Nauka administracji - jest jedną z nauk społecznych gdyż przedmiotem jej zainteresowań są określone przejawy kultury ludzkiej. Jej przedmiotem zainteresowań są problemy wpływu ustroju państwa na kształt administracji, sprawy środowiska w którym działa administracja i wzajemnego uwarunkowania tych czynników. Kształtowała się bardzo wolno i nadal przechodzi ona ewolucję. Stosuje metody empiryczne tzn. twierdzenia wypowiedziane na jej gruncie są tylko wówczas prawdziwe gdy znajdą potwierdzenie w rzeczywistości, którą jest administracja publiczna w określonych ramach czasowych, w określonym ustroju społeczno-politycznym i ekonomicznym. Bada rzeczywisty obraz administracji we wszechstronnym jej uwarunkowaniu (wiedza kompleksowa). Obserwuje rzeczywistość administracyjną, jej otoczenie i skutki jakie rodzi jej działalność. Bada porządek prawny w administracji. Nauka administracji jest po to aby integrować, uogólniać wiedzę na temat administracji.
NA w Polsce - nie mieliśmy bogatych tradycji badawczych z zakresie NA, niemniej w okresie zaborów pojawiają się opracowania polskich „policystów” czy „kameralistów”. W okresie XXmw nie mieliśmy jeszcze opracowań teoretycznych dotyczących NA. Nieliczne też były opracowania dotyczące poszczególnych dziedzin wchodzących w zakres zainteresowań NA. Najczęstsze wypowiedzi dotyczyły zagadnień kadr adm., a zwłaszcza kształcenia kadr na potrzeby administracji. Pewne znaczenie miały tu prace podejmowane w ramach bliskiej NA dyscypliny - organizacji pracy. Przyczyna tego leżała w koncepcjach, które stanowiły punkt wyjścia kształtowania adm. w tzw. państwie prawnym (w liberalnym państwie kapitalistycznym). Okres po 2 wojnie światowej także nie sprzyjał rozwojowi NA. W 1949r F. Longchampsa napisał traktat posiadający założenia NA, nie został jednak wydrukowany na skutek cenzury. Praca ta została skierowana do rozpowszechnienia dopiero w 1991r i została wydana nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego. Pierwszą zaś syntezę problematyki NA w naszej literaturze a także państw socjalistycznych daje S. Starościak, najpierw w wydanych w 1964r Elementach nauki administracji, a następnie, w 1966r w Zarysie NA. Lata 80 i 90 także nie sprzyjały rozwojowi NA. Na niektórych uniwersytetach likwidowano studia administracyjne lub je ograniczano.
Administracja publiczna - to zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich i wykonawczych, prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego przez różne podmioty, organy i instytucje, na podstawie ustawy i w określonych prawem formach. Adm.pub. jako organizacja formalna - organizacja to zbiór elementów wyodrębnionych z otoczenia, wewnętrznie uporządkowanych i powiązanych między sobą, realizujących wspólne cele; cechy org. nieformalnej (elastyczna, luźna struktura; członkostwo spontaniczne, różne stopnie zaangażowania; relacje między członkami są nieokreślone lub słabo określone); cechy org. formalnej (zaplanowana; koordynacja działań członków; hierarchiczność; władza i odpowiedzialność; określenie i podział zadań). Administracja jako instytucja - instytucja to a) utrwalony w dostatecznym stopniu (w danych warunkach) zespół działań zmierzających do osiągnięcia określonego celu (def.przedmiotowa); b) zespół osób połączonych wspólnym celem wraz z zasobami, których te osoby używają dla realizacji celu (def.podmiotowa). 5 podstawowych typów agencji - usługowe, regulujące, pośredniczące, kontraktowe, kontrolne. Cechy adm.pub. - działa w interesie publicznym; działa w imieniu ogółu uosobionego przez państwo i stanowi jednocześnie część aparatu państwowego; w celu realizacji swych zadań może stosować przymus.
Cechy zmienne administracji - *adm. stabilna, odporna na przemiany lub modyfikująca się *rytm działania adm. zgodny lub niezgodny w rytmem biegu idei i procesów społecznych *rozłożenie organów administracji w przestrzeni a) przywiązanie do miejsca lub objazd b) skupienie służb administracyjnych w jednym ośrodku lub ich rozproszenie c)lokowanie centrów administracyjnych w centrach ekonomicznych i ośrodkach aktywności społecznej lub poza nimi. Co wyróżnia naukę administracji ? To co bada a nie jak to robi; interesuje się przepisami prawa administracyjnego; integruje ona w wyniki badań innych nauk; stosuje metody innych nauk. Kompleksowy charakter nauki administracji - kompleksowy oznacza wszechstronny. W tym konkretnym przypadku oznacza to iż nauka administracji zajmuje się różnorodnymi problemami, stosując jednocześnie doświadczenie, metody badawcze i wyniki wielu innych dyscyplin wiedzy. ”Administrowanie jest sztuką, a nauka o nim wiedzą”. Dlaczego nauka administracji jest odrębną dyscypliną skoro jest nauką kompleksową ? *ma ona wyodrębniony przedmiot badań i posługuje się metodami naukowymi *inne dyscypliny nie dają wystarczających informacji na temat adm., informacje są rozproszone *trudno uchwycić jest „całość” .
Klasyczny podział administracji na 3 dyscypliny - *prawo administracji (jego przedmiotem są obowiązujące przepisy prawne dotyczące zadań, struktury, i form działania adm.pub. oraz treści praw i obowiązków obywateli, nakładanych na nich w wyniku realizacji norm prawa adm.) * nauka administracji *polityka administracyjna (to określony program działania ustalony poza adm. który zakłada realizację określonych celów za pomocą prawnych i pozaprawnych środków jakimi dysponuje administracja; jest dopełnieniem nauki adm., może wysuwać postulaty jak usprawniać adm.).
Co to jest metoda badawcza ? Jest to świadomy sposób postępowania przyjęty dla osiągnięcia zamierzonego celu : *zbadać rzeczywistą administrację *dowiedzieć się w jaki sposób funkcjonuje obecnie *określić w jaki sposób powinna funkcjonować *zbadać relacje zachodzące w adm. *zbadać budowę i funkcjonowanie adm. jako organizacji realizującej określone prawem zadania publiczne *wartościowanie zjawisk społecznych. Metody Badawcze - *”Nie ma specyficznych, właściwych dla siebie metod” *metody i techniki są bardzo różnorodne, zależne od przedmiotu badań *jedno zjawisko można badać za pomocą wielu metod *do przebadania jest ogromna ilość zjawisk i faktów dlatego czasem należy badać wybiórczo, losowo poprzez obserwację, wywiady, ankiety itp. *obserwacja uczestnicząca bądź nie uczestnicząca *metody biograficzne *akta, dokumenty, dane urzędowe *technika „dodatkowej kopii”.
Podejście badawcze - każde z podejść jest w równym stopniu uprawnione, należy stosować najlepsze odpowiednie do danej sytuacji.
Podejście klasyczne - najstarsze, nawiązuje bezpośrednio do teorii organizacji, należy potraktować adm. jako organizację, ulepszenie jest możliwe poprzez doskonalenie poszczególnych elementów składowych administracji np. zastosowanie komputerów przyspiesza zadania administracyjne, podejście to sprawdza się w wielu przypadkach.
Podejście porównawcze - istota adm. może być ustalona dzięki porównaniu jej z adm. w innych państwach, to pokazuje jej wady i zalety, koncepcja konwergencji - ustroje upodobniają się do siebie a różnice zanikają. Podejście behawiorystyczne - istotne znaczenie dla funkcjonowania adm. mają zachowania indywidualne i grupowe pracowników adm., ludzie stanowią siłę napędową adm., decydują jaka ona jest, bardzo duże znaczenie ma mobilizacja i współpraca pomiędzy urzędnikami.
Podejście decyzyjne - najważniejsze jest to w jaki sposób podejmowane są decyzje (*kto podejmuje decyzje? *dlaczego są podejmowane? *kiedy i w jaki sposób? *w jaki sposób zbierane są informacje? *przy pomocy jakich urzędników? *jakie organy przygotowują projekty? *kwestia uczenia się na swoich błędach ).
Podejście systemowe - stanowi próbę stworzenia metody uniwersalnej dla wszystkich nauk społecznych, jest to pewna całość - system związany z innych systemów powiązanych ze sobą, zwraca się szczególna uwagę na istnienie powiązań i zależności, skupienie się na całości a nie na częściach.
Podejście sytuacyjne - warunki decydują jakie działanie jest właściwe, unika ogólnych założeń i teorii.
Biurokracja - pojęcie biurokracji wprowadził Weber ale kiedyś znaczyło to coś innego niż w czasie rzeczywistym. Dla niego był to szczególny sposób organizacji - urzędnicy powinni posiadać pewnego rodzaju umiejętności. Cechy biurokracji - *administrowanie jest działalnością zawodową (ponieważ kiedyś kupowano stanowiska) *istnienie hierarchicznej struktury (struktury władzy) dlatego ponieważ kiedyś istniały różne władze terenowe - niepowiązane a Weber twierdził, że jedne muszą być podporządkowane drugim *specjalizacja prowadząca do podziału pracy w pionie i poziomie, rozdzielenie zadań różnym elementom biurokracji zwiększa to wydajność pracy w pionie : pewne działania przypisane są jednostkom wyższego szczebla a inne jednostkom niższego szczebla *sformalizowanie reguł postępowania urzędników, wiadomo jak zachowa się urzędnik i jak załatwi daną sprawę, ważna jest reguła a nie osoba zajmująca stanowisko.
Struktura organizacyjna - sposób rozmieszczenia ludzi i środków, podział pracy oraz więzi i relacje, struktura określa ład wewnętrzny w organizacji. *dzięki strukturze ułatwione jest kierownictwo i zarządzanie organizacji *scalanie wszystkich składników administracji w jedność *zapewnienie równowagi wewnątrz organizacji, jest to konsekwencją podziału pracy i więzi wewnątrz organizacji *synchronizacja wysiłków organizacji w czasie i przestrzeni (synergia). Cechy struktury organizacyjnej - *specjalizacja (w jaki sposób nastąpił podział pracy wewnątrz organizacji, jakie role pełnią; opiera się na powiązaniach wynikających z podziału pracy, chodzi o to, by stworzyć całość organizacyjną, w której łączność pomiędzy poszczególnymi komórkami będzie się opierać na kryteriach specjalizacji) *hierarchia (ile jest poziomów kierowania - kierownik - podwładny, na czym polega zwierzchnictwo; nie wszystkie elementy całości są równorzędne, jedne komórki wchodzą w skład większych całości, w wyniku tego powstaje swego rodzaju drabina organizacyjna, w której mamy do czynienia z dwoma rodzajami stanowisk - kierowniczymi i wykonawczymi) *centralizacja (jak podejmowane są decyzje; ) *formalizacja (jaki jest system przepisów, w których została określona organizacja; tworzone przez nas modele instytucji aby miały byt bardziej trwały ulegają formalizacji, należy bowiem zarejestrować istnienie danego modelu jeśli ma być bardziej trwały i uchwytny np. w adm.pub. modele zostały sformalizowane poprzez przepisy prawa, przepisy te mają charakter norm ustrojowych - organizacyjnych, taki charakter ma np. ustawa z 1990r o samorządzie gminnym czy ustawa o szkolnictwie wyższym utworzona w tym samym roku). Kształt struktury - zależy od tego jaka jest rozpiętość kierowania, ilu podwładnych ma kierownik, liczba podwładnych zależy od tego czym się zajmują i jakie mają doświadczenie; *płaska struktura jest przy prostych czynnościach podwładnych i jednocześnie jest duża rozpiętość kierowania *wysmukła jest odwrotna do płaskiej *wady wysmukłej (potrzeba większej liczby etatów kierowniczych, problemy z komunikacją wewnątrz organizacji, zniekształcone informacje) *zalety płaskiej (wyższa wydajność pracownika, większa sfera swobody, efektywniejsza praca ; wada to obciążone kierownictwo)
3 rodzaje władzy według Webera - władza (jest to możliwość wywierania wpływów na innych, może być uzasadniana na różne sposoby, jeśli ktoś posiada władzę posiada też swobodę ale i odpowiedzialność które powinny być proporcjonalne do zakresu władzy) *władza może być charyzmatyczna, czyjeś cechy osobowości potrafią pociągnąć ludzi za sobą np. przywódcy religii *władza tradycyjna oparta na tradycji np. monarchia *władza racjonalna (legalna), wynika z norm, ludzie podporządkowują się władzy bo akceptują normy np. rząd; Władza państwa - ma 3 gałęzie (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza); rządzenie - to rozwiązywanie spraw wyjątkowych i czuwanie nad interesami narodowymi; administrowanie - to załatwianie spraw bieżących, czyli przygotowanie informacji i decyzji oraz ich wykonanie. Decentralizacja - proces przekazywania zadań „w dół”, jednak samo przekazywanie zadań nie oznacza zawsze istnienia decentralizacji, decentralizacja występuje wtedy gdy przekazaniu zadań towarzyszy względna samodzielność w ich realizacji tj. gdy nastąpi brak skrępowania w działaniu przez organ wyższego stopnia. Centralizacja - umieszczenie kompetencji do decydowania na wyższych szczeblach przy jednoczesnym ścisłym uzależnieniu szczebli niższych od szczebli wyższego stopnia - odwrotnie przy stosowaniu techniki decentralizacji. Dekoncentracja - rozproszenie uprawnień na organy mniejszego stopnia, które są podporządkowane, nie mają one swobody, może zachodzić w dwóch płaszczyznach: *w poziomie (uprawnienia jednego organu są podzielone na kilkanaście organów) *w pionie (przekazanie uprawnień niższym szczeblom np. ministrowie - wojewodom).
Grupowanie stanowisk pracy i struktury organizacyjne - *od dołu (wyodrębnia się miejsca pracy, gdzie wykonywane są zadania o jednym charakterze, następnie grupuje się stanowiska kierując się charakterem pracy) *od góry (ustalenie zadań danego urzędu następnie różnicowanie tych zdań i ustalenie jakie stanowiska pracy będą potrzebne do realizacji tych zadań). Relacje wewnątrz organizacji - *kierowanie (polega na tym, że organ przełożony oddziałuje na organ kierowany); *nadzór (możliwość oddziaływania na organ kierowany w zakresie prawa, środki nadzoru mogą mieć ograniczony charakter w zakresie prawa) *kontrola (relacja między dwoma podmiotami, jeden podmiot zapoznaje się z działalnością podmiotu kontrolowanego, ale nie ma możliwości działania, może tylko stwierdzić w jaki sposób działa kontrolowany) *współdziałanie (relacja między współrzędnymi podmiotami).
Organy jednoosobowe i kolegialne - *jednoosobowość (organ inaczej monokratyczny stosujemy tam gdzie zależy nam na szybkości działania, operatywności, elastyczności czy umiejscowieniu odpowiedzialności, zwłaszcza tam gdzie zależy nam na prężnej i szybkiej administracji); *kolegialność ( o kolegialności mówi się w dwóch znaczeniach 1-jako metoda działania oznacza konieczność współpracy wielu osób; 2- jako cecha strukturalna organu składa się z wielu osób powołanych do łącznego podejmowania decyzji, czy innych czynności; idealny organ kolegialny ma swojego przewodniczącego, zwołuje posiedzenia lub sesje, organy kolegialne działają zarówno w krótkim okresie np. kolegia odwoławcze jak i dłuższym okresie np. rada gminy; organy te są zazwyczaj bardzie obiektywne, kiedy daną sprawę załatwia więcej osób działa swego rodzaju samokontrola i w większym stopniu wyróżnia się subiektywne podejście do sprawy dlatego też na zasadzie kolegialności działają sądy).
Proces informacyjno-decyzyjny - tryb postępowania podmiotów uczestniczących w podejmowaniu decyzji. *Decyzja - proces nielosowego wyboru rozstrzygnięcia; dokonywanie nielosowego wyboru celów i środków ich realizacji. Proces podejmowania decyzji - polega na *identyfikacji i określeniu problemu; *analizie problemu(zbieranie danych, porównywanie ich, hierarchizacja, interpretacja; *przedstawieniu wariantów decyzji i ich ocenie; *wyborze i określeniu treści decyzji. Elementy procesu decyzyjnego - *podmiot decyzyjny (decydent) - potrzeba uwzględnienia w badaniach osobowości decydenta (świadomość, doświadczenie, sumienie, godność; *cel decyzji - dotyczy przyszłości, pożądany przez decydenta stan jakiejś rzeczy, który wyznacza kierunek i strukturę działań decydenta zmierzającego do spowodowania lub utrzymania tego stanu rzeczy; cele są stopniowane (ogólne, średnie, długoterminowe). Kontekst decyzji - *środowisko w którym jest podejmowana decyzja; *zasady prakseologiczne; *prawo powielaczowe (instrukcje, ogólniki itp.); *zasady współżycia społecznego. Odpowiedzialność decyzyjna - *ten kto decyduje powinien ponosić konsekwencje, możność decyzyjna i władza powinny być sprzężone; *decyzje należy podejmować w sposób odpowiedzialny, należy mieć świadomość sytuacji gdyż to rzutuje na losy wielu osób. Skutki decyzji - *bezpośrednie (na skutek wydania decyzji następuje działanie, jest to po prostu nakaz wykonania czegoś); *pośrednie (wyjaśnienie celów politycznych oraz koncepcji interesu ogólnego, ograniczenie możliwości podejmowania decyzji i innej treści w sprawach podobnych - osoby w takiej samej sytuacji powinny być traktowane tak samo, zdobycie poparcia lub zniechęcenie do decyzji).
Podział terytorialny - to rozczłonkowanie przestrzeni państwa *dokonane z zamiarem trwałości *w odpowiednich formach prawnych *dla realizacji zadań państwa przez państwowe jednostki organizacyjne lub jednostki niepaństwowe. Funkcje podziału terytorialnego - uzyskanie określonego ładu przestrzennego w realizacji zadań państwowych przez terenowe organy państwa lub inne jednostki organizacyjne. Podział terytorialny jest pochodną zadań oraz struktury organów terenowych. Rodzaje podziałów terytorialnych - *podział zasadniczy (o charakterze podstawowym, został stworzony dla potrzeb organizacji ogólnej) *podział pomocniczy (ma na celu wprowadzenie pewnych zmian, uzupełnień do podziału zasadniczego, ma charakter pomocniczy) *podział specjalny (tworzony dla potrzeb działań administracji, które nie mogą prawidłowo funkcjonować w ramach podziału zasadniczego, organy administracji nie zespolonej). Zasady kształtowania podziału terytorialnego - *zasada ostatecznego środka i stabilizacji podziału terytorialnego *zasada korelacji i harmonizacji podziałów terytorialnych *zasada rozróżniania struktury podziału terytorialnego i struktury organów terenowych * zasada maksymalizacji wielkości jednostek podziału terytorialnego. Czynniki kształtujące podział terytorialny - *historyczne (oznacza że podział terytorialny powinien być zmieniony w ostateczności, może być modyfikowany) *infrastrukturalne (zmniejszenie liczby podziałów terytorialnych, oddziały powinny nawiązywać do podziału zasadniczego) *zakres zadań i kompetencji administracji terenowej poszczególnych szczebli (podział terytorialny jest stworzony dla potrzeb oddziałów terenowych) *koncepcje co do sposobu organizacji państwa (należy dążyć do tego by oddziały podziału terytorialnego były jak największe). Stopień administrowania - wskazuje że dany organ wykonuje na danym terenie uprawnienia kierownicze wobec innych organów, jest organem nadrzędnym, wiąże się z hierarchiczną strukturą administracji. Poziom administrowania - odnosi się do takiego organu który realizuje na określonym terytorium jedynie kompetencje w układzie rzeczowym (poziomym), nie jest wyposażony w żadne kompetencje w stosunku do organów administracji działających w mniejszych jednostkach podziału terytorialnego .
Wyposażenie materialne administracji - *majątek skarbowy (mienie stanowiące własność państwa) *rzeczy publiczne (należą do państwa ale korzystać z nich może każdy, nie mogą być sprzedawane przez państwo np. drogi, rzeki, jeziora) *majątek administracyjny (mienie potrzebne administracji do wykonywania zadań).
Polityka - fundamentem polityki są wartości uznane za podstawowe dla społeczeństwa. Są one wyznaczone przez grupy polityczne uczestniczące w sprawowaniu władzy. Jej cele wyznaczone są pod wpływem sytuacji społecznych i potrzeb : *ustalenie wartości podstawowych których zachowaniu i utrzymaniu ma służyć dana polityka publiczna, pozwala na określenie konkretnych celów i zadań które stanowią etapy pośrednie w procesie osiągania wskazanych celów polityki publicznej. Polityka publiczna - oznacza pewną całość złożoną z szeregu polityk cząstkowych realizowanych przez odrębne organy państwowe, ewentualnie przez inne podmioty. Środki polityki publicznej - *oparte na przymusie *oparte na przetargu *oddziaływania na morale *oddziaływania infrastrukturalnego. Polityka kadrowa administracji - to zespół prawnych i poza prawnych środków oddziaływania, stosowanych w celu zapewnienia dopływu do aparatu administracji publicznej wysoko kwalifikowanych i doświadczonych pracowników, utrzymywania ich w tym aparacie oraz ich właściwego rozmieszczenia i wykorzystania. Personel administracji - *mają działać na podstawie przepisów prawa *bezstronni politycznie *mają pogłębiać zaufanie obywateli do administracji *wyjaśniać przesłanki administracji *kierować się sprawiedliwością i interesem państwa *reagować na uwagi i wnioski *uprzejmość i życzliwość w kontaktach z obywatelem *przestrzegać zasad etyki i norm moralnych.
Polityka administracyjna - *jest to określona wiedza dotycząca ustalania dla administracji pewnych programów działania, ich ocenę oraz weryfikację w toku realizacji przez administrację *jest to określony program działania który zakłada realizację określonych celów za pomocą prawnych i poza prawnych środków jakimi dysponuje administracja * program ten ustalony jest poza administracją *jest dopełnieniem nauki administracji *może wysuwać postulaty jak usprawniać administrację.
Interes ogólny w administracji - jest to interes wspólny dla całego społeczeństwa, jest najbardziej istotny; państwo i administracja stoją na straży interesu ogólnego; państwo istnieje dla realizacji potrzeb społeczeństwa; państwo nie posiada własnych celów tylko cele społeczeństwa (interes ogólny) które powinny być realizowane przez administrację.
Podział wewnątrz administracji -centralna i terenowa - *centralna; wyróżnia się dwa poziomy organizacyjne; 1) administracja bezpośrednio obsługująca sam rząd i jego członków czyli spełnia funkcję rządzenia krajem, prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa i ponosi za to konstytucyjną odpowiedzialność oraz spełnia funkcję kierowniczą całości administracji rządowej 2) to poziom wykonywania zadań publicznych i kompetencji administracyjnych określonych ustawami, jest więc to administracja wykonawcza, wykonują je ministerstwa i urzędy centralne administracji rządowej; *terenowa; zbudowana jest w głównej części na zasadzie zespolenia organizacyjnego - zasadnicza rola przypada tu wojewodom wykonującym w województwach władzę administracyjną o odpowiedzialności ogólnej, ponadto w skład rządowej administracji terenowej wchodzą władze nie zespolone - terenowe administracje specjalne.