Imiesłowy.
dzisiejsze imiesłowy pełnią inne funkcje niż w psł,
dziś są imiesłowy odmienne i nieodmienne, w psł odmieniały się wszystkie,
dziś są 4 imiesłowy, w psł 5,
dziś nie ma wyznaczników czasu, w psł imiesłowy były związane z czasem
imiesłowy czasu teraźniejszego tworzy się od tematu czasu teraźniejszego, imiesłowy przeszłego - od tematu bezokolicznika
Imiesłów czasu teraźniejszego czynny:
miał przyrostek *ątj>ąc (w IV koniugacji ęc)
np. B: nesątjь mążь - niosącego męża,
w mianowniku lpoj rm i rn nie ma przyrostka. M lp rm miał zakończenie ę / y - zanika najszybciej ze względu na tożsamość z czasem teraźniejszym, zastępowany biernikiem,
w rż M lpoj od początku ma rozszerzenie ątj - nesątji żena,
proste formy tego imiesłowu dały imiesłów przysłówkowy współczesny,
formy złożone dają imiesłów przymiotnikowy czynny,
imiesłów zakończony na ąc pełnił funkcję przydawki
Imiesłów czasu przeszłego czynny I:
dodaje się przyrostek tematyczny ьsz / ъsz, a jeśli temat kończył się na samogłoskę, to vъsz,
tłumaczy się imiesłów np. uslyszavъ - ten, który usłyszał,
sz nie objawiało się jeszcze w M rm i rn - jak temat kończył się spółgłoskowo, to był na końcu wyrazu jer (w M rm i rn!!), a jak się temat kończył na samogłoskę, to dodawano vъ. W przypadkach zależnych było już to sz - nesъsza mąża, uslyszevъsza mąża,
czasem do tematów spółgłoskowych dodawało się zakończenie samogłoskowe (gdy zanikały jery i pozostawał temat, albo gdy powstawały trudne artykulacyjnie grupy spółgłoskowe) - pożegszy (dało: pożegwszy) - ten proces trwał od XIV do XVI wieku,
w wiekach XIV - XVI zanikają formy rodzaju męskiego i upowszechniają się zakończenia z rodzaju żeńskiego (wszy / szy),
przekształca się w imiesłów przysłówkowy uprzedni,
w XVII i XVIII wieku - -wszy po temacie samogłoskowym, -szy po spółgłoskowym. -łszy pochodzi z kontaminacji imiesłowu czasu przeszłego czynnego I -szy i imiesłowu czasu przeszłego czynnego II. Dokonuje się w wieku XVII,
dzisiejsze wszy kontynuuje Mrż lpoj
Imiesłów czasu przeszłego czynny II:
przyrostek -l, dodaje się we wszystkich przypadkach,
wraz ze słowem posiłkowym być w czasie teraźniejszym tworzył czas przeszły złożony,
imiesłowy czasu przeszłego czynne II stały się też przymiotnikami,
Imiesłów czasu teraźniejszego bierny:
przyrostek -m dodawany do tematu kończącego się samogłoskowo, -om dodawany do tematu kończącego się na spółgłoskę,
zanikł (współcześnie jego pozostałości: świadomy, rzekomy, rodzimy, widomy, znajomy, ruchomy, łakomy),
znajemъ - ten, który jest znany
Imiesłów czasu przeszłego bierny:
jeśli temat kończy się na samogłoskę, dodaje się -n, jeśli temat kończy się na spółgłoskę - dodaje się -en (znanъ, nesenъ),
do krótkich, jednosylabowych czasowników i do tematów kończących się na samogłoskę nosową dodaje się przyrostek -t,
dał imiesłów przymiotnikowy bierny,
ąc współczesne kontynuuje B lpoj rm w odmianie prostej z imiesłowu czasu teraźniejszego czynnego
Co pozostało w tekstach staropolskich z imiesłowów psł?
z imiesłowu czasu przeszłego czynnego I - M lpoj rm, M lpoj rż (oblek, przyszed, położyw, pożegnaw - rm; pożegszy, szedszy, poradziwszy - rż),
z imiesłowu czasu przeszłego czynnego II - czas przeszły. Ten imiesłów mógł występować w odmianie prostej i złożonej (czuł obok czuły - ten, który czuł),
z imiesłowu czasu przeszłego biernego - występuje cały,
z imiesłowu czasu teraźniejszego czynnego - M lpoj rm (zakończony na -ę - gospodzin czynię sądy = gospodzin czyniący sądy i zakończony na -y - nesy, dvigny), M lpoj rż (-ęcy - chwalęcy dziewka), B lpoj rm - ąc (dziewice nosząc = noszącej)
BEZOKOLICZNIK:
w psł - zakończony na -ti
w stpl powstało -c' (z palatalizacji grup gt', kt'), potem w XIV - XVI w- depalatalizacja, która daje ostatecznie -c (stąd bezokoliczniki typu: piec, biec),
-ć w bezokolicznikach współcześnie - to forma skrócona dawnego bezokolicznika, zanikło wygłosowe i
Oprac.i211