Temat: Działalność wulkanów.

W głębi Ziemi znajdują się ogniska skał w stanie płynnym o rożnym składzie, czyli tzw. ogniska magmatyczne. W magmie zawarte są różne gazy, które mają bardzo dużą prężność, i wskutek tego, gdy w skałach otaczających ognisko magmatyczne powstaną szczeliny, magma wciska się do nich i wznosi ku górze. Wznosząca się ku górze magma może za­stygnąć w głębi ziemi albo też wydostać się na powierzchnię, powodując zjawiska wulkaniczne.

Kanał, przez który lawa wydostaje się na powierzchnię, jest zakończony u góry tzw. kraterem. Krater tworzy zwykle lejko­wate zagłębienie, znajdujące się na wierzchołku stożka utworzo­nego z okruchów skał wyrzuconych przez wybuchy. Stożek taki zwie się wulkanem (rys. 20). Niektóre wulkany mają kilka kra­terów.

Wulkany mają różną wielkość, od niewielkich stożków aż do olbrzymich gór, jak np. Etna na Sycylii, której wysokość wynosi 3313 m. Jednym z najsłynniejszych wulkanów w Europie jest Wezuwiusz. Wulkan ten, uważany w starożytności za wygasły, wybuchnął w roku 79 n.e. i zniszczył trzy miasta: Herkulanum, Pompeję i Stabię. Wybuchy Wezuwiusza, powtarzają się aż do czasów obecnych.

W czasie wybuchu wulkanu wydobywająca się na powierzchnię magma szybko się oziębia, dając trzy rodzaje, produktów - ciekłe, stałe i gazowe.

Produktem ciekłym jest lawa, tj., masa o rożnym stopniu płynności (zależnie od składu), która wylewa się z krateru i spływa w dół po stokach wulkanu, niszcząc wszystko na swej drodze. Produktem stałym są popioły wulkaniczne złożone z ziaren różnej wielkości, od drobnego pyłu do dużych brył. Popioły wulka­niczne osadzone na powierzchni i zlepione w jednolitą masę tworzą tzw. tufy wulkaniczne.

Produkty gazowe wybuchu wulkanu zawierają głównie parę wodną, która skrapla się w postaci deszczu, oraz niewielkiej ilości dwutlenku węgla i bezwodnika kwasu siarkowego.

Objawem działalności wulkanicznej są również gorące źródła, czyli cieplice. Źródła, z których gorąca woda jest wyrzucana okresowo na znaczną wysokość, zwą się gejzerami. Najsłynniej­sze gejzery są w Nowej Zelandii oraz Islandii.

Obecnie czynnych jest na ziemi około 450 wulkanów. Oprócz wulkanów czynnych znane są również wulkany wygasłe, które nie przejawiają żadnej działalności wulkanicznej. Ślady dawnej działalności wulkanicznej w postaci skał wybucho­wych znajdują się w Polsce w okolicy Krakowa (Małkinia i Porę­ba) oraz w okolicy Szczawnicy.

---