PERIODYZACJA LITERATURY POLSKIEJ XX WIEKU
Schemat periodyzacyjny literatury polskiej XX wieku:
Młoda Polska 1890-1918
Literatura 20-lecia międzywojennego 1918-1939
Literatura lat wojny i okupacji 1939-1944/5
Literatura powojenna - do 1939r.
Literatura najnowsza 1989r. i dalej
1887r. - data otwierająca epokę Młodej Polski; założenie warszawskiego „Życia”. Początek pisania w nowym stylu - zwrot ku problematyce społecznej.
1890r. - data, która utarła się jako wygodna jeśli chodzi o początek Młodej Polski.
1891r. - opublikowane zostało studium Miriama o Maeterlincku oraz pierwszy tom poezji Tetmajera. Wyszło studium Przybyszewskiego „Cór psychologii des Indywiduum”.
1900r. - faza kulminacyjna modernizmu. Wykracza on poza środowisko krakowskie, zyskuje dojrzały wyraz obok liryki również w prozie i dramacie. Najważniejsze dokonania literackie to: „Ludzie bezdomni”, „Popioły” Żeromskiego, „Wesele”, „Wyzwolenie”, „Noc listopadowa”, „Akropolis” Wyspiańskiego, hymny Kasprowicza z tomów „Ginącemu światu”, „Poezje”, „Moja pieśń wieczorna” Orkana, „Chłopi” Reymonta. Ważne ośrodki Młodej Polski to Kraków, Warszawa, Zakopane, Lwów.
1905 - 1907r. - rewolucja w Rosji. Miała wpływ na cenzurę okresu Młodej Polski. Publicystyka literacka wyrzekła się idei sztuki dla sztuki i kultu artystycznego indywiduum, mówiła o potrzebie programu, czyniącego literaturę narzędziem przebudowy życia narodowego.
1910r. - zakończenie szczytowej fazy modernizmu.
1918r. - początek nowego okresu literackiego 20-lecia międzywojennego. Polska odzyskuje niepodległość. Tematy prozy wywodzą się z przeżyć wojny i rewolucji rosyjskiej oraz aktualnych zagadnień polityczno-moralnych. Niemal równoczesne z niepodległością były pierwsze wystąpienia ekspresjonistów (1917), skamandrytów (1918), futurystów (1919) oraz pisma programowe Witkacego (1919).
1925-1926r. - pojawia się propozycja cezury literackiej:
1) lata 1925 - 26 - cezura literacka zbliżona do politycznej. Przewrót majowy miał zamknąć - również w literaturze - dyskusje o kształcie ustrojowym niepodległej Polski.
2) 1925r. - stwierdzono, że w poezji słabną dążenia awangardowe oraz, że rozpoczyna się wówczas ofensywa literacka lewicy.
- Pomimo tych dwóch argumentów tematyka polityczna w prozie wcale nie zamarła.
- Zostaje wydane „Przedwiośnie” w 1925r.
1932r. - pojawia się kolejna propozycja cezury literackiej. Po 1932r. mamy już do czynienia z zasadniczo nową konfiguracją tendencji literackich, odrębną od konfiguracji lat 20. W tym czasie ukazują się: „Noce i dnie” Dąbrowskiej, „Wspólny pokój” Uniłowskiego, „Szczury” Rudnickiego, „Kordian i cham” Kruczkowskiego, a ponadto w 1933r. - „Pamiętnik z okresu dojrzewania” Gombrowicza, „Poemat o czasie zastygłym” Miłosza oraz w 1934r. - „Sklepy cynamonowe” Schulza i „Szewcy” Witkacego.
W 1932r. nastąpił więc przełom, jest to okres pod znakiem prozy. W historii zakończony został proces pozaborowej integracji dzielnic, zawiązał się ogólnopolski chłopski ruch kulturalno-oświatowy i zaktywizował robotniczy. Procesy te sprawiły, że w Polsce wytworzyły się nowoczesne modele literatury: zaangażowanej, włączającej pisarza w zorganizowaną działalność polityczną oraz literatury typu rozrywkowego. W prozie dominuje realizm, powstają dzieła rozliczające z przeszłością.
1939r. - początek literatury wojny i okupacji. Dominuje proza psychologiczna. Utwory: „Cudzoziemka”, „Granica” Nałkowskiej, „Zazdrość i medycyna”, „Całe życie Sabiny” Boguszewskiej. Ponadto powstaje proza autobiograficzna, filozoficzna. Twórczość swa rozwija Witkacy.
1944 - 1945r. - po zakończeniu wojny następuje podział na literaturę krajową i emigracyjną. Środowisko pisarskie ulega rozproszeniu.
1949r. - odbywa się zjazd pisarzy w Szczecinie, a tym samym dokonuje się rewolucyjna zmiana literatury polskiej. Na zjeździe przedstawiono założenia programu socrealistycznego - literatura miała opiewać czyn społeczny, chwalić partię, zakazywała ukazywania prawdy.
1956r. - powrót do normalnych warunków życia literackiego; jest to okres często nazywany „odwilżą”; słowo pochodzi od dzieła Iwana Denisowicza pt. „Jeden dzień”. Początki przemiany wyraźnie widać w 1955r., kiedy w całym kraju zaczęły powstawać kluby studentów i młodej inteligencji oraz terenowe pisma kulturalne, np. „Życie Literackie” (przedstawiło pięciu młodych poetów „pokolenia 56”: Mirona Białoszewskiego, Zbigniewa Herberta, Jerzego Harasymowicza, Bogdana Drozdowskiego, Stanisława Czycza).
1968r. - wydarzenia w Polsce:
członkowie warszawskiego oddziału Związku Literatów Polskich wystosowali tzw. „Rezolucję Kijowskiego” protestującą przeciwko nasilaniu się cenzury;
demonstracje studenckie - marzec '68. Przyczyną było zdjęcie przez cenzurę spektaklu „Dziady” Kazimierza Dejmka, granego w Teatrze Narodowym w Warszawie;
pojawiło się nowe pokolenie pisarzy - tzw. Nowa Fala (Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki, Ewa Lipska, Julian Kornhauser, Adam Zagajewski:;
nagonka na Żydów.
1976r. - zniesienie cenzury prewencyjnej.
2