Gatunki dziennikarskie

opracowane na podstawie notatek z zajęć

Podział prasy ze względu na:

• częstotliwość ukazywania:

• dziennik (gazeta) - wydawany codziennie,

• tygodnik (czasopismo),

• miesięcznik,

• kwartalnik,

• półrocznik,

• rocznik - wydawany minimum raz na rok,

• zasięg:

• ogólnokrajowa,

• lokalna (np. województwo, powiat, gmina, miasto, osiedle),

• branżowa (na terenie firmy, przedsiębiorstwa),

• temat:

• dzienniki (różnorodność tematów),

• prasa tematyczna (np. „Wędkarz” - prasa głębokiego zaplecza),

• odbiorcę:

• np. prasa kobieca,

• np. prasa młodzieżowa,

• światopogląd:

• np. „Rzeczpospolita”,

• np. „Gazeta Wyborcza”.

Gatunek - jest to zbiór reguł, których danych tekst musi respektować zarówno w budowie jak i w treści.

Wzorzec kanoniczny:

• nagłówek:

• tytuł właściwy,

• nadtytuł,

• podtytuł,

• śródtytuł,

• tekst:

• lid,

• korpus.

Podział gatunków dziennikarskich (wg M. Wojtar):

• teksty informacyjne - mają informować o obiektywnym stanie rzeczy (co? gdzie? kiedy? jak? dlaczego?),

• teksty publicystyczne - mają wyrabiać opinie, pogłębiać wiedzę.

Gatunki informacyjne:

• wzmianka,

• notatka,

• zapowiedź,

• sprawozdanie,

• relacja,

• sylwetka,

• życiorys,

• przegląd prasy,

• reportaż.

Gatunki publicystyczne:

• artykuł,

• felieton,

• komentarz,

• recenzja,

• esej.

Gatunki pograniczne:

• wywiad,

• debata,

• hipertekst.

Styl informacyjny:

• wierność z faktami (fakt prasowy) - operujemy nimi, odnosimy się do nich, piszemy o prawdziwych wydarzeniach,

• szczegółowość (każdy użyty element językowy jest potrzebny w celu komunikowania; brak jest elementów zbędnych - redukcja funkcji estetycznej),

• ścisłość (jak wyżej),

• brak, neutralizacja emocji,

• selekcja materiału (zostawiamy rzeczy najważniejsze, najistotniejsze),

• zrozumiałość (wszyscy odbiorcy muszą zrozumieć nasze teksty - prasa codzienna),

• operowanie językiem ogólnym (jak wyżej),

• brak terminologii fachowej,

• stałe struktury składniowe,

• bliskość języka urzędowego.

Teksty informacyjne nie są podpisywane.

Gatunki informacyjne:

WZMIANKA

• autonomiczna,

• stowarzyszona - odsyła do innego tekstu („zobacz na str. 5”), teksty łączone - komentarz + uzupełnienie,

• seryjna,

• inaczej flesz, news,

• informacja minimalna - krótkie powiadomienie (co? gdzie? kiedy?),

• składa się z 2 elementów - tytuł + korpus (1 akapit):

• tytuł - może być w funkcji powiadomienia - jako część informacji, ale może go też nie być,

• korpus - zasada odwróconej piramidy - to co jest najważniejsze znajduje się na początku,

• pierwsze zdanie jest zdaniem głównym (może być rozwinięciem tytułu), kolejne dopełniają całość,

• najmniej 1 zdanie, najwięcej 7,

• zdanie pojedyncze złożone,

• imiesłowy, ekonomiczne części mowy,

• neutralnie, brak oceny,

• ekonomia i przejrzystość,

• złamanie wzorca gatunkowego (gdy występuje):

• ocena,

• zmiany w korpusie,

• zasada substytucji,

• cytowanie wypowiedzi,

• złamanie stylu pisanego (?) - np. naganne informacje - „Zabicie dziecka”,

- „Fight divers” (?) - wzmianka o niesamowitym splocie wydarzeń.

ZAJAWKA

• zapowiedź (informacja o informacji),

• bardzo podobna do wzmianki,

• różnica między zajawką, a wzmianką to intencja,

• reklamowanie tekstu.

NOTATKA PRASOWA

• wzbogacona wzmianka (wzmianka + szczegóły),

• najważniejsze - co? gdzie? kiedy?,

• pełny nagłówek, tytuł, podtytuł - może je mieć, ale nie musi,

• występuje gra z tytułem,

• wypowiedź segmentowa,

• pierwszy akapit jest wzmianką,

• każdy akapit jest całością,

• do 5 krótkich akapitów,

• korpus zbudowany jak sprawozdanie (np. chronologicznie),

• 2 wypowiedzi - cały korpus,

• fotografia jako dokument,

• występuje:

• infografia - informacja jako zdjęcie (+ podpis),

• infografika - wykresy, diagram, tabele.

WIADOMOŚĆ PRASOWA

• rozwinięta, uszczegółowiona notatka prasowa + lid,

Lid - wytłuszczony tekst (w „Gazecie Wyborczej” znajduje się w ramce). Odpowiada na pytania jak? dlaczego? Im jest dłuższy tym większe prawdopodobieństwo złamania stylu.

Rodzaje lidów:

• streszczający - jest wzmianką,

• hasłowy - 1 zdanie,

• łamanie wzorca:

• udramatyzowany - wypowiedź (mogą być wylidowane nawet 2 osoby, wtedy streszcza się ich wypowiedzi),

• cytat,

• ocena,

• pytający,

• anegdotyczny,

• komentujący,

• prognozujący,

• mieszany - np. streszczenie + cytat.

SYLWETKA

• gatunek pasożytniczy,

• mało samodzielny gatunek - np. przy śmierci,

• podstawowy podział:

• o osobach żyjących,

• o osobach zmarłych,

• w formie:

• krótszej jako notatka prasowa:

• tytuł + kilka akapitów korpusu + fotografia,

• odwrócona piramida - najważniejsze akapity na początku, a kolejne to odwołanie się do życiorysu,

• dłuższej jako pełna notatka prasowa

• zawiera lid, nadtytuł, podtytuł, cytaty, wypowiedzi innych postaci, dialogi,

• występuje w formie:

• biogramu,

• biografii,

• życiorysu,

• wspomnienia,

• występuje portret, zdjęcie,

• obok może być nekrolog,

• tytuł to najczęściej nazwisko,

• podtytuł - wspomnienie,

• występują krótkie akapity,

• styl oficjalny na początku, a potoczny na końcu (np. przy kobietach „matka 3 dzieci”),

• piszą je osoby, które daną osobę znają lub znały,

• częściej występuje o osobach zmarłych, niż żywych,

• opisane są w niej największe sukcesy, droga kariery,

• powstają najczęściej po niespodziewanym wydarzeniu,

• w sylwetkach osób żyjących punktem wyjścia są aktualne wydarzenia jak np. otrzymanie stanowiska - minister,

• pragmatyka, cel,

• wartościowanie,

• dominanta informacyjna i/lub publicystyczna,

• np. jako notatka,

• artykuł publicystyczny (przedrukowany) może być sylwetką,

• wywiady w formie sylwetki to reportaże,

• zawierają części tekstu informacyjnego,

• im dłuższe tym bardziej publicystyczne,

• w „Wprost” sylwetki znajdują się w Dziale kadr.

WYWIAD

• jedyny gatunek, który ma swój początek - 13.10.1805 - rozmowa przeprowadzona z poczmistrzem (?),

• informacja rozpisana na głosy - M. Wojtar,

• sztuka zadawania pytań,

• tytuł - najczęściej tekst z wywiadu,

• podstawowy podział:

• wywiad zorientowany na osobę - prezentacja postaci - wywiad publicystyczny,

• zaprezentowanie wydarzenia - np. rozmowa o budżecie - wywiad informacyjny,

• podział ze względu na nośnik, sposób przekazu:

• prasowy,

• radiowy,

• telewizyjny,

• internetowy (czat),

• w gazecie - lid, motto oraz pytania wytłuszczone lub inaczej wyodrębnione,

• czaty - osoby często się nie widza,

• podział ze względu na czasowość (?):

• na żywo,

• odtwarzany - radio i TV,

• gatunek bardzo skonwencjonowany, sformalizowany i wyreżyserowany ,

• musi mieć narracje i opowiadać jedną wspólną historię,

• precyzyjne pytania, jak najkrótsze, aby uniknąć odpowiedzi typu „Proszę powtórzyć pytanie”,

• nie powinno być widać w nim sympatii, stosunek do wszystkich powinien być taki sam,

• pytania tendencyjne i neutralne,

• język i stylistyka:

• sformalizowania,

• języka potoczny,

• zbyt wielki „luz”,

• elementy perswazji,

• wywiad to nie to samo co rozmowa,

• spokrewniony z dialogiem i rozmową potoczną - nie jest to rozmowa potoczna chociaż ją przypomina,

• klasyczny, tradycyjny - dziennikarz jako gospodarz rozmowy,

• dziennikarz kieruje treści do odbiorców,

• gospodarz czuwa nad rozmową,

• wypowiedzi dziennikarza są krótsze od odpowiedzi pytanego,

• rola dziennikarza wobec gościa (relacja mistrz [gość] - uczeń),

• gość jest zawsze najważniejszy,

• gdy gość traci wątek, dziennikarz pomaga mu, naprowadza go na właściwy tor,

• osoba w wywiadzie - osoba publiczna (np. bohater dnia),

• łamanie konwencji - np. „Tomasz Lis na żywo”, „Kropka nad I”,

• Talk Show - dziennikarz jako gwiazda - np. Kuba Wojewódzki,

• podział pytań ze względu na możliwość odpowiedzi:

• rozbudowane,

• nierozbudowane,

• otwarte - odpowiedzi dłuższe,

• zamknięte - odpowiedź „tak” lub „nie” (typ kwestionariuszowy) - definiuje stanowisko danej osoby,

• „robić wywiad” - sposób zdobywania informacji,

• sondy - jedno pytanie dla wielu ludzi,

• wywiad kwestionariuszowy - wiele takich samych pytań dla różnych ludzi,

• pytania są przygotowane,

• łagodny początek,

• na koniec pytania luźne,

• „Docis hanie” (?) - otrzymywanie odpowiedzi jak w sądzie, podczas przesłuchania - ton prokuratorski,

• wywiady mogą decydować np. o wynikach wyborów,

• adjustacja,

• prawo do autoryzacji.

TYTUŁ PRASOWY

• najważniejszy tekst dziennikarski,

• najmniejszy gatunek dziennikarski,

• zapowiedź tekstu - odpowiada na pytanie kto? gdzie?,

• tytuł powinien być wyjaśniony w pierwszym zdaniu,

• z ostatnim zdaniem ostatniego akapitu tworzy ramę tekstu,

• maksymalnie 45 liter,

• funkcje:

• streszczająca - prezentacja tekstu, wskazanie głównego tematu,

• pragmatyczna - ma oddziaływać na czytelnika, skupiać jego uwagę,

• perswazyjna - ma zainteresować czytelnika (np. niepełne tytuły - załamanie wzorca),

• opinia, ocena, a nie fakt,

• lepszy jest krótki - łatwiej go zapamiętać,

• najlepsze są dwuczłonowe,

• prasa lubi znane tytuły - wykorzystanie starych tytułów i ich modyfikacja (parafrazy dzieł literackich oraz filmowych), wykorzystanie cytatów, powiedzeń, kalamburów oraz chwytów lingwistycznych - mało oryginalności,

• gry:

• formą graficzną:

• np. „powtórka z roz(g)rywki”,

• np. „POPiSowy układ” - PO + PiS,

• np. „PrzePiS”,

• reinterpretacja znanych skrótów np. „PiS - Pogarda i Strach”,

• formą foniczną:

• aliterackie,

• współbrzmieniowe,

• rymowane np. „Bierna, ale wierna”,

• formą składniową:

• zdania urywane,

• niedopowiedzenia,

• ponadto:

• wprowadzanie osobliwych konstrukcji:

• trzy kropki,

• urwane zdania,

• zburzony skład,

• pytania,

• wykrzykniki,

• powtórzenia,

• przestawka np. „Ziobro oskarża, oskarżony Ziobro”,

• inwersja szyku,

• szyk przestawny,

• gra formą leksykalną,

• wprowadzenie neologizmów np. „makromęczarnia karpi”,

• aluzja frazeologiczna,

• związki frazeologiczne i ich modyfikacja np. „spot to nie zdrowie”,

• użycie leksyki potocznej (prasa młodzieżowa),

• potocyzmy,

• gry stylizacyjne - na slogan polityczny, na marketingowy,

• w tekstach informacyjnych tytuły są spokojniejsze,

• w tekstach publicystycznych jest większa swoboda,

• stylizacja na dialog np. „Wskakuj na rower”,

• stylizacja na gatunek wypowiedzi np. na ogłoszenie „Szukam przyjaciela”, „Oddam prezesa w dobre ręce”,

• w wywiadzie - fragment wypowiedzi,

• tytuły grafo-składniowe - tytuły publicystyczne,

• tytularz - osoba zajmująca się tytułowaniem tekstów.

Gatunki publicystyczne:

• sztuka przekonywania do własnych poglądów,

• sztuka walki ze stereotypami,

• mają na celu prezentowanie opinii,

• samodzielne, zaskakujące poglądy,

• brak obiektywizmu, tylko subiektywizm,

• brak populizmu, miałkości argumentów, ogólnikowość,

• rzetelność pracy dziennikarskiej (sprawdzone fakty),

• publicyści to nie to samo co dziennikarze,

• felietony są podpisywane.

Publicyści i felietoniści:

• Rafał Ziemkiewicz,

• Bronisław Wildstein,

• Przemysław Czapliński,

• Joanna Szczepkowska,

• Manuela Gretkowska,

• Waldemar Łysiak,

• Kinga Dunin,

• Agata Passent,

• Janusz Korwin-Mikke.

KOMENTARZ

• wyrażanie swoich sądów,

• przywołuje jakiś fakt i komentuje go,

• prognoza,

• 1 stronicowy, 1800 znaków,

• tytuł + korpus (część właściwa),

• podział ze względu na:

• nadawcę:

• osoba z redakcji - najczęściej Redaktor Naczelny, który pisze wstępniaka, opisując jednocześnie najważniejszą informację (np. Lis w „Newsweek”),

• “głos” spoza redakcji - np. fachowiec, specjalista,

• relację z innymi tekstami:

• autonomiczny, niezależny,

• nieautonomiczny np. stowarzyszony z tekstem informacyjnym („Zobacz komentarz na str. 3”),

• siłę perswazji i sposób formułowania opinii:

• komentarz bezpośredni - jasno sprecyzowane stanowisko piszącego,

• komentarz pośredni np. wywiad,

• najważniejszy jest wybór właściwego momentu - po wydarzeniu,

• struktura sprawozdawczo-oceniająca i dyskutowana,

• czytelne akapity,

• każdy argument w innym akapicie,

• podzielony na sekwencje, które są od razu oceniane,

• stylizacja komentarza:

• perswazyjność - tekst ma przekonywać,

• styl potoczny (przewaga) + elementy fachowe,

• lubi stabilizację,

• wstępniak - pewnego rodzaju spis treści po innych komentarzach - komentuje on inne komentarze.

Struktura A - sfera intelektualna:

• opina wstępna,

• diagnoza,

• argumentacja,

• wniosek końcowy,

• podkreślone stanowiska pisarza,

Struktura B - jakieś zdarzenie:

• opis opiniowanego zdarzenia,

• prognoza,

• opinia o zdarzeniu,

• argumentacja,

• opinia podsumowująca.

Rola dziennikarza:

• propagator określonej postawy,

• moralista - argumentacja ze sfery moralnej,

• demaskator.

FELIETON (na podstawie Wikipedii)

specyficzny rodzaj publicystyki, krótki utwór dziennikarski (prasowy, radiowy, telewizyjny) utrzymany w osobistym tonie, lekki w formie, wyrażający - często skrajnie złośliwie - osobisty punkt widzenia autora. Charakterystyczne jest częste i sprawne "prześlizgiwanie" się po temacie. Gatunek ten wprowadzony został w XIX wieku na łamach francuskiego "Journal des Débats". Felieton jest zwykle umieszczany na stałej kolumnie (tzn. stronie gazety lub czasopisma - stąd po angielsku stały felietonista to columnist), zwanej kolumną felietonową.