Paradoksy
- paradoks Giffena (wzrost popytu mimo wzrostu ceny - dot. Dóbr niższego rzędu tj. chleb, cukier, ziemniaki
- paradoks Veblena (wzrost popytu mimo wzrostu ceny - dot. Dóbr luksusowych, będących przedmiotem pokazowej konsumpcji (np.: lux samochody, futra)
12. Prawo Engla i wnioski
Prawo Engla „W miarę wzrostu dochodów udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza”
prawo to formułuje zależność pomiędzy wzrostem dochodów gospodarstw domowych (lub społeczeństw) a zmianami udziału w nich wydatków na żywność. Stwierdza ono, że w średnio zamożnych gospodarstwach domowych (społeczeństwach) wraz ze wzrostem dochodów udział wydatków na żywność maleje.
Oznacza to więc, że z przyrostu dochodu na żywność wydaje się mniej niż na zakup innych dóbr i usług oraz na oszczędności, zatem wydatki na żywność rosną wolniej niż pozostałe wydatki i oszczędności łącznie. Prawo Engla nie odnosi się do gospodarstw domowych (społeczeństw) biednych i bogatych.
W tych pierwszych wzrostowi dochodów towarzyszy wzrost udziału wydatków na żywność - przyrost dochodów wydatkowany jest przede wszystkim na poprawę stopnia zaspokojenia potrzeb żywnościowych, zatem rosną one szybciej niż pozostałe wydatki.
W gospodarstwach domowych (społeczeństwach) bogatych wydatki na żywność, wobec wysokiego stopnia zaspokojenia tych potrzeb, nie ulegają zmianie, a cały przyrost dochodu wydatkowany jest na inne dobra i usługi lub przeznaczany na oszczędności - udział wydatków na żywność w dochodach maleje.
Konsument na rynku
Wszelkie decyzje na rynku konsument podejmuje dokonując konfrontacji korzyści i kosztów przy danych ograniczeniach budżetowych. Miara zadowolenia (satysfakcji) w konsumpcji określonej ilości dóbr określone jest jako użyteczność całkowita. Rośnie ona wraz z ilością użytkowanego dobra, chociaż przyrosty te stają się coraz mniejsze (użyteczność krańcowa). Pierwszy batonik daje nam dużo satysfakcji, drugi mniej, zadowolenie z konsumpcji sześćdziesiątego batonika w określonym czasie jest znikoma.
Zachowaniem konsumenta na rynku rządzą prawa ekonomiczne. Klienci reprezentują stronę popytu na rynku, zgłaszają bowiem zapotrzebowanie na określone dobra i usługi przy określonych cenach dóbr. Stronę podaży reprezentują producenci oferujący dobra i usługi na rynku po określonych cenach. Równowagę rynkową, czyli sytuacje, gdy popyt równy jest podaży najprościej można regulować za pomocą cen.
Osobą która w zasadniczy sposób przyczyniła się do rozwoju teorii podaży i popytu a także do uformowania nowoczesnego modelu równowago rynkowej był Alfred Marshall (1842- 1924, wydawca Economic Journal stworzył spójny matematyczny opis równowagi rynkowej) .
W uproszczonym modelu można stwierdzić iż wzrost ceny powoduje spadek popytu, spadek ceny wzrost popytu. Wzrost cen powoduje wzrost podaży, spadek cen powoduje spadek podaży.( Nie rozważany tutaj wiele innych czynników, stosujemy zasadę Ceteris Paribus - żadne inne elementy mające wpływ na popyt oraz podaż np. dochody, moada, koszty nie są brane pod uwagę.
Wrażliwość popytu na zmiany cen określa się mianem elastyczności cenowej popytu.
- Jeśli zmiany cen i zmiany cen są proporcjonalne ( np. wzrost cen o 10% powoduje 10% spadek popytu) można stwierdzić iż jest to popyt sztywny.
- Jeśli zmiany popytu są więcej niż proporcjonalne od zmiany cen, popyt określa się jako elastyczny (np. wzrost cen o 10% powoduje spadek popytu o 20%)
- Popyt jest doskonale elastyczny, gdy nieznacznym zmianom cen towarzyszą silne zmiany popytu. (np. cena spada o 1%, popyt rośnie o 100%)
Czynnikami wpływającymi na elastyczność cenową są:
- moda, gusty, preferencje- powodują silne wahanie elastyczności
- ilość substytutów- im większa liczba substytutów tym większa jest elastyczność popytu.
- Rodzaj dobra- dobra podstawowe (pierwszej potrzeby) charakteryzuje silną elastyczność. Rośnie ona wraz ze standardem (luksusem) dobra.
- Cena dobra- im wyższa cena, tym silniejsza elastyczność. (spada z reguły wraz ze spadkiem cen)
Elastyczność dochodowa popytu to wrażliwość rozmiarów popytu na zmiany dochodów. Wzrost dochodów wywołuje z reguły wzrost wielkości popytu.
- Popyt sztywny- wzrost dochodów powoduje analogiczny wzrost popytu. (dotyczy głównie dóbr podstawowych)
- Popyt mało elastyczny- względem dochodów występuje wówczas, gdy zmiany wielkości popytu następują wolniej niż zmiany dochodów (np. wzrost dochodów o 10% powoduje wzrost popytu o 5%)
- Popyt wysoce elastyczny- wzrost dochodów powoduje więcej niż proporcjonalny wzrost popytu ( dotyczy to pożądanych dóbr luksusowych)
Kształtowanie się popytu w zależności od stopnia zamożności:
- Dobra niezbędne (chleb, sól) - popyt sztywny reprezentują konsumenci ubodzy, średniozamożni, bogaci.
- Dobra niekonieczne (masło, płyn do płukania) - popyt elastyczny reprezentują konsumenci ubodzy, sztywny - średniozamożni i bogaci.
- Dobra półluksusowe (mięso, odzież) - popyt elastyczny reprezentują konsumenci ubodzy i średniozamożni, sztywny - bogaci.
- Dobra luksusowe - brak popytu ze strony ubogich i średniozamożnych, bogaci popyt sztywny.
W zachowaniach konsumentów na rynku rządzą prawa ekonomiczne. Ogólna prawidłowość konsumpcji Engla mówi o tym, iż wraz ze wzrostem dochodów rośnie ogólny poziom spożycia i wydatków.
I Prawo Engla głosi, iż wraz ze wzrostem dochodów rośnie konsumpcja artykułów żywnościowych i nie żywnościowych, jednakże tępo przyrostu spożycia tych pierwszych jest słabsze aniżeli tępo spożycia artykułów nieżywnościowych. W efekcie w wyniku wzrostu dochodów udział procentowy wydatków na żywność w wydatkach ogółem maleje. Wzrost dochodów powoduje zwiększenie procentowego udziału wydatków na dobra luksusowe (rekreacji, nauka, dobra trwałe)
II Prawo Engla- zgodnie z nim wydatki na dobra luksusowe lub oszczędności pojawiają się tylko przy wysokim dochodzie, przekraczającym zaspokojenie potrzeb podstawowych
-Prawo Wrighta- oszczędności pojawiają się i rosną wraz ze wzrostem dochodów.
Istnieją odstępstwa od praw ekonomicznych rządzących w sferach konsumpcji. Nazywane są one paradoksami.
Paradoks Giffena - polega on wzroście spożycia jako reakcji na wzrost ceny (popyt jest rosnącą funkcją ceny), ale tylko w przypadku podstawowych towarów o charakterze dóbr pośrednich, tzw. dóbr Giffena niezbędnych do egzystencji ubogiej ludności.
Efekt demonstracji- Efekt demonstracji (pokazowy). Je on nazwany również efektem naśladownictwa konsumpcyjnego, a polega na tym, że modele, członkom grup dochodowo wyższym lub o wyższym prestiżu naśladowane są powszechnie przez ludzi należących do grup o dochodach niższych lub niższym prestiżu społecznym.
Efekt rygla. Ma on miejsce przy zmniejszaniu się dochodów realnych. Występuje wówczas skłonność konsumentów do utrzymania przez pewien czas osiągniętego już poziomu i struktury spożycia, a zatem utrzymania wydatków na dotychczasowym poziomie niezależnie od spadku dochodów. Zjawisko rygla przebiega w sekwencji: Efekt szoku - efekt oswojenia.
Paradoks Vablena - polega on na wzroście popytu na dobra luksusowe pod wpływem rosnących cen. Zjawisko to dotyczy głównie dóbr ekskluzywnych, których elitarność podkreślana jest przez wzrost cen i ten sposób staje się przedmiotem zakupu.
Efekt substytucyjny Marshalla - zachodzi on w sytuacji wzrostu popytu na substytucyjne dobro relatywnie taniejące. Powoduje to wypieranie konsumpcji dobra relatywnie droższego, (spadek ceny) jednego dobra wywołuje wzrost popytu na nie i spadek popytu na dobro zastępcze.
Efekt spekulacyjny - pojawia się on nieuchronnie w warunkach dużej inflacji. Ceny nie pełnią wtedy swoich podstawowych funkcji informujących m.in. o unikatów dóbr i ich społecznym koszcie wytwarzania.
Dobra podstawowe to w ekonomii dobra, które nie mają swoich substytutów; zmiana ceny nie spowoduje spadku popytu, bądź obniży go w nieznacznym stopniu. Dobra podstawowe zwane są też dobrami względnie poślednimi.
Dobra niższego rzędu to w ekonomii dobra, na które popyt maleje przy wzroście dochodu nabywców. Przykładem dobra niższego rzędu może być np. używana, niskogatunkowa odzież.
Dobra luksusowe - w ekonomii: takie dobra, na które popyt rośnie szybciej niż liniowo w stosunku do wzrostu dochodów. W przypadku spadku dochodów spadek popytu jest procentowo większy. Innymi słowy, na te dobra większą część swoich dochodów przeznaczają statystycznie ludzie bogatsi.
Dobro Giffena - pojęcie z zakresu ekonomii będące odstępstwem od zasady elastyczności popytu stworzone przez Roberta Giffena.Oznacza dobro na które rośnie popyt, nawet w przypadku wzrostu jego ceny.Dobrami Giffena mogą być w pewnych okolicznościach chleb, ryż, benzyna.Efekt pojawia się w sytuacji kiedy konsumenci kupują dwa towary A (np. ryż) i B (np. mięso) służące zaspokajaniu tej samej potrzeby. Towar B jest znacznie droższy od towaru A, lepiej zaspokaja potrzebę, ale jest mniej ekonomiczny dlatego konsumenci kupują tylko jego niewielkie ilości w celu lepszego, bardziej zróżnicowanego i satysfakcjonującego zaspokojenia potrzeby. Kiedy rośnie cena towaru A to konsumenci muszą podnieść efektywność w jaką zaspokajają potrzebę, rezygnują więc z zakupowania towaru B i za oszczędzone środki zakupują większą ilość towaru A. Tak więc wzrost ceny towaru A prowadzi do zwiększenia popytu na niego.Dobro Veblena jest to dobro luksusowe, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem ceny - jest to wyjątek w prawie popytu. Takie zjawisko jest nazywane efektem Veblena bądź efektem prestiżowym. Przykładem takiego dobra mogą być luksusowe samochody, wina, dzieła sztuki. W takim przypadku elastyczność cenowa popytu (jeśli we wzorze nie wprowadzono korygującego znaku minus) jest większa od zera.Efekt snoba - zjawisko ekonomiczne polegające na ograniczaniu zakupu pewnych dóbr lub całkowite zaniechanie ich spożycia, ponieważ są one chętnie nabywane przez inne gospodarstwa domowe. W tym zjawisku krzywa popytu położona jest poniżej krzywej popytu dla typowego konsumenta, a jej opadająca tendencja jest znacznie silniejsza.Przykład: grupa snobów z USA nie jada hamburgerów, gdyż jest to według nich jedzenie dla zwykłego Amerykanina. Ponieważ według nich (grupy snobów) oni sami są wyjątkowi, jedzą potrawy z wyższej półki cenowej.Niefortunna nazwa tego zjawiska jest łudząco podobna do odwrotnego zjawiska - paradoksu Veblena, kiedy to popyt rośnie mimo wzrostu ceny ze względu na prestiżowy charakter dóbr (krzywa popytu przebiega dokładnie odwrotnie). Jednak przeciwieństwem efektu snoba jest efekt owczego pędu, który jest przypadkiem efektu Leibesteina.Efekt owczego pędu (naśladownictwa)(z ang. bandwagon effect) - zjawisko ma miejsce, gdy konsumenci pragną nabywać pewne dobra, nawet po wyższych cenach tylko dlatego, że kupują je inni. Wynika to z chęci naśladowania osób, z którymi chcą się utożsamiać. Dobra podrzędne to w ekonomii wszystkie dobra, na które popyt rośnie pod wpływem spadku dochodów nabywców. Dobra gorsze jakościowo, tańsze substytuty. Dobra podrzędne zwane są też dobrami bezwzględnie poślednimi.Dobra poślednie (niższego rzędu). Na niektóre dobra popyt spada w wyniku wzrostu dochodów przeciętnych, ponieważ są one zastępowane (substytuowane) droższymi i wyżej przetworzonymi produktami. Dobra reagujące spadkiem popytu na wzrost dochodów nazywamy poślednimi (niższego rzędu). Są to np. cebula, ziemniaki, zboże, mąka. Efekt Veblena (efekt demonstracji, efekt prestiżowy, ang. Snob effect), zwany także paradoksem Veblena, dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr.
Posiadanie takich dóbr jest środkiem dowartościowania się, dlatego popyt na nie jest tym większy, im mniej ludzi je posiada, i - paradoksalnie - rośnie wraz z ceną. Przyczyna tego zjawiska tkwi w chęci ukazania przez najzamożniejsze grupy społeczne swojego statusu materialnego za sprawą posiadanych dóbr luksusowych. Przykładami tego rodzaju dóbr są rzadkie dzieła sztuki i markowe ubiory znanych projektantów mody.Paradoks Giffena - sytuacja ekonomiczna, w której popyt na dane dobro wzrasta pomimo wzrostu ceny. Sytuacja taka ma miejsce przy bardzo niskich dochodach konsumentów i przy wzroście cen dóbr niższego rzędu, zwanymi dobrami Giffena. Cena dobra Giffena jest relatywnie niższa od innych substytutów lub dane dobro nie posiada bliskich substytutów (np. chleb), dlatego popyt rośnie.Paradoks Giffena jest jednym z dwóch (obok paradoksu (efektu) Veblena) przypadków w mikroekonomii, zaprzeczających działaniu krzywej popytu, kiedy to wzrost ceny danego dobra powoduje spadek popytu na to dobro.
