Metody zarządzania ryzykiem kredytowym
Ryzyko kredytowe związane jest przede wszystkim z niebezpieczeństwem niewypłacalności kredytobiorcy. Zagrożenie to na ogół może wynikać z niepowodzenia w realizacji przedsięwzięcia z winy kredytobiorcy lub otoczenia gospodarczego.
Finansowanie rozwoju dzięki kredytom jest ryzykowne. Generalnie można stwierdzić, że ryzyko kredytowe jest tym większe, im:
większa jest proporcja między wysokością zadłużenia a majątkiem firmy,
mniejsza jest proporcja między zyskami netto a wysokością kredytu,
młodsza jest firma,
dłuższy jest okres kredytowania.
Ryzyko związane z udzielaniem kredytu dzieli się na dwa rodzaje:
Ryzyko wynikające z niezgodnego z przeznaczeniem i warunkami wykorzystania kredytu, co powoduje, że nie będzie osiągnięty planowany efekt produkcyjny i finansowy,
Ryzyko utraty kapitału wraz z odsetkami.
Przy ocenie ryzyka kredytowego bank wykorzystuje dwa niezależne od siebie kryteria: terminowość spłaty kapitału i odsetek, sytuację ekonomiczno-finansową dłużnika.
Ryzyko kredytowe wynika z kształtowania się kondycji ekonomicznej kredytobiorcy, zwanej zdolnością kredytową, oraz warunków makroekonomicznych. Podstawowym zagrożeniem jest nie wywiązanie się kredytobiorcy ze zobowiązań wobec banku, dotyczących spłaty kredytu wraz z odsetkami w ustalonych terminach. Wyróżnia się:
Ryzyko aktywne. Aktywne ryzyko kredytowe jest związane z udzieleniem kredytu klientom banku. Zawsze bowiem istnieje potencjalne niebezpieczeństwo, że kredytobiorca nie zwróci kredytu bądź spłaci kredyt w mniejszej kwocie niż uzgodniona w umowie.
Ryzyko pasywne. Pasywne ryzyko kredytowe związane jest z pozyskaniem przez bank środków finansowych na prowadzenie swojej działalności. Może ono wystąpić w sytuacji, gdy bank pozyskał środki na niekorzystnych warunkach lub gdy depozyty zostały wycofane wcześniej niż można było oczekiwać.
ryzyko kredytowe. Ryzyko kredytowe wiąże się nie tylko z ryzykiem udzielenia każdego pojedynczego kredytu, ale także z łącznym zaangażowaniem banku w działalność kredytową. Najczęściej przyczyną upadku banku jest zła jakość aktywów.
Na poziom ryzyka kredytowego w skali banku wpływa koncentracja portfela kredytowego. Im mniejsza jest wzajemna zależność między poszczególnymi pojedynczymi kredytami, a więc ich koncentracja, tym mniejsze jest łączne ryzyko kredytowe. Wystąpienie sytuacji, w której czynniki wpływające na niespłacenie jednego kredytu będą wpływały na niespłacenie innych, maleje wraz ze zwiększającym się rozrzutem pojedynczych kredytów. Można to osiągnąć poprzez zróżnicowanie: form kredytowania, siedziby kredytobiorcy, gałęzi gospodarki narodowej, kwot udzielanego kredytu.
Jeżeli bank jest zaangażowany w udzielanie kredytów zagranicznych, wówczas należy uwzględnić ryzyko kraju, związane z trudnymi do przewidzenia przyszłymi kierunkami działań władz państwowych tego kraju, na terenie którego finansowana jest działalność gospodarcza.
Ważną rolę odgrywa stabilność gospodarcza i polityczna kraju, zwłaszcza w zakresie przepisów podatkowych, polityki pieniężnej itp. Załamania w gospodarce i przełomy polityczne często powodują wprowadzenie różnego rodzaju restrykcji i ograniczeń dla przedsiębiorstw, co negatywnie rzutuje na sytuację ekonomiczną kredytobiorców.
Ryzyko kredytowe w dużej mierze wiąże się ze sprzedażą produktów kredytowych i oceną kondycji ekonomicznej kredytobiorcy. Efektywne zarządzanie kredytami zależy od polityki kredytowej banku, procedur kredytowania, administrowania kredytami oraz jakości kadry bankowej. Do obowiązków banku należy przede wszystkim ocena zdolności kredytowej klienta ubiegającego się o kredyt.
Zdolność kredytowa klienta to zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach spłaty ustalonych w umowie.
Ocena zdolności kredytowej różni się w przypadku ubiegania się o kredyt przedsiębiorstwa od analizy przeprowadzanej w przypadku udzielania kredytu konsumpcyjnego, zarówno pod względem wymaganych informacji, jak i stosowanych metod. Przy udzielaniu kredytów konsumpcyjnych podstawowe znaczenie mają osobiste cechy kredytobiorcy, tj. stan majątkowy, uzyskiwane dochody, kwalifikacje zawodowe. W przypadku udzielania kredytów przedsiębiorstwom bank ocenia zdolność kredytową klienta w okresie kredytowania, poczynając od oceny wyników ekonomicznych i finansowych z przeszłości, aż do upływu terminu spłaty kredytu. Bank koncentruje się na ocenie możliwości spłaty kapitału i odsetek w terminie proponowanym przez kredytobiorcę.
Ocenie zdolności kredytowej klienta poddawane są w szczególności:
płynność rozumiana jako zdolność do wywiązywania się kredytobiorcy ze zobowiązań,
sytuacja majątkowa i finansowa kredytobiorcy (płynność aktywów, źródła finansowania),
wyniki finansowe z działalności podstawowej, zapewniające wystarczalność zysku na finansowanie bieżących potrzeb i rozwoju firmy.
Metody analizy zdolności kredytowej można podzielić na:
metoda opisowa - skoncentrowana jest na bieżącej ocenie kondycji ekonomicznej i finansowej kredytobiorcy i polega na przeprowadzeniu analizy wskaźnikowej, która stanowi podstawę do przeprowadzenia oceny metodą punktową.
metoda punktowa - stanowi rozwinięcie metody opisowej i polega na tym, że określonym wielkościom wskaźników przypisuje się odpowiednią liczbę punktów, które decydują do jakiej klasy ryzyka należy przyporządkować potencjalnego kredytobiorcę.
ocenę zdolności kredytowej osoby fizycznej
ocenę zdolności kredytowej przedsiębiorstwa
metody oceny projektów inwestycyjnych.
Jednym z podstawowych czynników ograniczania ryzyka kredytowego jest trafna ocena kredytobiorcy na etapie udzielania kredytu. Oceny tej dokonuje się różnymi metodami, np. wykorzystując analizę wskaźnikową czy metodą punktową. Bank może wykorzystać też np. metodę ratingu obejmującą: [1] kryteria ilościowe, [2] kryteria jakościowe, [3] ryzyko związane z klientem, [4] ryzyko transakcji, [5] ryzyko kredytowe jako podsumowanie.
Wynikiem ratingu jest umieszczenie klienta w jednej z pięciu grup ryzyka:
bardzo niskie ryzyko kredytowe - kategoria A,
niskie ryzyko kredytowe - kategoria B,
średnie ryzyko kredytowe - kategoria C,
wysokie ryzyko kredytowe - kategoria D,
bardzo wysokie ryzyko kredytowe - kategoria E.
Kredyt udzielany jest klientom, którzy znajdują się w jednej z pierwszych trzech grup. Jednakże firmom z grupy C przydzielany jest także ale przy dodatkowych zabezpieczeniach.
Istotne znaczenie w działalności kredytowej ma także uzyskanie odpowiednich zabezpieczeń od kredytobiorcy, pozwalających na zredukowanie strat w przypadku niespłacenia przez niego zadłużenia. Do ważnych przedsięwzięć po udzieleniu kredytu, zwiększających szansę jego terminowej spłaty jest monitorowanie sytuacji ekonomiczno-finansowej klienta.
Polityka zabezpieczania się przed ryzykiem w odniesieniu do pojedynczych kredytów ma na celu zmniejszenie ryzyka u źródeł jego powstawania. Decydującym elementem dla wypłacalności banku jest jednak łączne ryzyko związane z jego działalnością kredytów, zależne nie tylko od wielkości ryzyka przy pojedynczym kredycie, ale także od wzajemnych współzależności, jakie zachodzą między tymi kredytami, stąd konieczne jest odpowiednie przeprowadzenie dywersyfikacji portfela kredytowego.
Ograniczanie ryzyka kredytowego u jego źródeł, zarówno w odniesieniu do pojedynczego kredytu, jak i portfela wymaga odpowiednich przedsięwzięć organizacyjnych i kadrowych, w tym przede wszystkim:
określenia polityki kredytowej przez bank (rodzaj udzielanych kredytów, pożądanych rodzajów kredytobiorców, rodzaju przyjmowanych zabezpieczeń, itp.),
ustalenia limitów dywersyfikacji portfela i jego docelowej struktury,
stworzenia odpowiedniej struktury organizacyjnej, w tym trybu rozpatrywania wniosku kredytowego i podejmowania decyzji, jak również jasnego ustalenia zakresów czynności, kompetencji, pełnomocnictw i odpowiedzialności za podjęte decyzje; w zależności od wielkości zaangażowania wniosek powinien przechodzić przez określoną liczbę szczebli hierarchii,
odpowiedniego doboru zatrudnionego personelu i jego szkolenia,
okresowego badania przez komórkę kontroli wewnętrznej.
Finansowanie rozwoju dzięki kredytom jest ryzykowne. Generalnie można stwierdzić, że ryzyko kredytowe jest tym większe, im:
Większa jest proporcja między wysokością zadłużenia a majątkiem firmy,
Mniejsza jest proporcja między zyskami netto a wysokością kredytu,
Młodsza jest firma,
Dłuższy jest okres kredytowania.
Podstawowymi metodami zarządzania ryzykiem pojedynczego kredytu są:
Analiza i ocena zdolności kredytowej przed podpisaniem umowy kredytowej,
Prawne formy zabezpieczenia zwrotu kredytu,
Monitoring kredytowy. To system bieżącej i systemowej weryfikacji zdolności kredytowej klienta w toku funkcjonowania kredytu. Pozwala on na dostarczenie informacji o niekorzystnych odchyleniach faktycznego przebiegu procesu kredytowania od założeń, co daje podstawy do jakościowej poprawy decyzji kredytowych. Funkcja zabezpieczająca monitoringu sprowadza się do działań zapobiegawczych oraz eliminowania następstw ryzyka kredytowego.
Metody zarządzania ryzykiem portfela kredytowego są określane przez:
Limity koncentracji kredytów,
Klasyfikację należności bankowych,
Tworzenie rezerw celowych,
Dywersyfikację portfela kredytowego,
Współczynnik wypłacalności.