Gatunki dziennikarskie
opracowane na podstawie notatek z zajęć
Podział prasy ze względu na:
częstotliwość ukazywania:
dziennik (gazeta) - wydawany codziennie,
tygodnik (czasopismo),
miesięcznik,
kwartalnik,
półrocznik,
rocznik - wydawany minimum raz na rok,
zasięg:
ogólnokrajowa,
lokalna (np. województwo, powiat, gmina, miasto, osiedle),
branżowa (na terenie firmy, przedsiębiorstwa),
temat:
dzienniki (różnorodność tematów),
prasa tematyczna (np. „Wędkarz” - prasa głębokiego zaplecza),
odbiorcę:
np. prasa kobieca,
np. prasa młodzieżowa,
światopogląd:
np. „Rzeczpospolita”,
np. „Gazeta Wyborcza”.
Gatunek - jest to zbiór reguł, których danych tekst musi respektować zarówno w budowie jak i w treści.
Wzorzec kanoniczny:
nagłówek:
tytuł właściwy,
nadtytuł,
podtytuł,
śródtytuł,
tekst:
lid,
korpus.
Podział gatunków dziennikarskich (wg M. Wojtar):
teksty informacyjne - mają informować o obiektywnym stanie rzeczy (co? gdzie? kiedy? jak? dlaczego?),
teksty publicystyczne - mają wyrabiać opinie, pogłębiać wiedzę.
Gatunki informacyjne:
wzmianka,
notatka,
zapowiedź,
sprawozdanie,
relacja,
sylwetka,
życiorys,
przegląd prasy,
reportaż.
Gatunki publicystyczne:
artykuł,
felieton,
komentarz,
recenzja,
esej.
Gatunki pograniczne:
wywiad,
debata,
hipertekst.
Styl informacyjny:
wierność z faktami (fakt prasowy) - operujemy nimi, odnosimy się do nich, piszemy o prawdziwych wydarzeniach,
szczegółowość (każdy użyty element językowy jest potrzebny w celu komunikowania; brak jest elementów zbędnych - redukcja funkcji estetycznej),
ścisłość (jak wyżej),
brak, neutralizacja emocji,
selekcja materiału (zostawiamy rzeczy najważniejsze, najistotniejsze),
zrozumiałość (wszyscy odbiorcy muszą zrozumieć nasze teksty - prasa codzienna),
operowanie językiem ogólnym (jak wyżej),
brak terminologii fachowej,
stałe struktury składniowe,
bliskość języka urzędowego.
Teksty informacyjne nie są podpisywane.
Gatunki informacyjne:
WZMIANKA
autonomiczna,
stowarzyszona - odsyła do innego tekstu („zobacz na str. 5”), teksty łączone - komentarz + uzupełnienie,
seryjna,
inaczej flesz, news,
informacja minimalna - krótkie powiadomienie (co? gdzie? kiedy?),
składa się z 2 elementów - tytuł + korpus (1 akapit):
tytuł - może być w funkcji powiadomienia - jako część informacji, ale może go też nie być,
korpus - zasada odwróconej piramidy - to co jest najważniejsze znajduje się na początku,
pierwsze zdanie jest zdaniem głównym (może być rozwinięciem tytułu), kolejne dopełniają całość,
najmniej 1 zdanie, najwięcej 7,
zdanie pojedyncze złożone,
imiesłowy, ekonomiczne części mowy,
neutralnie, brak oceny,
ekonomia i przejrzystość,
złamanie wzorca gatunkowego (gdy występuje):
ocena,
zmiany w korpusie,
zasada substytucji,
cytowanie wypowiedzi,
złamanie stylu pisanego (?) - np. naganne informacje - „Zabicie dziecka”,
- „Fight divers” (?) - wzmianka o niesamowitym splocie wydarzeń.
ZAJAWKA
zapowiedź (informacja o informacji),
bardzo podobna do wzmianki,
różnica między zajawką, a wzmianką to intencja,
reklamowanie tekstu.
NOTATKA PRASOWA
wzbogacona wzmianka (wzmianka + szczegóły),
najważniejsze - co? gdzie? kiedy?,
pełny nagłówek, tytuł, podtytuł - może je mieć, ale nie musi,
występuje gra z tytułem,
wypowiedź segmentowa,
pierwszy akapit jest wzmianką,
każdy akapit jest całością,
do 5 krótkich akapitów,
korpus zbudowany jak sprawozdanie (np. chronologicznie),
2 wypowiedzi - cały korpus,
fotografia jako dokument,
występuje:
infografia - informacja jako zdjęcie (+ podpis),
infografika - wykresy, diagram, tabele.
WIADOMOŚĆ PRASOWA
rozwinięta, uszczegółowiona notatka prasowa + lid,
Lid - wytłuszczony tekst (w „Gazecie Wyborczej” znajduje się w ramce). Odpowiada na pytania jak? dlaczego? Im jest dłuższy tym większe prawdopodobieństwo złamania stylu.
Rodzaje lidów:
streszczający - jest wzmianką,
hasłowy - 1 zdanie,
łamanie wzorca:
udramatyzowany - wypowiedź (mogą być wylidowane nawet 2 osoby, wtedy streszcza się ich wypowiedzi),
cytat,
ocena,
pytający,
anegdotyczny,
komentujący,
prognozujący,
mieszany - np. streszczenie + cytat.
SYLWETKA
gatunek pasożytniczy,
mało samodzielny gatunek - np. przy śmierci,
podstawowy podział:
o osobach żyjących,
o osobach zmarłych,
w formie:
krótszej jako notatka prasowa:
tytuł + kilka akapitów korpusu + fotografia,
odwrócona piramida - najważniejsze akapity na początku, a kolejne to odwołanie się do życiorysu,
dłuższej jako pełna notatka prasowa
zawiera lid, nadtytuł, podtytuł, cytaty, wypowiedzi innych postaci, dialogi,
występuje w formie:
biogramu,
biografii,
życiorysu,
wspomnienia,
występuje portret, zdjęcie,
obok może być nekrolog,
tytuł to najczęściej nazwisko,
podtytuł - wspomnienie,
występują krótkie akapity,
styl oficjalny na początku, a potoczny na końcu (np. przy kobietach „matka 3 dzieci”),
piszą je osoby, które daną osobę znają lub znały,
częściej występuje o osobach zmarłych, niż żywych,
opisane są w niej największe sukcesy, droga kariery,
powstają najczęściej po niespodziewanym wydarzeniu,
w sylwetkach osób żyjących punktem wyjścia są aktualne wydarzenia jak np. otrzymanie stanowiska - minister,
pragmatyka, cel,
wartościowanie,
dominanta informacyjna i/lub publicystyczna,
np. jako notatka,
artykuł publicystyczny (przedrukowany) może być sylwetką,
wywiady w formie sylwetki to reportaże,
zawierają części tekstu informacyjnego,
im dłuższe tym bardziej publicystyczne,
w „Wprost” sylwetki znajdują się w Dziale kadr.
WYWIAD
jedyny gatunek, który ma swój początek - 13.10.1805 - rozmowa przeprowadzona z poczmistrzem (?),
informacja rozpisana na głosy - M. Wojtar,
sztuka zadawania pytań,
tytuł - najczęściej tekst z wywiadu,
podstawowy podział:
wywiad zorientowany na osobę - prezentacja postaci - wywiad publicystyczny,
zaprezentowanie wydarzenia - np. rozmowa o budżecie - wywiad informacyjny,
podział ze względu na nośnik, sposób przekazu:
prasowy,
radiowy,
telewizyjny,
internetowy (czat),
w gazecie - lid, motto oraz pytania wytłuszczone lub inaczej wyodrębnione,
czaty - osoby często się nie widza,
podział ze względu na czasowość (?):
na żywo,
odtwarzany - radio i TV,
gatunek bardzo skonwencjonowany, sformalizowany i wyreżyserowany ,
musi mieć narracje i opowiadać jedną wspólną historię,
precyzyjne pytania, jak najkrótsze, aby uniknąć odpowiedzi typu „Proszę powtórzyć pytanie”,
nie powinno być widać w nim sympatii, stosunek do wszystkich powinien być taki sam,
pytania tendencyjne i neutralne,
język i stylistyka:
sformalizowania,
języka potoczny,
zbyt wielki „luz”,
elementy perswazji,
wywiad to nie to samo co rozmowa,
spokrewniony z dialogiem i rozmową potoczną - nie jest to rozmowa potoczna chociaż ją przypomina,
klasyczny, tradycyjny - dziennikarz jako gospodarz rozmowy,
dziennikarz kieruje treści do odbiorców,
gospodarz czuwa nad rozmową,
wypowiedzi dziennikarza są krótsze od odpowiedzi pytanego,
rola dziennikarza wobec gościa (relacja mistrz [gość] - uczeń),
gość jest zawsze najważniejszy,
gdy gość traci wątek, dziennikarz pomaga mu, naprowadza go na właściwy tor,
osoba w wywiadzie - osoba publiczna (np. bohater dnia),
łamanie konwencji - np. „Tomasz Lis na żywo”, „Kropka nad I”,
Talk Show - dziennikarz jako gwiazda - np. Kuba Wojewódzki,
podział pytań ze względu na możliwość odpowiedzi:
rozbudowane,
nierozbudowane,
otwarte - odpowiedzi dłuższe,
zamknięte - odpowiedź „tak” lub „nie” (typ kwestionariuszowy) - definiuje stanowisko danej osoby,
„robić wywiad” - sposób zdobywania informacji,
sondy - jedno pytanie dla wielu ludzi,
wywiad kwestionariuszowy - wiele takich samych pytań dla różnych ludzi,
pytania są przygotowane,
łagodny początek,
na koniec pytania luźne,
„Docis hanie” (?) - otrzymywanie odpowiedzi jak w sądzie, podczas przesłuchania - ton prokuratorski,
wywiady mogą decydować np. o wynikach wyborów,
adjustacja,
prawo do autoryzacji.
TYTUŁ PRASOWY
najważniejszy tekst dziennikarski,
najmniejszy gatunek dziennikarski,
zapowiedź tekstu - odpowiada na pytanie kto? gdzie?,
tytuł powinien być wyjaśniony w pierwszym zdaniu,
z ostatnim zdaniem ostatniego akapitu tworzy ramę tekstu,
maksymalnie 45 liter,
funkcje:
streszczająca - prezentacja tekstu, wskazanie głównego tematu,
pragmatyczna - ma oddziaływać na czytelnika, skupiać jego uwagę,
perswazyjna - ma zainteresować czytelnika (np. niepełne tytuły - załamanie wzorca),
opinia, ocena, a nie fakt,
lepszy jest krótki - łatwiej go zapamiętać,
najlepsze są dwuczłonowe,
prasa lubi znane tytuły - wykorzystanie starych tytułów i ich modyfikacja (parafrazy dzieł literackich oraz filmowych), wykorzystanie cytatów, powiedzeń, kalamburów oraz chwytów lingwistycznych - mało oryginalności,
gry:
formą graficzną:
np. „powtórka z roz(g)rywki”,
np. „POPiSowy układ” - PO + PiS,
np. „PrzePiS”,
reinterpretacja znanych skrótów np. „PiS - Pogarda i Strach”,
formą foniczną:
aliterackie,
współbrzmieniowe,
rymowane np. „Bierna, ale wierna”,
formą składniową:
zdania urywane,
niedopowiedzenia,
ponadto:
wprowadzanie osobliwych konstrukcji:
trzy kropki,
urwane zdania,
zburzony skład,
pytania,
wykrzykniki,
powtórzenia,
przestawka np. „Ziobro oskarża, oskarżony Ziobro”,
inwersja szyku,
szyk przestawny,
gra formą leksykalną,
wprowadzenie neologizmów np. „makromęczarnia karpi”,
aluzja frazeologiczna,
związki frazeologiczne i ich modyfikacja np. „spot to nie zdrowie”,
użycie leksyki potocznej (prasa młodzieżowa),
potocyzmy,
gry stylizacyjne - na slogan polityczny, na marketingowy,
w tekstach informacyjnych tytuły są spokojniejsze,
w tekstach publicystycznych jest większa swoboda,
stylizacja na dialog np. „Wskakuj na rower”,
stylizacja na gatunek wypowiedzi np. na ogłoszenie „Szukam przyjaciela”, „Oddam prezesa w dobre ręce”,
w wywiadzie - fragment wypowiedzi,
tytuły grafo-składniowe - tytuły publicystyczne,
tytularz - osoba zajmująca się tytułowaniem tekstów.
Gatunki publicystyczne:
sztuka przekonywania do własnych poglądów,
sztuka walki ze stereotypami,
mają na celu prezentowanie opinii,
samodzielne, zaskakujące poglądy,
brak obiektywizmu, tylko subiektywizm,
brak populizmu, miałkości argumentów, ogólnikowość,
rzetelność pracy dziennikarskiej (sprawdzone fakty),
publicyści to nie to samo co dziennikarze,
felietony są podpisywane.
Publicyści i felietoniści:
Rafał Ziemkiewicz,
Bronisław Wildstein,
Przemysław Czapliński,
Joanna Szczepkowska,
Manuela Gretkowska,
Waldemar Łysiak,
Kinga Dunin,
Agata Passent,
Janusz Korwin-Mikke.
KOMENTARZ
wyrażanie swoich sądów,
przywołuje jakiś fakt i komentuje go,
prognoza,
1 stronicowy, 1800 znaków,
tytuł + korpus (część właściwa),
podział ze względu na:
nadawcę:
osoba z redakcji - najczęściej Redaktor Naczelny, który pisze wstępniaka, opisując jednocześnie najważniejszą informację (np. Lis w „Newsweek”),
“głos” spoza redakcji - np. fachowiec, specjalista,
relację z innymi tekstami:
autonomiczny, niezależny,
nieautonomiczny np. stowarzyszony z tekstem informacyjnym („Zobacz komentarz na str. 3”),
siłę perswazji i sposób formułowania opinii:
komentarz bezpośredni - jasno sprecyzowane stanowisko piszącego,
komentarz pośredni np. wywiad,
najważniejszy jest wybór właściwego momentu - po wydarzeniu,
struktura sprawozdawczo-oceniająca i dyskutowana,
czytelne akapity,
każdy argument w innym akapicie,
podzielony na sekwencje, które są od razu oceniane,
stylizacja komentarza:
perswazyjność - tekst ma przekonywać,
styl potoczny (przewaga) + elementy fachowe,
lubi stabilizację,
wstępniak - pewnego rodzaju spis treści po innych komentarzach - komentuje on inne komentarze.
Struktura A - sfera intelektualna:
opina wstępna,
diagnoza,
argumentacja,
wniosek końcowy,
podkreślone stanowiska pisarza,
Struktura B - jakieś zdarzenie:
opis opiniowanego zdarzenia,
prognoza,
opinia o zdarzeniu,
argumentacja,
opinia podsumowująca.
Rola dziennikarza:
propagator określonej postawy,
moralista - argumentacja ze sfery moralnej,
demaskator.
FELIETON (na podstawie Wikipedii)
specyficzny rodzaj publicystyki, krótki utwór dziennikarski (prasowy, radiowy, telewizyjny) utrzymany w osobistym tonie, lekki w formie, wyrażający - często skrajnie złośliwie - osobisty punkt widzenia autora. Charakterystyczne jest częste i sprawne "prześlizgiwanie" się po temacie. Gatunek ten wprowadzony został w XIX wieku na łamach francuskiego "Journal des Débats". Felieton jest zwykle umieszczany na stałej kolumnie (tzn. stronie gazety lub czasopisma - stąd po angielsku stały felietonista to columnist), zwanej kolumną felietonową.