BEZROBOCIE W POLCE

Zmiany gospodarcze i polityczne jakie dokonały się w Polsce w latach `89 i `90 doprowadziły do tego, że Polska dołączyła do grupy krajów o gospodarce rynkowej, co z kolei spowodowało ujawnienie się problemu bezrobocia na szeroką skalę. Trwające przemiany ustroju gospodarczego wywołały wiele procesów społecznych mających różnorodny wpływ na polski rynek pracy. Jednym ze zjawisk o negatywnych skutkach stało się bezrobocie. Jest ono definiowane w różnorodny sposób, ale podstawą każdej definicji jest założenie, że zjawisko to charakteryzuje się pewną liczbą osób bez pracy. Jak podaje słownik terminów ekonomiczno prawnych bezrobocie, to zjawisko, które polega na tym, że pewna liczba pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje zatrudnienia. Jest to wynik braku równowagi pomiędzy podażą pracy a popytem na pracę. Ponadto, w literaturze naukowej wyróżnia się następujące rodzaje bezrobocia:

• bezrobocie strukturalne - mówimy o nim wtedy gdy występuje niedopasowanie struktury podaży pracy i popytu na pracę ze względu na posiadane kwalifikacje, wykształcenie, zawód czy miejsce zamieszkania. Wynika ono z niedopasowania kwalifikacji pracowników do nowej technologii i braku kompetencji, trudności w dostosowaniu się do zmian systemu produkcyjnego. Ten rodzaj bezrobocia może mięć charakter dosyć trwały, ponieważ jego likwidacja wymaga zazwyczaj zmiany zawodu, kwalifikacji czy tez miejsca zamieszkania.

• bezrobocie frykcyjne - związane z naturalną płynnością siły roboczej, możliwą dzięki pełnej swobodzie zmiany miejsca pracy i wyboru stanowiska pracy. W dynamicznie rozwijającej się gospodarce często pojawiają się niedopasowania między wolnymi miejscami pracy, napływem i odpływem siły roboczej z rynku pracy oraz zmianie miejsc pracy przez pracowników. Rezultatem tych procesów jest to, że występuje pewna liczba wolnych miejsc pracy i osób bezrobotnych. Jest to spowodowane niedostatecznie szybkim przepływem informacji między pracodawcami a pracownikami, zatem musi upłynąć czas zanim bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy. Decyzje o zwolnieniu z pracy w celu znalezienia innego zajęcia podejmują sami pracownicy, a czas poszukiwania nowej pracy jest stosunkowo krótki bowiem wynosi mniej niż 3 miesiące.

• bezrobocie długookresowe - dotyczy osób. które pozostają bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, bowiem czym dłuższa przerwa w pracy, tym maleją szanse na ponowne jej uzyskanie. Rosnące wymagania pracodawców, zmiany technik i organizacji pracy, konieczność uzupełniania kwalifikacji lub w ogóle zmiany zawodu nie sprzyjają skracaniu okresu pozostawania bez pracy. Dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje, że ewentualni kandydaci stają się, ze względu na dezaktualizację swoich wiadomości i doświadczeń, mało interesujący dla pracodawców.

• bezrobocie długotrwałe (chroniczne) - trwa znacznie dłużej niż 12 miesięcy. Spowodowane jest podobnymi przyczynami co bezrobocie długookresowe.

• bezrobocie ukryte - rozumiane jako bezrobocie wśród zatrudnionych. Dotyczy ludzi nie ujętych w statystykach bezrobocia, ponieważ nie rejestrują się w urzędach pracy. Osoby te posiadają dochód, ale nie mają zawartego stosunku ubezpieczeniowego.

Trafną z punktu socjologicznego definicję bezrobocia podał Mieczysław Kabaj. Autor określa bezrobocie jako przesunięcie zasobów pracy ze sfery pracy do sfery bierności zawodowej, w której nie uczestniczy się w procesach pracy. Bierze się udział natomiast w podziale produktu wytworzonego przez innych pracowników.  

Osoby bezrobotne to osoby nie pobierające nauki w szkole dziennej, zdrowe i gotowe do podjęcia pracy w danym zawodzie, ale z powodu braku zatrudnienia zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy właściwym dla miejsca zameldowania. Należy pamiętać, ze osoby te powinny także oprócz powyższych, spełniać warunek ukończenia osiemnastu lat oraz warunek pozostawania w wieku aktywności zawodowej.

Podane wyjaśnienie „bezrobotni” zasięgnięto z ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobocia. Obecnie w ustawie nastąpiły znaczne zmiany dotyczące również tego pojęcia jednak ze względu na okres, który brany jest pod uwagę nie zostały one uwzględnione.

Bezrobocie w Polsce powstało na skutek niedorozwoju zdolności wytwórczych gospodarki ( w wyniku braku kapitałów, rynków zbytów etc. ) w stosunku do posiadanych zasobów siły roboczej bądź też w rezultacie niedopasowania struktury kwalifikacji do struktury popytu na siłę roboczą. Warto zauważyć, że siła robocza jest w układzie globalnych stosunków w gospodarce rynkowej towarem specyficznym, charakteryzującym się między innymi małą mobilnością. Oznacza to potrzebę tworzenia nowych miejsc pracy tam, gdzie powstają jej nadwyżki.

Ludność w wieku produkcyjnym stanowi ok. 58% ogólnej liczby ludności Polski. Około 50 % pracuje zawodowo, co stawia Polskę w ścisłej czołówce europejskiej pod względem aktywności zawodowej mieszkańców. Bardzo wysoka jest aktywność zawodowa kobiet - szczególnie w miastach. W ogólnej liczbie kobiet w wieku 25 - 50 lat 70 do 80% pracuje zawodowo. Niestety, liczba kobiet pracujących zawodowo w ostatnich latach maleje, co ma związek ze wzrostem bezrobocia.

W IV kwartale 2000 r. zbiorowość aktywnych zawodowo w Polsce liczyła 17300 tys. osób, natomiast zbiorowość biernych zawodowo 13372 tys. osób. W porównaniu z poprzednim kwartałem liczba aktywnych zawodowo zmniejszyła się o 102 tys. osób, tj. o 0,6%, natomiast liczba biernych zawodowo wzrosła o 79 tys., tj. o 0,6%. Spadek liczby aktywnych zawodowo nastąpił na skutek obniżenia się liczby pracujących o 187 tys. osób, przy jednoczesnym wzroście liczby osób bezrobotnych o 85 tys. W wyniku tych zmian zwiększyło się obciążenie osób pracujących osobami niepracującymi. W IV kwartale 2000 r. na 1000 osób pracujących przypadało 1109 osób niepracujących, podczas gdy w poprzednim kwartale współczynnik ten kształtował się na poziomie 1084 osoby.

W porównaniu do IV kwartału 1999 r. liczba aktywnych zawodowo wzrosła o 86 tys., tj. o 0,5%, natomiast liczba biernych zawodowo zwiększyła się o 198 tys., tj. o 1,5%. Na wzrost liczby aktywnych zawodowo w okresie roku wpłynęło zwiększenie się liczby bezrobotnych o 119 tys. przy spadku liczby pracujących o 33 tys. W wyniku tych zmian wzrosło obciążenie osób pracujących osobami niepracującymi z 1085 w IV kwartale 1999 r. do 1109 w IV kwartale 2000 r.

Wyszczególnienie	Aktywni zawodowo			Bierni zawodowo
		ogółem	pracujący		bezrobotni
		w tysiącach
OGÓŁEM	17300	14540	2760	13372
mężczyźni	9397	8066	1331	5222
kobiety	7902	6474	1429	8150
Miasta	10768	8944	1824	8546
Wieś	6532	5596	937	4825

Tabl. 1. Ludność aktywna i bierna zawodowo w IV kwartale 2000 r.

W IV kwartale 2000 r. ludność aktywna zawodowo stanowiła 56,4% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. Współczynnik aktywności zawodowej ludności, w porównaniu do poprzedniego kwartału, zmniejszył się o 0,3 pkt. Na obniżenie się ogólnego współczynnika wpłynął spadek poziomu aktywności zawodowej mieszkańców wsi o 0,7 pkt. W znacznym stopniu (o 0,6 pkt) obniżył się również współczynnik aktywności zawodowej kobiet.

W porównaniu do IV kwartału 1999 r. również zanotowano spadek poziomu aktywności zawodowej (o 0,2 pkt). Obniżenie się współczynnika aktywności zawodowej na przestrzeni roku widoczne było tylko w populacji kobiet, poziom aktywności zawodowej mężczyzn pozostał bez zmian. Znacznie (o 0,5 pkt) obniżył się współczynnik aktywności zawodowej mieszkańców miast, podczas gdy na wsi zanotowano wzrost współczynnika aktywności o 0,3 pkt.

Przejście od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej i konieczność restrukturyzacji przemysłu zapoczątkowały wzrost bezrobocia. W roku 1993 stopa bezrobocia ( czyli liczba bezrobotnych przypadająca na 100 aktywnych zawodowo ) wyniosła 16,4%, co oznacza, że bez pracy zostało wówczas 2,9 mln osób. Oczywiście jest to bezrobocie oficjalne - określone na podstawie liczby zarejestrowanych bezrobotnych, jak kształtuje się faktyczne bezrobocie trudno oszacować. Stopa ta była bardzo zróżnicowana w poszczególnych regionach kraju. Na ogół kształtowała się na wyższym poziomie w województwach mniej uprzemysłowionych ( byłych województwach: suwalskim - 30,3%, olsztyńskim - 30,1%), na stosunkowo niskim zaś w regionach wszechstronnie rozwiniętych (warszawskim - 7,6%, krakowskim - 7,7%, poznańskim - 9,0% ).

Największe bezrobocie charakteryzuje rolnicze województwa Polski północnej, rejon łódzki i wałbrzyski, w których rolnictwie dominowały PGR-y. Upadek większości z nich spowodował znaczny wzrost bezrobocia. Walka z tym zjawiskiem to jeden z największych problemów polskiej gospodarki. Likwidacja wielkich kombinatów przemysłowych i kopalń spowodowała konieczność ograniczenia zatrudnienia, równocześnie brak jest zastępczych miejsc pracy i funduszy na przekwalifikowanie zwalnianych pracowników. Rośnie bezrobocie wśród ludzi młodych , którzy po ukończeniu szkół nie mają perspektyw znalezienia pracy, dotyczy to głównie absolwentów szkół o profilu ogólnokształcącym i wielu szkół zawodowych.

Większość bezrobotnych stanowią osoby, które straciły pracę i natychmiast podjęły starania, aby znaleźć następną. W IV kwartale 2000 r. udział tej kategorii osób wśród ogółu bezrobotnych kształtował się na poziomie 51,8 % (rok wcześniej - 50,5%). Pierwszej w życiu pracy poszukiwało 21,5% bezrobotnych (przed rokiem - 22,5%). W tej grupie bezrobotnych 25,6% stanowili absolwenci wchodzący na rynek pracy. Osoby powracające do pracy po przerwie stanowiły 21,2% ogólnej liczby bezrobotnych (przed rokiem 22,1%). Najmniejszy udział w liczbie bezrobotnych miały osoby, które zrezygnowały z poprzedniej pracy - 5,5% (przed rokiem - 4,9%).

Główną przyczyną zaprzestania pracy dla bezrobotnych w IV kwartale 2000 r. była likwidacja stanowiska lub zakładu pracy, która dotyczyła 44,7% ogółu bezrobotnych uprzednio pracujących (w IV kwartale 1999 r. - 44,4%). Kolejnym najczęściej wskazywanym powodem utraty pracy było wygaśnięcie umowy zawartej na czas określony. W porównaniu do poprzedniego roku zwiększył się odsetek osób, które straciły pracę z tej przyczyny (z 14,4% do 16,5%). Wzrósł również odsetek bezrobotnych, którzy zrezygnowali z pracy ze względów osobistych lub rodzinnych z 11,6% w IV kwartale 1999 r. do 11,9% IV kwartale 2000 r.

Odsetek bezrobotnych uprzednio pracujących w sektorze prywatnym wzrósł w porównaniu do poprzedniego roku o 3,3 pkt i wynosił w IV kwartale 2000 r. - 67,3%. W porównaniu do IV kwartału 1999 r. zwiększył się odsetek bezrobotnych uprzednio pracujących w sektorze usługowym z 45,9% do 48,0%, natomiast zmniejszył - uprzednio pracujących w sektorze przemysłowym z 48,7% do 46,7%. 

W IV kwartale 2000 r. przeciętny czas poszukiwania pracy wyniósł 13,8 miesiąca (w IV kwartale 1999 r. - 12,6 miesiąca) i był dłuższy dla kobiet (14,9 miesiąca) niż dla mężczyzn (12,7 miesiąca). W porównaniu z IV kwartałem 1999 r. w większym stopniu wydłużył się przeciętny czas poszukiwania pracy kobiet (o 1,7 mies.) niż mężczyzn (o 0,8 mies.).
Najdłużej poszukiwali pracy bezrobotni z wykształceniem podstawowym (15,9 miesiąca) oraz średnim ogólnokształcącym i zasadniczym zawodowym (po 13,7 miesiąca), najkrócej zaś z wykształceniem wyższym (8,8 miesiąca).

W IV kwartale 2000 r. zbiorowość bezrobotnych długotrwale, tzn. poszukujących pracy przez okres dłuższy niż rok, liczyła 1135 tys. osób. Liczba bezrobotnych długotrwale zwiększyła się o 74 tys. w stosunku do III kwartału 2000 r., (tj. o 7,0%), natomiast w porównaniu do IV kw. 2000 r. wzrosła o 307 tys. tj. o 37,1%. Znacznie zwiększył się także udział długotrwale poszukujących pracy w ogólnej liczbie bezrobotnych z  31,3% w IV kw. 1999 r. do 41,1% w IV kwartale 2000 r.

Odsetek długotrwale bezrobotnych był najwyższy wśród bezrobotnych w starszych grupach wieku. Wśród bezrobotnych w wieku powyżej 45 lat długotrwale bezrobotni stanowili 49,2%, natomiast w populacji bezrobotnych w wieku do 24 lat - 29,7%.

Długotrwałe bezrobocie coraz częściej zagraża kobietom. W IV kwartale 2000 r. w ogólnej liczbie długotrwale bezrobotnych, kobiety stanowiły 57,8%. Również udział kobiet poszukujących pracy ponad rok w ogólnej liczbie bezrobotnych kobiet był wyższy niż analogiczny odsetek dla mężczyzn (45,9% wobec 36,1%). W porównaniu do IV kwartału 1999 r. odsetek kobiet długotrwale bezrobotnych wzrósł o 12,8 pkt, podczas gdy mężczyzn - o 6,9 pkt.

Podobnie jak w poprzednich latach, ostatni kwartał roku był okresem sezonowego spadku liczby pracujących. W IV kwartale 2000 r. populacja pracujących liczyła 14540 tys. osób i zmniejszyła się w porównaniu do poprzedniego kwartału o 187 tys., tj. o 1,3 %. Spadek liczby pracujących był nieco większy na wsi niż w miastach. Liczba pracujących mieszkańców miast zmniejszyła się w ciągu kwartału o 62 tys., tj. o 0,7 %, podczas gdy liczba pracujących mieszkańców wsi spadła o 125 tys., tj. o 2,2%.

Spadek liczby pracujących (o 33 tys., tj. o 0,2 %) wystąpił również w porównaniu do analogicznego okresu 1999 r. Na zmniejszenie się populacji pracujących wpłynął spadek liczby pracujących mieszkańców miast (o 125 tys., tj. o 1,4%). Na wsi w tym czasie liczba pracujących zwiększyła się o 92 tys., tj. o 1,7%. Spadek liczby pracujących zanotowano tylko w populacji mężczyzn. Liczba pracujących kobiet pozostała bez zmian. Miernikiem zaangażowania ludności w procesie pracy jest wskaźnik zatrudnienia zdefiniowany jako udział ludności pracującej w ogólnej liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej.

W IV kwartale 2000 r. pracujący stanowili 47,4% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. Ogólny wskaźnik zatrudnienia obniżył się w porównaniu do poprzedniego kwartału, a także do IV kwartału 1999 r. o 0,6 pkt.

W IV kwartale 2000 r. najwyższy poziom wskaźnika zatrudnienia odnotowano w województwach: podlaskim - 51,8% i lubelskim - 51,5%, natomiast najniższy w województwach: lubuskim - 41,6% i warmińsko-mazurskim - 41,9%.

Wyszczególnienie	1999	2000
		IV kwartał	III kwartał	IV kwartał
		wskaźnik zatrudnienia w %			+/- w porównaniu do
								IV 1999	III 2000
Ogółem	48,0	48,0	47,4	-0,6	-0,6
mężczyźni	55,9	55,6	55,2	-0,7	-0,4
kobiety	40,7	41,1	40,3	-0,4	-0,8
Miasta	47,4	46,5	46,3	-1,1	-0,2
Wieś	49,0	50,5	49,3	0,3	-1,2

Tabl. 2. Wskaźnik zatrudnienia

W porównaniu do poprzedniego kwartału bardziej znaczący spadek wskaźnika zatrudnienia wystąpił na wsi - o 1,2 pkt. Na zmiany poziomu zatrudnienia mieszkańców wsi wyraźny wpływ ma sezonowość prac w rolnictwie, co sprawia, że okres jesienno-zimowy charakteryzuje się spadkiem liczby osób pracujących.

Natomiast w okresie roku spadek wskaźnika zatrudnienia wystąpił tylko w miastach (o 1,1 pkt)., na wsi w tym czasie zanotowano niewielki wzrost poziomu zatrudnienia o 0,3 pkt. Jakkolwiek liczba pracujących kobiet nie uległa zmianie, to ich udział w ogólnej liczbie kobiet zmniejszył się o 0,4 pkt. Natomiast wskaźnik zatrudnienia mężczyzn obniżył w większym stopniu, bo o 0,7 pkt.

W IV kwartale 2000 r. zbiorowość biernych zawodowo liczyła 13372 tys. osób i stanowiła 43,6% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. W porównaniu do III kwartału 2000 r. liczba biernych zawodowo zwiększyła się o 79 tys., tj. o 0,6%, natomiast w porównaniu do IV kwartału 1999 r. wzrosła o 198 tys., tj. o 1,5%.

Wśród biernych zawodowo 1,8% to osoby poszukujące pracy, ale nie gotowe do jej podjęcia, a 98,2% to osoby nieposzukujące pracy. Spośród wszystkich przekonanych, że nie znajdą pracy, 85,4% to osoby w wieku produkcyjnym.

Niemal połowę - bo 48,1% - biernych zawodowo stanowiły osoby w wieku produkcyjnym (w IV kwartale 1999 r. - 47,6%). Wśród tej populacji osób głównymi przyczynami bierności były: choroba lub niesprawność - 31,1%, nauka i uzupełnianie kwalifikacji - 25,4% oraz obowiązki rodzinne i związane z prowadzeniem domu - 18,5%. W porównaniu do IV kwartału 1999 r. zwiększył się udział biernych zawodowo w wieku produkcyjnym z powodu nauki i uzupełniania kwalifikacji o 2,3 pkt, natomiast zmniejszył się odsetek osób, dla których przyczyną bierności zawodowej była choroba lub niepełnosprawność - o 2,4 pkt. Populacja osób zniechęconych bezskutecznością poszukiwania pracy liczyła 262 tys. i stanowiła 4,1% ogółu biernych zawodowo w wieku produkcyjnym. 

Wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności wskazują, że w IV kwartale 2000 r. utrzymywała się trudna sytuacja na rynku pracy. Odnotowano dalszy wzrost liczby bezrobotnych i stopy bezrobocia. oraz spadek liczby pracujących i wskaźnika zatrudnienia. Tempo wzrostu bezrobocia i spadku zatrudnienia było szybsze wśród mężczyzn niż wśród kobiet. Nadal jednak stopa bezrobocia dla kobiet była wyższa niż dla mężczyzn. Również kobiety dłużej poszukiwały pracy i częściej zagrożone były długotrwałym bezrobociem.

Pogorszyła się sytuacja na miejskim rynku pracy. W skali roku odnotowano w miastach znaczny przyrost bezrobocia, spadek liczby pracujących i obniżenie się wskaźnika zatrudnienia.
Nadal utrzymuje się trudna sytuacja młodzieży do 24 lat na rynku pracy, o czym świadczy wysoka stopa bezrobocia i znaczny jej wzrost w porównaniu z IV kwartałem 1999 r.
W dalszym ciągu najbardziej zagrożone bezrobociem są osoby o niskim poziomie wykształcenia i bez wykształcenia zawodowego. Wysoka stopa bezrobocia w IV kwartale 2000 r., wystąpiła wśród osób z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym, średnim ogólnokształcącym oraz zasadniczym zawodowym. Wśród osób o tym poziomie wykształcenia zanotowano również znaczny wzrost bezrobocia w ciągu roku.

Zwiększyła się liczba osób długotrwale bezrobotnych, a także ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych. W rezultacie zmian w liczbie pracujących i bezrobotnych wzrosła liczba osób niepracujących przypadających na 1000 pracujących. Państwo musi zatem podejmować odpowiednie działania zmierzające do zagospodarowania wolnej siły roboczej, gdyż jej niewykorzystywanie w tak dużej skali przynosi znaczne straty gospodarcze i grozi nasileniem różnych form patologii społecznej. Bezrobocie należy też postrzegać przez pryzmat braku możliwości zaspokojenia podstawowej potrzeby każdego człowieka, jaką jest praca. Problem bezrobocia w Polsce staje się tym bardziej poważny, że ( pomijając potrzebę dalszej przebudowy gospodarki) w wiek produkcyjny zaczynają wchodzić liczne roczniki wyżu demograficznego lat 70-tych.

Łukasz Kuryłowicz

Bibliografia

Paweł Libner, Gerard Stefaniak - „Geografia od A do Z”

Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności, IV kwartał 2000

Władysław Skrzypczak - „Geografia Ekonomiczna”, Warszawa 1995

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---