G.H. Mead „Umysł, osobowość, społeczeństwo” 212-247
ZABAWA, GRA I „UOGÓLNIONY INNY”
1. Warunki społeczne, w których powstaje osobowość jako obiekt:
mowa
zabawa
gra
2. Zabawy dzieci w jedno z rodziców czy nauczyciela - są to dla nich byty jednakowo niejasne, znajdujące się obok nich, od których dzieci są zależne. Są to osobowości przyjmowane przez dzieci, role przez nie grane, które kształtują ich osobowości. Taki właśnie jest cel działania przedszkoli - umieszczanie charakterów niejasnych bytów w zorganizowanym stosunku społecznym, aby wyrabiać charakter małego dziecka.
3. Podstawowa różnica między zabawą i grą - w grze trzeba mieć postawy wszystkich, którzy biorą w niej udział. Postawy innych, które grający przyjmuje, organizują się w całość, która reguluje jego reakcję. Otrzymujemy „innego”, który jest organizacją postaw osób biorących udział w tym samym procesie.
4. „Uogólniony inny” - zorganizowana wspólnota lub grupa społeczna, która daje jednostce jedność osobowości. Postawa uogólnionego innego jest postawą całej wspólnoty.
5.Dla obiektów nieożywionych także jest możliwe tworzenie części uogólnionego i zorganizowanego innego. Każda rzecz - przedmiot lub zbiór przedmiotów, ludzki, zwierzęcy lub po prostu fizyczny - na którą jednostka reaguje społecznie, jest dla niej elementem tego, czym jest dla niej uogólniony inny. NP. kult - związek między daną grupą społeczną i jej środowiskiem fizycznym; środowisko staje się częścią totalnego uogólnionego innego dla każdego z indywidualnych członków danej grupy społecznej lub wspólnoty.
6.Jeżeli jednostka ma osiągnąć najwyższy możliwy poziom rozwoju osobowości, to musi ona w taki sam sposób jak przyjmuje postawy innych w stosunku do siebie samej i w stosunku do nich, przyjąć ich postawy dotyczące różnych faz lub aspektów wspólnego działania społecznego lub zbioru społecznych przedsięwzięć, w które są one zaangażowane jako członkowie zorganizowanego społeczeństwa lub grupy społecznej. Jednostka rozwija kompletną osobowość tylko w takiej mierze, w jakiej przyjmuje postawy swojej zorganizowanej grupy społecznej w stosunku do zbiorowego działania, którym zajmuje się dana grupa.
7.Wspólnota reguluje zachowanie swoich członków - proces społeczny w formie uogólnionego innego wywiera wpływ na zachowanie zaangażowanych w nim lub realizujących go jednostek. W ten sposób wspólnota lub proces społeczny stają się czynnikiem determinującym myślenie człowieka.
8. Wewnętrzna rozmowa jednostki z sobą samym, tworząca proces myślenia prowadzona jest przez jednostkę z punktu widzenia uogólnionego innego. Dlatego myślenie może powstać tylko w wyniku przyjmowania przez jednostki postawy lub postaw uogólnionego innego. Myślenie abstrakcyjne: jednostka nie odwołując się do postawy poszczególnych jednostek przyjmuje postawę, jaką ma względem niej uogólniony inny, np. formułuje abstrakcyjne koncepcje w kategoriach całej grupy lub wspólnoty. Myślenie konkretne: jednostka przyjmuje postawę w takiej mierze, w jakiej jest ona wyrażana w postawach, które mają w stosunku do jej zachowania inne jednostki zaangażowane wraz z nią w danej sytuacji społecznej lub w danym działaniu społecznym.
9.Człowiek samoświadomy - przyjmuje zorganizowane postawy społeczne danej grupy społecznej lub wspólnoty, do której należy, postawy dotyczące różnych problemów społecznych, stojących przed ta grupą lub wspólnotą w danym momencie.
10.W najwyżej rozwiniętych społeczeństwach (społeczeństwach człowieka cywilizowanego) istnieją dwa rodzaje społeczne funkcjonujących klas, dwa rodzaje podgrup, do których może należeć dana jednostka:
klasy społeczne lub konkretne podgrupy np. partie polityczne, kluby, korporacje, w kategoriach których ich indywidualni członkowie są ze sobą bezpośrednio powiązani
abstrakcyjne klasy lub podgrupy np. klasa dłużników czy wierzycieli; członkowie ich są powiązani ze sobą mniej lub bardziej pośrednio, a same klasy mają nieograniczone możliwości rozszerzania, rozgałęziania i wzbogacania stosunków społecznych między wszystkimi członkami danego społeczeństwa jako zorganizowanej i zjednoczonej całości. Jednostka dzięki przynależności do kilku tych abstrakcyjnych podgrup może wchodzić w określone stosunki społeczne z prawie nieskończoną liczbą innych jednostek, które także należą do którejś z tych abstrakcyjnych podgrup. Ze wszystkich abstrakcyjnych klas lub podgrup społecznych najbardziej pojemna jest ta, która określa wszechświat logicznej rozmowy, zdeterminowany przez udział i komunikacyjną interakcję jednostek. Określa ona jedność języka i pozwala nieograniczonej liczbie jednostek wchodzić w nawet bardzo pośrednie i abstrakcyjne stosunki powstające dzięki uniwersalnemu funkcjonowaniu gestów jako symboli znaczących w ogólnym ludzkim społecznym procesie komunikacji.
11. W pełnym rozwoju jednostki istnieją dwa ogólne stadia:
w pierwszym osobowość jednostki powstaje po prostu przez organizację szczególnych postaw, które przyjmują inni w stosunku do niej i do siebie samych w specyficznych działaniach społecznych, w których jednostka wraz z nimi uczestniczy
w drugim osobowość tworzy nie tylko organizacja tych szczególnych indywidualnych postaw, ale także organizacja postaw społecznych uogólnionego innego lub grupy społecznej, do której jednostka należy
12. Tak więc osobowość osiąga swój pełny rozwój organizując indywidualne postawy innych w zorganizowane postawy społeczne lub grupowe, stając się w ten sposób indywidualnym odbiciem systematycznego ogólnego modelu społecznego lub grupowego zachowania, w którym wraz z innymi uczestniczy.
13. Gra ma logiczne zasady, które umożliwiają organizację osobowości; trzeba osiągnąć określony cel. Działania poszczególnych jednostek są ze sobą powiązane ze względu na ten cel tak, że nie wchodzą w konflikt, służą jedynie celowi gry. W zabawie występuje tylko zwykłe następowanie po sobie ról.
14. Dziecko cały czas przejmuje postawy osób znajdujących się wokół niego (przede wszystkim tych, którzy kontrolują je i od których jest zależne). Następnie przejście z zabawy do gry - dziecko musi stosować się do reguł gry, a zasady gry mają na nie większy wpływ niż obyczaje całej społeczności. Istnieje wiele rodzajów sytuacji społecznych, w które dziecko wkracza i gra w nich pewien rodzaj roli społecznej. Jest okres życia, w którym lubi ono „należeć” - wiąże się z organizacjami, które pojawiają się i nikną. Staje się czymś, co może funkcjonować w zorganizowanej społeczności, dlatego dąży do określenia się przez stosunki z grupą, do której należy. Ten proces jest znamienną fazą w rozwoju morale dziecko, w wyniku czego staje się ono świadomym członkiem wspólnoty.
15. Mowa- za jej pomocą przeprowadzane są zbiorowe działania we wspólnocie. Jest gestem wokalnym zmierzającym do wywołania w danej jednostce postawy, którą wywołuje u innych. Np. pojęcie własności - mówimy „to jest moje, ja tym rządzę” - stwierdzenie to wywołuje pewien zbiór reakcji i ten zbiór musi być identyczny dla wszystkich społeczności, w których występuje własność. Zakłada ono postawę wspólną wszystkim członkom grupy. Jednostka wywołuje reakcję uogólnionego innego. Istnienie społeczeństwa umożliwia właśnie takie powszechne reakcje, takie zorganizowane postawy,w odniesieniu do własności, religii, związków rodzinnych. Im większe społeczeństwo, tym bardziej uniwersalne muszą być te obiekty.
16.Kompletną osobowość tworzy organizacja postaw powszechnych w grupie. Człowiek ma osobowość, ponieważ należy do jakiejś wspólnoty, ponieważ wciela instytucje tej wspólnoty do swojego postępowania. Używa języka jako środka osiągnięcia osobowości; następnie przez proces przyjmowania różnych ról, których dostarczają wszyscy inni dochodzi do przyjęcia postawy członków wspólnoty. Istnieją pewne identyczne reakcje, które mają wszystkie jednostki w odniesieniu do pewnych powszechnych rzeczy i w takiej mierze, w jakiej te powszechne reakcje budzą się w jednostce, wywierającej wpływ na innych, realizuje ona swoją własną osobowość.
17. Zasady - uznane przez wszystkich członków wspólnoty postawy w odniesieniu do wartości przyjętych przez grupę. Człowiek stawia się na miejscu uogólnionego innego, który reprezentuje zorganizowane reakcje wszystkich członków grupy.
18. Istnieje mnóstwo przyzwyczajeń takich jak intonacja głosu czy ekspresja emocjonalna, które nie wchodzą do naszej świadomej osobowości (nie zdajemy sobie z nich sprawy), ale pomagają skonstruować to, co nazywamy osobowością nieświadomą.
19.Samoświadomość - zjawisko polegające na rozbudzeniu w sobie zbioru postaw, które wywołujemy u innych szczególnie jeżeli te postawy reprezentują ważne reakcje charakteryzujące członków wspólnoty. Nie można mylić świadomości z samoświadomością! Świadomość odnosi się do zakresu doświadczenia, a samoświadomość odnosi się do możliwości wywołania w sobie zbioru określonych reakcji, które należą do innych członków grupy.
20. Jesteśmy nie tylko tym, co jest wspólne wszystkim: każda osobowość jest odmienna od wszystkich pozostałych; ale abyśmy mogli należeć do jakiejś wspólnoty, musi istnieć powszechna struktura, szkielet osobowości. Możemy być sobą tylko wtedy, jeżeli jesteśmy członkami wspólnoty postaw, które regulują postawy wszystkich. Osobowość może istnieć tylko w związku z innymi osobowościami - nasze osobowości istnieją i stanowią część naszego doświadczenia tylko w takiej mierze, w jakiej istnieją osobowości innych i w jakiej one także stanowią część naszego doświadczenia.
OSOBOWOŚĆ I SUBIEKTYWNOŚĆ
1. Osobowość rozwija się w procesie społecznym, który zakłada:
- interakcję jednostek w grupie,
- preegzystencję grupy - związek występujący między indywidualnymi organizmami i całością społeczną, której są członkami; jest analogiczny do związku występującego między indywidualnymi komórkami wielokomórkowego organizmu i tym organizmem jako całością,
- pewne wspólne działania, w które są zaangażowani różni członkowie tej grupy,
- rozwinięcie się z tego procesu organizacji bardziej skomplikowanej niż ta, która dała początek osobowości; osobowości mogą być organami lub przynajmniej częściami tej bardziej skomplikowanej organizacji, w obrębie której owe osobowości powstają i istnieją.
Istnieje więc proces społeczny, w którym powstają osobowości i w obrębie którego następuje ich dalszy rozwój, dalsze zróżnicowanie, dalsza organizacja.
2.Psychologia - tendencja do ujmowania osobowości jako wyodrębnionego i niezależnego elementu, pewnego rodzaju bytu, który mógłby istnieć samodzielnie, sam przez się.
3.Świadomość. Pierwsze znaczenie: świadomość to nasza konstruktywna selekcja środowiska. Organizm nie rzuca wartości zmysłowych - na przykład barw - do środowiska, na które reaguje, ale wyposaża środowisko w takie wartości, np. wół wyposaża trawę w cechy pożywienia ;). Organizm konstruuje (w sensie wybierania) swoje środowisko. Przez świadomość rozumie się często charakter środowiska w takiej mierze, w jakiej jest ono zbudowane lub skonstruowane przez organizmy ludzkie; zależy ona od związku między środowiskiem i organizmami. Inne znaczenie słowa „świadomość” - myślenie lub inteligencja refleksyjna, zawsze odnosi się do „Ja”. Całkowicie odmienna koncepcja ze znaczeniem pierwszym.
4. Należy wyodrębnić osobowość jako pewien rodzaj strukturalnego procesu, od tego, co określamy jako świadomość obiektów, które wywierają na nas wpływ. Czasami mamy przeżycia, które należą do otaczającego nas świata np. cały świat wydaje się smutny, niebo ciemne, nikną wartości, którymi jesteśmy zainteresowani - takiej sytuacji nie musimy utożsamiać z osobowością, po prostu czujemy wokół siebie pewną atmosferę. Są jednak inne przeżycia, które w każdej chwili możemy identyfikować z naszą osobowością. Możemy wyraźnie rozróżniać z jednej strony pewne typy doświadczenia, które nazywamy subiektywnymi, ponieważ są dostępne tylko nam i z drugiej strony doświadczenie, które nazywamy refleksyjnym. Nie możemy identyfikować osobowości z tym, co powszechnie nazywa się świadomością, tzn. z prywatnym lub subiektywnym istnieniem cech obiektów.
5. Osobowość powstaje, gdy do postępowania jednostki zostaje wprowadzona konwersacja za pomocą gestów. Przyjmujemy postawę naszego rozmówcy, stosujemy do samego siebie i reagujemy na nią tak, jak on reaguje. To samo dotyczy naszego rozmówcy. Każda jednostka musi też przyjąć postawę społeczności; postawę uogólnioną. Musi być gotowa do działania w odniesieniu do własnej sytuacji, tak jakby działała każda inna jednostka społeczności.
6. Jeden z najważniejszych etapów rozwoju społeczności zostaje osiągnięty wtedy, gdy ta reakcja społeczności na jednostkę przyjmuje formę instytucjonalną - cała społeczność w odniesieniu do jednostki w określonych okolicznościach działa w ten sam sposób. Nie ważne, kto kradnie - reakcja społeczności względem złodzieja będzie identyczna.
7. Jedynym sposobem,w jaki możemy reagować na dezaprobatę całej społeczności, jest utworzenie społeczności na wyższym poziomie, która w pewnym sensie przegłosowuje społeczność,w której się znajdujemy. Zwykle zakładamy, że prawo zwyczajowe reprezentuje to, co nazywamy moralnością. Wzbronione jest robienie tego, zostałoby potępione przez wszystkich. Nie możemy jednak zapomnieć o innej możliwości: możemy zmieniać porządek rzeczy, żądać udoskonalenia norm społeczności, nie jesteśmy całkowicie przez nią związani. Jednostka ma nie tylko prawo, ale i obowiązek mówienia do społeczności, której jest członkiem i wywoływania tych zmian, które następują w wyniku interakcji jednostek. Społeczeństwo doskonali się w wyniku interakcji, w których człowiek rozmyśla, stale pod jakimś względem zmieniamy nasz system społeczny.
8. Rozróżnia się świadomość i samoświadomość. Świadomość odpowiada pewnym doświadczeniom takim jak ból czy przyjemność. Samoświadomość odnosi się do rozpoznania osobowości lub do jej pojawienia się jako obiektu. Przeszłość jest realna bez względu na to, czy się o niej pamięta czy nie, ale może ona nie być utożsamiana z osobowością. Możemy całkowicie oddzielić się od danego przeżycia, tak ,że przestaje ono dla nas istnieć. Chociaż treści te są gotowe pojawić się w pewnych specyficznych warunkach, w danym momencie są oddzielone i nie przekraczają progu naszej samoświadomości.
9. Socjologiczna teoria świadomości: przez świadomość rozumiemy szczególny charakter środowiska i doświadczenia istoty ludzkiej, charakter wynikający z tego, że społeczeństwo ludzkie składa się z innych osobowości, które przyjmują w stosunku do siebie postawę innego. Samoświadmość jest tworzona przez przyjmowanie lub odczuwanie postawy innego w stosunku do siebie. W doświadczeniu lub zachowaniu, które mogą być określane jako samoświadome, działamy i reagujemy przede wszystkim w odniesieniu do siebie samych, ale także w odniesieniu do innych być samoświadomym - stać się dla siebie obiektem w wyniku swych stosunków społecznych z innymi jednostkami.
10. Proces myślenia lub proces intelektualny jest najwcześniejszą dotyczącą doświadczenia fazą genezy i rozwoju osobowości. Istota osobowości jest poznawcza - tkwi w uwewnętrznionej konwersacji za pomocą gestów, która tworzy myśl, lub w kategoriach której następuje myślenie lub refleksja. Powstanie i podstawy osobowości, podobnie jak myślenia są społeczne.
JA PODMIOTOWE („I) I JA PRZEDMIOTOWE („ME”)
1. Ja podmiotowe i przedmiotowe tworzą razem osobowość. Są to dwa aspekty tego samego „ja”. Osobowość jest istotnie procesem społecznym następującym w tych dwóch odrębnych fazach.
2. Ja przedmiotowe jest zorganizowanym zbiorem postaw innych jednostek, które przyjmuje się samemu. Jest to świadomy aspekt osobowości. Jest przedmiotem refleksji prowadzącej do regulowania własnych zachowań zgodnie ze społecznymi wzorcami. Reprezentuje określoną organizację społeczności w naszych własnych postawach domagających się reakcji.
3. Reakcją organizmu na postawy innych jest ja podmiotowe. Reakcja ta jest czymś bardziej lub mniej niepewnym, nie da się jej przewidzieć. Ja podmiotowe stanowi część doświadczenia dopiero po zakończeniu działania; dopiero wtedy jednostka jest go świadoma. Jest w pewnym sensie tym, z czym się utożsamiamy. To aspekt „ja”, który sprawia, że jednostka zachowuje świadomość swej podmiotowej odrębności wówczas, gdy myśli o sobie jako o przedmiocie. Daje uczucie wolności, inicjatywy. Istnienie zorganizowanych zbiorów postaw tworzy ja przedmiotowe, na które jednostka reaguje jako ja podmiotowe. Przykład: mecz piłki nożnej. Gracz zna postawy swoich kolegów, wie czego od niego chcą i jakie będą następstwa każdego jego działania. Ale ani on ani nikt inny nie wie jaka będzie na to jego reakcja - czy będzie to wspaniała gra czy błąd. Reakcją może być np. rzucenie piłki do innego gracza.
4