Ćwiczenie 7. Rytmy czynności ustrojowych. Zmęczenie, Medyczne, Studia pielęgniarstwo, Fizjologia


Ćwiczenie 7. Rytmy czynności ustrojowych. Zmęczenie - rodzaje, lokalizacja i objawy.

Większość procesów zachodzących w organizmie człowieka przebiega według ustalonego rytmu czasowego.

Mamy rożne klasyfikacje rytmów biologicznych: według czasu trwania (roczne, miesięczne okołodobowe), według genezy( egzogenne - zależne od środowiska i endogenne - osobiste zależne od przebiegu procesów w naszym organizmie).

Rytm okołodobowy(24h) - budzi największe zainteresowanie. Rytm okołodobowy składa się z dwóch faz:

Dobowe procesy fizjologiczne i patologiczne u człowieka

Rytm okołodobowy występuje pod wpływem tzw. zegara biologicznego choć jest także pod wpływem czynników środowiska np. światła, rytmu snu i czuwania itd.

U człowieka jako dobowe wahania występują:

Na rytmikę okołodobową mają wpływ:

Biologiczny rytm okołodobowy jest rytmem endogennym(wewnętrznym), gdyż występuje tzw. mechanizm zegara biologicznego oparty na procesach zachodzących we wnętrzu komórki na poziomie molekularnym np.. procesy syntezy białek, wytwarzanie melatoniny przez szyszynkę w nocy.

Ludzie od dawna próbują zmieniać rytmikę okołodobową człowieka np. rytm snu i czuwania, częstość skurczów serca i to zwykle udaje się osiągnąć po stosunkowo krótkim czasie.

Próby zmiany rytmiki okołodobowej mogą jednak powodować:

Skutkiem zmian rytmiki okołodobowej może być utrudniona adaptacja organizmu do tych nowych warunków.

Okołodobowe rytmy procesów fizjologicznych i patologicznych:

  1. Rytmy wewnątrzwydzielnicze:

  • Rytm dobowy czynności układu krążenia - objętość minutowa najmniejsza w nocy, podobnie ciśnienia( największe między 11-12 i 17 - 19), najwyższe tętno - między 16 - 20 godz. a najmniejsze między 4 - 8 rano( wpływ wysiłku fizycznego).

  • Rytm dobowy czynności oddechowej - zmniejszona wentylacja płuc podczas snu( otwarte okno).

  • Rytm okołodobowy czynności nerek - diureza mniejsza w nocy a większa w czasie dnia.

  • Rytm okołodobowy temperatury ciała - większe u dzieci niż dorosłych, są o 0,4 C , najwyższa o 6 rano i 17 - 18 po południu( mierzenie).

  • Rytm okołodobowy zdolności do pracy(ryc.) - największa zdolność do pracy między 9 -10 i 16 - 17 a najmniejsza między 2 - 3 w nocy.( zależy od tego czy jesteśmy ekstrawertykami( lubią pracować wieczorem) czy introwertykami( lubią pracować rano), ilość tlenu pobieranego jest mniejsza w nocy, mniejsza zdolność do pracy jest po posiłku i w dużej temperaturze.

  • Rytm porodów - największa liczba porodów między 3 - 5 rano a najmniejsza między 13 - 20.

  • Wpływ rytmu okołodobowego na ustrój:

    Cykl menstruacyjny - średnia długość tego cyklu to 28 dni ale może on mieć długość 36 - 41 dni. Cykl ten składa się z następujących faz:

    Po wystąpieniu miesiączki objawy te ustępują.

    Objawy jajeczkowania:

    Występują także rytmy:

    Rytmika sezonowa

    Rytmika sezonowa opera się na:

    Rytmika ta zależy od:

    Rytmika sezonowa wpływa na:

    Rytm intelektualny - trwa 33 dni, wyż sygnalizuje dni dobrej wydajności pamięciowej, umysłowej, poznawczej, twórczości, wynalazczości, w rozwiązywaniu problemów. Wzrasta pamięć, inteligencja, koncentracja i przytomność umysłu. W czasie niżu - odwrotnie - wolne reakcje, ociężałość. Faza dodatnia trwa 16 dni i od 17 dnia do 33 dnia - faza ujemna.

    Rytm psychiczny - jest on 28 dniowy. Dni dodatnie charakteryzują się: życzliwym usposobieniem, dobrym nastrojem, optymizmem, humorem, komunikatywnością, większą uwagą i pamięcią, wzrostem zdolności artystycznych. Niż - odwrotnie - skłonność do pesymizmu. W ciągu 14 dni jest faza dodatnia a potem ujemna.

    Rytm fizyczny - określa energię, zdrowie, siłę, wytrzymałość, kondycję fizyczną. Cykl ten trwa 23 dni. Wyż to - wysoka wydajność w pracy, duża odporność, siła, kondycja fizyczna, energia, szybciej goją się rany. W dniach niżu - odwrotnie - organizm ogarnia zmęczenie. Dodatnia faza to faza pierwsza a po niej następuje faza ujemna.

    Dla tych trzech wyżej wymienionych cykli istnieją:

    Dni wyżów i niżów przedstawiamy po wyliczeniu, przy pomocy synusoidy czyli wykresu. Można sobie wyliczyć i narysować taką synusoidę i do tego są potrzebne tablice.

    Faza wyżowa - nad linią sinusoidy a niżowa poniżej. Po niżu - dzień zerowy. Liczby nanosimy na synusoidę - zawsze na pierwszy dzień miesiąca.

    Przykład - Biodiagram - dla daty urodzenia 10.09.1977r

    Na miesiąc marzec 1998r

    Fizyczny

    Psychiczny

    Intelektualny

    1.liczby pomocnicze dla miesiąca

    21

    27

    19

    2. liczby pomocnicze dla dnia urodzenia

    21

    1

    14

    3 liczby pomocnicze dla roku urodzenia

    6

    1

    19

    Sumujemy

    48

    29

    52

    Odejmujemy liczby cykli lub ich wielokrotność

    -46

    -28

    -33

    Otrzymujemy liczby poszukiwane(bioliczby)

    2

    1

    19

    Liczby nanosimy na sinusoidę.

    Rytmy biologiczne a działanie leków

    Rytmiczne wahania aktywności różnych funkcji ustrojowych może powodować różne tempo wchłaniania i działania leków ma to znaczenie dla farmakoterapii( tab).

    Zmęczenie - rodzaje, lokalizacja i objawy. Tolerancja wysiłkowa.

    Zmęczenie - to stan organizmu powstający w czasie wykonywania pracy fizycznej i umysłowej charakteryzujący się zmniejszeniem zdolności do pracy, nasilaniem odczuwania ciężkości wysiłku i osłabieniem chęci kontynuowania pracy( motywacji). Zmęczenie dotyczy układu ruchowego( zmęczenie obwodowe) i nerwowego(zmęczenie ośrodkowe).

    Zmęczenie obwodowe - objawy: zmniejsza się siła i szybkość skurczów mięśni, zmniejszenie pobudliwości komórek mięśniowych( metoneurony), utrata potasu z komórek, działanie wolnych rodników( podaż antyoksydantów - zmniejsza zmęczenie), upośledzenie sprzężenia elektromechanicznego (kofeina - regeneruje siłę skurczów mięśni), gromadzenie się w mięśniach - mleczanu( już w kilka minut od rozpoczęcia wysiłku), obniżenie pH mięsni z 7,1 do 6,7, zwiększenie jonów wodoru w mięśniach( zmęczenie miejscowe), niedotlenienie mięśni przez utrudniony odpływ krwi żylnej, wzrost temperatury mięśni nawet o kilka stopni( zmniejszony przepływ krwi przez mięśnie w czasie wysiłku), wyczerpanie glikogenu z komórek mięśniowych, zmniejszenie ilości wody i zaburzenie gospodarki jonowej ustroju( wzrasta stężenie jonów potasu we krwi a zmniejszenie ich w komórkach mięsniowych.

    Wielkość objawów zmęczeniowych zależy od intensywności i czasu trwania wysiłku oraz od stopnia wytrenowania osoby wykonującej wysiłek a także od różnic indywidualnych( dzieci do 4 roku życia i ludzie starsi).

    Zmęczenie ośrodkowe - mają na nie wpływ procesy zachodzące w układzie nerwowym w czasie wysiłku. Zmęczenie to jest wynikiem: mechanizmu obrony czynnej przed nadmiernym obciążeniem wysiłkiem, dysfunkcji układu nerwowego na skutek obciążenia pracą, zaburzenia homeostazy.

    Układ nerwowy ( twór siatkowy) - odgrywa ważną rolę w: kontroli ruchów, koncentracji uwagi, kojarzeniu, zapamiętywaniu.( sprawność zwiększa się wraz ze wzrostem aktywności ale tylko do określonego poziomu a potem maleje).

    Objawy: zaburzenie równowagi kwasowo - zasadowej, wzrasta temperatura mózgu, ból mięsni(drażnienie zakończeń nerwów czuciowych przy niedotlenieniu mięśni lub przy braku glikogenu w mięśniach), duszność (hiperwentylacja i podwyższona temperatura ciała - skóry), pocenie się, wysychanie błony śluzowej jamy ustnej, tętnienie tętnic skroniowych, narastanie uczucia ciężkości pracy(szybkie tętno) a tym samym zmęczenia( na zmęczenie mają wpływ - silne stany emocjonalne, środki dopingujące), zaburzenia homeostazy, uszkodzenia mechaniczne narządu ruchu, zaburzenia kontroli ruchów(mało precyzyjne), przyruchy( uruchamiają się zbędne mięśnie), upośledzenie odbioru bodźców ( wzrok, słuch)

    Podczas wysiłku fizycznego i umysłowego poziom aktywacji OUN wzrasta ale łatwo może przekroczyć optimum.

    Ciężkie i długotrwałe wysiłki w niesprzyjających warunkach tj. w wysokiej temperaturze, wysokiej wilgotności, przy deficycie wodnym, głodzeniu mogą zaburzyć homeostazę i doprowadzić do kwasicy i hipoglikemii, co zaburza pracę OUN ( motywację, wykonanie) i wystąpienie takich objawów jak: osłabienie, nudności, zblednięcie skóry, utratę świadomości i drgawki.

    Fazy zmęczenia :

    Ostre zmęczenie - występuje hamowanie obronne, które jest oznaką zmęczenia kory mózgowej. Następują przerwy w pracy w czasie których układ nerwowy regeneruje swoje siły. Objawy: niepokój ruchowy, zmiana pozycji, przeciąganie, spacerowanie, zmniejszenie szybkości i reakcji na bodźce, spadek precyzji, zwolnienie tempa pracy, ociężałość, zmniejszenie zdolności koncentracji uwagi, osłabienie odruchów, brak zdolności zapamiętywania, zaburzenie rytmu pracy, ziewanie, w przypadku uczniów - malowanie w zeszycie, przeszkadzanie.

    Zmęczenie przewlekłe - rozwija się w następstwie podejmowania kolejnych wysiłków po niepełnej likwidacji zmęczenia w czasie odpoczynku.

    Objawy przewlekłego zmęczenia: zaburzenia emocjonalne, niechęć do pracy, drażliwość, agresja lub apatia, depresja, zaburzenia snu, zaburzenia wegetatywne( wymioty, biegunka).

    Skutki przewlekłego zmęczenia: osłabienie układu immunologicznego (zwiększona podatność na infekcje), zwiększone wydzielanie adrenaliny, kortyzolu i neuropeptydów.

    Znużenie - rozwija się w czasie wysiłków o niewielkiej intensywności ale charakteryzującymi się monotonnymi ruchami. To podostra faza zmęczenia. Objawy: osłabienie pobudzania, przewaga hamowania, mniejsze tempo pracy, gorsza dokładność, osłabienie uwagi i reakcji, przerwanie pracy, osłabienie pracy narządów zmysłów(spadek szybkości liczenia, ostrości wzroku, słuchu oraz bóle i zawroty głowy, osłabienie, spadek wrażliwości na ból, apatia, bierność i wyłączenie. Skutki: upośledzenie sprawności psychofizycznej, senność lub utrudnione zasypianie.

    Przemęczenie - to stan patologiczny zmęczenia. Objawy: jak przy znużeniu oraz zawsze pojawiają się przed pracą lub po jej rozpoczęciu i nie ustępują po odpoczynku takie objawy jak: osłabienie myślenia, postrzegania, pamięci, pochylona postawa ciała, zgarbione plecy, bóle głowy, senność, obniżenie odporności, brak apetytu, drażliwość, zaburzenia snu, osowiałość, złe samopoczucie, drżenie rąk, zmęczenie mięśni( kwas mlekowy) i wyczerpanie komórek nerwowych. U uczniów mogą się pojawić takie objawy pod koniec lekcji, pod koniec tygodnia, na wiosnę.

    Wyczerpanie - to skutek niedoczynności rdzenia i kory nadnerczy nz skutek stresu klimatycznego. Objawy: apatia, utrudnione skupianie uwagi, mała ilość moczu, mało adrenaliny, noradrenaliny, androgenów nadnerczowych, odwodnienie, pocenie. Podobne objawy mogą wystąpić u biegaczy - długodystansowców.

    .

    Objawy zmęczenia, wyczerpania, znużenia likwiduje odpowiedni wypoczynek.

    Wyczerpanie może kończyć się szpitalem.

    Zmęczenie sygnalizuje czas na wypoczynek.

    Tolerancja wysiłkowa - to zdolność do wykonywania określonych wysiłków bez głębszych zakłóceń homeostazy lub zaburzeń czynności narządów wewnętrznych.

    Miarą tolerancji jest czas wykonywania wysiłków o określonej intensywności do momentu pojawienia się w krótkim czasie - wymienionych wyżej zaburzeń. U ludzi zdrowych tolerancję wysiłkową warunkują takie same czynniki jak wydolność fizyczną a u chorych ograniczają ją dodatkowo zmiany patologiczne. Zwiększenie wydolności fizycznej prowadzi do zwiększenia tolerancji wysiłkowej u ludzi zdrowych i chorych.

    Wypoczynek - powinien zawsze likwidować zmęczenie organizmu, który powinien wrócić do sprawnego funkcjonowania.

    Przemęczenie wymaga - długiego czasu wypoczynku biernego i czynnego.

    Wyczerpanie - wymaga pomocy lekarza.

    Sen - to stan w którym następuje wyłączenie świadomości, obniżenie poziomu przemiany materii i obniżenie zdolności reakcji na bodźce zewnętrzne. Jstota snu polega na rozprzestrzenianiu w mózgu procesów hamowania. Im to hamowanie silniejsze, tym sen jest głębszy.

    Sen to odnowa i odpoczynek - układu nerwowego, zwalnia się przemiana materii, praca serca, oddechy, i zwiększa się ilość produkowanego w organizmie - hormonu wzrostu.

    Mamy dwa rodzaje snu:

    Sen jest stanem fizjologicznym przeciwstawnym do czuwania. Sen przebiega w cyklach - w nocy jest takich cykli 4 - 6 zwykle z wydłużenie fazy REM. Np. REM - 20 - 25% - snu dorosłego,

    1 cykl zawiera: