Pielęgnowanie pacjentów w chorobach afektywnych. Hierarchizacja potrzeb u pacjentów depresyjnych. Diagnoza pielęgniarska i procedury rozwiązywania problemów opiekuńczych chorych z depresją i tendencjami suicydalnymi. Psychoterapia w depresji. Ocena stanu chorego w manii. Wychowawcza rola pielęgniarki wobec pacjenta w stanie maniakalnym
Odróżniamy w tym zakresie trzy pojęcia:
Depresja reaktywna - zjawia się u człowieka dotychczas zdrowego jako skutek wydarzeń przykrych, jak choroba lub śmierć osoby bliskiej, rozstanie, utrata zarobków, zagrożenie odpowiedzialnością itp. Do tejże grupy zalicza się depresje pourazowe, pooperacyjne, depresje w przebiegu endokrynopatii (choroba Cushinga, akromegalia), depresje jatrogenne po stosowaniu pochodnych rezerpiny oraz klonidyny i metylodopy. Dodatkowo trzeba uwzględnić reaktywną depresję po leczeniu promieniami Roentgena lub stosowaniu promieniowania izotopu kobaltu. W tych przypadkach pogorszony nastrój ustępuje z biegiem czasu, jest podatny na psychoterapię, wymaga krótkiego stosowania neuroleptyków, np. tiorydazyny, w niedużych dawkach.
Psychoza maniakalno-depresyjna - inaczej cyklofrenia. Jest to stan psychotyczny z naprzemiennym występowaniem zespołu maniakalnego i zespołu depresyjnego, które są przedzielone okresem bezobjawowym. W fazie zespołu maniakalnego zaznacza się wzmożone samopoczucie, przyspieszony tok myślenia i pobudzenie ruchowe. W fazie depresyjnej dochodzi do obniżenia nastroju, zwolnienia toku myślenia i spowolnienia ruchowego.
Endogenny zespół depresyjny - podstawą oceny zespołu jest opis stanu psychicznego, analiza psychopatologiczna oraz ocena przeżyć i motywów zachowania. Korzeniowski podając charakterystykę tego zespołu stwierdza, że przejawia się on nastrojem przygnębienia, zahamowaniem myślenia i aktywności oraz osłabieniem napędu psychoruchowego, trudnością podejmowania decyzji.
Pużyński, omawiając zespół psychopatologiczny zwany ednogenną depresją, wyodrębnia trzy objawy podstawowe, czyli osiowe:
obniżenie nastroju podstawowego,
zaburzenia aktywności psychoruchowej, a więc czynności psychicznych i ruchowych,
zmianę rytmów biologicznych sterowanych przez system limbiczny, zwłaszcza podwzgórze.
W miarę trwania choroby dołączają się zazwyczaj dodatkowe objawy patopsychologiczne, które prawdopodobnie stanowią reakcje osobowości chorego na niesprawność spowodowaną obniżeniem nastroju i napędu psychoruchowego. Pod wpływem sytuacji spowodowanej przez pierwotne objawy depresji endogennej ustrój reaguje mniej lub bardziej nasilonym lękiem, który uważa za podstawowy objaw. Ten prźykry stan emocjonalny wynika, z uczucia zagrożenia na skutek niefizjologicznego przetwarzania percepcji w układzie limbicznym oraz tworze siatkowym (formatio reticularis), który - stanowi ośrodek informacji ustrojowe, scalający i synchronizujący zjawiska wegetatywne i hormonalne.
Należy rozróżnić pojęcia lęku i strachu. Jako lęk rozumiemy bezprzedmiotowe i nieuzasadnione uczucie, bez powiązania z czynnikami zewnętrznymi; strach natomiast jest dostosowaną do sytuacji reakcją emocjonalną, a więc zjawiskiem fizjologicznym.
Chorobliwe pogorszenie nastroju sprawią, że przeżycia nie powodują zadowolenia, radości, przyjemności, satysfakcji, które u zdrowych wyzwalają aktywną postawę wobec życia. Chorzy czują się nieszczęśliwi; przeważa niezadowolenie, przygnębienie, smutek, żal. Niektórzy określają swój stan jako brak uczuć, niezdolność do przeżywania radości i współuczestniczenia w szczęściu i smutku osób bliskich, czują się winni swojej choroby lub nieszczęścia innych. Brak reakcji emocjonalnych lub uczuć o przyjemnym zabarwieniu powoduje utratę zainteresowań, co należy do typowych przejawów depresji. Świat staje się bezbarwny, nie zawiera nic, co mogłoby zainteresować, wzruszać lub wyzwalać pozytywne bodźce.
Drugim objawem podstawowym depresji endogennej jest zahamowanie, przejawiające się obniżeniem napędu psychoruchowego. W lekkich postaciach choroby może ono być dyskretnie zaznaczone, co chory odczuwa jako niesprawność psychiczną lub fizyczną. Zjawia się spowolnienie myślenia, nienadążanie za tokiem wypowiedzi rozmówcy, trudne uchwycenie treści spektaklu teatralnego lub filmowego. Tempo wypowiedzi słownych również ulega spowolnieniu; niekiedy zahamowanie procesu myślenia powoduje trudność w doborze słów i dlatego chory ogranicza się do wypowiadania tylko pojedynczych słów.
Niektórych pacjentów niepokoi zubożenie myślenia, niemożność wykorzystania swojej wiedzy i doświadczenia oraz szczególne trudności posługiwania się pamięcią wydarzeń niedawnych (świeżych). Zahamowanie pamięci oraz obniżenie nastroju ogranicza zdolność do działania i powoduje trudność podejmowania decyzji.
Zahamowanie sfery motorycznej przejawia się powolnością i ociężałością ruchów. Proste i dobrze znane czynności, jak ubieranie się, golenie, sprzątanie, odbywa się nieskładnie i w zwolnionym tempie, mowa jest również spowolniona.
Część chorych odczuwa ociężałość w nogach oraz uskarża się mniejszą sprawność fizyczną i mniejszą wytrzymałość. Zauważono też, że znaczne nasilenie lęku zbiega się ze wzmożonym odczuwaniem bólów w miejscach już poprzednio dotkniętych procesami zapalnymi lub zwyrodnieniowymi, np. w kręgosłupie oraz dużych stawach.
Znacznie rzadziej nasilanie się lęku powoduje uczucie zagrożenia, trwogę, panikę i dezorganizację procesów myślenia. Może to powodować niepokój ruchowy, z ciągłym chodzeniem, zmianą miejsca pobytu, niemożnością leżenia w łóżku. Trzecim objawem podstawowym depresji endogennej są zaburzenia ośrodkowej regulacji rytmów biologicznych.
Znamienna cecha zahamowania psychicznego i ruchowego w przebiegu endogennej depresji najsilniej zaznacza się w godzinach porannych, natomiast w godzinach popołudniowych i wieczornych znacznie mniej daje się we znaki. Chorzy planują i wykonują niektóre zadania w godzinach popołudniowych i wieczorem; w tej porze osiągają bowiem lepsze wyniki. Jest to cecha wyrazista, niemal wszyscy chorzy źle się czują w godzinach porannych.
Zaburzenia dobrego rytmu aktywności psychicznej powodują niechęć do jedzenia, zakłócają harmonijny rozkład czuwania i snu osłabiają popęd i sprawność płciową. Znaczny odsetek chorych uskarża się na trudności usypiania, sen przerywany, wczesne wzbudzanie. Niekiedy redukcja snu lub bezsenność jest jednym przejawem depresji endogennej. Mniej częste są doniesienia o samoistnej senności w ciągu dnia, z zahamowaniem psychoruchowym.
Marzenia senne mogą zawierać treść depresyjną, związaną z chorobą lub śmiercią. Marzenia senne przedstawiające zagrożenie życia, zgony, pogrzeby szczególnie często nawiedzają chorych z tendencjami samobójczymi.
Do trzech zasadniczych objawów endogennej depresji dołączają się zaburzenia układu wegetatywnego, zwłaszcza gdy silnie jest rozwinięta komponenta lękowa. Najczęściej występują: przyspieszone bicie serca, podwyższone ciśnienie tętnicze, pozorne utrudnienie oddychania, często oddawanie moczu. Lęk umiejscowiony w okolicy serca (pavor praecordialis) jest objawem dolegliwym, występującym u znacznej części chorych wykazujących wyraźny objaw lęku. Chorzy podają, że szczególne nasilenie lęku pojawia się w stanie stresu lub w czasie bólu w okolicy serca albo dołka podsercowego.
Endogenna depresja gnębi chorego i sprawia wiele kłopotu jego o rodzinie. Ogranicza on kontakty z przyjaciółmi, znajomymi, współtowarzyszami pracy. W zaawansowanym okresie chory traci nie tylko zdolność do pracy, lecz również spełniania elementarnych obowiązków domowych. Coraz bardziej ujawnia się brak motywacji do życia, które stało się nie tylko uciążliwe, ale i bardzo przykre. Pojawiają się zamierzenia samobójcze.
Badania kliniczne ostatnich lat objawy zaliczane do klasycznych. Dominują natomiast objawy w zakresie samatycznym: bóle głowy, ucisk w gardle i klatce piersiowej, dolegliwości sercowe, zaburzenia przewodu pokarmowego, akroparesezja, zaburzenia snu, obniżenie podstawowego nastroju. Zaburzenia napędu psychoruchowego oraz zmiana rytmów biologicznych są na drugim planie, a więc zamaskowane. Ze względu na nietypowy charakter dolegliwości w depresji maskowanej, większość chorych zabiega o poradę u lekarzy ogólnych lub internistów.
Niedostatecznie znamy objawy depresji endogennej, niezmiernie rzadko ją rozpoznajemy i dlatego przeważająca część cierpiących żyje w zbiorowości, pozostawiona biegowi wydarzeń, bez rozpoznania i właściwego leczenia. Zisook sprawę ujmuje prosto: depresja jest rozpowszechnioną chorobą, która może powodować łagodne dolegliwości lub wielkie cierpienia zagrażające życiu (samobójstwo). Właściwe rozpoznanie i leczenie może spowodować szybką poprawę. Endogenna depresja stanowi nie tylko problem kliniczny, lecz również społeczny, ze względu na rozpowszechnienie.
Znaczna część chorych z endogenną depresją zgłasza dolegliwości ze strony serca, zaburzenia snu, zmniejszenie masy ciała, zmniejszenie efektów intelektualnych, bóle głowy, trudności koncentracji, osłabienie siły mięśniowej, zanikanie aktywności płciowej.
Bilikiewicz odnosi się z aprobatą do sugestii Kępińskiego, który doradza: „w głębokiej depresji na ogół nie można prowadzić z chorym długich rozmów, rozmowa go męczy, nie jest w stanie nieraz wypowiedzieć słowa, często wypowiedzi lekarza wzmagają w nim poczucie winy. Natomiast ważne jest, żeby chory miał poczucie, że lekarz jest z nim, dzięki temu czuje się bezpieczny”.
Zbieramy wywiady, starając się skupić na ujawnieniu trzech objawów podstawowych (osiowych) zapytujemy o bóle w okolicy przedsercowej, zwracamy uwagę na ruchy lokomocyjne, staramy się określić, czy nie ma spowolnionej mowy i upośledzenia świeżej pamięci. Czy jest rozluźnienie kontaktu z otoczeniem, interesujemy się, czy chory może cieszyć się własnymi osiągnięciami i swoich najbliższych. Następnie przeprowadzamy badanie internistyczne i neurologiczne, oznaczamy ciśnienie tętnicze.
Kontakt lekarza z pacjentem powinna cechować łagodna stanowczość. Wprawdzie wypowiedzi pacjenta dotyczące jego choroby oceniane przez lekarza mogą okazać się zupełnie fałszywe, stanowią jednak fakt, którego nie można lekceważyć. Informują one o stanie emocjonalnym pacjenta, ujawniają jego lęk jako przejaw pesymistycznej oceny spodziewanego przebiegu choroby. Okazywana życzliwość i uwaga oraz badanie podmiotowe nie oznacza oczywiście, że pacjent będzie współdziałał w podejmowaniu decyzji wymagającej wiedzy medycznej.
Lekarz powinien wyrzec się sloganu w rodzaju „zachowaj spokój, nie dręcz się”, „głowa do góry”, „wszystko będzie dobrze”. Takie rady irytują pacjenta, bo słyszał je wielokrotnie od osób postronnych. Zalecenia tego rodzaju mogą utwierdzić chorego w przekonaniu o bezsilności lekarza i przyczynić się do pogłębienia depresji. Błędem jest proponowanie urlopu lub skierowanie do sanatorium, ponieważ w obcym środowisku chorzy depresyjni czują się zagubieni, nie są w stanie nawiązać kontaktów, coraz bardziej zamykają się w sobie. Często już po kilku dniach wracają do domu zrozpaczeni i bezradni, ponieważ nie znajdują zrozumienia dla swoich problemów.
Nie należy nakłaniać do rozwiązywania ważnych życiowo problemów w czasie trwania depresji. O tendencjach samobójczych powinno się mówić otwarcie i naturalnie. Taka wypowiedź przynosi im ulgę i odprężenie, gdy wiedzą, że u każdego chorego z depresjami mogą wystąpić bodźce skłaniające do samozniszczenie.
Kompetencje lekarza mogą wesprzeć rozmowy o niektórych objawach; lekarz ma szansę pozyskać ufność chorego, jeśli powie, że znane są mu objawy lęku w okolicy serca, nasilenie objawów w godzinach porannych, zaburzenia snu. Staramy się umocnić pacjenta w przekonaniu, że medycyna zna istotę choroby i dysponuje środkami do jej pokonania. Poprawę łaknienia lub snu można określić jako ważny etap na drodze do poprawy. W razie ożywienia kontaktów można zaproponować przyjęcie gości - osób lubianych i taktownych. Psychoterapia podtrzymująca polega więc na wzbudzaniu przekonania, że choremu nie grozi niebezpieczeństwo, nie mniej ważne jest czerpanie optymizmu nawet z małych osiągnięć. Staramy się poznać stosunek pacjenta do własnej choroby, pośrednio bowiem lub bezpośrednio staje się tematem dialogu psychoterapeutycznego.
Cel psychoterapii można by ująć w krótkich słowach: tak dopomóc choremu, żeby mógł pomagać sam sobie.
Objawy depresji:
bezsenność lub nadmierna senność,
utrata energii życiowej,
utrata apetytu lub jego wzmożenie,
utrata zainteresowania seksem,
trudności z koncentracją,
płaczliwość,
przygnębienie,
myśli negatywne,
poczucie beznadziejności życia,
poczucie winy,
spowolnienie
Znaj mość objawów depresji może pomóc w poszukiwaniu porady lekarskiej tak szybko, jak to tylko możliwe. Jeśli przez co najmniej 15 dni występuje 5 spośród niżej wymienionych symptomów wyszczególnionych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO, World Health Organization), oznacza to, że cierpisz na depresję:
jesteś smutny przez większą część dnia, niemal codziennie, często płaczesz,
nie jesteś zainteresowany wykonywaniem codziennych czynności przez większą część dnia, prawie każdego dnia,
czujesz się zmęczony prawie każdego dnia,
twój apetyt się zmienił, straciłeś lub przybrałeś na wadze,
źle sypiasz; cierpisz na bezsenność lub nadmierną senność,
czujesz się podniecony lub niespokojny; inni też to zauważają,
masz trudności ze skupieniem uwagi i myśleniem niemal każdego dnia. Nawet proste zadania wydają się trudne do rozwiązania, a decyzje niemożliwe do podjęcia,
czujesz się bezużyteczny i masz poczucie winy prawie codziennie,
odczuwasz napięcie,
myślisz o śmierci, o samobójstwie.
Można także wyszczególnić kilka dodatkowych objawów, niewspomnianych przez WHO:
brak zainteresowania seksem,
brak pewności siebie, unikanie ludzi,
poczucie zirytowania,
poczucie bezużyteczności, złego, bezradnego i beznadziejnego.
Czy depresja to obłęd ?
Obłęd jest utratą kontaktu z rzeczywistością i oznacza wiarę w rzeczy, które nie istnieją, wiąże się z niespójnym, nieracjonalnym zachowaniem, natomiast depresja jest stanem zdominowanym przez smutek bez zaburzenia kontaktu z rzeczywistością. Ten stan umysłu leczy się za pomocą leków i/lub psychoterapii.
Depresja nie jest chorobą, która może dotknąć każdego w trudnym dla niego okresie życia. Depresja to cierpienie psychiczne, które może być najcięższym cierpieniem doświadczonym w życiu. Ciężka depresja może prowadzić do samobójstwa. Należy pamiętać, że największym ryzykiem, jakie niesie ciężka depresja, jest śmierć (dotyczy to 15% chorych na depresję).
Depresja nie jest chorobą dziedziną, w przypadku powszechnie spotykanych rodzajów depresji. Jedynie pewna szczególna odmiana, zwana zaburzeniem maniakalno-depresyjnym, częściowo jest dziedziczna. Depresja nie zmienia osobowości chorującego, która jest stałą i nienaruszalną częścią jego tożsamości.
Najważniejszą rzeczą jest zauważenie smutku i zmiany w zachowaniu, a potem nakłonienie danej osoby do rozpoczęcia leczenia. Następnie należy zachęcić chorego, aby kontynuował terapię do momentu ustąpienia objawów. Jednocześnie trzeba pamiętać, jak istotne jest dodawanie choremu odwagi oraz zapewnianie go, że wyleczy się z depresji. Należy to powtarzać, gdyż cierpiącym na depresję brakuje wiary i pewności siebie. Pomocne jest także umawianie chorego na wizytę oraz pójście z nim do lekarza.
Cierpiącym na depresję, brakuje energii oraz pojawiają się u nich kłopoty z koncentracją. Niezależnie od rodzaju pracy depresja powoduje utratę sprawności, która uniemożliwia rzetelne wykonywanie obowiązków, a nawet w wypadku niektórych zawodów może narażać na niebezpieczeństwo.
Pojawienie się depresji może być pierwszym i ostatnim epizodem w życiu chorego, ale może ona pojawić się ponownie, gdy zaistnieją podobne sytuacje stresowe w przyszłości. W zaburzeniu maniakalno-depresyjnym, które jest cyklicznym zaburzeniem nastroju, ciężką depresja występuje na przemian ze stanami euforycznymi.
U niektórych osób są to tylko epizody ciężkiej depresji za zmianę z okresami stanu bardziej neutralnego. Nawrotem zapobiega przyjmowanie specyficznych leków, między innymi stabilizatorów nastroju, takich jak lit.
Leczenie depresji
Istnieją dwa główne sposoby leczenia depresji: stosowanie leków przeciwdepresyjnych oraz psychoterapia. Stwierdzono, że najlepszy efekt leczniczy wiąże się z jednoczesnym zastosowaniem obu tych metod. Leki przeciwdepresyjne zapewniają szybką ulgę i są niezbędne w przypadku ciężkiej lub trwającej przez długi czas depresji. Niezależnie od rodzaju leku efekt terapii obserwuje się najwcześniej po około 2 tygodniach. W czasie depresji dochodzi do specyficznych zmian biochemicznych, a leki przeciwdepresyjne prawdopodobnie działają poprzez przywracanie równowagi biochemicznej.
Należy pamiętać o pewnych właściwościach wspólnych dla leków przeciwdepresyjnych:
bardzo skutecznie łagodzą objawy depresji,
ich działanie jest powolne; ustąpienie problemów związanych ze snem i zmniejszenie napięcia można odczuć już od pierwszych dni ich stosowania; poprawa w zakresie innych objawów pojawia się po około 2 tygodniach.
Nie powodują uzależnienia; można nagle zaprzestać ich podawania bez wywołania objawów abstynencji (objawy takie zdarzają się w przypadku nagłego odstawienia niektórych leków uspokajających, nasennych lub innych leków wywołujących uzależnienie),
Nie są lekami uspokajającymi: efekt ich działania nie występuje po kilku minutach od przyjęcia, a także nie zanika po kilku tygodniach stosowania, jak to się dzieje w przypadku leków uspokajających,
Niezależnie od tego skutecznie zapobiegają objawom lęku: przy codziennym zażywaniu leków przeciwdepresyjnych ostre objawy lęku występują rzadziej lub mogą nawet ustąpić,
Jeśli działanie leków przeciwdepresyjnych jest skuteczne, nie powinno się ich odstawiać przed upływem kilku miesięcy (zwykle sześciu), ponieważ może dojść do szybkiego nawrotu depresji.
Jak wszystkie leki, również te przeciwdepresyjne mogą mieć działania uboczne. Największe prawdopodobieństwo wystąpienia takich reakcji pojawia się przy stosowaniu leków starszej generacji, takich jak trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne oraz nieodwracalne inhibitory MAO (niezarejestrowane w Polsce). Nowsze leki są lepiej tolerowane, a łagodne objawy uboczne pojawiają się w pierwszych dniach przyjmowania i ustępują po kilku dniach.
Spożywanie alkoholu podczas stosowania leków przeciwdepresyjnych może wywoływać senność. Na ogół nie istnieją natomiast żadne ograniczenia dotyczące przyjmowania ogólnodostępnych leków przeciwbólowych czy środków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym lub cukrzycy.
W czasie pierwszych 2 tygodni najczęściej zaleca się stosowanie leków przeciwdepresyjnych z lekami uspokajającymi, aby zmniejszyć objawy lęku zanim pojawi się działanie przeciwdepresyjne.
U niektórych osób objawy depresji ustępują po kilkutygodniowej terapii lekami przeciwdepresyjnymi, jednak zazwyczaj całkowite wyleczenie zapewnia 4-6 miesięczne leczenie. U części chorych w celu zwiększenia skuteczności terapeutycznej należy połączyć stosowanie leków z psychoterapią. Psychoterapia może oznaczać rozmowę chorego z lekarzem pierwszego kontaktu, który wysłucha pacjenta, oceni znaczenie jego problemów i udzieli wskazówek dotyczących sposobów radzenia sobie z zaistniałą sytuacją. Psychoterapia może być również prowadzona jako cykl spotkań z psychoterapeutą (psychiatrą lub psychologiem). W niektórych postaciach depresji psychoterapia może być wystarczającą metodą leczenia.
Spożywanie alkoholu podczas stosowania leków przeciwdepresyjnych wywołuje senność, która uniemożliwia prowadzenie samochodu i wykonywanie precyzyjnych czynności. Na ogół nie ma ograniczeń dotyczących przyjmowania leków przeciwbólowych, antybiotyków, pigułek antykoncepcyjnych lub leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym, cukrzycy i w wielu innych chorobach, należy jednak zawsze poinformować lekarza o przyjmowanych lekach.
W przypadku większości leków przeciwdepresyjnych nie ma żadnych wymagań dotyczących stosowanej diety, z wyjątkiem nieodwracalnych inhibitorów MAO (niezarejestrowanych w Polsce), których przyjmowanie wiąże się ze stosowaniem specyficznej diety, aby zapobiec wystąpieniu objawów ubocznych.
Stosowanie niektórych leków przeciwdepresyjnych powoduje zmniejszenie potrzeby życia płciowego: obniżenie libido. Decyzję o przyjmowaniu leków przeciwdepresyjnych w czasie ciąży należy przedyskutować z lekarzem, ponieważ obecnie istnieje niewiele danych mówiących o medycznym zagrożeniu płodu związanym ze stosowaniem tych leków.
Stosowanie niektórych leków przeciwdepresyjnych może prowadzić do upośledzenia sprawności psychomotorycznej, istnieją jednakże leki pozbawione tego negatywnego działania.
Istnieją dwa główne typy depresji
Najczęściej depresja występuje jako reakcja na stresowe sytuacje. Może ona przyjmować ciężką postać, nie zawsze istnieje jednak potrzeba leczenia szpitalnego tego typu depresji. Nie ma ona także uwarunkowań genetycznych, nie można zatem przekazać predyspozycji potomstwu.
Depresja w zaburzeniu maniakalno-depresyjnym (naprzemienne występowanie depresji i stanów podwyższonego nastroju) ma najczęściej ciężką postać, z którą wiąże się duże ryzyko popełnienia samobójstwa.
W tym wypadku hospitalizacja staje się konieczna. To zaburzenie ma charakter cykliczny: u jego podstaw leży skłonność dziedziczna, co znaczy że można je przekazywać potomstwu. Aby zapobiec nawrotom zaburzeń maniakalno-depresyjnych, należy przyjmować specjalne leki, tak zwane stabilizatory nastroju, a podczas ciężkiego ostrego stanu depresyjnego konieczne jest intensywne leczenie środkami przeciwdepresyjnymi.
Pielęgnowanie chorych w stanach depresyjnych
Depresja jest najczęstszą psychozą inwolucyjną należącą do zaburzeń życia uczuciowego. Istotą w procesie pielęgnowania jest nawiązanie kontaktu z pacjentem depresyjnym i zahamowanym; może to jednak okazać się trudne, a czasem wręcz niemożliwe. W skrajnych przypadkach osłupienia lub mutyzmu świadomość jest zachowana i pacjenci mimo trudności z nawiązaniem kontaktu odbierają dochodzące do nich bodźce. Stąd bardzo ważne jest obecność przy chorym, zwracanie się do niego mimo braku reakcji z jego strony. Przebywanie z chorym, łagodność, serdeczność, spokój i opanowanie; wszystko to pomaga choremu szybciej wrócić do zdrowia.
W opiece nad chorym należy pamiętać o rozwiązywaniu jego problemów i zaspokajaniu takich potrzeb biologicznych jak: odżywiania, wydalania, czystości i wygody (pacjent o nie się nie upomina). Pacjent depresyjny może odczuwać niechęć i wrogość do personelu pielęgniarskiego; on zatem musi wykazać się dużą dozą cierpliwości, wówczas szybko nadchodzi moment gdy chory z biernego słuchacza przechodzi do roli aktywnej i zaczyna werbalizować i ujawniać swoje problemy i potrzeby. Po pewnym czasie w opiece należy skierować jego uwagę na innych chorych i związki z nimi co powoli pozwala na uniezależnienie się chorego.
Personel pielęgniarski powinien mobilizować chorego przez dodawanie mu wiary w siebie, wpływać na podwyższenie jego nastroju, umiejętnie słuchać skarg pacjenta, redukować napięcia lękowe. W rozmowach należy dążyć do rozładowania negatywnych uczuć, pomóc pacjentowi odnaleźć poczucie przydatności rodzinnej i społecznej, pobudzić inicjatywę i chęć do życia. Pielęgniarki powinny prowadzić rozmowy oparte na realiach ż życia chorego i aktualnych jego możliwościach. Należy wiedzieć, że nieuzasadnione i nadmierny optymizm powoduje utratę zaufania chorego i jego wiary w kompetencje pielęgniarek.
W czasie rozmowy z pacjentem nie należy nalegać na odpowiedź, aby nie rozdrażniać chorego, kontakt z chorym rozpoczynać od błahych tematów (czy jest zadowolony z sali chorych, jedzenia, opieki). Na pytania pacjenta zawsze należy odpowiadać zgodnie z prawdą, albo dawać wyjaśnienia dość wyczerpujące, jeżeli odpowiedź mogłaby stanowić zagrożenie w odczuciu chorego. Nie wolno personelowi kłamać, nawet w najlepszej intencji lub zwodzić pacjenta nieuzasadnionym optymizmem. Należy za to zachęcać pacjenta nawet do biernego uczestniczenia w zajęciach i rozrywkach (można zacząć od przesunięcia fotela, na którym siedzi pacjent bliżej grupy). W opiece należy prosić pacjenta o pomoc w najdrobniejszych czynnościach, np. wytarcie kurzu, podlewanie kwiatów.
Okazuje się, że praca pozwala choremu oderwać się od smutnych i męczących przeżyć, pozwala nabrać mu wiary we własne siły, uwierzyć w swoją przydatność, poczuć się członkiem społeczności szpitalnej. Pacjenci depresyjni źle znoszą otoczenie barwne, hałaśliwe i wesołe. Wszystko to, bowiem, jest zbyt dużym kontrastem dla myśli i uczuć chorego, rani go. Natręctwo i gadatliwość z zewnątrz drażnią pacjenta. Czasami wystarcza tylko milcząca obecność przy chorym, mająca znamię życzliwości i gotowość przyjścia pacjentowi z pomocą.
W pielęgnowaniu zwracamy uwagę na:
zapewnienie potrzeb biologicznych,
kontrolę masy ciała,
zachęcanie do przyjmowania posiłków,
perswazję walorami smakowymi (chorzy ci zawsze powinni pierwsi otrzymywać posiłki),
regulację wypróżnień,
zmianę ułożenia w łóżku,
dbanie o higienę osobistą,
dbanie o higienę odzieży,
czuwanie podczas kąpieli,
zapewnianie najlepszych warunków do snu i wypoczynku,
spacerowanie przed snem,
wietrzenie sali,
czytanie choremu,
izolację chorych maniakalnych.
W sytuacji gdy chory nie może spać w nocy nie wolno pozwolić mu, aby czuł się osamotniony, ponieważ to nasila to jego lęk i smutek (chory wówczas realizuje swoje zamiary samobójcze).
Pielęgniarka w swojej pracy odnotowuje w raporcie ilość godzin snu chorego oraz jego charakter (czy był to sen mocny, długi, spokojny, czy była to tylko drzemka i czuwanie). W leczeniu depresji stosuje się psychoterapię socjoterapię, terapię zajęciową, muzykoterapię, leki psychotropowe. Na efekty leczenia czeka się zazwyczaj 2-3 tygodnie, gdy nie występuje poprawa lekarze stosują kilka wstrząsów elektrycznych w zwiotczeniu.
Zabezpieczenie chorych z tendencjami samobójczymi
Jest to najważniejszy problem oddziału psychiatrycznego, najczęściej dotyczący chorych depresyjnych. Historię choroby tych pacjentów oznaczone są literą „S”. Pielęgniarka opisuje w każdym raporcie tego typu pacjentów. Chorzy ci nie zawsze pozbawiają się swoich myśli i chęci pozbawienia się życia. Czynności zabezpieczające w opiece to:
zabezpieczenie pomieszczeń usposabiających do popełnienia samobójstwa,
zamykanie strychów, piwnic, klatek schodowych,
obecność pielęgniarki podczas kąpieli,
zwracanie uwagi na pobyt chorego w toalecie (szczególnie w nocy), dłuższy pobyt już jest niepokojący,
na sali chorych kontrola w celu wykrycia ostrych narzędzi,
golenie maszynką elektryczną (zakaz używania żyletek i brzytwy),
oświetlenie sali chorych tzw. świetlikiem,
jeżeli zachodzi potrzeba przebywania na sali chorych,
zamykanie gabinetu zabiegowego i szaf z lekami,
kontrolę połykania leków (ważne czy chory nie chowa ich pod językiem lub w fałdach policzkowych),
podczas schodzenia po schodach pielęgniarka powinna schodzić od strony poręczy, idąc po korytarzu od strony okien, gdy nie ma w nich krat.
Chorzy ci nie wychodzą sami poza teren oddziału, a podczas spaceru nie wolno ich opuszczać ani na chwilę. Jeżeli zdarzy się próba samobójcza należy przystąpić do jak najszybszego ratowania chorego i zawiadomi lekarza przez osobę towarzyszącą. Sporządzony protokół, potrzeby w trakcie dochodzenia i ewentualnej sprawy powinien być sporządzony i podpisany przez lekarza i pielęgniarkę.
Pielęgnowanie chorych w stanach maniakalnych
Zespół maniakalny charakteryzuje się podwyższeniem nastroju, samopoczucia, przyspieszeniem toku myślenia aż do gonitwy myślowej, pobudzenia ruchowego, czasem agresji. Zespół hipomaniakalny charakteryzuje się mniej wyraźnymi i mniej zaawansowanymi objawami. Euforia to umiarkowane podwyższenie nastroju uwarunkowane zmianami organicznymi mózgu (SM) (nie wolno używać określenia, że jest tzw. płytka mania).
W opiece należy zwrócić uwagę na:
komunikowanie się z pacjentem,
dbanie o jego higienę osobistą,
unikanie kłótni i sprzeczek,
zapewnienie spokoju,
leczenie bezsenności,
zapewnienie wypoczynku,
pomoc w spożywaniu posiłków,
spowolnienie wzmożonej aktywności,
odpowiadanie zgodnie z prawdą,
szacunek w stosunku do pacjenta,
podawanie wysokoenergetycznych płynów i posiłków,
wybór odpowiedniego ubrania,
zwiększenie zakresu uwagi na dłuższych zajęciach i skomplikowanych sprawach,
wprowadzanie gier i zajęć indywidualnych.
2