Źródła zobowiązań krótkoterminowych
Bankowe kredyty krótkoterminowe.
Wśród krótkoterminowych bankowych kredytów możemy wyróżnić w szczególności:
Kredyt w rachunku bieżącym;
Kredyt w rachunku kredytowym;
Kredyt wekslowy;
Kredyt lombardowy.
Najczęstszą formą kredytu wybieraną przez przedsiębiorstwa jest kredyt w rachunku bieżącym. Zalicza się go do kredytów obrotowych i udzielany jest na finansowanie bieżących potrzeb przedsiębiorstwa związanych z zaopatrzeniem, produkcją i sprzedażą oraz procesem rozliczeń z kontrahentami. Jak sama nazwa kredytu wskazuje, kredyt ten może uzyskać przedsiębiorstwo w banku, w którym ma rachunek bieżący. Możemy wyodrębnić dwie formy tego kredytu: kredyt w rachunku otwartym i kredyt kasowy. Ważniejszy z punktu widzenia finansowania bieżącej działalności przedsiębiorstwa jest kredyt w rachunku otwartym. Jest on udzielany na podstawie umowy banku z przedsiębiorstwem, w której zostaje określony okres i maksymalna kwota zadłużenia. Przyznawany jest na okres nie dłuższy niż rok, a kwota limitu zadłużenia zależy głównie od wielkości i rodzaju działalności przedsiębiorstwa, jego efektywności, stopnia ryzyka oraz oceny dotychczasowej współpracy z bankiem. Najczęściej limit ten jest wielokrotnością dziennych wpływów na rachunek bieżący kredytobiorcy. Dzięki temu bank dopuszcza powstanie na rachunku bankowym kredytobiorcy salda debetowego i w okresie objętym umową wykonuje decyzje płatnicze kredytobiorcy do wysokości przyznanego limitu zadłużenia. Wpływające na rachunek przedsiębiorstwa środki finansowe zmniejszają lub likwidują saldo debetowe. Z tego wynika, że kredyt ten ma charakter odnawialny (rewolwingowy).
Kredyt kasowy jest udzielany w uzgodnionej w umowie kwocie stałym klientom banku, którzy mają w nim rachunek bieżący. Przy udzielaniu tego kredytu ważna jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Musi być ona w ocenie banku od co najmniej roku dobra i znana wierzycielowi. Kredyt ten jest nazywany też płatniczym, gdyż jest udzielany na sfinansowanie krótkoterminowych, przejściowych i nieprzewidzianych trudności płatniczych, które mogą być spowodowane niedostosowaniem w czasie wysokości wpływów z koniecznymi wydatkami. Przykładem takich wydatków może być wypłata wynagrodzeń. Kredyt kasowy jest, z reguły, udzielany na okres nie dłuższy niż 30 dni i jest spłacany z „pierwszych” wpływów na rachunek przedsiębiorstwa. Warunkiem ponownego korzystania z takiego kredytu jest spłata poprzedniego.
Spośród krótkoterminowych form finansowania szczególne znaczenie mają inne zobowiązania. Są to głównie zobowiązania wobec dostawców z tytułu dostaw i usług. Oprócz nich, źródłem finansowania bieżącej działalności przedsiębiorstw są zobowiązania wobec pracowników, budżetu, ZUS i innych funduszy centralnych. Zobowiązania te są, z reguły, regulowane po kilkunastu dniach za miesiąc, w którym powstały, natomiast przychody przedsiębiorstwa realizują na bieżąco. W związku z tym przedsiębiorstwo ma do dyspozycji pewną kwotę z tytułu kumulowanych zobowiązań, która wpływa na zmniejszenie zapotrzebowania na kapitał obcy z innych źródeł i w innej formie.
Możemy dalej wyróżnić kolejną formę zobowiązań krótkoterminowych: zobowiązania z tytułu dostaw. Są one udzielonym kredytem handlowym (towarowym) przedsiębiorstwu przez inne przedsiębiorstwa. Polega on na tym, że dostawca-sprzedawca towarów lub wykonanych usług nie żąda od przedsiębiorstwa-odbiorcy natychmiastowej zapłaty. Dłużnik reguluje należność w uzgodnionym z wierzycielem terminie. Kredyt towarowy jest najczęściej udzielany na okres od 30 do 90 dni.
Podstawową zaletą kredytu towarowego jest umożliwienie jego spłaty z przychodów uzyskanych z sprzedaży nabytych u kredytodawcy towarów. Jeżeli odbiorca potrafi zsynchronizować termin zakupów z przychodami ze sprzedaży, to kredyt ten może przyczynić się do obniżenia rzeczywistego zapotrzebowania na środki finansowe z innych źródeł. W skrajnych przypadkach uzyskanie kredytu towarowego może stanowić podstawę do podjęcia określonej działalności gospodarczej, ponieważ uzyskanie środków pieniężnych z banku ze względu m.in. na brak odpowiednich zabezpieczeń mogłoby być niemożliwe.
W wielu przypadkach kredyt towarowy bywa instrumentem wpływającym na zwiększenie sprzedaży. Ma on szczególne znaczenie w warunkach silnej konkurencji w danym segmencie rynku lub występowania zatorów płatniczych. Kredyt ten jest jednak droższy od kredytów obrotowych, udzielanych przez banki. Wynika to z faktu, że jest on łatwiej dostępny dla wielu przedsiębiorstw niż kredyty bankowe. Cena jest wkalkulowana w zapłatę za towary lub usługi sprzedawane odbiorcy. Nie bez znaczenia jest również sytuacja na rynku w zakresie podaży dóbr i usług.
Jeżeli odbiorca ma możliwość kupna towarów u innych dostawców i producentów lub kupuje duże partie towarów, to może wpływać na warunki proponowane przez dostawcę. W takich sytuacjach odbiorca, wykorzystując swoją uprzywilejowaną sytuację, może w pewnym stopniu dyktować nie tylko warunki co do wysokości stopy procentowej, lecz także terminów płatności. Nie dotrzymując tych terminów, odbiorcy przekształcają kredyt krótkoterminowy w średnio- ,a nawet długoterminowy. Odraczanie zapłaty przez kredytobiorcę o miesiąc, dwa lub przez dłuższy okres wpływa znacząco na cenę kredytu towarowego. Wówczas roczna stopa tego kredytu będzie niższa od rocznej stopy kredytu bankowego. Przy uzgodnionej w umowie stopie, koszt kredytu będzie tym niższy, im dłuższy będzie okres przekroczenia terminów płatności. W związku z powyższym zdarzają się przypadki, w których koszt kredytu towarowego będzie znacznie niższy od oprocentowania obrotowych kredytów bankowych.
Roczna stopa procentowa, jaką uzyskuje dostawca (kredytodawca), może być nawet niższa od stopy procentowej, stosowanej dla lokat krótko- i średnioterminowych w bankach. W takiej sytuacji pojawia się dylemat, gdzie lokować nadwyżki finansowe. Z punktu widzenia uzyskiwanego dochodu bardziej korzystne byłyby lokaty, np. w bony skarbowe lub inne papiery wartościowe o krótkich terminach wykupu. Stąd rodzi się pytanie, dlaczego podmioty dysponujące nadwyżkami kapitałowymi zamiast lokować je w papiery wartościowe, udzielają kredytów towarowych.
Takie postępowanie zależy od tego, czy mamy do czynienia z rynkiem dostawcy czy odbiorcy. Dostawcom w warunkach względnej nadwyżki podaży zależy na utrzymaniu kontaktów handlowych w długim okresie. Godzą się więc na mniej korzystne warunki angażowania kapitału. Kredyt towarowy jest znaczącym źródłem finansowania bieżącej działalności przedsiębiorstw mających ograniczone możliwości uzyskania kredytu obrotowego w banku, a także tych, w których występują zatory płatnicze.
Zupełnie nową formą finansowania przedsiębiorstwa są krótkookresowe papiery dłużne, nazywane też komercyjnymi wekslami inwestycji terminowych (KWIT).
Faktoring
Faktoring polega na nabywaniu przez wyspecjalizowane instytucje (banki, spółki faktoringowe) od różnych podmiotów gospodarczych należności bieżących (nieprzeterminowanych), przysługujących im od odbiorców z tytułu dostaw towarów i usług oraz na świadczeniu dodatkowych usług. Dotyczy on wierzytelności związanych z obrotem gospodarczym. W praktyce przedmiotem faktoringu są najczęściej wierzytelności związane z krótkimi terminem płatności (od 14 do 210 dni), chociaż z punktu widzenia prawa nie ma przeszkód, aby obejmować nim także wierzytelności o dłuższych terminach płatności.
Na mocy Konwencji Ottawskiej faktor powinien zobowiązać się do świadczenia, oprócz wykupu wierzytelności, dwóch dodatkowych usług na rzecz faktoranta. Jest to istotne, ponieważ w przypadku braku świadczenia tych usług nie będzie można mówić o umowie faktoringu i wówczas powinna być ona traktowana jako umowa cesji wierzytelności.
Faktoring obejmuje trzy funkcje:
Finansową;
Usługową;
Gwarancyjną.
Funkcja finansowa polega na odkupywaniu należności i w ten sposób instytucja faktoringowa de facto udziela kredytu. Funkcja usługowa polega na dokonywaniu rozliczeń od strony technicznej (wystawianie faktur, dokumentów inkasowanych itd.). Funkcja gwarancyjna polega natomiast na zagwarantowaniu wpływu należności, co ma szczególnie istotne znaczenie, gdy mamy do czynienia z nierzetelnymi kontrahentami.
W praktyce gospodarczej funkcjonują trzy rodzaje umów faktoringowych (związane z umiejscowieniem ryzyka wypłacalności dłużnika):
Faktoring właściwy (pełny);
Faktoring niewłaściwy (niepełny);
Faktoring mieszany.
Faktoring właściwy charakteryzuje się tym, że przelew wierzytelności jest ostateczny i w jego wyniku całkowite ryzyko związane z wypłacalnością dłużnika obciąża instytucję faktoringową (faktora).
W przypadku tego rodzaju faktoringu, oprócz funkcji finansowania i usługowej, dochodzi jeszcze funkcja gwarancyjna (z tytułu klauzuli del credere), wyrażająca się tym, że bank faktoringowy odpowiada przed faktorantem za to, że dłużnik wykona ciążące na nim zobowiązanie. Inną cechą jest definitywne przeniesienie określonej wierzytelności z faktoranta na faktora.
Faktoring niewłaściwy charakteryzuje się tym, że przelew wierzytelności nie ma charakteru definitywnego (ostatecznego). Przeniesienie wierzytelności jest więc warunkowe, a ryzyko wypłacalności dłużnika obciąża nadal pierwotnego wierzyciela (faktoranta). Ponieważ taka umowa nie rodzi skutków definitywnych, to objęta nią wierzytelność nie przechodzi z faktoranta na faktora w sposób ostateczny. I dlatego często w umowach faktoringu niewłaściwego umieszcza się postanowienie, że w przypadku niewypłacalności dłużnika dotychczasowy wierzyciel (faktorant) będzie musiał zwrócić faktorowi otrzymane wcześniej środki pieniężne i samemu dochodzić zapłaty od dłużnika.
Faktoring mieszany łączy w sobie cechy faktoringu właściwego i niewłaściwego. W takiej umowie faktor określa kwotę graniczną, do wysokości której przejmuje na siebie ryzyko wypłacalności dłużników. Wierzytelności przekraczające ustalony w umowie limit zostają przelane na faktora na zasadzie faktoringu niewłaściwego, czyli nie dochodzi do definitywnego nabycia tych wierzytelności przez faktora. W miarę regulowania przez dłużnika należności znajdujących się poniżej kwoty granicznej może dochodzić do stopniowego „włączania” do tego limitu wierzytelności, które nie były dotychczas poddane regułom faktoringu właściwego. Dzięki temu wierzytelności takie zostają także objęte funkcją gwarancyjną ze strony faktora.
W Polsce coraz więcej banków zaczyna zajmować się faktoringiem. Niestety, w ich ofercie w dalszym ciągu przeważa faktoring niewłaściwy (czyli z prawem ponownego przeniesienia wierzytelności, a w takich sytuacjach ryzyko powraca do faktoranta). Nie zawsze jest to rozwiązanie korzystne dla faktoranta, ponieważ nie może on korzystać z całkowitej swobody kształtowania wpływów i wydatków.
Zawarcie umowy w przypadku faktoringu właściwego jest uzależnione od wielu dodatkowych warunków, np. dłużnikiem jest stały klient banku (faktora), pozostający w dobrej kondycji ekonomiczno- finansowej lub stały kontrahent faktoranta lub dłużnik wierzytelności wyrazi na piśmie zgodę na dochodzenie roszczeń z wierzytelności w trybie uproszczonym na mocy przepisów Prawa bankowego, zabezpieczy skupowaną przez bank wierzytelność handlową wekslem, podpisanym przez dłużnika wierzytelności w charakterze wystawcy albo akceptanta.
Banki finansują faktoranta, na ogół, w następujący sposób: stawiają do natychmiastowej dyspozycji zaliczkę w wysokości 60-85% wartości brutto wierzytelności. Pozostałą część zatrzymują, jako fundusz gwarancyjny stanowiący zabezpieczenie prawidłowego wywiązania się dostawcy i odbiorcy z umów, do czasu wpływu pełnej kwoty należności od odbiorcy. Oczywiście zaliczka jest pomniejszona o prowizje oraz inne opłaty pobierane przez faktora. Nieliczne banki w szczególnych przypadkach, gdy ryzyko faktora jest bardzo małe, stosują także inny sposób zapłaty za scedowaną wierzytelność, tj. faktor uiszcza natychmiast kwotę wierzytelności zmniejszoną o opłaty na jego rzecz. Polskie banki rzadko są skłonne przejmować na siebie ryzyko wypłacalności dłużników.
Faktoring może przynieść przedsiębiorstwu wiele korzyści. Na przykład następuje zamiana należności faktoranta na środki pieniężne, a także powstają: oszczędności na wydatkach administracyjnych, korzyści na kosztach kredytu, zmniejszenie rotacji odbiorców, zwiększenie płynności finansowej, zmiana sumy bilansowej (tzw. efekt faktoringowy wystąpi wówczas, gdy faktorant otrzymane środki pieniężne przeznaczy na spłatę swoich zobowiązań i nastąpi wtedy poprawa pewnych wskaźników ekonomiczno-finansowych, np. zyskowność majątku, wskaźnik ogólnego zadłużenia). Faktoring pozwala również na przeniesienie na bank części lub całości ryzyka niewypłacalności dłużników (dotyczy to oczywiście faktoringu mieszanego i właściwego), przyspiesza obieg kapitału obrotowego, umożliwia skorzystanie z dodatkowych usług w celu poprawy funkcjonowania przedsiębiorstwa. Ponadto umowa faktoringu nie podlega ani opłacie skarbowej, ani opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (VAT), można także wykorzystać faktoring przy finansowaniu działalności leasingowej (np. faktorowanie należności faktoranta z tytułu umów leasingowych może zwiększyć jego obroty i pozwoli mu uzyskać większą zyskowność).