ZWIĄZKI MIEDZY ZDROWIEM A EDUKACJĄ

Barbara Woynarowska

Istnieje wiele nagromadzonych w ostatnim stuleciu dowodów na to, że zdrowie i edukacja są ze sobą nierozłącznie związane.

Zdrowie a edukacja

Zdrowie, rozumiane holistycznie, jako dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności, jest warunkiem rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole, umożliwia mu systematyczne uczęszczanie do szkoły i efektywne uczenie się. Prawidłowe funkcjonowanie organizmu oraz dobre samopoczucie psychiczne i społeczne dziecka sprzyja:

• dobrej dyspozycji do nauki — procesom koncentracji uwagi, myślenia, pamięci, przyswajaniu wiedzy, opanowaniu podstawowych umiejętności;

• motywacji do nauki i satysfakcji ze szkoły;

• rozwijaniu uzdolnień i zainteresowań oraz kreatywności;

• dobrym relacjom między członkami społeczności szkolnej.

Wyniki wielu badań wskazują na to, że uczeń głodny, chory, z obniżonym nastrojem, poczuciem leku itd. nie może dobrze funkcjonować w szkole. Różnorodne stany oraz zaburzenia zdrowia i rozwoju uczniów mogą być przyczyną lub zwiększają ryzyko trudności w uczeniu się, niepowodzeń szkolnych (dydaktycznych i wychowawczych), odsiewu szkolnego. Decyduje to w znacznym stopniu o dalszej karierze życiowej człowieka.

Edukacja a zdrowie

Związki między edukacją a zdrowiem można rozpatrywać z różnych punktów widzenia:

• Szkoła jest siedliskiem, w którym uczniowie i pracownicy spędzają dużą część swojego życia i w którym „tworzone jest zdrowie"¹. Warunki środowiska fizycznego i społecznego szkoły, panująca w niej atmosfera, kultura organizacyjna i sposób zarządzania, program i metody nauczania wpływają na poczucie własnej wartości, osiągnięcia i zadowolenie z życia, a tym samym zdrowie uczniów i pracowników. Szkoła może być środowis­kiem wspierającym [6] i promującym zdrowie tylko wówczas, gdy jest zdrową organizacją [5].

• Szkoła, jako powszechna i masowa organizacja, umożliwia systematyczną edukację zdrowotną młodego pokolenia i pośrednio rodziców. Uważa się, że szkolna edukacja zdrowotna jest najbardziej opłacalną, długofalową inwestycją w zdrowie społeczeństwa [4].

• Edukacja, w tym zwłaszcza uczęszczanie do szkoły i kontakt z rówieś­nikami, jest podstawowym elementem terapii, rehabilitacji i rewalidacji dzieci niepełnosprawnych i przewlekle chorych. Pomaga im przystosować się do choroby, znaleźć swoje miejsce w życiu, zdobyć zawód, niezależ­ność, chroni przed wtórnym kalectwem psychospołecznym.

• Wykształcenie człowieka wpływa w istotny sposób na jego zdrowie. Im wyższy poziom wykształcenia, tym większe zasoby dla zdrowia — szansę na dobrą pracę, zarobki, zdolność kierowania własnym życiem, radzenia sobie z trudnościami itd. Wyniki wielu badań wskazują na to, że im wyższy

¹ Zgodnie z Kartą Ottawską Promocji Zdrowia (1986) „zdrowie jest tworzone i doświad­czane przez ludzi w siedliskach (warunkach) ich codziennego życia, gdzie uczą się, pracują, odpoczywają, bawią i kochają. Jest ono tworzone poprzez troskę o siebie i innych, przez ludzi zdolnych do podejmowania właściwych decyzji i radzenia sobie z okolicznościami towarzyszą­cymi ich życiu oraz gdy społeczeństwo, którego są członkami, tworzy wspólnym wysiłkiem warunki do zdrowego życia".

16

poziom wykształcenia, tym niższe wskaźniki umieralności i zapadalności na wiele chorób, mniej czynników ich ryzyka (np. mniejsze rozpowszech­nienie palenia tytoniu, nieprawidłowości sposobu żywienia itd.). Warto podkreślić, że w aktualnej strategii dla zdrowia populacji w Kanadzie wśród dziewięciu głównych determinant zdrowia na trzecim miejscu wymieniono edukację (po zarobkach i statusie społecznym oraz sieciach wsparcia społecznego) [3].

Przedstawione wyżej argumenty dotyczące związków między zdrowiem a edukacją są w zasadzie znane od dawna. Wiadomo, jak można by poprawić zdrowie dzieci, rodzin i społeczności. Istnieje jednak rozdźwięk między wiedzą a praktyką. Na całym świecie, w odniesieniu do większości problemów zdrowotnych, „więcej wiemy, niż robimy" [2].

Odkrywanie i docenianie związków między zdrowiem i edukacją jest szczególnie potrzebne w czasach przemian społecznych, ekonomicznych i politycznych. Młodzież poddawana jest wpływom i informacjom, często sprzecznym, pochodzącym z różnych źródeł. Zmienia się rola społeczna szkoły. Pojawiają się nowe zagrożenia i problemy zdrowotne, a jednocześnie, nawet w najbogatszych krajach, środki na ich rozwiązywanie są ograniczone. Z faktu tego wynikło wezwanie zawarte w Deklaracji IV Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia, która odbyła się w Dżakarcie, do współ­działania między istniejącymi systemami i nowymi partnerami („nowi aktorzy dla nowej ery") [1].

Istnienie związków między zdrowiem a edukacją uzasadnia stwierdzenie, że reformy systemu edukacji, które ignorują sprawy zdrowia, i reformy ochrony zdrowia, które nie uwzględniają edukacji, są w równym stopniu błędne¹. Czy twórcy wdrażanych w 1999 roku w Polsce reform systemu edukacji i opieki zdrowotnej brali ten fakt pod uwagę?

PIŚMIENNICTWO

1. Wprowadzenie promocji zdrowia w XXI wiek — deklaracja z Dżakarty. Lider, 1998, 3, 3.

— 2. Deutsch C.: The university and the health of children. Promotion and Education, 1997,5,1,5.

— 3. Minister of Supply and Services Canada: Strategies for population health. Investing in the health of Canadians. Health Canada, Ottawa 1994. —4. Nakaijma H.: Wprowadzenie w szkołach wszechstronnego programu edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia. Lider, 1993, 5, 3. — 5. Pro-moting health through schools. WHO Technical Report Series 870. WHO, Geneva 1997.

¹ Raport Krajowej Komisji ds. Roli Szkoły i Społeczności w Poprawie Zdrowia Młodzieży w USA (National Commission on the Role of the School and the Community in Improving Adolescents Health). Cytat według: Cameron H., Mutter G., Hamilton N.: Comprehensive school health. Health Prom., 1991, 29, 4, 2.

17

---