Wykład III

Podstawowe pojęcia w socjologii wychowania

Rola społeczna - istotny składnik osobowości człowieka (oprócz postaw). Stopniowe nabywanie różnych ról społecznych następuje w procesie socjalizacji i wychowania.

Wg Znanieckiego - wzór osobowy przekazujący tradycję i uznany przez grupę za obowiązujący.

• Uczestnictwo jednostki w wielu kręgach czy grupach wiąże się z odgrywaniem wielu ról, które nakładając się na siebie tworzą osobowość społeczną jednostki.

• Znaniecki podkreśla doniosłość ról pełnionych w dzieciństwie i wczesnej młodości, jako mających decydujący wpływ na późniejsze losy i rozwój jednostki.

Wg Zanieckiego rola społeczna jako wzór osobowy zawiera cztery składniki:

• jaźń odzwierciedloną (lub jaźń społeczną) - świadomość własnego „ja”, kształtująca się pod wpływem opinii i zachowania się innych osób w stosunku do jednostki. Obejmuje ona ciało i psychikę jednostki

• stan socjalny - czyli prawa i obowiązki przyznane osobnikowi przez krąg lub grupę

• funkcję społeczną - obowiązki jednostki wobec innych ludzi lub grup

• znaczenie życiowe - wpływ odgrywanej przez osobnika roli społecznej na niego samego (mówimy o subiektywnym znaczeniu roli) lub środowisko (znaczenie obiektywne) oraz obowiązki grupy czy kręgu względem osobnika

Stan socjalny, ma z kolei kilka elementów składowych:

• stanowisko moralne - prawo jednostki do tego, aby być odpowiednio traktowaną

• pozycja ekonomiczna - prawo uczestnika danej grupy do utrzymania swojego bytu materialnego na pewnym poziomie

• sfera bezpieczeństwa - wartości chronione przez grupę i przysługujące jej zdaniem danemu osobnikowi

• sfera prywatności - czynności osobnika, które traktuje on jako ściśle osobiste i prywatne

Na każdą rolę społeczna składają się odpowiednie prawa i obowiązki, przywileje i powinności. Realizacja ich jest właśnie pełnieniem roli.

O roli mówi się w odniesieniu do tego, co jednostka wypełnia, jak i tego, czego się od niej oczekuje. W analizach socjologicznych mówi się, że ktoś lub jakaś zbiorowość dobrze spełnia swoją rolę, połowicznie, albo jej nie wypełnia.

Zakres realizacji każdej roi społecznej jest uwarunkowany wieloczynnikowo, a przede wszystkim zależy od:

• właściwości anatomiczno-psychicznych danej jednostki

• wzoru osobowego akceptowalnego w określonej grupie czy innego typu zbiorowości ludzkiej

• sposobu zdefiniowania danej roli, zarówno przez jej „nosiciela”, jak i zbiorowość, z którą dana rola się kojarzy

• struktury i organizacji grupy oraz sankcji, jakimi dysponują wobec swoich członków zasługujących na pozytywne lub negatywne wyróżnienie

Pełnienie dobrowolne lub pod przymusem przyjętych przez jednostkę ról ma podstawowe znaczenie dla niej samej i dla społeczeństwa.

Zbiorowość społeczna

J. Szczepański - wszystkie trwałe formy życia zbiorowego człowieka.

Ważnym elementem zbiorowości społecznej jest więź społeczna.

Najmniej liczne zbiorowości stanowią pary i dwójki, w których więź kształtuje się na gruncie styczności osobistych lub rzeczowych. Zwykle jest to więź o silnym emocjonalnym zabarwieniu.

Podstawową i najważniejszą formą zbiorowości jest grupa społeczna.

W socjologii terminem grupa społeczna - każdy zbiór jednostek ludzkich, mających następujące właściwości:

• liczy co najmniej trzy osoby, ponieważ już w tak licznym zbiorze mogą wystąpić styczności i stosunki społeczne

• między osobnikami tworzącymi dany zbiór istnieje więź społeczna - wyrażająca się w odczuwaniu wspólnych lub konkurencyjnych dążeń, zainteresowań, sytuacji itp. stanów. Jest to po prostu „zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość, zdolną do utrzymania się i rozwoju.

• W swoim współżyciu i zachowaniu wskazuje na istnienie organizacji wewnętrznej, czyli właściwe sobie instytucje, formy kontroli i wzory zachowania.

• Ma swoiste środki integrujące, jak np. miejsce skupienia, symbole i godła grupowe itp. twory materiale lub niematerialne.

• W swojej strukturze organizacyjnej zawiera specyficzne właściwości, które wyróżniają dany zbiór spośród innych zbiorów tego typu.

Instytucje społeczne - zorganizowane twory społeczne, powołane do realizacji określonych funkcji.

J. Szczepański wyróżnił następujące instytucje:

• grupy ludzi wykonujących funkcje publiczne

• formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grup w imieniu całej grupy

• zespoły urządzeń materialnych i środków działania, które pozwalają niektórym członkom grup na …

K. Przecławski - „system stosunków społecznych zachodzących pomiędzy grupami społecznymi, pomiędzy grupą a jednostką, uregulowany określonymi normami, prowadzący do określonego celu (zapewnienia pożądanych zachowań i zaspokojenia potrzeb) przy pomocy określonych środków”.

Instytucje formalne w społeczeństwach, w których tempo zmian jest wysokie, często się „starzeją”, a ich miejsce zajmują rozwijające się w ich łonie...

Podział instytucji ze względu na charakter spełnianych czynności:

• ekonomiczne - zajmujące się produkcją, podziałem dóbr i usług

• polityczne

• socjalne

• religijne

• kulturalne

• wychowawcze

Więź społeczna i jej elementy - socjologowie nazywają ogół stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości.

„Więzią społeczną będziemy więc nazywali ogół trwałych stosunków, w które ludzie wchodzą w toku swego społecznego bytowania” J. Wiatr

Termin więź społeczna to jedno z zasadniczych pojęć w teoriach socjologicznych.

W rzeczywistości ludzkiej więź społeczna objawia się na dwu płaszczyznach (P. Rybicki):

1. Wspólności i związki między ludźmi

• wspólności i związki krwi;

• pochodzenia;

• terytorium

• języka

• kultury w różnych jej dziedzinach

• organizacji zbiorowego życia

Stany i akty świadomości

• poczucia szczególnej łączności z drugimi ludźmi

• wzajemnej zależności z nimi

• postawy z manifestacją tego poczucia

• zachowania, działania indywidualne czy zbiorowe w odniesieni do innych ludzi

Więź może mieć różne źródła; może odpowiadać naturalnym warunkom i może wynikać z jakiegoś rodzaju stanowienia.

Zasadnicze rodzaje - idealne typy więzi społecznej:

• więź naturalna - najstarszy rodzaj więzi społecznej, jest dana człowiekowi przez społeczne warunki urodzenia

• więź stanowiona - przeciwko więzi naturalnej, jest to więź wynikająca bezpośrednio lub pośrednio ze stanowienia społecznego. Pojawia się tam, gdzie występują podziały społeczne narzucone siłą lub prawem lub połączeniem siły i prawa

• więź zrzeszeniowa, więź koleżeńska - powstaje przez procesy dobrowolnego zrzeszenia się ludzi

Przejawy więzi społecznej

• najczęstszym są zachowania ludzkie, ściślej mówiąc - społeczne uwarunkowania jednostajności tych zachowań

• bardziej wyraźnie objawia się, kiedy zbiorowość świadomie przyjmuje i utrzymuje podział na swoich i obcych. Miarą podziału jest dystans społeczny, jaki zbiorowość zachowuje wobec tych, którzy do niej nie należą

• określone uprawnienia i określone obowiązki, które przyznaje się swoim, a które nie obejmują obcych

Najdobitniejszym przejawem więzi społecznej są działania zbiorowe, podejmowane w grupach społecznych i złożonych z grup społecznościach.

Komponenty więzi społecznej (S. Kosiński):

1. styczność przestrzenna

2. styczność i łączność psychiczna

3. styczność społeczna

4. wzajemne oddziaływanie

5. wzory działań społecznych

6. stosunki społecznego

7. zależności społeczne

8. instytucje społecznego

9. kontrola społeczna

10. organizacja społeczna

Więź społeczna jest zjawiskiem ulegającym częstym i znacznym modyfikacjom w krótkim czasie.

Cechuje je zróżnicowana intensywność i trwałość, ale zawsze musi posiadać co najmniej jeden lub wszystkie z wymienionych komponentów.

Styczność przestrzenna - polega na tym, że jednostki postrzegają innych ludzi i lokalizują te osoby w przestrzeni.

Jest to pierwszy i podstawowy etap w powstawaniu grupy społecznej.

Styczność przestrzenna jest aktem spostrzegania innego osobnika i lokalizowania go w przestrzeni.

Owo spostrzeganie może być przelotne lub dokładniejsze. Oczywiście każda styczność w przestrzeni musi prowadzi do powstawania dalszych elementów więzi.

Styczność psychiczna - postrzeganiu cech wyglądu człowieka, charakteru, towarzyszy wzajemne zainteresowanie.

Na podstawie takiego spostrzeżenia dokonujemy pewnej oceny danej osoby z punktu widzenia potrzeb spostrzegającego.

Owe wzajemne zainteresowanie tworzy styczność psychiczną.

Styczność w przestrzeni i styczność psychiczna są dopiero warunkami wystąpienia styczności społecznych.

Styczność społeczna - muszą w niej uczestniczyć przynajmniej dwie osoby; musi istnieć wartość tej styczności. Między osobami musi zachodzić interakcja. Osobowa - odwiedzenie chorego; rzeczowa - usługa, zakup.

• pewne układy zachodzące, przynajmniej z dwóch osób;

• pewna wartość, która jest przedmiotem tej styczności;

• pewne czynności dotyczące tej wartości (kupienie gazety, pożyczenie ołówka).

Styczności społeczne są:

• stałym elementem życia zbiorowego

• mogą być przelotne (zapytanie o drogę) lub trwałe (kupowanie w tym samym kiosku)

• mogą być prywatne (pożyczanie pieniędzy) i publiczne (składanie podania o pracę)

• istotnym elementem więzi społecznej

---