1. Informacja o autorze.
W. Szekspir urodził się w 1564 r. w Startfordzie. Naukę zakończył na szkole średniej. W Londynie założył teatr "The Globe" (1586). Badając twórczość pisarza z punktu widzenia rozwoju artystycznego, można wyróżnić w niej cztery okresy:
1) (1590 - 1594) - Szekspir pisze pierwsze kroniki historyczne ("Henryk IV", "Ryszard III"), komedię ("Komedia omyłek") oraz tragedię ("Tytus Andronikus")
2) (1594 - 1600) - tragedia liryczna "Romeo i Julia" (1591 - 1597)
tragedia historyczna "Juliusz Cezar" (1599),
kroniki dramatyczne (obie części "Henryka IV", "Henryk V"),
komedie romantyczne: "Sen nocy letniej", "Jak wam się podoba" (1598 - 1600) oraz "Wieczór Trzech Króli" (1598 - 1600)
3) "Hamlet" (1601-2), "Otello" (1604), "Król Lear" (1605-6), "Makbet" (1606), tragedie o tematyce zaczerpniętej z rzymskiej historii: "Antoniusz i Kleopatra", "Koriolanus" oraz komedie problemowe: "Troilus i Kresyda" (1602), "Miarka za miarkę" (1604)
4) Szekspir pisze tragikomedie (romanse):
"Perykles" (1607-8),
"Cymbelin" (1609-10),
"Opowieść zimowa" (1610-11),
"Burza" (1611).
Szekspir jako pierwszy wprowadził do utworów dramatycznych sceny zbiorowe, a także złamał zasadę trzech jedności: miejsca, czasu i akcji.
2. Bohaterowie tragedii.
W większości utworów Szekspir przedstawia losy zamożnych warstw społeczeństwa; często nawet królów. Przykładami na to mogą być bohaterowie "Makbeta":
Dunkan - król szkocki,
Malkolm i Donalbein - jego synowie,
Makbet i Banko - wodzowie zwycięskiej armii,
panowie szkoccy: Makduf, Lennox, Rosse, Menteith, Angus, Caithness,
Lady Makbet,
Lady Makduf,
Fleans - syn Banka,
Siward - hrabia Northumberland, dowódca wojsk angielskich,
Młody Siward - jego syn.
Oprócz tego w utworach Szekspira ważną rolę odgrywa element fantastyczny, baśniowy, taki jak Hekate i trzy Czarownice.
3. Akcja dramatu.
Powrót Makbeta i Banka z wojny (spotkanie na wrzosowisku).
Makbet tanem Kawdoru.
Zapowiedź złożenia wizyty przez króla.
Rozważania Lady Makbet.
Wizyta Dunkana w zamku Makbeta.
Okrutne morderstwo dokonane na Banku i ucieczka jego syna.
Wieść o zdradzie Makdufa.
Zagłada rodziny uciekiniera.
Choroba Lady Makbet.
Nadciąganie wojsk angielskich.
Śmierć Lady Makbet.
Śmierć Makbeta z ręki Makdufa.
Malkolm królem Szkocji. Charakterystyka Makbeta i Lady Makbet.
Makbet. Makbet jest tytułowym bohaterem dzieła Szekspira, wodzem wojsk, krewnym Dunkana. Jest on postacią niezwykle dramatyczną. Na początku utworu sprawia wrażenie człowieka prawego. Jako jeden z wodzów walczących z Norwegami wykazuje się wielką walecznością i odwagą. Szanuje króla i służy mu z całym szacunkiem. Makbet pała żądzą władzy, ale nie może jej pogodzić z uczciwością i szlachetnością.
Przede wszystkim miłość do żony i jej namowy popychają go do krwawej zbrodni, po której przez jakiś czas nie może się otrząsnąć. Dręczą go wyrzuty sumienia, ale wkrótce i one ustępują miejsca chęci zdobycia władzy. Nawet chwilowe zjawy w postaci ducha Banka nie mogą go zawrócić ze złej drogi. Początkowo dobrze zapowiadające się rządy zamieniają się w terror. Wszyscy, nawet najważniejsi panowie, czują się zagrożeni u boku obłąkanego tyrana, zdolnego do wydawania na śmierć niewinnych kobiet i dzieci.
Makbet traci powoli wszelkie ludzkie uczucia. Nie odczuwa nawet strachu, o którym dawniej udawało mu się zapomnieć jedynie w wirze walki. Kolejne przepowiednie czarownic jeszcze bardziej utwierdzają go w przekonaniu, że jest nietykalny, lecz wkrótce sam odkrył, jak mylne były jego poglądy. Nie próbuje się nawet bronić przed wymierzeniem sprawiedliwości i śmiercią.
W gruncie rzeczy Makbeta nie można uważać za postać zupełnie negatywną, gdyż jego postępowanie było ściśle uwarunkowane zaistniałą sytuacją, a walka dobra ze złem tocząca się w jego duszy wzbudza tylko litość i współczucie czytelnika.
Lady Makbet.
Jest ona żoną tytułowego bohatera tragedii Szekspira. Bardzo kocha swego męża i pragnie jego szczęścia, a przy okazji kieruje się własnymi zapędami władczymi, co ma później straszne konsekwencje. Dowiedziawszy się o przepowiedni czarownic, jako pierwsza układa plan usunięcia króla Dunkana, nie licząc się ze śmiercią wielu niewinnych ludzi. Po dokonaniu morderstwa, Makbet, wielki wódz zwycięskiej armii, doznaje wstrząsu psychicznego, który uniemożliwia dalsze jego działanie, natomiast Lady Makbet, z pozoru słaba i nieodporna na wstrząsy kobieta, ukazuje swój twardy charakter i z całą stanowczością powraca na miejsce zbrodni w celu zatarcia śladów.
Wielokrotnie, w dalszym toku akcji, Lady Makbet ratuje swego męża przed nieuważnym wyjawieniem zawiązanego spisku. W chwilach słabości podtrzymuje go na duchu, tłumiąc w sobie wszelkie ludzkie uczucia.
W końcu huragan uczuć zatajonych w otchłaniach twardego, bezwzględnego serca przebija niewidzialną, kamienną powłokę i powoduje, że osoba tak nieczuła na krzywdę i pozbawiona zasad moralnych, nagle ujawnia wielkie wyrzuty sumienia. W Lady Makbet zachodzi nieoczekiwanie przemiana duchowa. Nękające początkowo Makbeta zjawy dokuczają również jej. Powodują, że kobieta popada w coraz cięższą chorobę psychiczną, majaczy we śnie, aż w końcu nie mogąc znieść nawałnicy uczuć, targa się na swoje życie.
Żądza władzy - jej wpływ na losy Makbeta i Lady Makbet.
Małżeństwo Makbeta i Lady Makbet stanowi odstępstwo od reguł spotykanych w innych dziełach Szekspira. W przeciwieństwie do innych związków ten jest naprawdę szczęśliwy i przepełniony miłością. Nikt nawet nie przypuszcza, że tak słodkie i radosne życie może przerodzić się w piekło przez straszne zjawisko, jakim jest żądza władzy.
Makbet, tytułowy bohater dramatu, wódz zwycięskich wojsk szkockich i krewny króla Dunkana jest postacią niezwykle dynamiczną. Początkowo sprawia on wrażenie człowieka prawego i szlachetnego. Podczas walk z Norwegami wykazuje się odwagą i poświęceniem. Szanując króla, gotów jest oddać za niego życie. Jednak powracając do domu wraz z najlepszym przyjacielem - Bankiem, spotyka czarownice, które przepowiadają, że zdobędzie on władzę w państwie, ale żaden z jego potomków nie zasiądzie na tronie królewskim.
Początkowo Makbet traktuje przepowiednię jako mrzonki zdziwaczałych kobiet, ale w duchu pragnie posiąść obiecaną władzę. Myśli o tym nie dają mu spokoju i zwierza się z nich żonie. Z kolei w Lady Makbet budzą się od dawna tłumione zapędy władcze. Postanawia ona, kierując się miłością do męża i jednocześnie własnymi ambicjami, przyspieszyć spełnienie przepowiedni. Wkrótce też nadarza się ku temu sposobność, gdyż król zamierza spędzić noc w zamku szlachetnego wojownika. Bezlitosna kobieta, nie licząc się ze śmiercią wielu niewinnych ludzi, układa plan okrutnego morderstwa, którego wykonawcą ma być przez wszystkich podziwiany Makbet.
Tylko namowy ukochanej kobiety wpływają na decyzję tana Kawdoru. Jednak po dokonaniu zbrodni bez przerwy dręczą go wyrzuty sumienia. Wstrząs psychiczny, jakiego doznaje, uniemożliwia chwilowo dalsze jego działanie. I tu powtórnie Lady Makbet ukazuje niezwykły hart ducha. Bez zastanowienia powraca na miejsce zbrodni i z zimną krwią zaciera ślady pozostawione przez męża.
Z czasem Makbet ukazuje swoje prawdziwe oblicze. Bez żadnych skrupułów zleca opryszkom zamordowanie Banka, który może mu stanąć na drodze do władzy. Ale jeszcze wtedy w tytułowym bohaterze tragedii tlą się jakieś ludzkie uczucia. Bywają nawet chwile, w których nie może nad sobą zapanować, gdyż dręczą go rozmaite zjawy. Jednak zawsze u jego boku znajduje się Lady Makbet podtrzymująca go na duchu i pilnująca, aby jakieś nieuważnie wypowiedziane słowo nie rzuciło na nich cienia podejrzeń.
Początkowo dobrze zapowiadające się rządy, zamieniają się we władzę bezwzględnego tyrana, który lękając się o swoją pozycję gotów jest wydawać wyroki śmierci na niewinne dzieci i kobiety. Makbet powoli traci wszelkie ludzkie uczucia, a kolejna przepowiednia czarownic jeszcze bardziej utwierdza go w przekonaniu o ogromie swojej władzy. Władzy, o której zawsze marzył, a której nigdy nie mógł pogodzić z uczciwością i szlachetnością.
W tym jednak czasie niepokojące zmiany zachodzą w psychice Lady Makbet. Dotychczasowe przeżycia i stresy skrzętnie ukrywane przez kobietę, nie mogąc znaleźć ujścia, spowodowały eksplozję wielkich wyrzutów sumienia. Zjawy dokuczające poprzednio Makbetowi nękają również jego żonę. Powodują, że kobieta popada w coraz cięższą chorobę psychiczną, majaczy we śnie, aż w końcu popełnia samobójstwo.
Makbet wstrząśnięty śmiercią żony otrzymuje następny, straszny cios wymierzony przez los. Otóż przepowiednie czarownic, jakkolwiek tajemnicze i nie do końca wyjaśnione, okazują się spełniać w odmienny sposób, niż to sobie wyobrażał. Nawet nie próbuje bronić się przed śmiertelnym ciosem Makdufa, który przybył do Szkocji, aby wraz z wojskami angielskimi wyzwolić kraj spod jarzma tyranii.
Postaci obydwojga małżonków przedstawiają wnętrze każdego człowieka, bowiem nikt nie posiada wyłącznie dobrych lub złych cech charakteru. Zatem Makbeta nie można uważać za postać zupełnie negatywną, gdyż jego postępowanie było ściśle uwarunkowane zaistniałą sytuacją, a walka dobra ze złem tocząca się w jego duszy może wzbudzać jedynie współczucie, a żądza władzy przemawiająca przez niego i jego żonę nie jest niczym nadzwyczajnym, ponieważ chęć zysku i wyniesienia się na szczyty hierarchii państwowej, nierzadko za wszelką cenę, jest sprawą ponadczasową.
Wymowa ideowa "Makbeta". Cechy dramatu Szekspira.
"Makbet" jako studium ludzkiego charakteru.
Człowiek ma zarówno dobre jak i złe cechy, od niego przede wszystkim zależy, które z nich będą dominować.
Człowiek podlega wpływowi otoczenia. Jedną z cech natury ludzkiej jest ambicja, pełniąca na ogół pozytywną rolę, pobudza ona bowiem do aktywności, działania. Jeśli jest nadmiernie rozwinięta i przybiera chorobliwy charakter, wówczas powoduje różnorakie zło. Tak było z Makbetem i jego żoną. Chorobliwa żądza władzy stała się przyczyną ich zguby.
Tragedię Szekspira można także odczytać jako rozważania o państwie i władzy. Takie problemy często podejmował renesans.
Od władcy zależy stan państwa i samopoczucie obywateli. Władca szlachetny, mądry, sprawiedliwy zapewnia swoim podwładnym bezpieczeństwo i dostatek, a swemu państwu siłę. Takiego monarchę chcieli widzieć na tronie ludzie Renesansu. Makbet jest jego zaprzeczeniem. Jako władca niesprawieliwy, bezwzględny, podejrzliwy, absolutny sprawia, że państwo podupada, a ludność nienawidzi swego króla.
Cechy dramatu Szekspira:
odejście od trzech klasycznych jedności: miejsca, czasu i akcji,
sceny zbiorowe, w których jednocześnie prowadzi dialogi wiele osób,
mieszanie scen realnych z fantastycznymi,
wnikliwsza analiza charakterów ludzkich niż we wcześniejszych dramatach, wyraźne dominowanie jej nad wydarzeniami zewnętrznymi,
dynamiczny charakter bohaterów,
nieprzestrzeganie czystego gatunków dramatu (trag. i kom.), mieszanie ich głównych cech.
"Hamlet" Szekspira - dramat o miłości i nienawiści.
"Być, albo nie być, oto jest pytanie.
Czy jest szlachetniej, by duch nasz znosił
Pęta i strzały gwałtownego losu.
Czy za broń chwycić przeciw morzu cierpień
I zmóc je w twardej walce? Umrzeć, zasnąć
Nic więcej. Pewność, że sen będzie kresem
Męki serdecznej i tysiącznych wstrząsów,
Których dziedzicem jest to nasze ciało.
Oto cel naszych najrzarliwszych pragnień."
Monolog potwierdza wewnętrzne rozdarcie Hamleta - istotę jego natury.
"Żyć, czy umrzeć?
Cierpieć, czy podjąć wyzwanie?
Walczyć, czy poddać się?
Pomścić śmierć ojca, czy wybaczyć jego mordercom."
"Hamlet" to dramat zemsty. Tragizm Hamleta polega na tym, że musiał dokonać zbrodni wbrew swej szlachetnej naturze.