
Z doświadczeń krajów wysokorozwiniętych pomyślne efekty wymiany zależą od wytworzenia tzw. proeksportowej struktury gospodarki, co jest z reguły efektem realizacji długofalowej polityki rozwojowej państwa połączonej bardzo często z różnymi formami protekcjonizmu. W sytuacji, gdy struktura gospodarcza pożądana wystarczy dla jej ochrony stosować selektywne środki polityki handlowej (cło, subsydia, zmienne opłaty wyrównawcze).
Waluta wymienialna może stanowić narzędzie intensyfikacji współpracy ekonomicznej z krajami trzecimi, pozwala na szersze włączenie danego kraju w międzynarodowy układ gospodarczy i czerpanie korzyści z wymiany międzynarodowej. W przypadku waluty wymienialnej gospodarka danego kraju podlega dużym wpływom rynku światowego. Może wzmagać tendencje do rozwoju nowych dziedzin gospodarki lub rezygnację z dziedzin małoefektywnych. Podstawowym warunkiem wprowadzenia wymienialności waluty narodowej jest istnienie długofalowej równowagi w gospodarce:
równowaga wewnętrzna - budżet
równowaga zewnętrzna - bilans płatniczy
Kraj, który chce wprowadzić wymienialność powinien:
dysponować odpowiednim potencjałem gospodarczym
elastyczną strukturą produkcji
racjonalną polityką gospodarczą
ad. 2. W strukturze produkcji powinny występować wyspecjalizowane sektory proeksportowe, eksport zróżnicowany i konkurencyjny, Gdy niekorzystny dla kraju wzrost cen importowych kraj powinien mieć możliwość substytucji importu produkcją krajową. Najważniejszy czynnik ochrony gospodarki danego kraju przed długookresowymi zmianami gospodarki zewnętrznej. Zróżnicowana struktura eksportu daje możliwość kompensowania spadku eksportu w jednej dziedzinie jego wzrostem w innej - zdywersyfikowany portfel eksportowy. Duża konkurencyjność eksportu daje możliwość korelacji między rynkiem wewnętrznym i zewnętrznym. Gospodarka nie ponosi skutków spadku eksportu. Występowanie tych wszystkich warunków pozwala poprzez zmianę alokacji zasobów w gospodarce krajowej i handlu zagranicznym unikać skutków braku stabilności na rynkach zagranicznych. Kraj wprowadzający wymienialność swojej waluty liczy na pozytywne zmiany w gospodarce. Przede wszystkim na kierunki alokacji zasobów. Alokacja ta dokonuje się nie tylko pod kątem oczekiwanych korzyści rynku krajowego ale przede wszystkim w kierunku zwiększenia rentowności transakcji importowych i eksportowych.
Wymienialność walut wymaga utrzymania dyscypliny bilansu płatniczego i prowadzenia takiej polityki gospodarczej, która by ją utrzymywała. W wielu przypadkach pozwala nie tylko na wykorzystywanie do krótkookresowego finansowania importu, ale również do gromadzenia rezerw tej waluty przez inne kraje. Nie wszystkie waluty wymienialne wykorzystywane są jako waluty rezerwowe. Musi mieć następujące cechy:
waluta stabilna
duża siła nabywcza
spełniać funkcję waluty lokacyjnej na rynkach pieniężnych i kapitałowych
ogólnie dostępna na rynku walutowym
Cechy te ma tylko i wyłącznie waluta międzynarodowa, a przede wszystkim pieniądz światowy. W warunkach wymienialności walut istnieje ścisły związek gospodarki danego kraju z gospodarką światową. Wyraźny wpływ czynników zewnętrznych na gospodarkę. Nie zawsze jest pozytywny. Sytuacja ta może mieć miejsce, gdy waluta danego kraju wykorzystywana jest do celów spekulacyjnych. W latach 60-tych i 70-tych (zasada kursów stałych) DEM, funt ang., FF poddawane były bardzo silnej presji zewnętrznej, co prowadziło do destabilizacji systemu kursowego i w efekcie załamanie I powojennego systemu walutowego.
Wymienialność walut może mieć dyscyplinujący wpływ na bilans płatniczy. Koszt osiągania jego równowagi różny (za wysoki), trudniej przywrócić równowagę płatniczą, szczególnie w sytuacji, gdy są ograniczone możliwości wprowadzenia restrykcji na obroty płatnicze z zagranicą.
W warunkach wymienialności występuje bardzo silna zbieżność narodowej polityki walutowej z międzynarodowymi stosunkami pieniężnymi w skali całej gospodarki światowej. Stąd konieczność ścisłej koordynacji, współpracy w skali regionalnej lub międzynarodowej dla przeciwdziałania powstawaniu napięć w gospodarce niektórych krajów. Konieczna pomoc finansowa. Tutaj ogromną rolę ma Europejski Fundusz Współpracy Walutowej i MFW.
ROZLICZANIE OBROTÓW Z ZAGRANICĄ PRZEZ PODMIOTY GOSPODARCZE
Rozliczenia międzynarodowe polegają na regulowaniu powstałych między podmiotami gospodarczymi w różnych krajach należności i zobowiązań pieniężnych z tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego i tzw. jednostronnych świadczeń odpłatnych. Dwa sposoby: bez udziału pieniądza lub z wykorzystaniem pieniądza gotówkowego, przekazywanego sprzedającemu przez kupującego.
Rozliczenia bez udziału pieniądza to forma kompensat towarowych, w praktyce 2 formy:
kompensata całościowa
kompensata częściowa
ad 1. Dwa podmioty gospodarcze dokonują zakupów za tę samą kwotę. 2 formy:
a/ barter - zawarcie transakcji kupna-sprzedaży bez udziału pieniądza w rozliczeniach. Prosta wymiana towaru za towar., usługa za usługę, usługa za towar. Dokonywana głównie między kontrahentami, z których przynajmniej jeden nie ma pieniędzy do zapłaty za import. Może natomiast dostarczyć pożądane przez drugą stronę lub takie, które może zbyć na rynku krajowym lub zagranicznym. Warunkiem jest wzajemna akceptacja towarów.
b/ transakcje równoległe - dwa oddzielne kontrakty 1 - sprzedaż, 2 - kupno. W każdym osobno negocjuje się warunki, ceny, osobno rozliczenie, przy czym wartość obu transakcji jest identyczne i są wzajemnie uwarunkowane.
Bardziej skomplikowane są kompensaty częściowe. Ich istotą jest nierównowartość transakcji kupna-sprzedaży. Polegają na użyciu pieniądza, albo na częściowym rozliczeniu się za jego pomocą. Wiele rodzajów, najbardziej podstawowe z nich to transakcje wzajemne, kontrdostawy, offset.
Transakcje wzajemne - zawierane z inicjatywy kontrahenta z kraju cierpiącego na niedobór środków płatniczych. Warunkuje zawarcie transakcji wyrażeniem przez partnera zgody przynajmniej na częściowe rozliczenie towarami.
Transakcje kontrdostawy - sprzedaż kompletnego obiektu , nawet fabryki pod klucz w zamian za dostawy wyrobów wytwarzanych w danym obiekcie.
Offset - rodzaj transakcji uwarunkowanej, tzn. warunkującej możliwość zawarcia kontraktu importowego od zainwestowania kwoty wartości kontraktu w dziedzinę produkcji, której kontrakt dotyczy w kraju importera, albo w zupełnie inną dziedzinę. Najczęściej stosowane w produkcji zbrojeniowej.
Wszystkie kompensaty mają charakter dwustronny. Istnieją wielostronne transakcje kompensacyjne. Polegają na tym, że partner z kraju wysoko uprzemysłowionego dostarcza dobra inwestycyjne o wysokim poziomie technologicznym do kraju o monopolu handlu zagr., który ze swej strony wywozi mniej zaawansowane technologicznie wyroby o takiej samej wartości do kraju rozwijającego się. Następnie kontrahent z kraju o monopolu h.z. sprzedaje swoje należności uzyskane w kraju rozwijającym się partnerowi z kraju wysoko uprzemysłowionego, uwalniając się ze wzajemnych zobowiązań, wynikających z tych wielostronnych rozliczeń. Sytuacja możliwa i często stosowana w warunkach prowadzenia wymiany handlowej nie tylko w kraju mającym państwowy monopol h.z., ale w kraju mającym walutę niewymienialną. Przeprowadzane, ponieważ bez niej nie byłoby możliwe zawarcie jakiegokolwiek kontraktu importowego. Kompensata ta umożliwia importerowi kupującemu w pierwszej części transakcji przybranie w konsekwencji także roli eksportera, sprzedającego towary, które nigdy nie byłyby wyeksportowane. Koszt jest wyższy od efektów: eksporter pierwotny, sprzedający w pierwszej części transakcji zmuszony jest do przyjęcia jako zapłaty towarów niepotrzebnych dolicza do żądanej ceny na sprzedawane towary koszty, jakie będzie musiał ponieść w celu odsprzedaży. Niekorzyści może uniknąć importer dokonując rozliczeń za pomocą pieniądza.
W h.z. należności mogą być przekazywane w walutach transakcyjnych, może nią być waluta kraju eksportera, importera lub kraju trzeciego, albo waluta międzynarodowa: SDR, Euro.
Najprostsza metoda rozliczeń z udziałem pieniądza to przekazanie należności z udziałem pieniądza gotówkowego - najmniej korzystna forma rozliczeń (pieniądz musi być fizycznie przewieziony z kraju do kraju, co wiąże się z dodatkowymi kosztami i niebezpieczeństwem). W większości krajów prawo dewizowe zabrania przewożenia większej gotówki. Polskie prawo dewizowe zezwala na wywiezienie bez zezwolenia w związku z 1 transakcją do 5.000 Euro, natomiast przyjęcie należności do 20.000, Współcześnie większość rozliczeń dokonywana jest za pośrednictwem banków. Pomimo opłat bankowych ich pośrednictwo jest najkorzystniejszą formą przekazywania należności (nie ma konieczności przewozu gotówki, różnica między kursem kupna i sprzedaży dewiz jest 2-, 3-krotnie niższa niż w przypadku waluty). Banki dokonują tych rozliczeń za pośrednictwem korespondenta zagranicznego - banków zagranicznych, w których mają określone rachunki (rachunki nostro), a kontrahenci zagraniczni otwierają w banku krajowym rachunki loro. Rozliczenia między bankami polegają na wzajemnym obciążaniu i uznawaniu przez korespondentów zarówno rachunków nostro jak i loro na podstawie zleceń płatniczych klientów. W ten sposób od zobowiązań uwalnia się dłużnik w kraju i bank wierzyciela zagranicznego.
Formy rozliczeń zagranicznych zależą od tego, czy podlega ograniczeniu, jest uwarunkowana, czy dotyczy obrotu towarowego, usługowego, czy jednostronnych świadczeń odpłatnych.
Bez odroczenia płatności - najbardziej rozpowszechniona forma to polecenie wypłaty, czek - jako bezwarunkowa forma zapłaty.
Uwarunkowane:
różne odmiany inkasa
różne odmiany L/C
Płatności odroczone:
bezwarunkowe: różne formy weksli
uwarunkowane: niektóre rodzaje akredytywy
Transakcje kapitałowe - mogą być rozliczne za pomocą ww. form zapłaty jak i drogą zamiany jednych instrumentów finansowych na inne. Dla wierzyciela najbardziej korzystne nieuwarunkowane, dla dłużnika odwrotnie.
Instytucjonalne i ekonomiczne warunki rozliczeń międzynarodowych
Najwięcej trudności w przypadku braku wymienialności walut. Trudności płatnicze i brak wymienialności danej waluty sprawiają, że wiele krajów zmuszonych jest znaczną część obrotów rozliczać w formie transakcji kompensacyjnych. Ponieważ realizacja ich wiąże się z wieloma uciążliwościami poszczególne kraje starają się stworzyć ramy instytucjonalne, ułatwiające pojedynczym podmiotom rozliczenia z zagranicą. Służą temu dwu- i wielostronne umowy o międzynarodowym obrocie finansowym Dzielimy je na 2 grupy:
umowy rozrachunkowe (clearingowe) - nie dopuszczają do transferu walut wymienialnych między krajami
typowe umowy płatnicze dopuszczające transfer walut między krajami
Clearing - opiera się na określonych zasadach:
Dwa kraje umawiają się, że wszystkie wzajemne należności finansowe wpłacane będą w każdym z nich na specjalne rachunki zarówno przez importerów jak i inne osoby fizyczne mające zobowiązania wobec osób prawnych i fizycznych drugiego kraju. W momencie płatności wierzyciele zgłaszają się do instytucji prowadzących rachunki specjalne w ich krajach i otrzymują należności ze środków pochodzących z wpłat dokonanych przez dłużników w tych samych krajach. Sprawne funkcjonowanie możliwe tylko wtedy, gdy kraje z góry precyzyjnie określą limit wzajemnych płatności w danym czasie. Służy temu jednoczesne zawarcie umowy handlowej szczegółowo regulującej warunki wymiany gospodarczej między uczestnikami rozliczeń. Jeśli eksporter dokona wysyłki towaru nieobjętego umową może nie otrzymać należności, chyba że kraje uzgodnią powstanie zobowiązań na okres następny.
W tej sytuacji nadwyżka handlowa w jednym okresie zmniejsza możliwości eksportu w następnym. W związku z tym kraje starają się nie przekraczać zobowiązań umownych, często nie wykorzystując ich po stronie eksportu. Saldo dodatnie w clearingu jest niekorzystne ponieważ to partner nadwyżkowy musi starać się o uzyskanie zapłaty.
Formą transakcji rozrachunkowych bez transferu waluty wymienialnej jest wielostronna kompensata sald handlowych. Jej istota to rozszerzenie obszaru obowiązywania umów rozrachunkowych na większą liczbę krajów - ułatwienie wzajemnej kompensaty należności. Dokonywanie jej połączone jest z koniecznością dodatkowych umów między zainteresowanymi stronami, które określają wartość towarów podlegających kompensacie, ich ceny, rodzaj wg szczegółowej specyfikacji. Praktycznym wyrazem tego rodzaju umów było podpisanie Europejskiej Unii Płatniczej. W 1950 r kraje członkowskie EWG zawarły wielostronne porozumienie, którego założeniem było stworzenie systemu rozliczeń wielostronnych przy ograniczeniu dewizowych stosunków przez uczestników. Jej mechanizm był na tyle efektywny, że do końca 1955 wszystkie kraje członkowskie zniosły ograniczenia w płatnościach bieżących.
Umowy płatnicze - uzgodnione maksymalne kwoty walut wymienialnych, jakie strony zobowiązują się sobie przekazać za import. Ponieważ nie daje pełnej gwarancji wyrównania w bilansie płatniczym jej częścią jest postanowienie o kredycie technicznym. Dopuszcza częściową nierównowagę płatniczą w okresie trwania umowy, wyrównywaną w razie braku odwrotu do zrównoważenia do końca obowiązywania umowy dodatkowym transferem przede wszystkim w postaci dewiz.
Rozliczanie w walutach wymienialnych umożliwia wielostronne kompensaty sald płatniczych danego kraju, jak i z krajami trzecimi o walutach wymienialnych. Kompensata ta jest automatyczna, tzn. bez konieczności zawierania dodatkowych umów międzynarodowych.
Sposoby płatności w transakcjach międzynarodowych
Transakcja eksportowa polega n wysłaniu towaru do importera i dokonaniu zapłaty za otrzymany towar przez importera. Odległość dzieląca kontrahentów i czas potrzebny do ich realizacji powoduje, że nie ma praktycznej możliwości zsynchronizowania w czasie zapłaty za towar z jego wręczeniem nabywcy. W praktyce następuje zapłata z góry, albo dostawa towaru odbywa się przed otrzymaniem zapłaty. Wynikają stąd określone ryzyka dla eksportera i importera. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym ryzyko w transakcjach międzynarodowych są płynne kursy walutowe.
Rozliczenia zagraniczne mogą być sprawnie przeprowadzone albo przez banki lub instytucje wyspecjalizowane w bankowych operacjach zagranicznych, mających stałe i uregulowane tradycją stosunki oraz umowne kontakty z bankami zagranicznymi. Banki mając rezerwy finansowe pełnią rolę pośrednika, który nie będąc bezpośrednim zainteresowanym w h.z. staje się powiernikiem zarówno eksportera, jak i importera oraz minimalizuje ryzyko związane z możliwością niedotrzymania warunków przez kontrahentów. Banki nie ograniczają się tylko do pośrednictwa w płatnościach zagranicznych ale są też aktywne w kształtowaniu sposobów zapłaty wspomagając klientów, kredytują transakcje handlowe, dyskontując weksle, udzielając gwarancji bankowych. Uczestnicząc w ryzyku banki udzielają gwarancji albo na życzenie lub na wniosek zainteresowanego partnera. Czasem nie udziela jej bezpośrednio ale zwraca się o udzielenie takiej gwarancji do banku mającego siedzibę w miejscu beneficjenta gwarancji.
Bank jest także źródłem fachowej, godnej zaufania informacji o sytuacji finansowej, rzetelności, wywiązywaniu się z zobowiązań finansowych i handlowych. Prowadzą one rozbudowane bazy informacji o swoich klientach. Opinie bankowe są najbardziej miarodajne i rzetelne. Specyfika wymiany handlowej i praktyka bankowa wykształciła sposoby zapłaty w h.z.
Płatności uwarunkowane i nieuwarunkowane.
Nieuwarunkowane - dokonanie zapłaty nie jest uzależnione od spełnienia przez beneficjenta jakichkolwiek warunków, np.:
polecenie wypłaty
przekaz bankowy
czek
Stosowane przy opłacaniu usług, spłacie długów, zapłacie odsetek, renty, emerytury, przekazywaniu darów, wnoszenia składek do organizacji międzynarodowych, do osób prywatnych.
Uwarunkowane - świadczenie zapłaty uzależnione jest spełnienia przez beneficjenta, np. zapłata za dostarczony towar uzależniona jest od przedłożenia dokumentów świadczących o wysłaniu towaru na warunkach określonych w kontrakcie: inkaso akredytywa (L/C). W h.z. dostawa towaru oznacza wręczenie dokumentów uprawniających do posiadania towaru i dalszego dysponowania.
Inkaso dokumentowe - umowa między podawcą dokumentów a bankiem, zlecająca bankowi na warunkach określonych przez podawcę wydanie dokumentów wskazanej przez niego osobie w zamian za zapłatę. Powszechnie stosowana, mało skomplikowana, nie angażuje z góry środków finansowych. Koszty bankowe operacji inkasa są niższe niż przy L/C. Stosuje się, kiedy obie strony mają do siebie zaufanie. Dla sprzedającego zawsze zawiera element ryzyka, kupujący może odmówić wykupienia dokumentów złożonych do inkasa. Przedmiotem inkasa mogą być różnego rodzaju dokumenty albo inkaso dokumentowe (dokumenty stwierdzające dostawę towarów) albo finansowe (wartości finansowe, weksel własny, czek, trata, kwit depozytowy, akcje) Istotą inkasa dokumentowego jest fakt, że importer może w posiadanie towaru po wykupieniu w banku dokumentów reprezentujących towar. Zabezpiecza eksportera przed tym, aby importer nie wszedł w posiadanie towaru przed wykupieniem dokumentów, chyba że importer odbiera towar bez dokumentów (towar adresowany na importera - jest to dostawa na rachunek otwarty)
Eksporter wysyłając towar pod adresem importera nie jest dostatecznie chroniony. Narażony na straty, kiedy w formie inkasa dokumentowego nie ma zabezpieczenia otrzymanie zapłaty - i. zwykłe. Zabezpieczenie otrzymania zapłaty przy i.d. jest składanie dokumentów wraz z tratą. Trata jest wekslem trasowanym, dokumentem kredytowym, w którym wystawca wskazuje dłużnika (trasata) mającego zapłacić sumę wekslową na rzecz emitenta lub osoby trzeciej. Trata jako odmiana weksla podlega uproszczonemu postępowaniu sądowemu. Występuje w 1 oryginale, ale może być ich kilka, jeśli banki wysyłają dokumenty w kilku setach, aby zabezpieczyć się przed zaginięciem jednego z nich. Dłużnik (trasat) powinien akceptować tratę potwierdzając swoje zobowiązania i robi to na tracie. Nie odpowiada wekslowo, dopóki weksla nie przyjął, a akcept umieszcza z lewej strony w poprzek blankietu wekslowego. Wierzytelność z traty może być swobodnie przeniesiona na osobę trzecią poprzez indos, na odwrocie blankietu wekslowego, tzw. indos in blanco, a w drodze kolejnych indosów ostatni posiadacz traty może żądać zapłaty od ostatniego indosanta, jeśli nie zapłaciłby akceptant. Trata może być opatrzona awalem, z którego wynika, że poręczyciel zobowiązuje się do zapłacenia sumy, jeśli dłużnik jej nie zapłaci. Poręczenie przez złożenie podpisu pod akceptem, umieszczone na przedniej stronie traty. W sytuacji, gdy dłużnik nie ureguluje należności można tratę protestować. Protest niezbędny jest dla skutecznego dochodzenia praw wekslowych. Sporządzany u notariusza; czas jego sporządzenia jest bardzo krótki. Ważne dla sporządzającego zlecenie do banku, co dalej z tratą. Dyspozycje powinny być przekazane z dokumentami, aby przez niedotrzymanie terminu nie spowodować utraty prawa do regresu. Weksel trasowany spełnia następujące funkcje:
kredytowa - odroczenie płatności
płatnicza - kiedy można zapłacić wekslem
obiegowa - przeniesienie praw z pierwszego posiadacza na innych
gwarancyjna
Z punktu widzenia terminu zapłaty:
inkaso gotówkowe a vista (at sight)
inkaso akceptacyjne - terminowe, w terminie określonym przez tratę.
Inkasa dokumentowe zarówno z tratą, jak i bez traty należą do i.d. typu DP - wydanie dokumentów tylko przy zapłacie gotówką, nie ma terminu, w którym importer wykupuje dokumenty.
Inkaso akceptacyjne - trata terminowa, płatna w określonym terminie - rodzaj kredytu udzielanego importerowi przez eksportera. Stosowana w transakcjach opartych na kredycie krótkoterminowym. Może mieć formę inkasa dokumentowego typu DA lub DP, ale z tratą terminową, w zamian za zaakceptowanie traty dołączonej do dokumentów. Tak zaakceptowana trata zostaje zwrócona eksporterowi przez bank. W jej wyniku eksporter otrzymuje zabezpieczenie należności w formie zobowiązania wekslowego importera wymaganego w ustalonym terminie.
Inkaso dokumentowe typu DP - wydanie dokumentów towarowych oraz traty płatnej za okazaniem w zamian za zapłatę gotówkową.
Różnica miedzy inkasem DA a DP z tratą:
przy DA zapłata na podstawie dokumentów reprezentujących towar w terminie wymagalności
przy DP z tratą zapłata na podstawie zaakceptowanej traty w terminie ustalonym w tracie.
W obu przypadkach importer otrzymuje dokumenty po dokonaniu zapłaty.
Rzadziej stosowane rodzaje inkasa:
i. gwarantowane - z gwarancją bankową, udziela bank importera. Zbliżone do L/C.
Bezpośrednie i. dokumentów handlowych - eksporter wysyła dokumenty ze zleceniem inkasowym bezpośrednio do banku zagranicznego, zgłaszając to krajowemu bankowi
I. spedytorskie - eksporter adresuje towar do spedytora, z poleceniem wydania go importerowi po zapłaceniu w banku należności z dokumenty reprezentujące towar.
I.z instrukcją telegraficzną - eksporter po otrzymaniu dokumentów załadowczych zleca swojemu bankowi telegraficzne powiadomienie banku importera o wypłaceniu towaru z poleceniem zainkasowania należnej kwoty.
Te formy inkasa są możliwe, gdy między krajowym a zagranicznym importerem istnieją trwałe i nie budzące zastrzeżeń stosunki handlowe.
Akredytywa dokumentowa
Pisemne zobowiązanie otwierającego ją banku do wypłacenia lub zabezpieczenia zapłaty na rzecz wymienionego beneficjenta określonej sumy pieniężnej w zamian za złożenie w określonym terminie dokumentów odpowiadających wymaganiom L/C.
Co najmniej 3 partnerów:
importer - zleceniodawca
eksporter - beneficjent
bank otwierający akredytywę
W praktyce jest czwarty pośrednik - bank pośredniczący. Zwykle bank importera otrzymujący zlecenie otwarcia akredytywy posługuje się bankiem pośredniczącym - b. korespondentem.
Uproszczony obieg operacji w L/C otwieranej przez bank importera bez zobowiązania banku pośrednika wygląda następująco:
Importer zleca otwarcie L/C i przekazuje pokrycie. Bank importera zawiadamia bank eksportera o otwarciu L/C zlecając awizowanie jej eksporterowi. Bank eksportera zawiadamia eksportera o otwarciu L/C. Eksporter składa do swojego banku dokumenty towarowe, ten przesyła je do banku importera, po stwierdzeniu ich zgodności z warunkami akredytywy przekazuje dokumenty importerowi a bankowi eksportera zapłatę. Bank eksportera przekazuje należności eksporterowi na jego rachunek - płaci za dokumenty reprezentujące towar.
Praktyka w h.z. wyróżniła wiele odmian L/C wynikających z przystosowania do różnego typu transakcji.
z punktu widzenia charakteru zobowiązania banku otwierającego L/C
odwołalne - bank otwierający L/C zastrzega sobie prawo odwołania i zmiany swego zobowiązania bez powiadomienia o tym beneficjenta. Taka L/C nie może być anulowana, jeżeli przed otrzymaniem takiego zawiadomienia bank pośredniczący dokonał wypłaty z L/C
nieodwołalna - zobowiązanie banku, którego albo zmiana, albo odwołanie są niemożliwe bez zgody wszystkich zainteresowanych stron.
To rozróżnienie ma znaczenie z punktu widzenia zabezpieczenia interesów beneficjenta. Najlepiej nieodwołalna - gwarantuje, że jeżeli wypełni wszystkie warunki L/C bank dokona zapłaty z zawartego kontraktu.
Termin ważności L/C - określa najpóźniejszy moment złożenia do banku dokumentów wymaganych w akredytywie. Ważne jest wskazanie miejsca, gdzie termin wygasa. Z reguły siedziba beneficjenta, banku pośredniczącego, również siedziba banku zlecającego otwarcie L/C.
gotówkowa - bank otwierający zobowiązuje się do zapłaty natychmiast po zaprezentowaniu mu stosownych dokumentów.
dyskontowa - bank otwierający zobowiązuje się do skupu wg jej wartości nominalnej traty ciągnionej terminowej przez beneficjenta L/C na nabywcę. W tej sytuacji bank udziela kredytu nabywcy, na którego jest zlecenie otwarcia L/C
akceptacyjna - bank upoważnia beneficjenta L/C do ciągnienia traty terminowej na bank. W tej sytuacji eksporter kredytuje importera a bank udziela gwarancji zapłaty w postaci swojego akceptu na wekslu
gwarancyjna - bank gwarantuje beneficjentowi L/C. Że trata terminowa ciągniona na nabywcę zostanie zaakceptowana a następnie zapłacona w ustalonym terminie. Z reguły gwarancja taka uwidoczniona jest na wekslu - awal, lub ma formę pozawekslową - zaświadczenie zawarte w samej L/C
2/ z punktu widzenia roli banku pośredniczącego
niepotwierdzona - bank pośredniczący nie podejmuje własnego zobowiązania w ramach L/C.
Wyróżniamy L/C awizowane i negocjacyjne
awizowana - rola banku pośredniczącego sprowadza się do sprawdzenia autentyczności zlecenia i przekazania go beneficjentowi
negocjacyjna - bank pośredniczący płaci beneficjentowi za dokumenty albo skupuje tratę, działając na zasadzie dyskonta albo działa na zlecenie banku otwierającego L/C. L/C tego typu nadają się do finansowania transakcji kredytowanych po stronie sprzedawcy, ponieważ bank wydaje dokumenty po zaakceptowaniu traty terminowej, wobec czego dłużnikiem wekslowym sprzedawcy staje się bank a nie nabywca. W tej sytuacji eksporter może łatwo uzyskać kredyt na sfinansowanie całej transakcji i równie łatwo zdyskontować tratę.
potwierdzona - bank pośredniczący awizuje L/C jednocześnie podejmując wobec beneficjenta własne zobowiązanie na tych samych warunkach, co warunki L/C. Bank pośredniczący rozlicza beneficjenta we własnym imieniu Rozliczenie między bankami nie obchodzi beneficjenta L/C.
bezpośrednia - bank otwierający nawiązuje bezpośredni kontakt z beneficjentem unikając pośrednictwa innego banku. Z punktu widzenia polskiego prawa dewizowego, zakazującego przeprowadzania rozliczeń z zagranicą bez udziału banków eksporterzy i importerzy zobowiązani są do zgłaszania i rozliczania tych L/C za pośrednictwem polskich banków.
3/ kryterium techniczno - płatnicze
pokryte z góry - bank otwierający zleca bankowi pośredniczącemu albo jej potwierdzenie albo jej zapłatę za prawidłowe dokumenty i deponuje na rachunku tego banku sumę potrzebną na pokrycie wypłat, jakich dokonać ma bank pośredniczący
kryta z dołu - bank ją otwierający nie udziela żadnego pokrycia finansowego ani w formie rembursu ani w postaci pokrycia, a właściwe pokrycie L/C z dołu oznacza taką sytuację, w której bank pośredniczący zostaje upoważniony do negocjacji dokumentów i żądania zapłaty za nie, czyli żąda rembursu
4/ z punktu widzenia struktury prawnej
dokumentowa - na podstawie dokumentów, nie występuje trata
listu kredytowego - ścisłe powiązanie banku akredytywy z jego zobowiązaniem wekslowym. Bank zlecający w tekście L/C upoważnia beneficjenta do ciągnięcia traty na bank. Zobowiązuje się do honorowania traty pod warunkiem spełnienia przez beneficjenta wymogów L/C
5/ z punktu widzenia uprawnień beneficjenta
odnawialna = revolvingowa, w której ogólną sumę L/C stawia się do dyspozycji beneficjenta, ale robi się to częściami do wyczerpania ogólnej kwoty. Realizuje się to podczas ważności L/C i zgodnie z określonym w niej sposobem. Stosowana przy sukcesywnych dostawach w ramach dużej transakcji. Importer zleca otwarcie L/C tylko do wysokości pewnej części a nie całej wartości sukcesywnych dostaw. Tego rodzaju L/C z reguły opatrzona jest klauzulą, że jej wysokość będzie automatycznie i w określonych terminach odnawiana, aż do globalnej sumy kontraktu. Po nadejściu kolejnej partii towaru L/C automatycznie podwyższana do pierwotnej wysokości, aż do wyczerpania się tzw. plafonu L/C. Globalna suma to plafon, pułap L/C. Kwota częściowa, na którą otwierana jest L/C to nawiązka.
przenośna - bardzo powszechnie stosowana. Pierwotnemu beneficjentowi L/C przysługuje prawo przeniesienia swoich uprawnień do całości lub części akredytywy na rzecz osób trzecich, których nazywa się beneficjentami wtórnymi. Stosowana w przypadku, gdy zagraniczny kontrahent importera (beneficjent akredytywy) jest pośrednikiem, tzn. nie posiada towaru, do którego dostarczenia się zobowiązuje lecz musi kupić towar od swojego dostawcy. Przenoszenia L/C dokonuje się na podstawie zlecenia beneficjenta do banku realizującego akredytywę. Może odbyć się tylko raz, ale może dotyczyć albo jednego albo kilku benficjentów wtórnych. Musi być identyczna z L/C pierwotną z wyjątkiem kwot i cen, te mogą lec zmianie. Sprawą w uzgodnieniu jest termin ważności i termin załadunku. Z reguły ulegają skróceniu. Przewiduje się przypadki, że może być przenoszona kilka razy, ale wtedy i tylko wtedy, gdy importer zlecający otwarcie L/C daje wyraźne dyspozycje.
Występują jeszcze specjalne rodzaje L/C:
wiązana - może być wiązana bezpośrednio lub pośrednio.
bezpośrednio - stosowana gdy partnerzy transakcji handlowej chcą sfinalizować zakup z wpływów uzyskanych ze sprzedaży. W tych warunkach między tymi samymi partnerami zawierane są dwie transakcje:1/ partner A kupuje towar u partnera B i odwrotnie 2/ partner A sprzedaje towar partnerowi B z zastrzeżeniem, że środki pieniężne zapłacone przez partnera A za towar kupiony u partnera B muszą być zużyte przez niego na zapłatę za zakup dokonany u partnera A. Zawsze w transakcjach kompensacyjnych - przepały towarów między krajami, pieniądze tylko rozliczne, każdy z banków rozlicza transakcję swojego eksportera. Zgrać należy tylko wartości.
pośrednio - stosowana w transakcjach reeksportowych (wymiana handlowa między trzema krajami) Kupiec z kraju A kupuje towar w kraju B, aby sprzedać go w kraju C. W tym celu żąda otwarcia akredytywy na jego rzecz przez kupca z kraju C Na jej podstawie zleca swojemu bankowi otwarcie L/C na rzecz eksportera w kraju B. Gwarancję pokrycia wypłat z akredytywy importowej na rzecz dostawcy z kraju B jest istnienie akredytywy eksportowej otwartej na jego rzecz przez kupca z kraju C. Zabezpieczenia banku polega na tym, że z tytułu honorowania dokumentów wystawionych przez eksportera z kraju B bank jest posiadaczem dokumentów służących do zrealizowania akredytywy eksportowej. Dokumenty w tej transakcji muszą być odpowiednio indosowane, w taki sposób, aby w rękach banku stanowiły tytuł do własności towaru. Bank musi posiadać zobowiązanie pierwszego kupca cedującego na jego rzec wpływ z realizacji akredytywy eksportowej.
Wybór sposobu zapłaty i warunków płatności
W transakcji eksportowej partnerzy mają do wyboru wiele form płatności. Eksporterowi zależy, aby jak najszybciej otrzymać zapłatę. Wg korzyści dla eksportera:
nieuwarunkowany przekaz z góry przed wysyłką towaru - przedpłata
L/C dokumentowa, potwierdzona przez bank otwierający lub pośredniczący
L/C dokumentowa, niepotwierdzona
Inkaso dokumentowe
Przekaz nieuwarunkowany po dostawie towaru lub dostarczeniu dokumentów, upoważniających do otrzymania towaru.
Płatności warunkuje szereg elementów: koniunktura na rynku ( popyt i podaż na dany towar), pozycja importera i eksportera, wiarygodność importera, dotychczasowe stosunki łączące partnerów, sytuacja polityczna i gospodarcza przede wszystkim w kraju importera, itp.
POLITYKA KURSU WALUTOWEGO
Kurs walutowy - cena jednej waluty wyrażona w drugiej walucie. Na tę cenę można patrzeć z dwóch punktów widzenia:
cena w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej
cena jednostki waluty krajowej w walucie obcej
W zależności od sposobu ustalania tej ceny przyjmowany jest pierwszy albo drugi wariant.
Każdy kurs walutowy spełnia 2 funkcje:
informacyjna - informuje wszystkie podmioty uczestniczące w obrocie gospodarczym o efektywności dokonywanych transakcji. Najbardziej przydatna w procesie decyzyjnym w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Ma wpływ nie tylko na decyzje transakcyjne, ale i na inwestycyjne, kapitałowe, dotyczące projektowania rozwoju przedsiębiorstwa
cenotwórcza - przenoszenie zagranicznego układu cen na rynek krajowy. Ma pełne odbicie tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z gospodarką, w której pieniądz jest wymienialny (nie dotyczy Polski). Może być w praktyce ograniczana elementami i narzędziami preferowanej polityki handlowej (cło, subsydia, kontyngenty). Kurs waluty służy do przeliczania cen zagranicznych na krajowe i odwrotnie. Daje to bezpośrednią możliwość konfrontowania cen krajowych z cenami zagranicznymi. Kurs waluty traktuje się jako cenę strategiczną - najważniejsza cena na rynku. Oddziaływuje bezpośrednio na poziom cen innych towarów, wpływa na ceny w handlu zagraniczny.
Kurs walutowy to bardzo ważna kategoria ekonomiczna. Podstawowy instrument preferowanej polityki gospodarczej. Jeden z najważniejszych parametrów polityki decyzyjnej, pośredni instrument za5rządzania w h.z. Bezpośrednio wpływa na poziom dochodów i kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw funkcjonujących na międzynarodowych rynkach. Wynika to z faktu, że dopiero przy danym poziomie kursu walutowego można ocenić, czy dana transakcja jest opłacalna, czy nie.
Na poziom kursu walutowego wpływa szereg czynników:
czynniki ekonomiczne
podaż i popyt na waluty obce na krajowym rynku walutowym
stan bilansu handlowego i płatniczego danego kraju
różnice w stopach dyskontowych i stopach inflacji pomiędzy danym krajem a zagranicą
poziom cen w kraju i zagranicą
przepływy kapitałów
stopy reglamentacji walutowej, występującej w danym kraju
restrykcyjna bądź ekspansywna polityka walutowa danego kraju
restrykcyjna bądź ekspansywna polityka kredytowa danego kraju
stan koniunktury danego kraju
stopień swobody działalności gospodarczej.
Do tej grupy czynników powinno a nie zalicza się czynników spekulacyjnych. Mają charakter ekonomiczny - sterowana zwyżka lub obniżka kursu albo waluty krajowej albo zagranicznej. Spekulacyjne ruchy kursu walutowego są pochodną wzrostu napięć sytuacji politycznej kraju, regionu albo trendów, kształtujących się na danym rynku walutowym.
W warunkach ugruntowanej gospodarki rynkowej kurs walutowy jest bezpośrednim odzwierciedleniem stanu funkcjonowania całej gospodarki. Na jego wysokość wpływa nie tylko cała gama czynników ekonomicznych ale także poziom cen krajowych, płac krajowych, kosztów produkcji, wydajność pracy, tempo wzrostu gospodarczego.
czynniki pozaekonomiczne
polityczne
militarne (konflikty)
psychologiczne - pogłoski o dobrej koniunkturze utrzymują a o złej podcinają kurs walutowy
Całe instrumentarium powinno być w rękach krajowych władz walutowych ( Minister Finansów i szef banku centralnego). Władze pieniężne i walutowe prowadzą politykę gospodarczą i pieniężną a najważniejszym instrumentem jest kurs walutowy. Poziom kursu walutowego powinien być utrzymywany albo na żądanym poziomie albo na optymalnym poziomie możliwym w danych warunkach krajowych. W Polsce optymalny kurs 1 USD = 6 zł.
Poziom kursu walutowego jest wtedy prawidłowy, gdy spełnia wymóg utrzymania równowagi bilansu płatniczego i to w przewadze długookresowej. Ma sprzyjać poprawie efektywności gospodarowania i sprawności funkcjonowania całej gospodarki. Powinien być praktycznym wyrazem dynamiki całej polityki gospodarczej danego kraju.
Kurs walutowy może być kształtowany przez władze walutowe albo wynikać ze stosunku podaży i popytu na krajowym rynku walutowym. Zmiany droga deprecjacji lub aprecjacji (w długim czasie); dewaluacji albo rewaluacji (akt jednorazowy).
Gdy spada do poziomu niższego niż oficjalny kurs - waluta nadwartościowa, przeszacowana, likwiduje się dewaluacją. Jeśli kurs rynkowy wyższy - ponadwartościowość, albo niedoszacowanie - likwiduje rewaluacja.
Różne systemy kursu walut. Wynik 2 procesów: ich dywersyfikacji oraz funkcjonującego współczesnego systemu walutowego. Te dwa elementy skomplikowały system ocen i klasyfikacji systemów walutowych.
Cztery kryteria podziału kursu walutowego:
czasu funkcjonowania
kurs wolnorynkowy - określony wyłącznie przez podaż i popyt na waluty obce na krajowym rynku walutowym - obowiązywał w okresie międzywojennym, sporadycznie wykorzystywany po II wojnie światowej
kurs czarnorynkowy - kształtowany przez nielegalne transakcje kupna-sprzedaży walut obcych. Występuje w sytuacji, gdy kurs rynkowy nie jest oparty na poziomie równowagi.
płynny kurs walutowy = elastyczny - przede wszystkim kształtowany przez popyt i podaż ale czasami korygowany przez władze monetarne drogą interwencji na rynkach walutowych. Manipulowanie kursem walutowym może być brudne (interwencja obcego kapitału) lub czyste (ochrona interesów gospodarczych) Zastosowany po raz pierwszy po załamaniu pierwszego systemu walutowego z Bretton-Woods.
kurs pełzający - stały w krótkich okresach. Ulega częstym zmianom z reguły pod wpływem tempa inflacji. Zmiana powodowana przez współczynnik pełzania. Otwiera z reguły furtkę do upłynnienia kursu walutowego.
kurs walutowy o szerokiej amplitudzie wahań wokół parytetu - funkcjonował bezpośrednio po II wojnie światowej. Potem 2 Porozumienia:
o tunelu walutowym - dopuszczalne wahania +/- 2,25%
wprowadzenie węza do tunelu walutowego - ograniczył amplitudę wahań o połowę do 1,25%
sztywny kurs walutowy - niezmienny w bardzo długim okresie mimo, że taka zmiana byłaby konieczna z punktu widzenia bilansu płatniczego państwa. Charakter historyczny 1870 - 1914; obowiązywał w systemie waluty złotej
kryterium czasu trwania
kursy stałe:
pełzające
stałe o szerokiej amplitudzie wahań wokół parytetu
sztywne
kursy zmienne:
wolnorynkowe
płynne
parytetowe - w systemie z Bretton-Woods. Wszystkie waluty obce miały stały parytet w złocie albo w stosunku do USD.
nieparytetowe - rodzaj kursów zmiennych
Podział ten ma charakter historyczny. Dzisiaj tylko kursy centralne.
kryterium liczebności
system kursu jednolitego - całość obrotów płatniczych rozliczana po jednolitym kursie
system kursu dualnego - stosowany sporadycznie, gdy wprowadza się 2 kursy oficjalne: jeden dla obrotów handlowych, drugi dla obrotów kapitałowych
system kursu zróżnicowanego - ustalenie odrębnych poziomów kursu dla poszczególnych kategorii eksportu i importu. Ma na celu podniesienie efektywności eksportu.
kryterium ingerencji państwa w system walutowy
wolnorynkowy - wyłącznie popyt i podaż
kurs walutowy wymagający ograniczonej interwencji państwa - kursy płynne, stałe o poszerzonej amplitudzie wahań
wymaga nie tylko interwencji państwa, ale i uruchomienia narzędzi polityki handlowej (ceł, preferencji, subwencji, kontyngentów)
15
18