Podatek dochodowy od osób fizycznych
Podatek dochodowy od osób fizycznych jest to świadczenie na rzecz państwa, które każda osoba fizyczna ma obowiązek uiścić; wysokość podatku zależy od osiąganego dochodu i wysokości odliczeń, których można dokonać zgodnie z ustawą.
Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem bezpośrednim, zwyczajnym, obligatoryjnym, o charakterze dochodowym i osobistym. Obliczany jest przez samych podatników lub przez płatników, którymi są najczęściej pracodawcy, organy wypłacające renty, emerytury czy podmioty wypłacające honoraria. Oparty na technice samoobliczania podatek może być jednak zweryfikowany przez urzędy skarbowe. Mają one prawo ostatecznego skorygowania obliczonego i uiszczonego przez podatnika (płatnika) podatku lub jago zaliczki poprzez wydanie decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego.
Podstawą obliczania podatku dochodowego od osób fizycznych są przychody podatnika, pomniejszone o składkę na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe oraz zryczałtowane koszty uzyskania przychodu.
Opodatkowanie podatkiem dochodowym osób fizycznych regulują dwie ustawy: ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) oraz ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 ze zm.).
Podatek dochodowy jest podatkiem osobistym, co oznacza, że podatnikiem jest każda osoba fizyczna osiągająca dochód.
Zasada ta ma również zastosowanie do małżonków, chyba że wystąpią oni z wnioskiem o łączne opodatkowanie ich dochodów na zasadach określonych w art. 6 ust. 2 i 3 ustawy. Jednakże małżonkowie nie mogą się wspólnie opodatkować, gdy chociażby do jednego z nich mają zastosowanie przepisy ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne lub przepisy art. 30c ustawy (19% podatek płacony przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą). Jeżeli jeden z małżonków (małżonkowie) od przychodów z tytułu umów najmu i innych umów o podobnym charakterze opłaca ryczałt od przychodów ewidencjonowanych i jednocześnie nie korzysta (nie korzystają) z opodatkowania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach określonych w art. 30c ustawy albo w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne - może opodatkować się wspólnie z małżonkiem (oczywiście na zasadach określonych w art. 6 ust. 2 i 3 ustawy).
Podatek dochodowy oparty jest na zasadzie powszechności, która może być ujmowana w sensie podmiotowym i przedmiotowym. W ujęciu podmiotowym zasada ta oznacza, iż podatek powinien objąć wszystkie osoby uzyskujące dochód na obszarze obowiązywania podatku. Zasada powszechności podmiotowej w zasadzie zwolnień podmiotowych. W tym znaczeniu zasada powszechności jest przestrzegana w konstrukcji polskiego podatku dochodowego. Zasada powszechności może być także ujmowana w znaczeniu przedmiotowym. Wiąże się ona wówczas z brakiem jakichkolwiek zwolnień przedmiotowych i opodatkowaniem łącznego dochodu osoby fizycznej uzyskiwanego z różnych źródeł przychodu. Opodatkowaniu podlega, więc suma dochodów uzyskiwanych z poszczególnych źródeł przychodu. W tym sensie zasada powszechności nie jest w pełni przestrzegana w polskim podatku dochodowym. Niektóre dochody osób fizycznych są opodatkowane odrębnie z zastosowaniem skali proporcjonalnej i odmiennych stawek podatkowych. Nie można też potrącać strat poniesionych z jednego źródła przychodów od dochodów z innych, podlegających łączeniu tytułów. Strata ze źródła przychodu może być pokryta w pięciu następnych latach jedynie z dochodów z tego samego źródła.
Na osobach fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ciąży tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy. Oznacza to, że osoby te płacą podatek dochodowy według zasad określonych w Polsce od całości osiąganych dochodów, bez względu na to, czy źródła przychodów położone są w kraju, czy też za granicą.
Za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uważa się osobę fizyczną, która:
1) posiada na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub
2) przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.
Przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Od tej generalnej zasady ustawa przewiduje kilka wyjątków. Dotyczą one pojęcia przychodów z następujących źródeł przychodów: z pozarolniczej działalności gospodarczej, z działów specjalnych produkcji rolnej, z nieruchomości udostępnionych bezpłatnie do używania innym osobom, z kapitałów pieniężnych, z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw majątkowych oraz innych rzeczy, nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych. Obecnie stawki podatkowe kształtują się na poziomie 19, 30 i 40 %.
Podatek dochodowy od osób fizycznych jest oparty na zasadzie równości. Oznacza to, iż wszyscy podatnicy uzyskujący jednakowe dochody są tak samo traktowani bez względu na to, czy dochód uzyskany jest z działalności gospodarczej prowadzonej na własny rachunek, wolnych zawodów, pracy najemnej, emerytur i rent, praw majątkowych. Zasadę równości należy jednak ujmować odrębnie przy opodatkowaniu dochodów podlegających łączeniu i tych, które są opodatkowane odrębnie. W obu wersjach opodatkowanie ma wprawdzie odmienną konstrukcje, ale także dotyczy wszystkich podatników podlegających łącznemu lub oddzielnemu opodatkowaniu. Jedynym odstępstwem od zasady równości jest odmienne traktowanie podatników będących nierezydentami, którzy w Rzeczypospolitej Polskiej uzyskują honoraria z praw autorskich i innych podobnych tytułów w porównaniu z rezydentami osiągającymi dochody z takich samych tytułów. Wynika to ze zróżnicowanej pozycji podatników podlegających ograniczonemu i nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu.
Podatnikami podatku dochodowego są osoby fizyczne, które uzyskują dochody z różnych źródeł przychodów objętych tym podatkiem, takich jak: wynagrodzenie za pracę, z umów zlecenia i o dzieło, z działalności gospodarczej prowadzonej na własny rachunek- także w formie spółki nie mającej osobowości prawnej. Podatnikami są także osoby uzyskujące dochody z twórczości artystycznej, literackiej, naukowej itp., z rent, emerytur, z posiadanego kapitału i praw majątkowych oraz ich sprzedaży, a także uzyskiwane z tzw. działów specjalnych produkcji rolnej. Podatnicy podatku dochodowego mogą być objęci albo tzw. nieograniczonym, albo ograniczonym obowiązkiem podatkowym. Kryterium podziału jest miejsce zamieszkania lub stałego pobytu osoby fizycznej.
Przez dochód należy rozumieć dodatnią różnicę, (czyli nadwyżkę) między kwotą przychodu a kosztami jego uzyskania. Jeżeli więc suma przychodów z danego źródła jest większa niż koszty związane z jej uzyskaniem, mamy do czynienia z dochodem. Natomiast wówczas, gdy koszty przewyższają uzyskany przychód- występuje strata.
W kilku sytuacjach przedmiotem opodatkowania jest przychód, a nie dochód uzyskiwany przez podatnika. Dotyczy to: sprzedaży lub zamiany nieruchomości i praw majątkowych, przychód z umów zlecenia oraz innych umów, jeżeli osoba uzyskująca wynagrodzenie nie jest pracownikiem płatnika, praw autorskich, wynalazczych, praw do znaków towarowych, samodzielnie wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej itp., uzyskiwanych przez osoby podlegające ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, czyli przez nierezydentów, a otrzymywanych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, uzyskiwanych na terenie Polski odsetek od pożyczek, oprocentowania papierów wartościowych, uzyskiwanych dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych, przychodów z oszczędności bankowych, obligacji, funduszy kapitałowych, odszkodowań za skrócenie okresu wypowiedzenia żołnierzom zawodowym zwalnianym ze służby wojskowej, wygranych w konkursach i grach, jeśli nie są zwolnione od podatku, świadczeń ze strony zakładów pracy na rzecz emerytów i rencistów, którzy byli wcześniej zatrudnieni w takich zakładach, wynagrodzeń za udzielenie pomocy policji, organom kontroli skarbowej, Straży Granicznej, żandarmerii wojskowej, wojskowej służby informacyjnej lub Urzędowi Ochrony Państwa, samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej, jeżeli podatnik rozpoczął wykonywanie takiej działalności w roku podatkowym , albo wykonując taka działalność w roku poprzedzającym rok podatkowy- uzyskał przychody nie przekraczające ustalonego maksimum, przychodów opodatkowanych w formie ryczałtu na podstawie odrębnych przepisów, przychodów pochodzących z pracowniczego funduszu emerytalnego zarówno przez podatnika, który dokonywał wpłat na ten fundusz, jak i przez osoby z najbliższej rodziny (ewentualnie inną wskazaną osobę), którym są wypłacane kwoty po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego.
Nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu podlegają te osoby fizyczne, które na stałe zamieszkują w Polsce lub przebywają w kraju dłużej niż 183 dni w ciągu roku podatkowego. Ten rodzaj obowiązku polega na opodatkowaniu zarówno dochodów uzyskiwanych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, jak i poza jej granicami. Osoby fizyczne zamieszkałe na stałe za granicą, osoby, których pobyt w Rzeczypospolitej Polskiej trwał krócej niż 183 dni w roku podatkowym oraz takie, które przybyły do Polski w celu zatrudnienia w różnych przedsiębiorstwach zagranicznych funkcjonujących w Polsce podlegają tzw. ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Oznacza to, iż tacy podatnicy płacą w kraju podatek dochodowy tylko od dochodów uzyskiwanych na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Osobisty charakter polskiego podatku dochodowego od osób fizycznych przesądza o tym, iż podatnikami tego podatku są poszczególne osoby fizyczne uzyskujące dochody, a nie podmioty zbiorowe (grupy osób fizycznych), np. pozostające w związku małżeńskim, czy szerzej- stanowiące rodzinę, a także działające jako spółka nie posiadająca osobowości prawnej. Ze względów społecznych dopuszczono jednak w dwóch przypadkach wspólne rozliczanie podatku dochodowego: przez małżonków pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej oraz przez osoby samotnie wychowujące dzieci.
4