1. Pojęcie zarządzania i kierowania

Zarządzanie 1. ogół działań zmierzających do efektywnego wykorzystania zespołów ludzkich i środków materialnych, podejmowanych w celu osiągnięcia wcześniej sformułowanych założeń. W procesie zarządzania można wyróżnić cztery podstawowe funkcje: planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrolowanie.

W zależności od obszaru rozróżnia się zarządzanie: personelem (zasobami ludzkimi), produkcją, marketingiem (zarządzanie marketingowe). Z punktu widzenia horyzontu czasowego i rangi podejmowanych decyzji wyodrębnia się zarządzanie: operacyjne (bieżące) oraz strategiczne.

Zarządzanie należy do nauk ekonomicznych. Od początku XX wieku, odkąd zarządzanie próbowano oprzeć na naukowych podstawach, aż do lat 60. XX wieku zarządzanie pojmowane było jako działanie kierownicze. Klasyczne funkcje zarządzania wyróżnił pierwszy "klasyk" zarządzania Henri Fayol.

Inne definicje zarządzania:

• Zarządzanie jest sztuką osiągania zamierzonych rezultatów przez innych ludzi, zarządzający (menedżerowie) osiągają cele organizacji poprzez organizowanie pracy innych, a nie przez wykonywanie zadań osobiście.

• Zarządzanie to zestaw działań (planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrola) skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe, informacyjne) wykorzystywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji. (wg Griffina).

Kierowanie, działanie decydujące o zachowaniu się innych ludzi. Zgodnie z celem osoby kierującej wyróżnia się następujące kierunki działalności kierowniczej:
1) dyrektywna (inicjowanie działania) polegająca na określeniu celu działania osób kierowanych, wydaniu poleceń wykonania określonych zadań,
2) informacyjna polegająca na przekazaniu danych i przesłanek, które potrzebne są do wykonania zadania,
3) motywacyjna polegająca głównie na nagradzaniu lub karaniu,
4) oceniająca, polegająca na sprawdzaniu i ocenianiu wykonawców zadań, porównywaniu wyników, określaniu pozycji poszczególnych osób.

2. Wkład Karola Adamieckiego rozwój nauk o zarządzaniu

Karol Adamiecki. Zasłynął on między innymi opracowaniem innowacyjnej metody kontroli jakości blach kotłowych oraz wynalezieniem urządzenia wykorzystywanego do pomiaru deformacji walców. Jednak jego największym sukcesem było opracowanie harmonogramów. Bodźcem który zmotywował młodego inżyniera były niepochlebne opinie majstrów-cudzoziemców obwiniających za niską produktywność polskich robotników. Adamiecki potajemnie badał 16 osobową grupę robotników, skupiając swą uwagę na czasie trwania czynności i długości przerw w pracy. Efektem tych pomiarów było powstanie harmonogramów, wskazujących za przyczynę niskiej produktywności, brak harmonii i koordynacji następujących po sobie poszczególnych operacji.

W 1903 roku doszło do pierwszej publicznej prezentacji opracowania pt. "Zasady organizacji pracy zespołowej w Stowarzyszeniu Technicznym w Jekaterynosławiu" opisującego teorię harmonizacji. Adamiecki zajął się także badaniem zależności kosztów własnych od wydajności. Stwierdził on istnienie pewnego określonego punktu, optimum, w którym koszt na jednostkę produkcji jest najmniejszy. Granicę tę wyznaczał za pomocą wykresów kosztów.

Adamiecki wyróżnił dwa zasadnicze zadania organizatorskie:

• Bazujące na harmonijnej selekcji poszczególnych czynników systemu wytwórczego. Ze wszystkich dostępnych możliwości należy wybrać czynniki o najlepszej charakterystyce ekonomicznej, umożliwiające realizację zamierzonych celów wzorcowych (krany, przez które w danym czasie wycieka najmniej złota) - realizowane przy użyciu wykresów kosztów.

• Dotyczy funkcjonowania wykreowanego systemu i ma na celu odpowiednie zharmonizowanie w czasie poszczególnych elementów systemu, tak by straty czasu podczas procesu wytwórczego były jak najmniejsze - realizowane przy użyciu harmonogramów.

Był także autorem programów nauczania dla przedmiotów: "Zasady Organizacji Pracy" oraz "Organizacja Przedsiębiorstw Przemysłowych". Z jego inicjatywy utworzony został Instytut Naukowej Organizacji Pracy, przemianowany później na Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa.

Głównym celem prac Adamieckiego było zlokalizowanie oraz zwalczanie marnotrawienia czasu. Wskazał jak można efektywnie zwiększyć produktywność zakładu przy znikomych nakładach finansowych, poprzez wykorzystanie dostępnych w przedsiębiorstwie mechanizmów, materiałów, urządzeń technicznych, czasu i ludzkiej pracy.

Mówi się o nim, że wynalazł Wykres Gantta przed Ganttem, gdyż harmonogramowanie zaproponowane przez Adamieckiego i Gantta ma wiele cech wspólnych i służy do podobnych celów.

Jako pierwszy zastosował metodę chronometrażu. W wyniku swoich badań stwierdził, że głównym powodem strat czasu w procesie produkcji jest brak uzgodnienia poszczególnych operacji.

Konsekwencją obserwacji i wniosków były sformułowane prawa:

• prawo podziału pracy i wynikająca z tego prawa reguła specjalizacji;

• prawo koncentracji - istotą jest łączenie wysoce wyspecjalizowanych komórek w celu wspólnego działania;

• prawo harmonii.

Funkcje kontroli w zarządzaniu określił następująco: powinna być ona dokładna, wystarczająca, nieustanna, niezwłoczna i zrównoważona.

Przyznano mu honorowe członkostwo Międzynarodowego Komitetu Naukowej Organizacji w 1932 na kongresie w Amsterdamie.

Jego imię nosi Akademia Ekonomiczna w Katowicach.

3. Metody planowania

Planowanie - wytyczanie celów organizacji i określenie najlepszego sposobu ich osiągnięcia, częścią tego procesu jest podejmowanie decyzji polegające na wyborze określonego sposobu działania spośród wielu dostępnych możliwości.

Planowanie systemu organizacyjnego ukierunkowane jest na trudną do przewidzenia przyszłość. Trudność ta zwiększa się w miarę, im bardziej zmienne jest otoczenie danej organizacji. Im częściej zachodzą zmiany w prawie, ekonomii, w technice i technologii uprawianej działalności oraz w potrzebach i kulturze odbiorców jej usług lub produktów, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przyjęta struktura metod może nie zapewnić powodzenia organizacyjnej misji.

Ostatnie dziesięciolecia cechuje rosnąca zmienność i złożoność warunków działania podmiotów gospodarczych. Powoduje to, że nieustannie poszukuje się sposobów rozpoznawania i ograniczania niepewności oraz minimalizacji ryzyka, jakie towarzyszy podejmowanym decyzjom, zwłaszcza strategicznym.

Rozpoznawaniu przyszłości służą metody prognozowania i planowania, wśród których na szczególną uwagę zasługują:

• metody scenariuszowe;

• metody symulacyjne;

• wykresy Gantta;

• planowanie sieciowe;

• metody analizy portfelowej;

• metodyka budowy biznes planu przedsiębiorstwa.

Metoda scenariuszowa polega na budowie kilku wariantów scenariuszy przyszłości czyli konstruowaniu logicznego, przypuszczalnego opisu zdarzeń, jakie mogą wystąpić w przedsiębiorstwie i w jego otoczeniu w przyszłości, aby określić właściwe cele i przygotować odpowiednie strategie działania.

Metody symulacyjne polegają na budowie eksperymentalnego modelu danego systemu na bazie szczególnego rodzaju modeli matematycznych, które za pomocą komputera pozwalają badać warianty zachowań tego systemu długookresowo i w założonych warunkach.

Wykres (diagram) Gantta - metoda wizualnego opisu projektu. Jest to specyficzny diagram stosowany w zarządzaniu projektami. Obrazuje podział projektu na zadania oraz ich rozplanowanie w czasie. Służy do tworzenia wykresów obrazujących harmonogram zadań w projekcie. Pokazuje czasy rozpoczęcia i zakończenia działań, ich czas trwania, kolejność następstwo i wzajemne szelężności. Może pokazywać także zasoby wymagane do realizacji poszczególnych zadań, stan zaawansowania ich realizacji.

Technikę planowania sieciowego stosuje się do planowania i kontroli realizacji założonych przedsięwzięć gospodarczych, technicznych i organizacyjnych przy założeniu racjonalnego wykorzystania zasobów. Przykładem zastosowania tej techniki może być planowanie realizacji dużych inwestycji lub remontów kapitalnych, uruchomienie produkcji nowego wyrobu, zorganizowanie dużej imprezy itp.

Metody analizy portfelowej umożliwiają porównanie, według jednolitych kryteriów różnych dziedzin działalności przedsiębiorstwa i zarządzanie „portfelem” tych działalności w celu uzyskania możliwie najlepszej pozycji konkurencyjnej.

Istotą wszystkich metod analizy portfelowej jest określenie pozycji (potencjału rozwojowego) poszczególnych jednostek strategicznych przez dwuwymiarową analizę związków zachodzących między dwiema podstawowymi zmiennymi strategicznymi: poziomem atrakcyjności rynku (czynnik zewnętrzny) a pozycją konkurencyjną przedsiębiorstwa (czynnik wewnętrzny).

Najbardziej znaną metodą analizy portfelowej jest metoda opracowana przez Bostońską Grupę Konsultingową (nazywaną w skrócie macierzą BCG).

Biznes plan to przygotowywany dla celów wewnętrznych lub zewnętrznych dokument stanowiący zbiór analiz, prognoz i planów opisujących całe przedsiębiorstwo lub pojedyncze przedsięwzięcie od strony celu, przedmiotu, zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań działalności, koniecznych do zaangażowania zasobów finansowych, osobowych i rzeczowych, spodziewanych efektów finansowych i czynników ryzyka.

4. Główne koncepcje motywacji

Motywacja - proces, który wywołuje, ukierunkowuje i podtrzymuje określone zachowania ludzi spośród innych, alternatywnych form zachowania, w celu osiągnięcia określonych celów. Proces ten zachodzi gdy:

• Osiągnięcie celu musi być postrzegane przez człowieka jako użyteczne

• Prawdopodobieństwo realizacji celu przez jednostkę musi być wyższe od zera

Motywowanie - zestaw sił, które powodują, że ludzie zachowują się w określony sposób.

1. Taylor - najlepszym środkiem motywacji są pieniądze. Odwoływała się on do idei człowieka homo economicus. Człowiek będzie wykonywać takie działania, których efektem będzie wyższe wynagrodzenie.

2. Mayo - podejście od strony stosunków międzyludzkich, stosunków współdziałania; odczucie by być użytecznym, ważnym, silne potrzeby społeczne

3. Teoria potrzeb Maslowa - teoria sugerująca, że ludzie musza zaspokajać pięć kolejnych grup potrzeb, , w którym zaspokojenie potrzeb niższych warunkach pojawienie się, rozwój i możliwości zaspokojenia potrzeb wyższych. Maslow widzi motywację człowieka jako hierarchie nst. potrzeb:

• Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głód, posiłek) - płaca podstawowa

• Potrzeby bezpieczeństwa(pewność, stałość, potrzeba porządku, wolność od strachu i lęku)- ciągłośc zatrudnienia, system emerytalny

• Potrzeby społeczne (przyjaźń, miłość)- przyjaciele w pracy

• Potrzeby uznania= szacunku, wartościowania, statusu (potrzeba osiągnięć, prestiżu, uznania dla samego siebie oraz szacunku i uznania ze strony innych) - tytuły służbowe, przyjemne pomieszczenie biurowe

• Potrzeb samorealizacji (potrzeb rozwoju, realizacji własnego potencjału, dążenia do możliwie pełnego wykorzystania swoich uzdolnień)- ambitna praca

4. Teoria ERG - stwierdził, że ludzie mogą odczuwać kilka potrzeb równocześnie. Potrzeby ludzkie są ułożone w trzech nakładających się kategoriach:

• Potrzeby egzystencji (E - existence) potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, poprawa warunków pracy, potrzeby materialne

• Potrzeby stosunków społecznych (R - relatedness) potrzeby społeczne, aspiracje, potrzeba integracji w zespole

• Potrzeby rozwoju osobowego (G - growth) potrzeby wyższego rzędu, szacunku, uznania, samorealizacji

Ludzie mogą być jednoczesnie motywowani pragnieniem pieniędzy jak i pragnieniem przyjaźni.

Frustracja i regresja

5. Dwuczynnikowa teoria motywacji Herzberga - w teorii tej wyróżnić można dwie grupy czynników motywacji:

• czynniki higieny lub niezadowolenia (czynniki zewnętrzne) - warunki pracy, warunki bhp, wynagrodzenie, stosunki interpersonalne, płaca i bezpieczeństwo, przełożeni, nadzór, polityka firmy

• motywatory lub czynniki zadowolenia (czynniki wewnętrzne)- uznanie, awans, zainteresowanie pracą, odpowiedzialność, możliwości rozwoju, osiągnięcia

6. Teoria X i Y McGregora - przedstawił w swojej teorii przeciwstawne poglądy na temat natury ludzkiej.

• Teoria X - człowiek jest niechętny do pracy, z natury leniwy, można go motywować jedynie płacą

• Teoria Y - człowiek nie stroniący od pracy, widzący w niej potencjał dla własnego rozwoju

7. Teoria osiągnięć - prekursor Atkinson, rozwinięcie McClelland, potrzebę osiągnięć można zdefiniować jako chęć wyróżniania się, osiągnięcia powodzenia w sytuacji konkurencyjnej.

8. Teoria wzmocnienia - twórca Skinner, zachowanie wywołujące nagrody będzie prawdopodobnie powtarzane, a prawdopodobieństwo powtórzenia się zachowań pociągających za sobą karę jest mniejsze; rodzaje wzmocnień:

• Wzmocnienie pozytywne (np. nagrody)

• Unikanie

• Karanie

• Eliminacja (niedostrzeganie lub nieuznawanie)

9. Teoria popędu - człowiek wybiera spośród możliwych dostępnych działań zawsze te, które wg jego odczucia prowadzić będą do osiągnięcia maksymalnej przyjemności lub odczuwania najmniejszego bólu. Działanie instynktowne.

10. Teoria oczekiwań - twórca Vroom, ludzie wybierają wariant zachowania na podstawie oczekiwań, że dane zachowanie doprowadzi do pożądanego przez nich wyniku. Motywacja zależy od siły naszego pragnienia i oczekiwanego prawdopodobieństwa jego zaspokojenia.

11. Teoria sprawiedliwości - sprawiedliwość można tu określić jako stosunek nakładów pracy pracownika (jego wysiłków i umiejętności) do uzyskanych przez niego nagród (wynagrodzenie, awans), w porównaniu do nagród przyznawanych innym pracownikom za podobne nakłady.

5. Formy i rodzaje kontroli

Kontrola - regulacja działań organizacji w taki sposób, by ułatwić osiągani jej celów.

Celem kontroli jest stworzenie możliwości oceny pozycji organizacji w porównaniu z zamierzeniami, dokonywanej w wybranym momencie, z użyciem jednego lub kilku mierników.

Etapy procesu kontrolowania:

1. Ustalenie norm

2. Mierzenie wyników

3. Porównanie wyników z normami

4. Ocena wyników działania

• Utrzymanie statusu quo

• Korekta odchyleń

• Zmiana norm

Rodzaje kontroli:

• kontrola wewnętrzna to kontrola wykonywana w ramach zarządzania danej jednostki przez właścicieli, zarządy, komisje rewizyjne, rady nadzorcze

• kontrola zewnętrzna, obejmuje zewnętrzne, samodzielne instytucje kontroli gospodarczej i zagadnień specjalnych; przymus np. Najwyższa Izba Kontroli, Urząd Kontroli Skarbowej.

Rodzaje kontroli:

• formalna, spisana w regulaminie organizacji

• nieformalna, wzory zachowań, spontaniczne, na zasadach zwyczaju

Formy kontroli:

• rewizja, lustracja, inspekcja czy wizytacja

• inwentaryzację kontrolną i inne

• metody porównawcze (konfrontacji)

• analiza i rachunek ekonomiczny

• metody indukcyjne (progresywne, syntetyczne)

• metody dedukcyjne (regresywne, analityczne)

• pełne, wycinkowe

Szczególnie w praktyce gospodarczej kontrola występuje bardzo często pod mianem „rewizji” np. rewizja bilansu, rewizja sprawozdania finansowego, rewizja dokumentalna. W ujęciu klasycznym pojęcie rewizji odnosi się do kontroli przeprowadzonej na miejscu w jednostce kontrolowanej w oparciu o dokumenty -stąd określenie rewizja dokumentalna. Cechą rewizji jest między innymi:

• kontrola przeprowadzana u źródeł i na miejscu w jednostce kontrolowanej

• rewizja korzysta z szerokich źródeł informacji księgowych i pozaksięgowych

• może być zewnętrzna i wewnętrzna

• może być okresowa lub doraźna, problemowa, wielotematyczna, pełna lub częściowa

• rewizja jest zawsze kontrolą następną

6. Podmioty rynku

Podmioty rynku - osoby fizyczne i prawne występujące w roli sprzedawców lub (i) nabywców, a więc reprezentujące podaż lub (i) popyt.

Podstawowymi podmiotami rynku są:

• gospodarstwa domowe (konsumenci);

• przedsiębiorstwa produkcyjne (przemysłowe przedsiębiorstwa produkcyjne, rolne, budowlane, wydobywcze itp.);

• przedsiębiorstwa usługowe (handlowe, transportowe, ubezpieczeniowe, turystyczne itp.);

• banki oraz państwo;

• samorządy lokalne.

Podmioty gospodarcze działają na rynku, który jest miejscem spotykania się i ścierania ich interesów. Funkcjonowanie rynku podlega prawom popytu i podaży. Na rynku kształtują się ceny dóbr, a także relacje cen, które dla producentów i konsumentów są informacją o pożądanych kierunkach zmian alokacji zasobów. Mechanizm rynkowy koryguje decyzję podmiotów gospodarczych doprowadzając rynek do stanu równowagi.

1. Gospodarstwo domowe, jedno- lub wieloosobowy podmiot gospodarczy, oparty zazwyczaj na więziach rodzinnych, działający w sferze konsumpcji, którego celem jest zaspokajanie potrzeb wszystkich członków, dzięki wspólnemu rozporządzaniu dochodami uzyskiwanymi przez wszystkich lub tylko niektórych z nich.

Jego funkcje ekonomiczne wynikają z posiadania czynników wytwórczych i udostępnianie ich przedsiębiorstwom, co jest źródłem dochodów w postaci wynagrodzeń za pracę, zysków, procentów, dywidend, renty grupowej. Innym źródłem dochodów gospodarstw domowych są środki transferowe (płatności transferowe) z budżetu (renty, emerytury, zasiłki, stypendia itp.). Dochody te, po zapłaceniu podatków i opłat na rzecz państwa, dzielone są na wydatki na cele konsumpcyjne (zakup dóbr i usług od przedsiębiorstw) i oszczędności.

Celem głównym działalności gospodarstw domowych jest zaspokajanie wspólnych oraz indywidualnych potrzeb członków gospodarstwa domowego.

2. Przedsiębiorstwo (lub inaczej jednostka gospodarcza) - wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka, prowadząca działalność gospodarczą. Najczęściej definiowanym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku lub zaspokajanie potrzeb konsumentów. W jego skład mogą wchodzić mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami.

Przedsiębiorstwa produkcyjne tworzą klasę organizacji gospodarczych, które z kolei przynależą do zbioru organizacji w najogólniejszym sensie. Tym, co wyróżnia organizacje gospodarcze jest operowanie zasobami zorientowane na zysk. W ramach organizacji gospodarczych przedsiębiorstwa produkcyjne wyróżniają produkcja i sprzedaż wyrobów.

3. Działalność usługowa jest to działalność gospodarcza mająca na celu zaspokajanie bezpośrednich potrzeb ludzkich, ich rezultaty przeważnie nie przyjmują postaci rzeczowej, nie wiążą się bezpośrednio ze stwarzaniem nowych dóbr.

Do usług zalicza się czynności polegające na oddziaływaniu na przedmioty i obiekty. Są to:

• czynności o charakterze remontowym, naprawczym, konserwacyjnym

• czynności polegające na obsłudze procesu produkcyjnego w gospodarstwach rolnych i ogrodniczych, np. sprzęt zbóż własnym sprzętem wykonawcy z obsługą, usługi sanitarno-weterynaryjne

• wytwarzanie określonych przedmiotów lub obiektów z uwzględnieniem indywidualnych cech i życzeń zleceniodawcy, np. szycie odzieży na miarę, wyrób biżuterii według życzeń klienta

• czynności w zakresie transportu i łączności, np. przewóz osób i ładunków, usługi spedycyjne i przeładunkowe, działalność poczty i telekomunikacji

• czynności zaspokajające inne potrzeby człowieka, takie jak: usługi komunalne i mieszkaniowe, usługi dotyczące oświaty i wychowania, kultury i sztuki, ochrony zdrowia i opieki społecznej, kultury fizycznej i sportu, turystyki i wypoczynku, instytucji finansowych i ubezpieczeniowych, usługi adwokackie oraz inne usługi o charakterze osobistym, np. fryzjerskie czy fotograficzne.

4. Definicja banku z punktu widzenia ogólnogospodarczego

Wynika z podziału pracy w gospodarce narodowej. Banki są podmiotami dokonującymi akumulacji i dystrybucji kapitału

Definicja ogólna-bank to przedsiębiorstwo usługowe, którego działalność polega na udzielaniu kredytów i zdoby-waniu środków potrzebnych do sfinansowania kredytów, definicja banku obejmuje wewnętrzne i zewnętrzne wa-runki działalności. Do warunków wewnętrznych należy zaliczyć współpracowników, operatywne zarządzanie, wewnętrzne informacje oraz zasoby pieniądza w dyspozycji; do warunków zewnętrznych otoczenie (klientele, właścicieli banków, inne przedsiębiorstwa bankowe, politykę pieniężną i interes społeczny).

5. Państwo - polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych.

Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

• stałą ludność,

• suwerenną władzę,

• określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,

• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,

Państwo - pewna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium w danych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna struktura władzy dysponująca aparatem przymusu.
We współczesnej gospodarce rynkowej państwo pełni rolę aktywnego promotora efektywności, sprawiedliwości i stabilizacji. W rzeczywistości to rynek określa większość cen oraz wielkość i strukturę produkcji dóbr i usług, a państwo steruje całością gospodarki interweniując tam, gdzie czysty rynek nie może sobie poradzić. Zarówno rynek, jak i państwo stanowią podstawę dobrze funkcjonującej gospodarki rynkowej.

6. Przez samorząd terytorialny (gminny, powiatowy lub wojewódzki) należy rozumieć regionalną wspólnotę samorządową utworzoną z mocy prawa przez mieszkańców danego regionu oraz odpowiednie terytorium. Samorządy wykonują zadania publiczne o znaczeniu regionalnym mające na celu zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Posiadają - podlegającą ochronie sądowej - osobowość prawną, dysponują mieniem wspólnoty, prowadzą samodzielną gospodarkę finansową na podstawie budżetu. Swoje zadania wykonują za pośrednictwem organów samorządu terytorialnego bądź podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym mieszkańców wspólnoty (na drodze wyborów i referendów).

PAŃSTWO JAKO PODMIOT GOSPODARCZY
Ekonomiczna rola państwa rozumiana jako aktywne jego oddziaływanie na gospodarkę jest trwałą cechą współczesnej gospodarki rynkowej.
Współczesna ingerencja państwa w gospodarce wyrasta z potrzeby łagodzenia sprzeczności wynikających z niedoskonałego funkcjonowania mechanizmu rynkowego. Ta zawodność rynku to sytuacja, w której równowaga kształtująca się na wolnych i nieregulowanych rynkach nie prowadzi zawsze do efektywnej alokacji środków.

Całokształt interwencji państwa w gospodarkę sprowadzić można do jego 3 podstawowych ekonomicznych funkcji:
I. alokacyjna (funkcja efektywności) - w każdej gospodarce część potrzeb społeczeństwo musi zaspakajać nie w sposób indywidualny, lecz w sposób zbiorowy, zorganizowany, np. bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, ochrona zdrowia, szkolnictwo, kultura, itp. To państwo organizując zaspakajanie potrzeb w tym zakresie wpływa na alokację czynników wytwórczych chcąc kształtować taką a nie inną podaż tzw. dóbr publicznych. Ponadto podmioty gospodarcze w swej działalności mogą wywoływać różne tzw. efekty zewnętrzne. Te efekty zewnętrzne to pozytywne lub negatywne skutki działania jednych podmiotów, które mają wpływ na sytuację innych, co jednak nie znajduje swojego odbicia w celach rynkowych, np. degradacja środowiska naturalnego. Takie zewnętrzne efekty wymuszają ingerencję państwa. Państwo musi również przeciwdziałać tworzeniu monopoli na rynku, godzi to bowiem często w interesy konsumentów, stąd też wynika często konieczność prowadzenia polityki antymonopolowej, oraz potrzeba bezpośredniej ingerencji na rynku poprzez np. określanie wielkości produkcji, czy też kształtowanie cen administracyjnych.
II. dystrybucyjna (funkcja sprawiedliwości) - wyrazem tej funkcji jest przesuwanie dochodów w przekroju różnych grup społeczno zawodowych danego społeczeństwa. Głównymi narzędziami realizacji tej funkcji są: odpowiedni system podatkowy np. system progresywny; system tzw. transferów, czyli bezzwrotnych wydatków środków budżetowych dla różnych grup społecznych.
III. stabilizacji - wyraża się w zapobieganiu i w przeciwdziałaniu takim negatywnym zjawiskom w gospodarce jak: spadek dynamiki wzrostu; wysoki poziom inflacji i bezrobocia; niska aktywność zawodowa społeczeństwa. Te funkcje realizowane są poprzez wykorzystanie narzędzi polityki fiskalnej oraz narzędzi polityki pieniężnej, monetarnej.

7. Komplementarność i substytucyjność dóbr oraz ich wpływ na procesy wymiany

Dobra substytucyjne, to takie towary i usługi, które ze względu na podobne cechy, funkcje (zastosowanie) czy właściwości zastępują się wzajemnie w zaspokajaniu określonej potrzeby.

Ceny dóbr substytucyjnych, jak i komplementarnych stanowią jeden z czynników określających popyt na dane dobro. Wzrost ceny jednego z substytutów przekłada się na wzrost popytu na drugie dobro, które w tej sytuacji stało się relatywnie tańsze.

Dobra komplementarne to dobra, czyli towary lub usługi wzajemnie się uzupełniające, jedno dobro potrzebuje drugiego do prawidłowego działania, np. komputer i monitor, samochód i benzyna. Jeżeli rośnie popyt na dobro A to popyt na dobro B także wzrasta, oraz analogicznie - jeżeli cena jednego dobra komplementarnego rośnie, wpływając na zmniejszenie popytu, popyt drugiego dobra komplementarnego względem pierwszego również maleje. Przykładem jest np. załamanie się rynku silników z dużymi pojemnościami podczas kryzysu paliwowego w USA, kiedy to cena benzyny drastycznie skoczyła.

Substytucyjność i komplementarność dóbr - większość dóbr i usług ma swoje bliższe i dalsze substytuty. Dlatego dokonując zakupów porównujemy ich ceny starając się kupić dobra relatywnie najtańsze. To też powoduje, że zmiany cen tych dóbr mogą oddziaływać na popyt na inne dobra. Dotyczy to również dóbr komplementarnych, które łącznie zaspakajają określoną potrzebę. Siłę oddziaływania zmiany ceny jednego dobra na zmianę popytu na inne dobro mierzy się współczynnikiem elastyczności mieszanej popytu (krzyżowej popytu).

Efekt substytucyjny - spowodowany jest zmianą ceny jednego z dóbr należących do koszyka dóbr konsumenta i polega na dostosowaniu popytu do tej zmiany: konsumenci odchodzą od dobra X, którego względna cena wzrosła, zastępując je innymi dobrami, których cena w porównaniu do ceny dobra X pozostała stała lub spadła (D.Begg 2003, s. 148). Jest to tzw. zastępowanie jednego dobra drugim.

Gdy mamy do czynienia tylko z dwoma dobrami, są one z konieczności względem siebie substytutami, a więc efekt substytucyjny będzie jednoznaczny (cena X rośnie, spada popyt na X, rośnie popyt na Y). Gdy dóbr w koszyku konsumenta jest więcej, efekt substytucyjny spowoduje także spadek popytu na dobra komplementarne względem dobra, które podrożało, np.: gdy wzrośnie cena tytoniu, spowoduje to spadek popytu nie tylko na sam tytoń, ale także na fajki, gdy znacząco wzrośnie cena paliw (benzyny i oleju napędowego), można się spodziewać spadku popytu na nie oraz na pojazdy silnikowe.

8. Formy organizacyjne przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

Forma organizacyjno-prawna - prawo wyznacza ramy tego, jak ma być „zbudowane” przedsiębiorstwo, ramy przedsiębiorstwa, które są określone przez przepisy prawne, do których powinna być dostosowana działalność przedsiębiorstwa (wzajemne powiązania, powiązania z otoczeniem).

Najważniejsze kryteria, przy wyborze formy organizacyjno-prawnej:

• określenie zasad odpowiedzialności;

• uprawnienie decydowania i reprezentowania;

• zasady podziału zysku; ewentualnego udziału w stratach;

• możliwość finansowania działalności i rozwoju przedsiębiorstwa;

• nakłady związane z określoną formą prawną;

• obciążenia podatkowe.

W Polsce wyróżniamy

1. Formy prawa publicznego

• przedsiębiorstwa państwowe

• jednoosobowe spółki skarbu państwa

• przedsiębiorstwa użyteczności publicznej

2. Formy prawa handlowego (spółki):

• osobowe - nie posiadają osobowości prawnej, nie są wpisywane do rejestru spółek w sądzie;

• kapitałowe - posiadają osobowość prawną poprzez wpisanie spółki do rejestru w sądzie (sp. z o. o., S.A.).

Spółki osobowe, które obecnie w Polsce funkcjonują:

• spółka cywilna - w odróżnieniu od spółek prawa handlowego spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, nie stanowi jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej jak spółki osobowe, lecz jest konstrukcją regulowaną przez prawo zobowiązań (art. 860-875 Kodeksu cywilnego). Nie stanowi więc samodzielnego podmiotu prawa, podmiotami prawa pozostają wspólnicy spółki cywilnej. W związku z tym spółka cywilna nie ma własnego mienia - nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą do wspólnego majątku wspólników, stanowiącego ich współwłasność (czy, będąc precyzyjnym, wspólność) łączną. Także wspólnicy, nie spółka, prowadzą ewentualne przedsiębiorstwo, które podlega rejestracji w Ewidencji Działalności Gospodarczej właściwego wójta, burmistrza, prezydenta miasta. To wspólnicy są przedsiębiorcami i to oni mają firmy (oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorcę). Spółka cywilna nie może mieć firmy.

• Spółka jawna - najprostsza forma spółki. Utworzona przez co najmniej dwóch wspólników w celu prowadzenia przedsiębiorstwa na większą skalę. Nie ma wymogu co do wielkości kapitału. Odpowiedzialność wspólników solidarna, całym swoim majątkiem. Zarządzają razem.

• Spółka partnerska - spółka, która może być zakładana w celu wykonywaniu wolnego zawodu (lekarz, prawnik, farmaceuta, ...). W jednej spółce wspólnicy mogą wykonywać różne zawody. Za zobowiązania nie związane z wykonywaniem określonego zawodu wszyscy wspólnicy odpowiadają solidarnie. Za zobowiązania wynikające z wykonywania określonego zawodu - każdy wspólnik odpowiada za swoje zobowiązania. Spółka jest zarządzana wspólnie, ale można powołać zarząd i wtedy stosuje się przepisy jak przy sp. z o. o.

• Spółka komandytowa - spółka, w której są dwie kategorie wspólników:

- komplementariusze- ono odpowiadają za zobowiązania spółki w sposób nieograniczony, to oni zarządzają tą spółką;

- komandytariusze - oni odpowiadają za zobowiązania spółki do wysokości wniesionego wkładu własnego.

• Spółka komandytowo-akcyjna (komplementariusze i akcjonariusze) - 50 000 zł. - minimalny kapitał.

KAPITAŁOWE

• Sp. z o. o. - minimalny kapitał - 50 000 zł. Jeśli ponad 500 000 zł to powołuje się Komisję Rewizyjną.

• S.A. - minimalny kapitał - 500 000 zł.

Indywidualna działalność gospodarcza

Dla osób lubiących działać na własny rachunek to prawie idealna forma prowadzenia działalności. Rozmiar działalności nie jest w żaden sposób ograniczony, łatwo ją rozszerzyć lub zlikwidować.

W zależności od posiadanych kwalifikacji osobistych stosunkowo prosto uzyskać koncesje i zezwolenia. Minusem jest niewątpliwie odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w wyniku prowadzenia działalności całym majątkiem osobistym.

Przy zakładaniu tego typu działalności należy również rozważyć kwestie związane z obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. Bez względu na to, czy działalność ma charakter okresowy czy nie, obowiązek opłacania składki na ubezpieczenia społeczne istnieje cały rok i nie jest uzależniony od występowania dochodu. Wyjątkiem jest sytuacja, w której podatnik faktycznie zaprzestaje na jakiś czas wykonywania działalności, i zgłosi ten fakt w ZUS (wyrejestruje się z ubezpieczeń). Ale zasadność wyrejestrowania może być za każdym razem przedmiotem badań ZUS.

Składki należy opłacać nawet w wypadku wystąpienia straty lub braku przychodów z działalności. Dopiero wyrejestrowanie powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeniowego.

Jeśli działalność gospodarcza ma charakter zajęcia dodatkowego i uzyskujesz dochody z pracy, a wynagrodzenie tam otrzymywane jest równe co najmniej wynagrodzeniu minimalnemu, określonemu w odrębnych przepisach - wtedy obowiązek ubezpieczeniowy ogranicza się do składki na ubezpieczenie zdrowotne, co nie jest bardzo dużym obciążeniem - i ta forma działalności nabiera dużych zalet.

Uwaga: 4.08.2005 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wprowadzająca zasadę, że osoby rozpoczynające po raz pierwszy działalność gospodarczą (lub podejmujące nią po co najmniej pięcioletniej przerwie) będą korzystały z prawa opłacania ulgowych składek na ubezpieczenie społeczne. Minimalna podstawa do ubezpieczeń społecznych tych osób wynosi 30% minimalnego wynagrodzenia (a nie 60% średniego wynagrodzenia miesięcznego). Największą oszczędność osoby te uzyskają w przypadku składki na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenie rentowe

Zalety

• Brak uciążliwych formalności przy zakładaniu

• Możliwe wszystkie formy opodatkowania w zależności od działalności

• Nieskomplikowany sposób likwidacji

Wady

• Odpowiedzialność całym majątkiem osobistym za zobowiązania firmy

• Trudność w pozyskaniu kapitału na rynku kapitałowym lub poprzez przyjęcie nowego wspólnika

• Konieczność opłacania zryczałtowanych składek ZUS bez względu na dochody

Odpowiedzialność za zobowiązania

Cały majątek osobisty, również wspólny majątek małżonków

Spółka cywilna

Do 31.12.00 spółki cywilne istniały jako samodzielne podmioty gospodarcze, które mogły być przedmiotem wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.

Obecnie nie jest już to możliwe, natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, aby spółki cywilne zawiązywać dla realizowania celów gospodarczych. W tym przypadku w wydziale działalności gospodarczej rejestrują się poszczególni wspólnicy, jako samodzielnie prowadzący działalność gospodarczą, zaznaczając we wniosku, że działalność prowadzić będą w formie spółki cywilnej.

Zawierając umowę spółki należy mieć na względzie postanowienia kodeksu cywilnego (Tytuł XXXI - Spółka).

Wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają za zobowiązania spółki solidarnie całym swoim majątkiem. Jako, że zwykle zobowiązania w imieniu spółki cywilnej zaciąga każdy ze wspólników osobno, należy dokładnie przyjrzeć się swoim ewentualnym wspólnikom.

Zalety

• Duża swoboda kształtowania postanowień umowy spółki

• Możliwe wszystkie formy opodatkowania w zależności od działalności

• Dobra forma dla działalności małych rozmiarów - np. w przypadku, gdy dla wszystkich wspólników jest to działalność dodatkowa

• Nieskomplikowany sposób likwidacji

Wady

• Odpowiedzialność całym majątkiem osobistym za zobowiązania firmy

• Konieczność rejestrowania się każdego wspólnika osobno i ujawniania w nazwie firmy nazwisk wszystkich wspólników

• Ponieważ forma spółki cywilnej nie jest stosowana w państwach Unii Europejskiej, prędzej czy później zastąpi konieczność przekształcenia działalności na inną formę.

Spółka jawna jest osobową spółką handlową i praktycznie stanowi odpowiednik spółki cywilnej. Główna różnica to subsydiarna odpowiedzialność wspólnika i obowiązek ujawnienia w nazwie co najmniej nazwiska (firmy) jednego ze wspólników.

Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem przepisu, który mówi, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika).

Umowa spółki jawnej musi zawierać:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

3. przedmiot działalności spółki,

4. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Spółkę jawną należy zarejestrować we właściwym sądzie rejestrowym. Wniosek o wpis musi zawierać:

5. firmę, siedzibę i adres spółki,

6. przedmiot działalności spółki,

7. nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) wspólników oraz adresy wspólników albo ich adresy do doręczeń,

8. nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji.

Osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia. Ten kto zawiera umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, odpowiada także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu przedsiębiorstwa przez tego przedsiębiorcę przed dniem utworzenia spółki.

Wspólnik nie pobiera wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z prowadzeniem spółki. Oznacza to, że podobnie jak w spółce cywilnej nie może być kosztem uzyskania przychodów wynagrodzenie wspólnika.

Zalety

• Duża swoboda kształtowania postanowień umowy spółki, możliwość reprezentacji spółki przez każdego wspólnika, ale również możliwość wyłączenia w umowie wspólnika/wspólników z reprezentacji

• Możliwość ujawnienia w nazwie firmy nazwiska jednego tylko wspólnika (np. Jan Kowalski i spółka)

• Brak określonych wymagań kapitałowych

• Stosunkowo niskie koszty rejestracji

Wady

• Odpowiedzialność całym majątkiem osobistym za zobowiązania firmy, jeżeli zobowiązania nie można zaspokoić z majątku firmy.

Spółką partnerską jest spółka osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą.

Partnerami w spółce mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Kodeks spółek handlowych przewiduje również możliwość wykonywania zawodu w spółce partnerskiej dla innych zawodów, jednak pod warunkiem, że rozwiązanie takie zostanie zapisane w odrębnej ustawie.

Umowa spółki partnerskiej powinna zawierać:

1. określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku przewidzianym w art. 95 § 2,

4. w przypadku, gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów,

5. firmę i siedzibę spółki,

6. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

7. określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość.

Przed zgłoszeniem spółki partnerskiej do właściwego rejestru należy zawrzeć umowę spisaną w formie aktu notarialnego. Firma spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie i partner bądź i partnerzy albo spółka partnerska oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce, np. Jan Kowalski i partnerzy - księgowi.

Do zgłoszenia spółki partnerskiej do sądu rejestrowego należy dołączyć dokumenty potwierdzające uprawnienia każdego partnera do wykonywania wolnego zawodu.

Zalety

• Ograniczenie odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w wykonywaniu działalności przez innych partnerów

• Jednoznaczne określenie profilu spółki w nazwie

• Brak określonych wymagań kapitałowych

• Możliwość ujawnienia w nazwie firmy nazwiska jednego tylko wspólnika (np. Jan Kowalski i partnerzy - księgowi)

Wady

• Spółka działa wyłącznie w zakresie wykonywania zawodu partnerów.

• Konieczność sporządzenia umowy w postaci aktu notarialnego

Odpowiedzialność za zobowiązania

Partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Ale umowa spółki może przewidywać, że jeden albo większa liczba partnerów godzą się na ponoszenie odpowiedzialności tak jak wspólnik spółki jawnej.

Spółka komandytowa jest spółką specyficzną. Pozwala prowadzić działalność w szerokim zakresie i dowolnym rozmiarze dając wspólnikom bardzo dużą swobodę w kształtowaniu odpowiedzialności za sprawy spółki i jej zobowiązania.

Ponieważ w prosty sposób umożliwia wyłączenie odpowiedzialności części wspólników (komandytariuszy) za zobowiązania spółki, jest świetną formą pozyskiwania kapitału do przedsięwzięć.

Osoba bez kapitału, mająca za to pomysł lub działające przedsiębiorstwo wymagające dokapitalizowania odpowiada w takiej spółce za zobowiązania i zajmuje się prowadzeniem spraw spółki i jej reprezentowaniem (komplementariusz).

Zasadą w takiej spółce jest, że co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona.

Nazwisko co najmniej jednego komplementariusza musi być ujawnione w nazwie firmy. Nazwa firmy może brzmieć np. Jan Kowalski i wspólnicy - spółka komandytowa.

Komandytariusz, który ujawnia swoje nazwisko w nazwie firmy, odpowiada za zobowiązania spółki tak samo jak komplementariusz.

Umowa spółki komandytowej musi zostać sporządzona w formie aktu notarialnego i powinna zawierać:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

4. oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

5. oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli (sumę komandytową).

Zalety

• Ograniczenie odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania do wysokości sumy komandytowej

• Komandytariusze mogą działać w imieniu spółki wyłącznie jako pełnomocnicy

• Brak określonych wymagań odnośnie sumy komandytowej

Wady

• Konieczność sporządzenia umowy w postaci aktu notarialnego

• Rachunkowość może być prowadzona wyłącznie na zasadach ustawy o rachunkowości (księgowość pełna) co jest szczególnie uciążliwe przy małym rozmiarze działalności.

Odpowiedzialność za zobowiązania

Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej, komplementariusz całym swoim majątkiem. Komandytariusz odpowiada jednak całym swoim majątkiem, jeśli jego nazwisko lub firma zostanie ujawnione w firmie (nazwie) spółki komandytowej.

Komandytariusz odpowiada również za zobowiązania spółki powstałe w wyniku wykonania czynności za spółkę, do których komandytariusz nie był uprawniony (działał bez pełnomocnictwa lub przekroczył jego zakres). Komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu, wniesionego do spółki, ale w przypadku zwrotu wkładu w całości albo w części odpowiedzialność zostaje przywrócona w wysokości równej wartości dokonanego zwrotu.

Spółką komandytowo-akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.

Spółka jest w swojej konstrukcji podobna do spółki komandytowej i wykazuje pewne pokrewieństwa ze spółką akcyjną.

W sprawach nieuregulowanych w dziale dot. spółki komandytowo-akcyjnej , do spółki tej stosuje się:

a) w zakresie stosunku prawnego komplementariuszy zarówno między sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak i wobec osób trzecich, a także do wkładów tychże wspólników do spółki, z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy, przepisy dotyczące spółki komandytowej,

b) w pozostałych sprawach odpowiednio przepisy dotyczące spółki akcyjnej, a w szczególności przepisy dotyczące kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia.

Spółka komandytowo-akcyjna przeznaczona jest raczej do wykonywania działalności w większym rozmiarze, na co wskazuje zapis w Kodeksie Spółek Handlowych o minimalnym kapitale zakładowym wynoszącym co najmniej 50.000 zł. Wymogi formalne wobec spółki komandytowo-akcyjnej również są większe niż wobec pozostałych spółek osobowych.

Odrębnie od pozostałych spółek osobowych aktem, regulującym wewnętrzne stosunki w spółce nie jest umowa spółki a statut.

Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Statut powinni podpisać co najmniej wszyscy komplementariusze i powinien on zostać sporządzony w formie aktu notarialnego.

Statut spółki komandytowo-akcyjnej powinien zawierać:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

4. oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wartość,

5. wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela,

6. liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów,

7. nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz ich siedziby, adresy albo adresy do doręczeń,

8. organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli ustawa lub statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej.

Ponieważ komplementariusz nie ma obowiązku uczestniczenia w pokryciu kapitału zakładowego ta forma spółki jest znakomita dla realizacji bardziej kapitałochłonych pomysłów, na realizację których pomysłodawca nie ma środków i zaprasza do finansowania grupę osób (akcjonariuszy).

Spółka akcyjna jest formą działalności przeznaczoną dla prowadzenia średnich i dużych przedsiębiorstw.

Do założenia spółki akcyjnej wymagany jest obecnie kapitał wynoszący minimalnie 500 000,00 zł. Spółka akcyjna jest spółką kapitałową kumulująca kapitały wielu osób lub firm. Co prawda do założenia spółki akcyjnej wymagana jest tylko jedna osoba (z wyłączeniem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) to jest ona przeznaczona zdecydowanie do zebrania kapitału wielu akcjonariuszy.

W jednej spółce akcyjnej mogą być zaangażowane duże kapitały należące do inwestorów wiodących jak i niewielkie kapitały drobnych akcjonariuszy. Spółka akcyjna pozwala realizować przedsięwzięcia przekraczające możliwości finansowe lub organizacyjne jednej osoby lub firmy.

Spółka akcyjna ma osobowość prawną, co oznacza, że jest wyodrębnionym organizacyjnie i majątkowo podmiotem prawa. Jest płatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych. Do jej założenia i prowadzenia zalecamy zatrudnianie profesjonalnej obsługi księgowej i prawnej.

Zalety

• łatwość kumulacji kapitału oraz proste metody pozyskiwania kapitałów w trakcie trwania działalności poprzez emisję akcji, obligacji i innych instrumentów finansowych

• brak odpowiedzialności akcjonariuszy za zobowiązania spółki

• łatwe sprawdzenie wiarygodności spółki przez potencjalnych kontrahentów (jawność danych finansowych spółki)

Wady

• drogi, skomplikowany i czasochłonny proces rejestracji

• duże wymagania formalne dotyczące działalności spółki

• konieczność prowadzenia pełnej księgowości

• konieczność zatrudniania specjalistycznej obsługi prawnej, finansowej i zarządczej

• brak wpływu na działalność spółki przez mniejszych udziałowców

• skomplikowany proces likwidacji

Ze względu na wszystkie powyższe okoliczności spółka akcyjna nie jest optymalną formą przedsiębiorstwa dla rozpoczynających działalność gospodarczą.

Odpowiedzialność za zobowiązania

Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki

Spółka z o.o.

W odróżnieniu do spółek osobowych, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością posiada osobowość prawną i jest spółką kapitałową.

W imieniu spółki działa jej zarząd a nie wspólnicy. Wspólnicy zasadniczo nie odpowiadają za zobowiązania spółki.

Spółka z o.o. była począwszy od roku 1989 bardzo popularną formą prowadzenia działalności. Wynikało to z faktu niskich wymagań kapitałowych i wyłączenia odpowiedzialności wspólników. Podniesienie wysokości minimalnego kapitału zakładowego do 50.000 złotych z pewnością ograniczy rejestrowanie nowych spółek.

Spółki istniejące w dniu 01.01.2001r. musiały do 01.01.2004r. podwyższyć kapitał co najmniej do wysokości 25.000 zł, a do dnia 01.01.2006r. do wysokości 50.000 zł. Spółki, które nie podwyższyły kapitału będą musiały to uczynić na wezwanie sądu, pod rygorem sankcji - od grzywny do rozwiązania spółki. Do czasu podniesienia kapitału wspólnicy nie mogą pobierać ze spółki dywidendy ani innych świadczeń.

Podwyższyć lub objąć kapitał można w drodze aportu rzeczowego. Konieczna wtedy będzie wycena aportu przez biegłego.

Spółka z o.o. jest dobrą formą do prowadzenia działalności zarówno w niewielkim jak i dużym rozmiarze. Spółka może być jednoosobowa, do spółki w razie potrzeby bez wielkich komplikacji można przyjąć nowego wspólnika, spółka może uzyskiwać koncesje i zezwolenia.

Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością sporządzana jest w formie aktu notarialnego i powinna określać co najmniej:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. wysokość kapitału zakładowego,

4. czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział,

5. liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników,

6. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Zalety

• Wyłączenie odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki

• Możliwość pozyskania kapitału poprzez pozyskanie nowego wspólnika

• Możliwość pokrycia udziału w kapitale aportem rzeczowym (maszyny, urządzenia)

Wady

• Wysoki minimalny kapitał zakładowy

• Kosztowna procedura rejestracyjna

• Brak możliwości zawierania umów o pracę z członkami zarządu będącymi jednocześnie wspólnikami bez powołania pełnomocnika lub rady nadzorczej

Odpowiedzialność za zobowiązania

Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki.

Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, za jej zobowiązania odpowiadają członkowie zarządu solidarnie całym swoim majątkiem.

Członek zarządu może się jednak uwolnić od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

9. Możliwości oddziaływania państwa na koniunkturę gospodarczą

FUNKCJE EKONOMICZNE PAŃSTWA W GOSPODARCE RYNKOWEJ.

Podstawowym celem polityki państwa jest zwiększenie efektywności ekonomicznej systemu rynkowego, obniżanego przez okresowe recesje, jak również przez inne przyczyny np. niesprawne działanie rynków w wyniku istnienia monopolu oraz istnienia w coraz większym zakresie zewnętrznych społecznie korzyści i kosztów (np. zanieczyszczenie środowiska). Aby ustrzec się zagrożeń wynikających z „niedoskonałości” rynku państwu przypisuje się odpowiednie funkcje korygujące rynek.

Pociągnięcia polityki ekonomicznej państwa mają w zasadzie dwojaką formę prawną:

• ogólną - uprawniającą poszczególne instytucje do podejmowania na własną rękę określonych działań ekonomicznych np. uprawnienie Urzędu Antymonopolowego do zwalczania monopoli, uprawnienie banku emisyjnego do regulowania stopy procentowej

• szczególną - szczegółowe ustawy np. ustawa budżetowa, ustawa wprowadzająca nową taryfę celną

 Rozróżniamy trzy podstawowe funkcje w gospodarce:
- funkcja alokacyjna
- funkcja redystrybucyjna
- funkcja stabilizacyjna

•funkcja legislacyjna - celem państwa jest tworzenie prawnych podstaw prawidłowego funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz społeczeństwa poprzez ustalanie norm prawnych oraz instytucji na rzecz ochrony własności oraz praw jednostek, zbiorowości i społeczeństwa jako całości [16],

•funkcja kreowania podaży (produkcyjna) - celem państwa jest wpływanie na ogólną kondycję gospodarki poprzez pobudzanie aktywności gospodarczej w przedsiębiorstwach i instytucjach sektora publicznego, w szczególności przedsiębiorstwach państwowych, przy czym realizacja tej funkcji zależy od wielkości udziału sektora publicznego, w tym państwowego, w danej gospodarce, co odnosi się zarówno do monopoli państwowych, jak i przedsiębiorstw państwowych, prowadzących działalność gospodarczą na takich samych zasadach co przedsiębiorstwa prywatne.

Alokacyjna

Polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Funkcja ta obejmuje działania państwa, których celem jest stworzenie przesłanek i warunków rozwoju gospodarczego przez rozbudowę infrastruktury ekonomicznej i społecznej, politykę strukturalną oraz politykę prewencyjną w zakresie ochrony środowiska.

Istnieje też problem zmiany form własności :

• prywatyzacja (z państwowej na prywatną)

• nacjonalizacja (z prywatnej na państwową)

Do zadań państwa należy między innymi: określanie zakresu własności publicznej (zasoby czy obiekty powinny mieć wyrazistego właściciela odpowiedzialnego za ich wykorzystanie). Bardzo ważne jest też wprowadzenie takich rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które sprzyjałyby nieustannej wymianie praw własności (zasoby gospodarcze trafiają do tych, którzy potrafią je najlepiej wykorzystać ).

Najważniejszym zadaniem jeżeli chodzi o mechanizm rynkowy jest wspieranie konkurencji .Państwo prowadzi działania zbliżające rzeczywiste warunki funkcjonowania podmiotów gospodarczych do warunków odpowiadającym założeniom konkurencji doskonałej. Szczególnie ważne jest usprawnienie systemu informacji ekonomicznej, zwalczanie praktyk monopolistycznych, a także eliminowanie barier wejścia na rynek.. Działania te powinny sprzyjać lepszej alokacji zasobów i maksymalizacji społecznego dobrobytu.

 Niewątpliwą zasługą państwa jest postęp w walce z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego. Aktywna rola państwa w dziedzinie ochrony środowiska powinna polegać nie tylko na ustalaniu norm zanieczyszczeń, nakładaniu kar czy też egzekwowaniu nakazów i zakazów, ale także na uczestniczeniu w rozwiązywaniu wielu innych spraw (precyzyjne określanie praw własności do poszczególnych elementów środowiska itp.).

Bez udziału państwa trudne byłoby także funkcjonowanie pewnych dziedzin związanych z istnieniem dóbr publicznych np. obrony narodowej. Dobra publiczne nie muszą być dostarczane wyłącznie przez państwo. Liczne dobra i usługi objęte bezpośrednim zaangażowaniem produkcyjnym ze strony państwa maja taki charakter, że mogą być, a także są w niektórych krajach świadczone odpłatnie przez firmy prywatnie np. autostrady.

 Funkcja stabilizacyjna

 Stabilizacyjna funkcja państwa obejmuje najważniejsze cele makroekonomiczne państwa. Jej zadanie polega na podejmowaniu działań mających ograniczać lub eliminować inflację i bezrobocie, osiąganiu i utrzymywaniu w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, zmniejszaniu amplitudy wahań koniunkturalnych, czyli zachowaniu ogólnej równowagi rynkowej.

 Istotnym problemem każdej gospodarki i każdego społeczeństwa jest wzrost ogólnego poziomu cen. Szkodliwość tego zjawiska powoduje uznanie walki z nim za jedno z ważniejszych zadań każdego rządu. Po określeniu przyczyn wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce określa się odpowiednią politykę antyinflacyjną.

Stosunkowo najwięcej kontrowersji wśród ekonomistów wzbudza jednak bieżące regulowanie koniunktury, dlatego że oddziaływanie na przebieg koniunktury wymaga bardzo precyzyjnych i zarazem zmiennych w czasie posunięć ze strony państwa, których ostateczny wynik jest na ogół niezbyt pewny i wiąże się ze znacznymi kosztami.

 Makroekonomiczna polityka państwa jest realizowana w ramach polityki fiskalnej i polityki monetarnej, które odgrywają ważną rolę i mają największy wpływ na całość gospodarki, ograniczenie recesji, ograniczenie bezrobocia i inflacji.

 ·        Polityka fiskalna nazywana również polityką budżetową rządu polega głównie na manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez społeczeństwo i wydatków państwa.

 ·        Polityka monetarna nazywana również pieniężną polega na manipulowaniu przez bank centralny stopą wzrostu podaży pieniądza.

 Polityka fiskalna oraz monetarna oddziałuje przede wszystkim na popytową stronę gospodarki i ma charakter krótkookresowy. Istotną rolę odgrywają tu mechanizmy mnożnikowe. Polityka wobec strony podażowej ma na celu raczej skutki średnio- i długookresowe. Państwo może między innymi promować postęp techniczny (zwiększając nakłady na badania i rozwój), stabilizować rynek pieniężny, tworzyć bodźce do oszczędzania, oddziaływać na kwalifikacje pracowników (wydatki na dokształcanie zawodowe) oraz wpływać w inny sposób na takie czynniki jak zatrudnienie, wydajność pracy, inwestycje, od których w dużym stopniu zależy potencjalne tempo wzrostu gospodarczego.

Do realizacji swoich celów państwo wykorzystuje różnorodne instrumenty polityki ekonomicznej, które możemy podzielić na bezpośrednie i pośrednie.

 Do instrumentów bezpośrednich zalicza się normy ochronne obejmujące: zdrowie, środowisko naturalne, technologię wyrobu wielu produktów, jakość produkcji, a także minimalną stawkę płac, kontyngent importu danego produktu itp.

 Wśród instrumentów pośrednich najważniejszą rolę odgrywają: podatki, cła, polityka pieniężna i kredytowa, polityka walutowa i celna, polityka rozdysponowania dochodów budżetu centralnego pomiędzy różne konkurujące cele społeczne i gospodarcze.

Funkcja redystrybucyjna

obejmuje działania w sferze zabezpieczenia społecznego oraz inne mające na celu zmniejszenie nierówności wynikających z działania czynników rynkowych w zakresie majątkowym i dochodowym.

 Podstawowymi narzędziami za pomocą których państwo dokonuje redystrybucji dochodu narodowego są:

• system podatkowy

• wydatki z budżetu

• składki na ubezpieczenia społeczne

• oddziaływanie na system cen, opłat

 Redystrybucja w formie opodatkowania opiera się na zasadzie stawki wzrastającej wraz ze wzrostem dochodów (podatki progresywne).

Wydatki „państwa dobrobytu” mogą dotyczyć grup społecznych o szczególnie niskich dochodach. W ten sposób niweluje się nierówność społeczną i jednocześnie oddziałuje się na strukturę konsumpcji oraz dostęp do preferowanych społecznie dóbr i usług w takich dziedzinach życia jak np. kultura, oświata, szkolnictwo wyższe, służba zdrowia, mieszkalnictwo.

Państwo może także dokonywać redystrybucji dochodów przez interwencyjne zmiany relacji cen kształtujących się na rynku (np. w formie kontroli czynszów, cen gwarantowanych dla rolników)

 Głównymi formami pomocy ze strony państwa są różnego typu świadczenia pieniężne, a także świadczenia w naturze.

• świadczenia pieniężne możemy podzielić na:

• świadczenia dofinansowywane przez państwo (emerytury, renty, zasiłki inwalidzkie i chorobowe, zasiłki dla bezrobotnych)

• świadczenia finansowane przez państwo w całości (zasiłki dla osób o niskich dochodach, zasiłki dla niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe

• świadczenia w naturze to np. świadczenia w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty

 Redystrybucyjna funkcja państwa wzbudza nieco mniejsze kontrowersje niż dwie pozostałe funkcje. Jednakże tradycyjny sposób jej realizacji doprowadził do poważnych sprzeczności między zasadą sprawiedliwości społecznej a wymogami efektywności ekonomicznej. Nieprawidłowo skonstruowany oraz zbyt mocno rozbudowany system ubezpieczeń i świadczeń nie wpływa korzystnie na system motywacji do pracy i wywołuje problemy z jego dalszym finansowaniem. Państwo choć dokonuje transferów na masową skalę to jednak w praktyce okazuje się, że nie trafiają one zawsze do tych, którzy najbardziej ich potrzebują.

10. Związki pomiędzy zjawiskami inflacji i bezrobocia

Inflacja jest utrzymującym się przez dłuższy czas procesem wzrostu cen w gospodarce narodowej, połączonym z dużą utratą wartości pieniądza. Występuje wówczas duży wzrost podaży pieniądza i szybkości obiegu pieniądza oraz ucieczki od danej waluty do innych wartości pieniężnych i rzeczowych. Jeżeli procesom inflacyjnym towarzyszy stagnacja gospodarcza mówi się o stagflacji, natomiast w przypadku wystąpienia recesji gospodarczej o slumpflacji.

Przyczyny inflacji

1. nadmierna - w porównaniu z podażą dóbr - ilość pieniądza w gospodarce,

2. kłopoty finansowe państwa i konieczność finansowania deficytu budżetowego,

3. nadmierny wzrost płac w gospodarce,

4. znaczny wzrost cen surowców energetycznych np. wzrost cen ropy naftowej

5. ograniczenie podaży dóbr np. zboża z powodu nieurodzaju, ropy naftowej w związku z ograniczeniami limitów wydobycia przez OPEC,

6. wysokie obciążenia podatkowe,

7. nadmierna ilość monopoli w gospodarce,

Skutki inflacji

1. spadek wartości niezabezpieczonych oszczędności (pieniądze w tzw. "kieszeni" oraz na nisko oprocentowanych lokatach bankowych - a'vista),

2. brak stabilności w prowadzeniu działalności gospodarczej,

3. naciski pracowników na wzrost płac,

4. spadek wartości i zaufania do pieniądza,

5. rozbieżność pomiędzy planowanymi a rzeczywistymi zyskami,

6. wyższe dochody nominalne,

7. ograniczenie produkcji,

8. utrudnienia w rozliczaniu transakcji zagranicznych,

Definicja bezrobocia

Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia. Natomiast według Międzynarodowej Organizacji Pracy, której definicję bezrobocia honorują badania statystyczne prowadzone w krajach Europy w ramach systemu Eurostat, osoba bezrobotna to ta, która w tygodniu, w którym przeprowadzono badanie, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez godzinę. Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. Z bezrobociem w skali makro mamy do czynienia w sytuacji, gdy na określonym obszarze geograficznym znaczna liczba osób zdolnych do podjęcia pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności pozwalających objąć i utrzymać stanowisko.

Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli ukazywana w procentach relacja pomiędzy liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a liczbą osób czynnych zawodowo (to jest zdolnych w prawnie określonych warunkach do podjęcia pracy). Ta ostatnia grupa obejmuje wszystkich zdolnych do pracy w wieku od 15 do 65 (kobiety do 60) roku życia - to znaczy także bezrobotnych. Osoby nie osiągające lub przekraczające wymienione granice wieku stanowią odrębne kategorie, nie związane z pojęciami bezrobocia

W zależności na formę występowania wyróżnia się:

• bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.

• bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.

• bezrobocie ukryte to pewna - nieokreślona - liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).

• bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.

III. Przyczyny bezrobocia

• likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

• ograniczanie produkcji

• brak informacji o miejscach pracy

• brak mobilności

• przeniesienie zakładu do innego rejonu

• niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników

• zmiany w technologii

• wysokie obciążenia fiskalne

IV. Skutki bezrobocia

• niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki

• znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą

• spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa

• degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności)

• zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd.

• utrata kwalifikacji

BEZROBOCIE I INFLACJA A WZROST GOSPODARCZY W POLSCE

Inflacja jest utrzymującym się przez dłuższy czas procesem wzrostu cen w gospodarce narodowej, połączonym z dużą utratą wartości pieniądza.

Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia.

Każdy student ekonomii powinien wiedzieć, że bezrobocie z inflacją jest wzajemnie powiązane czego dowiódł Philips. Jeżeli rośnie bezrobocie, maleje inflacja zaś jeżeli wzrasta inflacja maleje bezrobocie. W wyniku tej prawidłowości zalecenia dla rządu były następujące: drukować pieniądze co umożliwi zwiększenie wydatków a zatem i zwiększy koniunkturę - jednak zwiększy również inflację. Dokładne analizy wykazały, że ta recepta jest dobra w krótkim okresie czasu przy dłuższym stosowaniu takiej polityki inflacja zaczyna urastać do zbyt wysokiego pułapu.

Ludzie (pracodawcy, pracownicy) nie mając pełnej informacji o rynku kształtują płace w oparciu o niepełne dane, własne przewidywania tego co będzie działo sie z cenami w przyszłości.

Wg Phelpsa długookresowa stopa bezrobocia nie jest kształtowana przez inflację ale przez funkcjonowanie rynku pracy. Występuje naturalna stopa bezrobocia, która jest zdrowa dla gospodarki i można ją zmniejszyć poprzez reformy strukturalne. Oznacza to, że polityka stabilizacyjna(majstrowanie polityków przy stopie inflacji :) ) prowadzi jedynie do zmniejszenia skali krótkookresowych wahań bezrobocia, ale nie zwalczy przyczyn bezrobocia, nie zmniejszy go trwale. Stąd wniosek, że ani polityka pieniężna banku centralnego ani polityka fiskalna rządu zmierzająca do zwiększenia popytu nie może wpłynąć na długookresową stopę bezrobocia.

Banki centralne zaczęły prowadzić politykę zwalczania inflacji badając jej wzrost oczekiwany przez społeczeństwo. A zatem Rada Polityki Pieniężnej podejmując co miesiąc decyzję o stopach procentowych nie kieruje się obecną wysokością inflacji ale jej przyszłymi oczekiwaniami. Oznacza to, że utrzymywanie obecnie inflacji na niskim poziomie wpływa na oczekiwanie inflacyjne, co zaś ma wpływ na wielkość inflacji w przyszłości. Niska inflacja zwiększa szanse na wzrost gospodarczy(oznacza większą stabilność gospodarki, co zwiększa zaufanie inwestorów do niej i zwiększa inwestycje, przekładające sie później na wzrost) Z kolei udane inwestycje w przyszłości oznaczają nowe miejsca pracy - spadnie bezrobocie.

Wniosek:

Jeżeli politycy utrzymują, że trzeba skłonić bank centralny do poluzowania polityki pieniężnej by zwalczyć bezrobocie, oznacza to że dbają jedynie o najbliższy rok dwa a wiec o wybory. To bardzo źle Bank Centralny powinien przede wszystkim oddziaływać na oczekiwania inflacyjne. Powinien być niezależny od polityków! Rząd powinien mu pomagać nie osłabiając jego wiarygodności, i ograniczając wydatki budżetowe. Jest to bardzo ważne dla nas w chwili obecnej, gdy jeszcze trwa dobra koniunktura, by móc poczynić jak największe oszczędności dla młodszego pokolenia, zanim w jeszcze większym stopniu wyemigruje.

Stopa oszczędności powinna być równa udziałowi kapitału w dochodzie narodowym. W Polsce oszczędności jest wciąż za mało(chociaż coraz więcej).Dlatego rząd powinien podwyższać opodatkowanie konsumpcji (vat) a obniżać opodatkowanie zysków kapitałowych (tzw. podatek belki)Wszystko po to by zwiększyć oszczędności a wiec i skalę inwestycji.

Sam również winien poczynić oszczędności, aczkolwiek będzie to trudne - tanie państwo. Oszczędnościom tym winno towarzyszyć stymulowanie napływu inwestycji zagranicznych.

Kolejną istotną kwestią są inwestycje. Przy tym trzeba pamiętać, że ważne są nie tylko inwestycje w dobra materialne, lecz w ludzi!!(badania naukowe, edukacja) Zatem mądry rząd myślący o przyszłych pokoleniach nie powinien ograniczać sie do tego co mamy dziś. A stan obecny w Polsce to emigracja wykształconych młodych ludzi, którzy napędzają rozwój gospodarczy innych krajów. Polska wydaje na innowacje i badania jedynie 0,5% PKB kiedy Unia wymaga 3%. Z tego płynie smutny wniosek, że zamiast kierować się ideami Phelpsa wzorem innych krajów, rząd Polski tocząc swoje rozgrywki polityczne przejada rozwój przyszłych pokoleń (dobra koniunktura skończy sie za +- dwa lata)

Zależność między bezrobociem a inflacją

Teoria o korzystnym wpływie inflacji na bezrobocie stała się niezwykle popularna i była wykorzystywana w praktyce gospodarczej, ale dość szybko podważyli ją dwaj inni ekonomiści. Dowiedli, że w długim okresie takiego korzystnego wpływu nie ma.

Zarówno bezrobocie jak i inflacja uważane są przez nas za jedne z najbardziej frapujących problemów gospodarczych. Dzieje się tak dlatego, że oba zjawiska są przez nas bezpośrednio odczuwalne. Jeśli zbyt duża ilość ludzi przez dłuższy czas pozostaje bez pracy, wywołuje to społeczną frustrację i zwątpienie. Szybki i niekontrolowany wzrost cen przyczynia się natomiast do obniżania wartości posiadanych przez nas pieniędzy, przez co w indywidualne plany wydatkowo-oszczędnościowe wkrada się chaos i niepewność jutra.

Pierwsze obserwacje i teorie

Obydwie rozważane przez nas kategorie ekonomicznie na pierwszy rzut oka wydają się nie wykazywać ze sobą związku. Po chwilowym zastanowieniu możemy zaryzykować istnienie następującego mechanizmu: jeżeli maleje liczba bezrobotnych (spada stopa bezrobocia), osoby, które zyskują pracę dysponują stałym dochodem i przez to wydają więcej, a więc społeczeństwo jako całość również może wydawać więcej. Ponieważ przedsiębiorcy dostarczający dobra na rynek obserwują ten proces, na wzrost wydatków zareagują podniesieniem cen, gdyż przypuszczają, że nabywcy będą skłonni zapłacić więcej przy wyższym dochodzie. Na podstawie tego zgoła bardzo uproszczonego rozumowania można zatem sformułować następującą tezę: spadek stopy bezrobocia pociąga za sobą wzrost cen czyli inflację.

11. Mechanizmy regulacyjne we współczesnej gospodarce

Rynek i jego rola w procesach regulowania systemu gospodarczego

W ekonomii funkcjonują dwa poglądy na rolę państwa w gospodarce. Jeden zakłada autonomię mechanizmów rynkowych, które najsprawniej funkcjonują zostawione „same sobie”, bez ingerencji państwa. Rynek w tym ujęciu jest obszarem, gdzie wszystkie potrzeby jego uczestników mogą być spełnione, nie zachodzi więc potrzeba ingerowania państwa w gospodarkę. Według drugiego poglądu ingerencja państwa jest istotnym czynnikiem rozwoju gospodarczego. Zagadnienie rynku jako „elementu zawodnego” oraz roli państwa w stymulowaniu procesów gospodarczych rozpatruje J. E. Stiglitz, który podkreśla „aktualne znaczenie podstawowej lekcji Keynesa, według której brak wystarczającego zagregowanego popytu jest z reguły przyczyną spadku koniunktury gospodarczej, zaś w jego stymulowaniu może pomóc polityka państwa.

Współczesna ekonomia często dowodzi, że państwowo ma instrumenty i obowiązek korygować zawodność rynku. Regulacja, jak również deregulacja, czyli „wycofanie się państwa z regulowania poszczególnych dziedzin” są związane z zagadnieniem wolności rynkowej. Dla M. Webera wolność rynkowa jest to „zakres autonomii poszczególnych reflektantów wymiany w walce o ceny i w walce konkurencyjnej” regulacja rynkowa, czyli ograniczenie pełnej wolności to stan w którym obecność na rynku albo też w przypadku możliwych reflektantów wymiany wolność rynkowa, ograniczona jest materialnie przez skutecznie oddziaływające porządki. Definiując regulację rynkową w kontekście ograniczeń wolności rynkowej, wyróżniał cztery ich rodzaje, stanowiące formy czy narzędzia regulacji rynkowej - tradycjonalne, konwencjonalne, prawne oraz woluntarystyczne. Regulacje rynkowe mogą być wprowadzane zarówno w celu ograniczania zawodności rynku jak i w celu promocji i ochrony konkurencji , a zatem z przeciwstawnych sobie powodów.

Pojęcie i rodzaje regulacji

Przegląd literatury przedmiotu dowodzi, że termin „regulacja” jest stosowany w wielu obszarach różnych dyscyplin naukowych, często bardzo różniących się obszarami zainteresowań, jak np. automatyka czy genetyka. W ekonomii jednak brak jest jednoznacznej definicji tego terminu. Wielka Encyklopedia PWN (t. 23, s.211, Warszawa 2004) zwraca uwagę na to, że „regulacja (z perspektywy ekonomii), to niejednoznaczny termin, nie mający powszechnie akceptowanej definicji ani jako zjawisko instytucjonalne, ani jako dziedzina wiedzy ekonomicznej”. Interesujące podejście do terminu (i samego problemu) „regulacja” występuje w opracowaniu M. Goryni i B. Jankowskiej. Regulacja polega na zapewnieniu takiego działania układu, że wszelkie odchylenia stanu wyjścia układu od jego wartości zadanej, czyli normy, zostają wyrównane. Takie podejście do regulacji jest typowe dla teorii automatyki i robotyki. Regulacja ma miejsce w układzie regulacji, na który składają się układ regulowany i regulator. Ujmując regulację w odniesieniu do procesów gospodarczych, w systemie regulacji wyróżnia się:

• układ regulujący, czyli regulator, rozumiany jako zbiór podmiotów podejmujących decyzje dotyczące regulacji i/lub wpływających na układ regulowany, tworzy go państwo wywierające wpływ poprzez odpowiednie narzędzia na podmioty gospodarcze (przedsiębiorców i konsumentów) w celu uzyskania pożądanych zachowań, które bywają także determinowane przez działania innych przedsiębiorców i konsumentów; w tym kontekście należy je traktować jako elementy układu regulującego, czyli rynek. Ponadto państwo, umiejscawiane w układzie regulującym, stanowi jednocześnie element układu regulowanego z uwagi na podatność na oddziaływania elementów z układu regulowanego (czyli przedsiębiorstw i konsumentów), na których działania z definicji ma oddziaływać, stanowi więc także podmiot oddziaływań ze strony elementów z układu regulowanego;

• instrumenty regulacji, czyli środki oddziaływania na układ regulowany przez układ regulujący,

• układ regulowany, czyli zbiór podmiotów, na które za pomocą środków regulacyjnych oddziałuje układ regulujący.

Działania systemu gospodarczego mają charakter celowy, a sam system jest zorganizowany, a proces tego zorganizowania oznacza porządkowanie w dwóch płaszczyznach - stopnia uporządkowania oraz jakości tego uporządkowania. Określenie tego procesu to stosowanie pojęcia „regulacja”. System powinien utrzymywać pewne minimum regulacji w przeciwnym razie pojawia się zagrożenie stopniowo postępującego rozpadu, czyli zjawisko wzrostu entropii rozumianej jako miary stopnia nieokreśloności, nie uporządkowania układu.

Idąc śladem wybranych autorów można w zależności od przyjętych kryteriów wyróżniać również poziomy regulacji. Odnosząc się na przykład do interpretowania układu regulowanego jako układu przedsiębiorstw i konsumentów, można wyodrębnić następujące poziomy regulacji:

• makro - gospodarka traktowana jako całość,

• mezo - gałąź, branża, sektor,

• mikro - przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe,

• mikro - mikro - człowiek traktowany jako indywidualna jednostka ( konsument).

Analiza literaturowa pozwala wnioskować o wielości podejść i koncepcji regulacji, wyznaczających zarazem ramy aplikacyjne regulacji, oraz ich wyraźne konkretyzacje.

W rezultacie niezbędne jest przyjęcia określonej definicji analizowanego pojęcia. Z perspektywy rozważań prowadzonych w niniejszym opracowaniu przyjmuję, że regulacja to proces polegający na wykorzystaniu w praktyce gospodarczej określonych instrumentów polityki gospodarczej państwa lub władz lokalnych dla stymulowania pożądanych zachowań podmiotów gospodarczych lub/i kontroli tych zachowań.

Z literatury przedmiotu wynika, że można wyróżnić dwa rodzaje regulacji, a mianowicie regulacje:

• ekonomiczną, koncentrującą się na przeciwdziałaniu tendencjom monopolistycznym w gospodarce, a więc taką, której celem jest zapewnienie efektywności poprzez konkurencję (także z uwzględnieniem wartości publicznych),

• społeczno-ekonomiczną, skoncentrowaną na osiągnięciu pożądanych celów społecznych chroniącą i zapewniającą określony poziom bezpieczeństwa obywatelom w celu osiągnięcia pożądanych celów społecznych, jak: bezpieczne produkty, zapewnienie zdrowia i bezpieczeństwa pracy, ochrona środowiska, ochrona konsumentów.

Przechwycenie regulacji polega na uzyskaniu przez podmioty gospodarcze na danym rynku wpływu na działalność instytucji regulacyjnej. Firmy na rynku podejmują bowiem starania w kierunku skłonienia instytucji regulującej do zgody na przyjęcie takich instrumentów regulacji, które będą korzystne dla regulowanych podmiotów. Wzajemna zależność regulacyjna jest terminem oznaczającym podobne zjawiska i procesy. Mówiąc kolokwialnie należy wyrazić opinię, że termin ten oznacza sytuację, w której agencja regulacyjna staje się zakładnikiem podmiotów regulowanych, dzięki temu, że regulowane podmioty mają większą siłę oddziaływania na instytucję regulującą niż podmioty, które zbierać powinny owoce tej regulacji. Nawet gdyby pominąć niezgodne z prawem powiązania pomiędzy instytucją regulującą i regulowanymi podmiotami, to występuje tutaj często asymetria informacyjna. Regulowane podmioty bowiem dostarczają informacji, na podstawie których urząd regulacji podejmuje administracyjne decyzje.

W praktyce gospodarczej z jednej strony istnieją czynniki skłaniające do zwiększenia zakresu regulacji, z drugiej zaś - przedsiębiorcy i ich stowarzyszenia, a także politycy o liberalnych poglądach postulują zmniejszenie zakresu regulacji. Ci pierwsi argumentują konieczność realizacji idei sprawiedliwości (cokolwiek to znaczy); ci drudzy proponują natomiast deregulację uważając, że korzyści stosowanych regulacji są niższe od kosztów.

Według J. E. Stiglitza „postępy w teorii ekonomii lat 70. i 80. przyczyniły się do wyjaśnienia ograniczoności rynków i pokazały, że niczym nieskrępowane rynki nie prowadzą do efektywności gospodarczej, jeśli tylko informacja nie jest doskonała i nie ma któregoś z rynków (np. dobrego rynku ubezpieczeniowego, chroniącego przed ryzykiem, jakie zagraża jednostkom). Tymczasem informacja nigdy nie jest doskonała, a rynki są zawsze niekompletne”. Prowadząc rozważania na ten temat odwołuje się on do prac i analiz K. J. Arrow'a i G. Debreu, którzy dokonali diagnozy idealnych warunków, gdzie rynki - w myśl mechanizmu „niewidzialnej ręki” A. Smitha - przyczyniają lub nie przyczyniają się do efektywności gospodarki. Sam Stiglitz przeanalizował sytuacje, w których rynek nie działa sprawnie - są to przypadki związane z niedoskonałą i/lub asymetryczną informacją. Zwrócił również uwagę na technologię w aspekcie rynku, sceptycznie odnosząc się do założeń Arrow'a i Debreu, według których technologia nie ulega zmianom lub przynajmniej nie podlega działaniom podejmowanym przez uczestników rynku. Jego zdaniem zmiany technologii stanowią centralny punkt rozwoju. Natomiast rynki same przez się nie doprowadzą też do efektywności, gdy działanie danego kraju sprowadza się do zaabsorbowania nowej technologii, by zlikwidować „lukę wiedzy” stanowiącą główną barierę rozwoju. Dzisiaj większość teoretyków ekonomii podziela zdanie, że rynki same przez się nie prowadzą do efektywności, a problem polega na tym, czy rząd potrafi to skorygować”.

Jednym ze sposobów ingerencji państwa w działalność gospodarczą jest regulacja prywatnych lub będących własnością skarbu państwa przedsiębiorstw, wprowadzona w celu uniknięcia niewłaściwej alokacji zasobów i (lub) niekorzystnych dla odbiorców produktów albo usług. Regulacje te dotyczą zwykle określonych obowiązków lub ciężarów, które przedsiębiorstwa muszą wypełnić albo ponieść, aby mogły działać na określonym rynku. Niektóre regulacje dotyczą wszystkich lub co najmniej większości firm. Są to np. zasady prowadzenia rachunkowości, rozliczeń z systemem finansowym państwa lub samorządów, publikacje okresowych raportów itp. Jednocześnie na wybranych rynkach stosuje się właściwe dla nich regulacje, które znajdują zastosowanie w określonych szczególnych sytuacjach. Dzieje się to z zasady na rynkach niedoskonałych, a zatem na rynkach o strukturze monopolistycznej, oligo-polistycznej, a także w określonych zastosowaniach na rynkach o strukturze konkurencji monopolistycznej, np. system HACCP, który jest częścią strategii zapewnienia przez producenta żywości bezpieczeństwa dla zdrowia i życia.

Narzędzia regulacji ekonomicznych obejmują ograniczenia dotyczące decyzji podejmowanych przez firmy odnoszące się do ustalania cen, ilości oraz decyzji wejść i wyjść, oraz im mych ograniczeń narzuconych przez prawo. Generalnie jako narzędzia polityki regulacyjnej można traktować standardy, umowy, prawo odszkodowań, miękkie prawo (soft law), regulowanie poprzez informacje i nakaz ujawniania informacji.

Można również mówić o działaniach samoregulacyjnych podejmowanych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą, a jej zaletami są m.in.: eliminacja asymetrii informacyjnej, szybka i elastyczna adaptacja do zmieniających się sytuacji w rzeczywistości gospodarczej bez zagrożenia utrzymywania się regulacji przestarzałych i stanowiących bariery pozytywnych zmian w sposobach funkcjonowania podmiotów regulowanych, zmniejszone koszty wdrażania i monitorowania wypełniania norm samoregulujących oraz oszczędności budżetowe.

12. System państwa opiekuńczego, jego zalety i wady

Państwo opiekuńcze (ang. welfare state), także: państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego - koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw. ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych. Celem państwa opiekuńczego jest zapewnianie obywatelom bezpieczeństwa socjalnego poprzez skuteczne prawodawstwo.

Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym, takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do państwowego szkolnictwa i służby zdrowia, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju, zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje do eksportu itp. Wydatki socjalne finansowane są wysokimi podatkami. Współcześnie duża część wydatków realizowana jest poprzez finansowanie organizacji pozarządowych.

Idea państwa opiekuńczego jest krytykowana przez prawicowe partie polityczne o charakterze konserwatywnym lub liberalnym, niektóre partie lewicowe i skrajną lewicę, która akcentuje klasowy charakter państwa, istnienie obok państwowej i społecznej, również prywatnej własności środków produkcji oraz istnienie rynku i brak planowości w sferze ekonomicznej. Popierają ją najczęściej partie socjaldemokratyczne i centrowe.

13. Czynniki determinujące tempo rozwoju gospodarczego

Czynniki wzrostu gospodarczego

Wzrost gospodarczy oznacza sytuację, w której produkcja dóbr i usług, mierzona wzrostem PKB, rośnie z okresu na okres. Wzrost gospodarczy zależy od wielu powiązanych ze sobą czynników:

* Postęp techniczny - zależy od poziomu innowacji i badań naukowych. Zwiększa rentowność kapitału i pozwala stawić czoła konkurencji rozwiniętych gospodarek. Jednak warunkiem wykorzystania innowacji technologicznych i wyników badań naukowych jest zaplecze finansowe. Tylko silny i bogaty kraj może sobie pozwolić na finansowanie badań naukowych, a następnie wdrożenie wyników tych badań. Jest to czynnik, który powoduje długoterminowy wzrost gospodarczy.

* Praca - zarówno pod względem ilości, jak i jakości (na ogół okresy spadku liczby ludności odpowiadają okresom mniejszego wzrostu lub stagnacji ekonomicznej). Poziom wykształcenia polepsza jakość i zwiększa rentowność pracy. Bardzo duże znaczenie mają koszty pracy, czyli koszty, które musi ponosić pracodawca z tytułu zatrudnienia pracownika (na przykład ubezpieczenia zdrowotne i świadczenia socjalne). Kolejnym czynnikiem wpływającym na efektywność pracy jest zakres jej automatyzacji oraz stopień rozwoju technologicznego kraju. Im on jest wyższy tym wyższy jest wskaźnik efektywności wykorzystania czasu pracy i potencjału pracowników.

* Kapitał - to zasoby środków wykorzystane w procesie wytwarzania produkcji. Podstawowe formy kapitału produkcyjnego to kapitał rzeczowy, kapitał finansowy i kapitał ludzki. Kapitał rzeczowy jest tym większy, im większy jest kapitał finansowy w gospodarce. Kapitał rzeczowy stanowi bowiem formę lokowania (inwestowania) kapitału finansowego. W gospodarkach rozwiniętych wolnym kapitałem finansowym (tj. możliwym do zamiany na kapitał rzeczowy) dysponują instytucje finansowe. Do instytucji finansowych zaliczamy banki, fundusze inwestycyjne czy emerytalne, pełniące funkcje instytucji pośrednictwa finansowego, ale także takie podmioty, jak giełda, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, czy inne wykonujące specyficzne funkcje na rynkach finansowych. Sposób organizacji tych instytucji, instrumenty finansowe, którymi dysponują, a także przyjęte w gospodarce zasady ich funkcjonowania tworzą system finansowy. System finansowy decyduje o zdolności gospodarki do efektywnego transformowania kapitału finansowego w kapitał rzeczowy. Słabo rozwinięty system finansowy ogranicza możliwości szybkiego powiększania rozmiarów kapitału rzeczowego. W ostatnich latach coraz większego znaczenia dla gospodarki nabiera kapitał intelektualny.

* Otoczenie zewnętrzne - żaden kraj nie może rozwijać się sam. Gospodarka krajowa prowadzi ze światem zewnętrznym wymianę towarów, kapitałów, wyników badań naukowych.

Istnieje kilka definicji wzrostu gospodarczego. Są one następujące:

1. to długookresowy proces powiększania produkcji dóbr i usług w danym kraju

2. to proces zwiększania zasobu dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych

3. to proces zwiększania zasobów dóbr i usług konsumpcyjnych, a w szczególności taki wzrost ilościowy, który zapewnia zwiększenie ilości dobór i usług konsumpcyjnych przypadających na mieszkańca danego kraju

4. jest to stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi

Zdolności produkcyjne każdej gospodarki zależą przede wszystkim od ilości i jakości występujących w niej zasobów naturalnych, majątku trwałego, jak również od poziomu techniki produkcji oraz poziomu kwalifikacji pracy (wiedzy teoretycznej i doświadczenia produkcyjnego).

Miernikami wzrostu gospodarczego są:

1. PKB (produkt krajowy brutto) - jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. Inaczej mówiąc PKB mierzy wartość produkcji wytworzonej w gospodarce kraju.

2. PNB ( realny produkt narodowy brutto) - jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. Świadczy o ilości dóbr i usług, na których zakup może pozwolić sobie gospodarka jako całość.

3. PNN (produkt narodowy netto = dochód narodowy) - oblicza się go poprzez odjęcie amortyzacji od PNB. Jest to więc ilość pieniądza, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po dołożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymania istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.

Wzrost gospodarczy polega więc na rozszerzaniu i ulepszaniu materialnych i osobowych czynników produkcji. Wymaga to ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym oszczędnościom i inwestycjom, ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania postępu technicznego.

Manipulując różnymi czynnikami odpowiedzialnymi za wzrost gospodarczy można do niego doprowadzić. Jeśli jest on możliwy do osiągnięcia powstaje pytanie czy jest pożądany i czy należy do niego dążyć. Ciągłe rozszerzanie potencjału produkcyjnego nie prowadzi do niczego dobrego, bowiem wiąże się z nim ryzyko, np. wyczerpanie zasobów złóż naturalnych.

Ze wzrostem gospodarczym związane jest pojęcie rozwoju gospodarczego. Obejmuje on nie tylko wszystkie składniki wpływające na wzrost dochodu narodowego, ale także jakościowe przemiany zachodzące w dłuższym okresie w rzeczowej, własnościowej i instytucjonalnej strukturze gospodarki narodowej. Jest więc procesem zmierzającym do ogólnego wzrostu zamożności społeczeństwa i jakościowej poprawy jego warunków życia.

Podsumowując można stwierdzić, że rozwojowi gospodarczemu towarzyszy wewnętrzna transformacja społeczeństwa, zmiana jego struktury zawodowej i społecznej, która sprzyja stopniowej poprawie jego bytu materialnego i społeczno - kulturowego. Natomiast wzrost gospodarczy jest tym, do czego dąży każda gospodarka, uwzględniając jednak zarówno jego zbyt wysoki, jak i zbyt niski poziom i występujące w tych przypadkach korzyści i niekorzyści.

Wzrost gospodarczy polega więc na rozszerzeniu i ulepszeniu materialnych i osobowych czynników produkcji. Wymaga to ciągłej akumulacji kapitału, dzięki gromadzonym oszczędnościom i inwestycjom, ciągłego doskonalenia ludzkich umiejętności i dokonywania postępu technicznego.

Zasoby naturalne to kolejny istotny czynnik wpływający na wzrost gospodarczy. Surowce, ich jakość i ilość zależy od złóż geologicznych w danym kraju oraz nakładu inwestycji w ich wydobywanie czyli tworzenie zakładów przemysłu wydobywczego np.: kopalni, rud żelaza itp.

Majątek produkcyjny gospodarki narodowej stanowi materialną (rzeczową ) bazę produkcji, a więc dochodu narodowego. Wymienione wyżej czynniki są więc materialnymi czynnikami wzrostu gospodarczego. Istnieją także niematerialne czynniki, za które uznajemy pracę producentów dóbr, czyli żywa praca produkcyjna, jej ilość, liczba zatrudnionych, przeciętny roczny czas pracy oraz wydajność pracy. W skali całej gospodarki przeciętna wydajność pracy jest mierzona relacją wytworzonego dochodu do liczby zatrudnionych produkcyjnie. W mierniku wydajności pracy jest zawarty czas pracy.

Roczny przyrost dochodu narodowego, co wynika z powyższego określają rozmiary wzrostu zatrudnienia i wzrostu przeciętnej wydajności pracy wszystkich zatrudnionych produkcyjnie. Wzrost liczby zatrudnionych określają warunki demograficzne tzn. liczba osób rocznika osiągającego wiek produkcyjny kończących szkolenie zawodowe o profilu pracy produkcyjnej. Wzrost ten jest oczywiście pomniejszony o liczbę osób odchodzących z działów produkcji materialnej na emeryturę lub rentę. To jednak, czy wszyscy zostaną zatrudnieni, zależy od liczby nowych, wolnych stanowisk pracy, a więc od rozmiarów inwestycji. Jeżeli inwestycje nie zostały właściwie zaplanowane (uwzględniony przyrost chętnych do pracy minus odchodzący z pracy) wtedy powstaje zjawisko bezrobocia.

Wykazując, że wzrost dochodu narodowego jest określany przez wzrost wydajności pracy i wzrost zatrudnienia, przytoczona analiza wskazuje jednocześnie, iż tempo jednego i drugiego zależy głównie od czynników materialnych tj. inwestycji i postepu technicznego. Postęp techniczny i inwestycje zależą jednak w dużym stopniu od typu stosunków ekonomicznych, systemu gospodarowania i ustroju społeczno-ekonomicznego. Istotny wpływ na wzrost gospodarczy mają także jego bariery np.: bariera siły roboczej, bariera surowcowa, bariera handlu zagranicznego lub bariera konsumpcji.

14. Mobilność kapitału ludzkiego

Migracja ludności

Migracja, emigracja, imigracja - wędrówka ludności mająca na celu zmianę miejsca pobytu. Przemieszczanie się ludności jest całkowicie naturalnym zjawiskiem i występowało we wszystkich czasach. Nasilenie się migracji może nastąpić m.in. z przyczyn złej sytuacji gospodarczej w miejscu zamieszkania (migracje ekonomiczne) lub sytuacji politycznej nieodpowiadającej migrującym (migracje polityczne).

Osobnym zjawiskiem są migracje ze wsi do miast.

Podział migracji

Migracje można podzielić ze względu na:

* zasięg:

• migracje wewnętrzne - przemieszczanie się ludności w granicach danej jednostki administracyjnej (miasto, gmina, województwo, etc.) lub politycznej (państwo),

• migracje zewnętrzne - przemieszczanie się ludności z jednej jednostki administracyjnej lub politycznej do innej,

* czas trwania:

• czasowe, w tym sezonowe i wahadłowe,

• trwałe,

* cel:

• turystyka

• lecznictwo

• pielgrzymki

• zarobki

Mobilność ludności, czyli skłonność do zmiany miejsca zamieszkania wykazuje znaczne różnice. Do najwyższych należy mobilność ludności w Stanach Zjednoczonych, niższa jest w Europie Zachodniej, a bardzo niska w Polsce. Duża mobilność ludności przyczynia się do zmniejszenia różnic społecznych i ekonomicznych pomiędzy regionami. Jest też bardzo korzystna z ekonomicznego punktu widzenia i przyczynia się do zmniejszenia bezrobocia o wyraźnej strukturze regionalnej.

Przy analizie zjawiska migracji bierze się pod uwagę dwie grupy czynników wpływających na nie:

• czynniki wypychające - wywołują chęć opuszczenia danego miejsca,

• czynniki przyciągające - dają jakąś alternatywę i skłaniają do przyjazdu do danego miejsca.

Na podstawie analiz tendencji migracyjnych, Stephen Castels i Mark Miller wyróżnili cztery tendencje, które będą kształtowały wzory migracji w najbliższym czasie:

• Nasilenie - migracje będą liczniejsze niż kiedykolwiek przedtem

• Zróżnicowanie - brak możliwości określenia konkretnych fal migracji (np. emigracja zarobkowa), imigranci będą należeć do bardzo różnych grup społecznych i etnicznych

• Globalizacja - migracje stopniowo obejmą cały świat, wiele krajów będzie źródłem i celem migrantów

• Feminizacja - większość migrantów będą stanowiły kobiety.

Nowa migracja

Pod pojęciem "nowej migracji" kryje się zmiana wzorców migracji w Europie, która jest wynikiem zakończenia zimnej wojny, zakończenia konfliktów na terenie byłej Jugosławii i pogłębiania integracji europejskiej.

Migracje zarobkowe

Migracja zarobkowa zachodzi wtedy, gdy powodem wyjazdu (opuszczenia) kraju ojczystego są względy ekonomiczne. Migracje zarobkowe stają się dominującymi migracjami w Europie. Na rzecz migracji powodowanych kryterium zarobkowym, pierwsze miejsce utraciły emigracje polityczne i klasyczne.

Migracją nazywamy proces przemieszczeń przestrzennych ludzi, zmiany miejsca zamieszkania (pobytu) osób, które przenoszą się z miejsca pochodzenia (miejsca wyjazdu) do miejsca przeznaczenia (miejsca przyjazdu).

Migracje dzielą się ze względu na:

-długość trwania:

• stałe - trwała zmiana miejsca zamieszkania

• czasowe - sezonowa lub okresowa zmiana miejsca zamieszkania

• wahadłowe - codzienne dojazdy z miejsca zamieszkania do miejsca pracy lub nauki

-odległość:

• wewnętrzne - w obrębie danego państwa — wewnątrzregionalne lub międzyregionalne

• zewnętrzne - poza granice państwa — kontynentalne, międzykontynentalne

-organizację:

• żywiołowe

• planowe

• legalne

• nielegalne

• dobrowolne

• przymusowe (przesiedlenia, wysiedlenia, deportacje).

-przyczynę:

• ekonomiczne - chęć polepszenia sobie warunków bytu (np. wyjazdy Polaków do USA, ludności arabskiej do krajów Unii Europejskiej)

• polityczne - w celu uniknięcia prześladowań politycznych (np. Kurdowie, Bośniacy)

• religijne - w celu uniknięcia prześladowań religijnych, lub sporów na tle religijnym

• rodzinne - związane z zawieraniem małżeństw, łączeniem rodzin

• turystyczne

Obszary imigracyjne - państwa, do których napływa ludność z innych państw. Są to: państwa o wysokim poziomie rozwoje gospodarczego (USA, Australia, Kanada, Japonia, Niemcy, Francja i Wielka Brytania).

Skutki migracji mogą być różne. Kraje, z których ludność emigruje mogą stracić ludzi młodych i wykształconych, jednak może zmniejszyć się bezrobocie, będzie więcej wolnych miejsc pracy. Kraje, do których ludność emigruje mogą być przeludnione, emigranci mogą zabierać obywatelom miejsca pracy. Najbardziej odczuwalnym skutkiem imigracji przez kraje przyjmujące jest problem adaptacji imigrantów, którym trzeba zapewnić infrastrukturę, miejsca pracy, opiekę zdrowotną, edukację. Państwa mogą utracić swoją kulturę i obyczaje. Nie można jednak pominąć pozytywnych skutków imigracji: w kraju rośnie liczba ludzi młodych i wykształconych, co wpływa na wzrost wskaźnika liczby urodzeń, co wpływa, jak na przykład w Niemczech, na zmianę wskaźnika przyrostu naturalnego z ujemnego na dodatni.

15. Zasoby ekonomiczne i czynniki produkcji

Zasoby ekonomiczne obejmują wszystko to co jest potrzebne i wykorzystywane do produkcji dóbr i usług. Zasoby ekonomiczne możemy podzielić na:

1. Zasoby naturalne (nazywane ziemia) to wszelkiego rodzaju tzw dary natury przyrody dobra wolne np. surowce powietrze gleba,

2. Zasoby ludzkie (praca) to praca człowieka np zdolności umiejętności siła fizyczna

3. Zasoby kapitałowe (kapitał dzielą się na rzeczowe i finansowe i są to wartości rzeczowe i wartości finansowe które są potrzebne do produkcji innych dóbr bądź usług.

• Do wartości rzeczowych możemy zaliczyć maszyny urządzenia narzędzia budynki hale fabryczne itp.

• Do wartości finansowych możemy zaliczyć wszelkiego rodzaju środki finansowe występujące np. w postaci pieniędzy akcji obligacji bonów czeków, udziałów.

Zasoby które wykorzystuje się w procesie produkcji nazywane są czynnikami wytwórczymi albo siłami wytwórczymi. Oznacza to ze do wytworzenia czyli produkcji dóbr wykorzystywane są czynniki wytwórcze:

W skład czynników produkcyjnych wchodzą przedmioty pracy plus środki pracy które nazywane są środkami produkcji oraz praca ludzka która nazywana jest siłą roboczą a także organizacją procesu produkcji dóbr i usług która nazywana jest przedsiębiorczością

Podmioty pracy są to podmioty na które skierowana jest praca ludzka i z których wytwarzane są dobra ekonomiczne. Są to surowce minerały

Środki pracy są to środki za pomocą których wytwarzane są określone dobra bądź usługi. Do środków pracy zaliczamy maszyny urządzenia środki transportowe

Produkcja- to proces w którym wykorzystuje się czynniki wytwórcze (ziemia praca kapitał) oraz przedsiębiorczość i wytwarza się dobra bądź świadczy usługi w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich.

Technologia produkcji- aby coś wytworzyć tzn. wyprodukować trzeba połączyć ze sobą wszystkie czynniki wytwórcze czyli zastosować odpowiednią technologię. Technologia produkcji wyznacza ilość rodzaje i proporcje czynników wytwórczych potrzebnych do wyprodukowania danego produktu czyli ile i w jaki sposób powinny ze sobą być połączone.

16. Instytucje non-profit i ich miejsce w gospodarce rynkowej

Czym jest „trzeci sektor”?

Organizacje pozarządowe noszą nazwę trzeciego sektora. Określenie to nawiązuje do podziału systemu społeczno-gospodarczego państw demokratycznych na trzy sektory. Oto one:

1. Pierwszy sektor: administracja publiczna, określana też sektorem państwowym.

2. Drugi sektor: sfera biznesu, nazywana też sektorem prywatnym, czyli instytucje i organizacje, których działalność jest nastawiona na zysk.

3. Trzeci sektor: organizacje prywatne, instytucje działające społecznie i nie dla zysku, czyli organizacje pozarządowe (tzw. organizacje non-profit).

Określenie organizacje pozarządowe podkreśla ich niezależność od administracji (rządu).

Określenie non-profit odróżnia je natomiast od organizacji drugiego sektora i podkreśla, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk.

NGO`s nazywa się też organizacjami społecznymi lub organizacjami użyteczności publicznej. To oznacza, że ich aktywność sprowadza się do szeroko rozumianej pomocy społecznej, akcji charytatywnych i edukacji, czyli krótko mówiąc w działaniu dla dobra publicznego. Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z 2003 roku wprowadziła pojęcie organizacji pożytku publicznego w odniesieniu do organizacji, które prowadzą działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w tej ustawie. W Polsce podstawowymi formami prawnymi prowadzenia działalności społecznej są stowarzyszenia fundacje.

Organizacja non-profit - organizacja, która prowadząc swoją działalność skupia się na wspieraniu prywatnego lub publicznego dobra, nie kierując się osiągnięciem zysku.

Najczęściej jest to stowarzyszenie - dobrowolne, trwałe i samorządne zrzeszenie o celach niezarobkowych, które samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące działalności, której podstawą jest praca społeczna członków.

Oznacza to, że wszystkie środki finansowe organizacji są przeznaczane na realizację celów statutowych.

17. Konsumpcja i jej miejsce w gospodarce rynkowej

KONSUMPCJA

W codziennym życiu każdy z nas konsumuje pewną ilość dóbr i usług. Konsumpcją jest zatem nie tylko potocznie rozumiane zjedzenie drugiego śniadania, czy wykwintnej kolacji w restauracji, ale też np. wizyta u fryzjera, obejrzenie zawodów sportowych i zakup nowego garnituru. Idąc tym torem rozumowania można stwierdzić, że konsumpcją nazwiemy każde zaspokojenie ludzkich potrzeb.

Rodzaje konsumpcji

W literaturze poświęconej konsumpcji i teorii wyboru konsumenta przedstawiono wiele podziałów konsumpcji. Główny z nich, dotyczący przedmiotu konsumpcji, dzieli ją na konsumpcję dóbr materialnych (w której skład wchodzi konsumpcja żywności oraz artykułów przemysłowych) i konsumpcję usług (konsumpcja usług materialnych i niematerialnych).

Warty odnotowanie jest także terminologiczny podział na konsumpcję bieżącą i przyszłą. Jednostka może przeznaczyć swoje środki na zakup określonego dobra lub usługi w danym momencie (np. wycieczki z Krakowa do Gdańska), co nazwiemy konsumpcją bieżącą, lub powiększyć swoje oszczędności i skonsumować je dopiero po upływie pewnego czasu (np. wyjazd pół roku później na wczasy do Grecji).

Szersze rozumienie konsumpcji

Konsumpcja nie ogranicza się jedynie do konsumowanie dóbr i usług. Czesław Bywalec i Leszek Rudnicki w publikacji pt. „Konsumpcja” proponują rozwinięcie kategorii sfery konsumpcji o poziom życia i stopa życiowa, dobrobyt, sposób życia i jego jakość.

Konsumpcja w mikroekonomii to zużywanie posiadanych dóbr w celu bezpośredniego zaspokojenia ludzkich potrzeb, które wpływa na poziom odnoszonej przez konsumenta użyteczności.

W makroekonomii konsumpcja to wydatki gospodarstw domowych na zakup dóbr. W tym znaczeniu wyróżniamy konsumpcję autonomiczną i dodatkową. Konsumpcja autonomiczna jest niezależna od dochodów, stanowi ona - oczywiście według subiektywnej oceny danego konsumenta - niezbędne minimum, zapewniające egzystencję. Konsumpcja dodatkowa jest natomiast uwarunkowana wysokością dochodów, oznacza wydatki na dobra, które nie są niezbędne do życia.

Alternatywą dla konsumpcji dodatkowej jest oszczędzanie, czyli przeznaczanie pieniędzy na konsumpcję w przyszłości.

Na polu marketingu konsumpcja jest definiowana odmiennie od teorii ekonomii.

Determinanty konsumpcji

Wraz z rozwojem nauk ekonomicznych powstał szereg teorii, których dążyły do wskazania kluczowych czynników decydujące o wielkości konsumpcji. Najważniejsze z nich wymieniały następujące determinanty konsumpcji:

• Dochód bieżący (absolutny)- wg Johna Maynarda Keynesa konsumpcja zależy proporcjonalnie od dochodu. W najprostszych modelach funkcja konsumpcji jest funkcją liniową, której współczynnik kierunkowy równy jest krańcowej skłonności do konsumpcji, zaś wyraz wolny odpowiada konsumpcji autonomicznej.

• Dochód permanentny- koncepcja sformułowana przez Miltona Friedmana, zgodnie z którą ludzie dążą do utrzymania względnie stałego poziomu konsumpcji i nieznacznie reagują na krótkookresowe zmiany dochodu. Podczas decyzji konsumpcyjnych kierują się natomiast dochodem permanentnym, tj. przewidywanym przeciętnym dochodem w trakcie trwania życia. Wahania dochodu przejściowego (tymczasowego) są niwelowane m.in. przez pożyczki lub wzrost oszczędności.

• Dochód relatywny- wg Jamesa Duesenberry'ego konsumpcja jednostki zależy od wydatków konsumpcyjnych społeczności, do której należy.

• Majątek- występuje dodatnia zależność między zasobami majątku i konsumpcją.

Konsumpcja, spożycie,

1. ostatnia faza procesu gospodarowania, polegająca na zużywaniu wszelkich dóbr i usług w celu bezpośredniego zaspokojenia potrzeb ludzkich.

Rozróżnia się konsumpcję indywidualną, prywatną, finansowaną z dochodów osobistych ludności, zaspokajającą potrzeby gospodarstw domowych (np. żywność, ubranie, mieszkanie itp.) i konsumpcję społeczną, publiczną, finansowaną z budżetu państwa lub organów samorządowych (np. obronność, ochrona porządku publicznego, oświata itp.).

2. część produktu społecznego, przyjmująca postać dóbr i usług konsumpcyjnych, przeznaczona na zaspokojenie bieżących potrzeb społeczeństwa. Jej wielkość jest podstawowym czynnikiem określającym poziom dobrobytu społecznego.

18. Istota i przejawy globalizacji w gospodarce

Globalizacja to termin, który w ostatnich latach wywołuje żywe reakcje prawie we wszystkich krajach i w różnych warstwach społecznych. Wzbudza nadzieje, ale wywołuje też gwałtowne sprzeciwy. Jako ogólnoświatowy proces ma wielu zwolenników upatrujących w tym etapie rozwoju globalnej gospodarki nową szansę, jednak ma też wielu bardzo aktywnych przeciwników dostrzegających przede wszystkim zagrożenia.

Według Komisji Europejskiej globalizację można zdefiniować jako proces, w którym rynki i produkcja w różnych krajach staja się coraz bardziej współzależne w związku z dynamiką wymiany towarów i usług, przepływem kapitału i technologii . Globalizacja oznacza zmniejszenie barier między krajami i wzmocnienie ściślejszych powiązań ekonomicznych, politycznych i społecznych.

W gospodarce światowej dominują dzisiaj korporacje, które decydują o wielu sprawach, szeroko wykraczając w swoim oddziaływaniu poza sprawy gospodarcze. Bez specjalnego ryzyka można powiedzieć, że to one w decydującym stopniu wyrokują o losach świata. Na światowej arenie liczą się przede wszystkim zwycięzcy w globalnej rywalizacji gospodarczej i coraz częściej można odnieść wrażenie, że los biednych tego świata nie interesuje już chyba prawie nikogo. Liczy się rozwój gospodarczy, zysk, perspektywy rozwojowe i wpływ na władzę, która może stworzyć jeszcze lepsze warunki dla działalności gospodarczej.

Już dzisiaj widać, że globalizacja przyczyniła się do likwidacji szeregu ograniczeń, które dawniej utrudniały pełne wykorzystanie możliwości zawartych w ideach produktowych i w możliwościach produkcyjnych firm. Coraz częściej powstają produkty traktowane jako standardy globalne, rozwija się też globalna konkurencja i powstają nowe przemysły traktowane jako ogólnoświatowe. Korporacje wykorzystują i wdrażają do praktyki gospodarczej najnowsze, światowe rezultaty prac badawczych i rozwojowych. Doskonalone są możliwości szybkiego, poziomego transferu nowych technologii, nawet do bardzo odległych dziedzin. Zacieśniają się związki zachodzące między handlem zagranicznym, inwestycjami, przepływem kapitału oraz możliwościami wykorzystania nowoczesnych technologii, których użycie często było ograniczone embargiem lub ciasno pojętym interesem grupowym.

Przykład definicji globalizacji z tekstu „Globalization” firmowanego przez National Labour Organization określają jako proces rosnącej, wzajemnej zależności między wszystkimi ludźmi tej planety. Ludzie są razem powiązani gospodarczo i społecznie przez handel, inwestycje i zarządzanie. Związki te są pobudzane przez liberalizację rynku oraz techniki informacji, porozumiewania się i komunikacji.

Globalizację napędzają cztery pierwotne, powiązane wzajemnie czynniki:
- Rosnący handel międzynarodowy
- Rozwój wielonarodowych korporacji
- Internacjonalizacja finansów, także to, że we wszystkich tych operacjach stosuje się nowe technologie, zwłaszcza komputerowe, jak i inne z dziedziny informacji.

Międzynarodowa integracja gospodarcza jest elementem globalizacji, dlatego dziś mówimy, że mamy do czynienia z jej poszerzeniem i pogłębieniem. Integruje się wiele działań, procesów, podmiotów gospodarczych, rynków i gospodarek.. Prowadzi to do globalnej sieci powiązań. Globalizacja jest więc procesem pogłębionej międzynarodowej integracji, w której następuje scalanie się rynków w taki sposób, że zacierają się granice między rynkami krajowymi i globalnymi.

Bez wątpienia główną cechą globalizacji - cechą, którą można jednocześnie traktować jako przyczynę globalizacji - jest brak barier lub małe bariery dla takich przepływów jak:
• przepływy towarowe
• przepływy usługowe
• przepływy kapitałowe
• przepływy ludzkie
• przepływy informacyjne w tym również wiedzy

Wśród dystynktywnych cech globalizacji można wymienić następujące zjawiska:
1. powstanie globalnego rynku finansowego
2. zinstytucjonalizowanie handlu międzynarodowego
3. macdonaldyzacja
4. gwałtowny wzrost przepływów zagranicznych inwestycji bezpośrednich
5. zdominowanie ekonomii globalnej przez korporacje trans narodowe
6. geograficzna dysjunkcja łańcucha wartości dodanej w skali globalnej
7. powstanie ekonomii opartej na wiedzy
8. wykształcenie się czwartego sektora ekonomii
9. redefinicja znaczenie państwa

Z punktu widzenia zarządzania przedsiębiorstwem istotą globalizacji jest rewolucyjna zmiana perspektywy postrzegania zdarzeń, zachowań, działań, uznawanych wartości - z narodowej na ogólnoświatową.

Najbardziej widocznym wymiarem procesu globalizacji jest konkurencja- rozumiana jako rywalizacja gospodarcza między krajami czy przedsiębiorstwami w skali świata. Konkurencja ta jest także przedmiotem systematycznych badań, a ich rezultatem są coroczne raporty na temat konkurencyjności krajów.„Globalna konkurencja” jest faktem i zarazem najpoważniejszym i bezpośrednim wyzwaniem dla zarządzania przedsiębiorstwem XXI wieku. Po pierwsze znacznie zwiększyła się liczba konkurentów na rynkach lokalnych, po drugie konkurencja jest walką nader często nieczystą, dopuszczającą się wielu niedozwolonych praktyk. Faktem jest też to iż konkurencja globalna zmusza naczelne kierownictwo do zmiany sposobu myślenia i metody prowadzenia jego przedsiębiorstw.

Najważniejsze skutki globalizacji, a zarazem korzyści to:

• lepsze warunki dla rozwoju nauki i techniki oraz możliwości pełniejszego wykorzystania osiągnięć w tej dziedzinie,
• nowe możliwości rozwiązywania problemów egzystencjalnych społeczności opóźnionych w rozwoju,
• powstanie nowych szans dla osiągnięcia wzrostu gospodarczego,
• słabnięcie roli państw, na skutek prywatyzacji oraz wzrostu udziału w życiu społeczno-gospodarczym podmiotów publiczno-prywatnych.

19. Struktury organizacyjne + pdf

Struktura organizacyjna - układ stanowisk i składających się z nich komórek organizacyjnych wewnątrz organizacji. Jest ona zazwyczaj w większych organizacjach ujmowana w schemat organizacyjny i wyznaczana jest przez szereg czynników, do których należą:

• formalizacja,

• departamentalizacja,

• centralizacja - decentralizacja,

• rozpiętość kierowania,

• podział pracy,

• linia podporządkowania.

Typy struktur organizacyjnych:

• struktura liniowa (prosta),

• struktura sztabowa,

• struktura sztabowo-liniowa,

• struktura funkcjonalna,

• struktura macierzowa,

• struktura organizacji wirtualnej,

• struktura dywizjonalna.

Struktury organizacyjne ze względu na rozpiętość kierowania mogą dzielić się na struktury płaskie, gdy rozpiętość kierowania jest duża i smukłe, gdy rozpiętość kierowania jest mała. W zależności od przyjętego typu, można wyróżnić struktury mechanistyczne, charakteryzujące się małą elastycznością oraz elastyczne struktury organiczne, które łatwo ulegają transformacji pod wpływem zmieniającego się otoczenia organizacji.

Ta definicja struktury organizacyjnej nie ujmuje więzi organizacyjnych, którą łączą komórki i zatem są drugim podstawowym elementem struktury.

Ze względu na spiętrzenie i rozpiętość korowania się dwa typu struktury organizacyjnej:

• Struktury płaskie

• Struktury smukłe

Struktury płaskie można w niech zauważyć małe spiętrzenie kierowania, małą liczbę szczebli kierowania przy stosunkowo dużej liczbie rozpiętości kierowania

W strukturach smukłych zauważmy duże spiętrzenie kierowania, dużą liczbą szczebli kierowania przy stosunkowo małej rozpiętości kierowania.

Zalety

• Krótsze drogi i czas przepływu informacji w kierunku pionowym .

• Mniejsze zniekształcenie przekazywanych informacji.

• Większa podatność na innowacje emitowane na szczeblach niższych.

• Lepsze warunki do wyzwalania inicjatyw oddolnej.

• Pełniejsze wykorzystanie kadry kierowniczej.

• Niższe koszty utrzymania kadry kierowniczej.

• Łatwiejsza koordynacja pionowa.

• Lepsze warunki do decentralizowania decyzji.

• Sprzyja bardziej globalnemu postrzeganiu działalności gospodarczej .

Wady

• Trudności w koordynacji poziomej (nawet w ranach jednej komórki organizacyjnej)

• brak większych rezerw kadry kierowniczej (ze względu na pełne wykorzystanie kierowników), mniejsza elastyczność w ustalaniu nietypowych zadań kierowniczych i terminów ich realizacji.

• Konieczność dokładnej regulacji zastępstw aktywnych i pasywnych.

• Mniejsze możliwości wykorzystania awansów pionowych jako elementu motywacji.

Wady i zalety struktur smukłych:

Zalety

• Łatwiejsza koordynacja współdziałania niewielu pracowników w ramach jednej komórki.

• Występowanie pewnych rezerw kierowniczych, co zwiększa elastyczność ustalania niektórych zadań kierowniczych i terminów ich realizacji.

• Większe możliwości wykorzystania awansów pionowych jako elementy motywacji.

• Łatwiejsza koordynacja pozioma na poszczególnych szczeblach zarządzania.

Wady

• 1.Dłuższe drogi czas przepływ informacji w kierunku pionowym.

• Większe zniekształcenia przekazywanych informacji w kierunku pionowym.

• Mniejsze możliwości „przebycia” innowacji emitowanych na niższych szczeblach i wymagających akceptacji na szczeblach wyższych.

• Mniejsze możliwości wyzwalania inicjatywy podwładnych i kształtowania ich samodzielności.

• Niepełne wykorzystanie kierowników (rozpiętość rzeczywista kierowania mniejsza od potencjalnej).

• Wyższe koszty utrzymania kierowników.

• Trudności koordynacji współdziałanie licznych jednostek organizacyjnych.

• Sprzyja nadmiernej centralizacji decyzji.

Struktury organizacyjne:

1. Struktury klasyczne - oparte o więzi służbowe, funkcjonalne i techniczne.

• struktura jednoliniowa - kierownik liniowy ma całokształt rozkazodawstwa.

Zalety: umożliwia szybkie, operatywne i sprawne działanie, ścisłe podporządkowanie podwładnych.

Wady: nie widać w niej specjalistów zarządzania, bo kierownik wie wszystko.

Może być także problem delegowania uprawnień lub gdy pracownik zachoruje.

20. Cele i funkcje zarządzania

Funkcje zarządzania

1. planowanie - wytyczanie celów organizacji i określenie najlepszego sposobu ich osiągnięcia, częścią tego procesu jest podejmowanie decyzji polegające na wyborze określonego sposobu działania spośród wielu dostępnych możliwości

2. organizowanie - logiczne grupowanie działań i zasobów, organizacja przyczynia się do podniesienia sprawności organizacji

3. motywowanie - kierowanie ludźmi, zespół procesów wykorzystywanych w celu sprawienia, by członkowie organizacji współpracowali ze sobą w interesie organizacji, aby identyfikowali się z misją organizacji. Jest to oddziaływanie na podwładnych

4. kontrolowanie - obserwowanie postępów organizacji w realizowaniu jej celów. Obejmuje 3 podstawowe czynności

• określenie mierników efektywności ( ilościowo określić co chcemy osiągnąć)

• pomiar bieżącej efektywności

• porównanie efektywności z wyznaczonymi miernikami

Jeśli efektywność nie odpowiada miernikom, podejmuje się działania korygujące, funkcja jest dopełnieniem zarządzania

21. Elementy organizacji

Elementy materialne, społeczne, techniczne, powiązane ze sobą w celu osiągania określonych celów. Pomiędzy tymi elementami zachodzą silne wzajemne powiązania we­wnątrz organizacji, jak również z otoczeniem zewnętrznym.

Ludzie- uczestnicy organizacji wraz z kierownictwem, to także ich kwalifikacje, umiejętności, system wartości, motywacja do pracy, kultura organizacyjna (umiejętności łączenia swojego rozwoju z rozwojem danej organizacji)

Cele- to wszystko do czego dąży organizacja, na poziome celów następuje ocena przyjętej strategii działania, jej modyfikacja lub zmiana

Technologia- zespół metod i technik wytwarzania, dystrybucji, rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji w obszarze realizacji funkcji zarządzania

Struktura- rezultat rozmieszczenia władzy w organizacji

Między tymi elementami zachodzą interakcje (jedna zmiana ma wpływ na pozostałe). Każdy element ma punkt odniesienia do otoczenia ( czynnik ludzki do społeczeństwa- rynek pracy, cele -> rynek- reguły gry obowiązujące na rynku, technologia -> nauka, technika, postęp, innowacje, struktura -> metasystem.

22. Organizacja w otoczeniu

Otoczenie przedsiębiorstwa jest sumą czynników i procesów, które funkcjonują w środowisku firmy. Czynniki te mają wpływ na działalność prowadzoną przez przedsiębiorstwo, które stale wchodzi z nimi w różnego rodzaju interakcje. Otoczenie stanowi siłę zewnętrzną wobec przedsiębiorstwa, które nie ma na część czynników wpływu. Otoczenie przedsiębiorstwa może generować dla niego zarówno szanse i zagrożenia, dlatego też musi być brane pod uwagę przy budowaniu strategii firmy oraz wyznaczaniu jej celów. Z reguły czynniki składające się na otoczenie przedsiębiorstwa podlegają nieustannym zmianom, konieczne jest więc ich ciągłe moniotorowanie.

Otoczenie przedsiębiorstwa możemy podzielić na dwie części:

• otoczenie bliższe (inaczej mikrootoczenie - konkurencyjne, branżowe, sektorowe),

• otoczenie dalsze (makrootoczenie).

Otoczenie bliższe

Otoczenie bliższe nie jest jednakowe dla wszystkich firm. Jest to ta część czynników, które w sposób bezpośredni oddziałują na przedsiębiorstwo. Może on też mieć na te czynniki wpływ, w zależności od posiadanej siły związanej z osiągniętą pozycją konkurencyjną. Im lepsza pozycja firmy, tym większy możliwy wpływ.

Elementy mikrootoczenia to różnego rodzaju podmioty gospodarcze i grupy wływu. Najważniejsze z nich to:

• dostawcy surowców, materiałów i innych niezbędnych dla funkcjonowania danego przedsiębiorstwa składników

• pośrednicy, czyli podmioty, które pośredniczą w przepływie towarów między różnymi podmiotami, np. firmy transportowe, hurtownicy

• konkurenci, a więc inne firmy należące do danego sektora, danej branży

• klienci korzystający z usług lub zakupujący produkty przedsiębiorstwa

• lokalne samorządy i lokalni mieszkańcy, którzy mogą mieć bezpośredni wpływ na działalność przedsiębiorstwa (dotyczy przede wszystkim przedsiębiorstw wywierających wpływ na lokalne otoczenie - np. poprzez wpływ na środowisko)

Otoczenie dalsze

Otoczenie dalsze to czynniki o szerszym zasięgu, które w podobny sposób wpływają na działania wszystkich podmiotów gospodarczych obecnych na danym rynku. Są z reguły niezależne od przedsiębiorstwa i dlatego musi się ono do tych czynników dostosować.

Elementy makrootoczenia można posegregować w kilka podstawowych grup:

• czynniki demograficzne - wielkość i struktura wg płci czy wieku danego kraju, tempo przyrostu naturalnego, gęstość zaludnienia czy struktura gospodarstw domowych;

• czynniki ekonomiczne - tempo przyrostu dochodu narodowego oraz jego podział, poziom rozwoju gospodarczego, polityka gospodarcza realizowana w danym kraju, rozkład dochodów ludności, stopień oszczędności i zadłużenia społeczeństwa oraz dostępność kredytów zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla gospodarstw domowych;

• czynniki polityczno - prawne - stałość przepisów prawnych oraz obszar i jednoznaczność obowiązujących uregulowań, a także stopień ingerencji władzy w gospodarkę lub pełen liberalizm w tym zakresie;

• czynniki społeczno-kulturowe - poziom wykształcenia społeczeństwa, tradycje danego kraju, zróżnicowanie kulturowe na obszarze państwa oraz przestrzegane przez ludność normy etyczne i moralne;

• czynniki techniczne - nowe technologie, tempo zmian zachodzących w technice i technologii przemysłu, częstość pojawiania się nowych produktów, stosunek do wprowadzanych innowacji, czyli przede wszystkim łatwość ich wprowadzenia do użytkowania.

• czynniki przyrodnicze - panujące w danym kraju warunki ekologiczne, dostępne na jego obszarze surowce naturalne, koszty pozyskania energii oraz tempo ich wzrostu, wymagania środowiska naturalnego i jego ochrona, a także czynniki klimatyczne.

Otoczenie przedsiębiorstwa a jego działania

Każde przedsiębiorstwo musi przeanalizować swoje otoczenie i określić zajmowaną w nim pozycję. W ten sposób ustalone zostaną szanse, które przedsiębiorstwo powinno spróbować wykorzystać w jak najlepszy sposób, oraz zagrożenia, które należy umiejętnie omijać lub w miarę możliwości przezwyciężać. Ważne jest także ciągłe monitorowanie zmian zachodzących zarówno w bliższym, jak i dalszym otoczeniu i dostosowywanie się do nich.

Wyniki analizy otoczenia wykorzystywane są np. w metodzie SWOT, gdzie na podstawie analizy otoczenia firmy rozpoznaje się Szanse (O - Opportunities) i Zagrożenia (T - Threats) dla jej działalności.

Również otoczenie rynkowe ma wpływ na podejmowanie decyzji przez przedsiębiorstwa. Otoczenie rynkowe bezpośrednio związane jest z konkurencją. Firma musi znać swoich konkurentów i musi być od nich lepsza: lepsze ceny, lepsza jakość, lepszy dojazd. Konkurencja bowiem polega obecnie na presji do ciągłego podnoszenia jakości.

Analiza 5 sił Portera polega na analizie konkurencyjności na rynku w pięciu wymiarach:

1. Siła rywalizacji konkurencyjnej na rynku.

2. Zagrożenie ze strony nowych wejść na rynek.

3. Zagrożenie ze strony substytutów.

4. Siła przetargowa dostawców.

5. Siła przetargowa nabywców.

Każda firma powinna wiedzieć jaka jest pozycja konkurenta, jaka jest jej pozycja, jakie firma ma atuty, jakie są zagrożenia dla firmy oraz jakie są zasady wejścia i wyjścia na rynek.

23. Style kierowania

Styl kierowania można zdefiniować jako względnie trwały i powtarzalny sposób, w jaki przełożony oddziałuje na podwładnych w celu pobudzenia i koordynacji ich działania w zespole, a przez to - osiągania celów stojących przed organizacją. Potencjalny styl kierowania jest to indywidualny pogląd kierującego dotyczący tego, jakimi metodami powinien on oddziaływać na podwładnych. Rzeczywisty styl kierowania jest to styl potencjalny, który został skorygowany pod wpływem aktualnych celów postawionych przed kierownikiem oraz warunków, w których trzeba je będzie realizować.

Teoria X i Y

Punktem wyjścia do dyskusji o stylach kierowania (inaczej: zachowaniach kierowników) stały się koncepcje opracowane przez D. McGregora zawarte w teorii X i teorii Y.

Według teorii X ludzie z założenia nie lubią pracować i unikają jej jak to tylko jest możliwe, starają się unikać odpowiedzialności, są mało ambitni, ponad wszystko pragną spokoju i wolą być kierowani. Zgodnie z tym podejściem ludzie powinni być zmuszani, nadzorowani, kontrolowani i motywowani karami celu zmuszenia ich do pracy. Zgodnie z teorią Y praca jest naturalną potrzebą człowieka, czymś oczywistym i przyrodzonym, w korzystnym klimacie psychologicznym, wywołanym odpowiednimi metodami kierowania stają się bardzo ambitni, kreatywni i sami dążą do jak największej odpowiedzialności i samodzielności, zaś angażując się w realizację celów organizacji pragną sami siebie kontrolować i kierować. Ludzie staja się takimi, jak ich przedstawia teoria X pod wpływem traktowania, z jakim spotykają się w zakładach pracy. (Zobacz także: zarządzanie przez cele)

W praktyce przedsiębiorstw należy zauważyć, że pracownicy najczęściej prezentują postawy pośrednie. Poruszają się zatem po umownej linii zaznaczonej na rysunku.

Początkowo uważano, że kierownik powinien umieć stosować określony, najlepszy styl. Współcześnie twierdzi się raczej, że kierownik jest tym efektywniejszy, im szerszy posiada repertuar stylów kierowania i im lepiej potrafi dobrać najwłaściwszy styl do danej sytuacji. Zatem rolą kierownika jest poznawać style i warunki ich stosowania. Niektórzy zwracają uwagę na rolę programowania neurolingwistycznego (NLP) w kierowaniu.

Wybór stylu kierowania zależy od kierownika i podwładnych oraz czynników sytuacyjnych. Styl kierowania zależą też od doświadczenia kierownika, jego wiedzy i cech osobowościowych. Przejawiają się w różnych instrumentach kierowania, do których zalicza się:

• środki i metody organizacji formalnej (przepisy, procedury, oceny kadrowe, system wynagrodzeń)

• środki i metody psychologiczne (socjogramy, techniki negocjacji, treningi grupowe)

W ogólnym ujęciu styl kierowania jest praktycznie ukształtowanym i względnie trwałym sposobem oddziaływania kierownika na podwładnych, by ich zachowanie prowadziło do osiągnięcia z góry określonego celu (wiązki celów). Najogólniej można mówić o stylach kierowania potencjalnym i rzeczywistym.

Potencjalny styl kierowania kształtowany jest przez zespół poglądów i przekonań (subkulturę) kierownika na temat mechanizmów zachowań podwładnych oraz sposobów skutecznego wypełniania własnej woli kierowniczej akceptowanej przez zwierzchników. Jest to więc tzw. "filozofia kierowana" przejawiająca się w odpowiednim organizacyjnym zachowaniu kierownika wobec podwładnych, w jego stosunku do zakresu ich samodzielności i odpowiedzialności, do ich pracy i jej wyników.

Potencjalny styl kierowania zatem jest to racjonalnie pomyślany model (wzorzec) zachowania organizacyjnego kierownika wobec podwładnych, by optymalnie (najkorzystniej) spełniał role kierownicze (osiągał założone cele).

Rzeczywisty styl kierowania to praktycznie ukształtowany i faktycznie stosowany zintegrowany system metod, technik i innych narzędzi oddziaływania na podwładnych, dostosowany do założonych celów, realizowanych zadań i konkretnych warunków działania.

Do zasadniczych elementów stylu kierowania można zaliczyć [edytuj]

1. poziom udziału podwładnych w procesie decyzyjnym

2. stopień zorientowania (nastawienia) kierownika

• na osiągnięcie celu

• na ludzi - na podwładnych (tworzenie dobrego klimatu w pracy, przyjaznej i życzliwej atmosfery, kształtowanie właściwych stosunków międzyludzkich);

3. rodzaj sprawowanej kontroli kierowniczej

• stawianie zadań, określenie szczegółowych sposobów wykonywania, bieżąca, dokładna kontrola podwładnego,

• kontrola ogólna - mniej ingerencji w prace podwładnych, wybór metod i sposobów pracy zależy od podwładnego

4. kontakt emocjonalny z podwładnym

• kontakt ciągły, ale psychicznie płytki

• kontakt incydentalny, ale emocjonalnie głęboki

Style kierowania mogą różnić się między sobą rodzajami, kombinacjami połączeń i stosowaniem środków motywacji (bodźców).

Charakterystyka stylów kierowania Lewina-Lipitta-White'a

Pierwsze klasyfikacje stylów kierowania w literaturze przedmiotu wiążą się z badaniami prowadzonymi przez Kurta Lewina, Ronalda Lipitta i Ralpha K. White'a.

Przeprowadzili oni wiele eksperymentów, których celem było prześledzenie wpływu stosowania trzech odmiennych stylów kierowania:

• autokratycznego

• demokratycznego

• nieingerującego

1. Kierownik autokrata - sam ustala cele grupy i zadania prowadzące do ich osiągnięcia oraz sam dokonuje podziału pracy w zakresie ustalenia celów między uczestników grupy.

2. Kierownik demokrata - zachęca grupę do podejmowania decyzji w zakresie ustalenia celów jej działania, zadań prowadzących do ich realizacji i podziału czynności. Jednocześnie sam bierze udział w pracy wykonywanej przez grupę.

3. Kierownik nieingerujący - pozostawia członkom grupy maksimum swobody w ramach realizacji zadań. Sam nie podejmuje żadnych decyzji, nie uczestniczy w pracach grupy, nie ocenia też pracy podwładnych.

Charakterystyka stylów kierowania Blake'a-Mouton

Ta koncepcja stylów kierowania nawiązuje do stwierdzenia Likerta o dwóch podstawowych stylach kierowania - nastawienia kierownika na zadania lub na ludzi.

Robert Blake i Jane Mouton zbudowali siatkę kierowniczą, w której jedna z osi obrazuje stopień zainteresowania kierownika ludźmi, druga zaś - zadaniami. Badania empiryczne oraz analizy teoretyczne pozwoliły autorom siatki kierowniczej wyróżnić w niej 5 obszarów (pól), dotyczących 5 podstawowych stylów kierowania:

1. styl zadaniowy - w którym kierownik przejawia wyłączne i duże zainteresowanie zadaniami;

2. styl osobowy - wyłączne i duże zainteresowanie ludźmi;

3. styl unikowy - brak zainteresowania ludźmi i zadaniami;

4. styl zachowawczy - średnie zainteresowanie zadaniami i ludźmi;

5. styl optymalny - duże zainteresowanie zadaniami i ludźmi

24. Etyczny i kulturowy kontekst zarządzania

Etyka - osobiste przekonania jednostki dotyczące zachowania słusznego i niesłusznego.

Zachowanie etyczne - zachowanie mieszczące się w ramach pewnych ogólnie przyjętych norm społecznych

Szczególne dziedziny zainteresowań etyki zarządzania:

Dziedzina	Przykładowe problemy
Stosunek firmy do pracownika	Zatrudnienie i zwalnianie Warunki pracy i płacy Prywatność
Stosunek pracownika do firmy	Konflikty interesów Poufność Uczciwość i koszty
Stosunek firmy do innych podmiotów gospodarczych	Klienci Konkurenci Akcjonariusze Dostawcy Agenci (dealerzy) Związki zawodowe

Na etyczny kontekst organizacji składa się indywidualna etyka poszczególnych menedżerów oraz to, co wynika z praktyk organizacji. W kierowaniu zachowaniem etycznym organizacja wykorzystuje przywództwo, kulturę, szkolenie, zbiory zasad (kodeks postępowania) i wytyczne.

Każda próba wzmocnienia etycznego aspektu postępowania pracowników powinna przede wsyztskim dotyczyć najwyższego kierownictwa, ponieważ oni budują kulture organizacji i określają, jakie zachowania będą akceptowane, a jakie nie.

Kodeks etyki - formalne, pisemne zestawienie wartości i norm etycznych, którymi kieruje się firma w swoich działaniach.

Społeczna odpowiedzialność - zestaw zobowiązań organizacji do ochrony i umacniania społeczeństwa, w którym funkcjonuje. Obszary:

• „elektorat” organizacji - osoby i organizacje bezpośrednio dotknięte zachowaniem organizacji i materialnie zainteresowane jej wynikami

• Środowisko przyrodnicze

• Ogólny dobrobyt społeczny (datki na cele dobroczynne, wspieranie muzeów, oświaty publicznej)

25. Zarządzanie w warunkach globalizacji

Przedsiębiorstwo międzynarodowe stało się jedną z najważniejszych cech gospodarki światowej. Nabycie umiejętności poruszania się w gospodarce światowej jest ważnym wyzwaniem, przed którym staje wielu współczesnych menedżerów. Przedsiębiorstwa mogą mieć zasięg:

• Krajowy, firma która nabywa całość swych zasobów i sprzedaje całość swych produktów i usług w jednym kraju

• Międzynarodowy, zlokalizowane jest głównie w jednym kraju, lecz pozyskuje znaczną część swoich zasobów lub dochodów z innych krajów

• Wielonarodowy, nabywa surowce, zaciąga pożyczki, produkuje swoje wyroby i sprzedaje je na rynku o zasięgu światowym

• Globalny, przekracza granice państwowe i nie jest przywiązane do jednego kraju macierzystego

Zalety i mankamenty różnych podejść do umiędzynarodowienia:

Podejście do umiędzynarodowienia	Zalety	Mankamenty
Import/eksport	Niewielkie nakłady finansowe Niewielkie ryzyko Nie ma potrzeby adaptacji	Cła i podatki Wysokie koszty transportu Restrykcje państwowe
Licencje	Większa zyskowność Szersza zyskowność	Brak elastyczności Sprzyjają konkurentom
Wspolne przedsięwzięcia/sojusze strategiczne	Szybkie wejście na rynek Dostęp do materiałów i technologii	Podział własności (ograniczona kontrola i zyski)
Inwestycje bezpośrednie	Zwiększona kontrola Istniejąca infrastruktura	Złożoność Większe ryzyko gospodarcze i polityczne Większa niepewność

Wiele wyzwań kierowniczych w kontekście globalnym dotyczy niepowtarzalnych problemów związanych z międzynarodowym otoczeniem:

• Otoczenie polityczno prawne - stabilność rządu, zachęty dla kapitału zagranicznego, kontrola handlu międzynarodowego, wspólnoty gospodarcze, cło, kontyngenty, porozumienia o samoograniczeniu handlu

• Otoczenie ekonomiczne - systemy ekonomiczne, zasoby naturalne, infrastruktura

• Otoczenie kulturowe - wartości, symbole, wierzenia, język

26. Rodzaje i typy organizacji

T. Parsons - organizacja to system społeczny zorganizowany do osiągnięcia celu. stanowi wewnętrznie uporządkowaną całość, złożoną z subsystemów, które dotyczą:

• celów realizowanych przez organizację,

• wyposażenia , materiałów, maszyn,

• formalnej struktury,

• ludzi i ich dążeń.

Z punktu widzenia prawniczego (prawnego) najistotniejszy podział (typy) organizacji to na:

• organizacje formalne, powołane z mocy prawa,

• organizacje nieformalne, prawo je dostrzega, ale skupia swoją uwagę na organizacje formalne, które wymagają pewnych aktów założycielskich niezbędnych do powołania ich do życia, Niekiedy ludzie organizują się z innych przyczyn niż potrzeba formalizacji relacji i działań. Uzupełnienie form zaspokojenia potrzeb społecznych współczesnych ludzi. Tworzone są dla ochrony słabszych uczestników, ale także dla zdobycia siły - wspólnie przez osoby silne

Inny podział (typy) organizacji

• Organizacje sektora prywatnego, Przede wszystkim przedsiębiorstwa, Działają na rynku, dostosowane do gry na rynku, Relacja celu organizacji i głównych zasad działania, Relacje złożone i nie jednoznaczne.

• publicznego, Bardzo zróżnicowany co do organizacji, Często dynamiczny, nowatorski i idealistyczny, choć bywa skostniały i zbiurokratyzowany, Należą organizacje administracji i monopolistyczne przedsiębiorstwa, Organizacje nie są zdolne do realizacji celów , które sobie stawiają. Występują problemy motywacji

• pozarządowego, Są nimi organizacje społeczne, spółdzielnie konsumentów czy producentów, a także prywatne organizacje dobrowolne, Kategoria ta obejmuje stowarzyszenia oferujące pomoc potrzebującym, Organizacje pozarządowe grupuje ludzi podzielających pewną świadomość społeczną , środowiskową, Organizacje te to poza biznesowe. Działają między sfera publiczną i gospodarczą.

zarządzanie organizacjami nastawionymi na zysk - Inny podział (typy) organizacji:

• duże przedsiębiorstwa,

• małe i początkujące przedsiębiorstwa,

• zarządzanie międzynarodowe.

Organizacje nie nastawione na zysk.

• organizacje rządowe,

• organizacje edukacyjne,

• instytucje ochrony zdrowia,

• zarządzanie w układach nietradycyjnych

organizacyjne formy aktywności gospodarczej:

Koncern - duża organizacja gospodarcza. Obejmująca pod swoim zarządem kilka przedsiębiorstw, branżowe lub gałęziowe np. chemiczne, farmaceutyczne, technologiczne np. wytwarzanie okrętów, konglomeraty - przedsiębiorstwa z różnych dziedzin

Holding - spółka akcyjna posiadająca kontrolne pakiety innych spółek i mająca z tego tytułu istotny wpływ na zarządzanie nimi.

Spółka joint ventures - powstała w skutek współdziałania innych przedsiębiorstw, poprzez ich inwestowanie w to nowe przedsięwzięcie, podział zysków proporcjonalny do wniesionych aportów i kapitału, np. w celu wdrożenia nowej technologii

Konsorcjum - porozumienie stworzone najczęściej przez banki do realizacji określonego celu, czysty związek kapitałowy, przestaje istnieć po zrealizowaniu celu.

Spółka akcyjna - organizacja emitująca własne papiery wartościowe - akcje, które sprzedaje osobom fizycznym lub prawnym, innym organizacjom, akcjonariusze otrzymują dywidendy, są oni właścicielami akcji ale nie współwłaścicielami majątku.

Spółka z o.o. - utworzona na podstawie przepisów prawa handlowego, w której wspólnicy odpowiadają za zobowiązania organizacji tylko do wysokości zainwestowanego kapitału; w zasadzie nie odpowiadają swoim majątkiem osobistym; inaczej traktuje się odpowiedzialność członków zarządu.

Spółdzielnia - organizacja powstała z wkładów rzeczowych lub kapitałowych wnoszonych przez udziałowców, funkcjonująca na ich rzecz i ryzyko, często przez nich prowadzona; równoprawność członków.

Jest to zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą, "dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób" (nie mniejszej niż dziesięciu osób fizycznych lub nie mniej niż trzech osób prawnych), zwanych "członkami spółdzielni". Liczba członków może być zmienna, nie może jednak spaść poniżej ustawowych 10 osób fizycznych albo poniżej trzech osób prawnych, w przypadku spółdzielni zrzeszającej osoby prawne. Jednakże do istnienia spółdzielni produkcji rolnej wystarczy, że zrzeszonych jest 5 osób. Spółdzielnia powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego.

Celem istnienia spółdzielni jest prowadzenie wspólnej działalności gospodarczej w interesie zrzeszonych członków. Członkowie spółdzielni uczestniczą w pokrywaniu jej strat do wysokości zadeklarowanych udziałów i nie odpowiadają wobec wierzycieli spółdzielni za jej zobowiązania. Zysk z działalności spółdzielni nazywany jest nadwyżką bilansową i na koniec roku obrachunkowego wypłacany jest członkom spółdzielni proporcjonalnie do posiadanych przez nich udziałów.

Organizacja wirtualna - formą powiązań jest technologia informacyjna, w jej skład wchodzą niezależne organizacje, powiązane czasowo dla dzielenia umiejętności i kosztu dostępu do realizacji nowych celów.

Organizacje społeczne - związki zawodowe, stowarzyszenia, partie polityczne, organizacje wyznaniowe; specyficzne prawa, różnorodne układy władzy.

Spółka cywilna - własność kilku lub większej liczby osób fizycznych, osoby te są wspólnikami i zainwestowały kapitał w jej utworzenie. Za zobowiązania wobec osób trzecich odpowiadają własnym majątkiem; działa w imieniu i na rzecz i ryzyko wspólników, zysk dzielą proporcjonalnie do wielkości udziałów.

27. Społeczna odpowiedzialność organizacji

Społeczna odpowiedzialność biznesu (przedsiębiorstw) (z ang. CSR - Corporate Social Responsibility) - koncepcja, według której przedsiębiorstwa na etapie budowania strategii dobrowolnie uwzględniają interesy społeczne i ochronę środowiska, a także relacje z różnymi grupami interesariuszy.

Według tego podejścia, bycie odpowiedzialnym nie oznacza tylko spełniania przez organizacje biznesowe (przedsiębiorstwa) wszystkich wymogów formalnych i prawnych, ale oprócz tego również zwiększone inwestycje w zasoby ludzkie, w ochronę środowiska i relacje z interesariuszami, którzy mogą mieć faktyczny wpływ na efektywność działalności gospodarczej tych organizacji. Zatem wydatki tego rodzaju należy traktować jako inwestycję, a nie jako koszt, podobnie jak w przypadku zarządzania jakością.

Argumenty zwolenników społecznej odpowiedzialności

• działalność gospodarcza powoduje liczne problemy (np. zanieczyszczenie środowiska, wyczerpywanie zasobów naturalnych), w rozwiązywaniu których powinna uczestniczyć także firma;

• przedsiębiorstwa posiadają osobowość prawną, są więc swoistego rodzaju obywatelami, którzy powinni dbać o swoje otoczenie;

• dzięki odpowiedzialności społecznej, firmy mogą poprawić swoją reputację, a tym samym zwiększyć zyski.

Argumenty przeciwników społecznej odpowiedzialności

• firma powinna skupić się wyłącznie na kreowaniu zysków;

• może zaistnieć konflikt interesów, decyzja podjęta przez menedżera może być subiektywna;

• organizacje nie mają doświadczenia w kierowaniu programami społecznymi.

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw metodą budowania przewagi rynkowej

Coraz silniejsza konkurencja oraz wzrost oczekiwań interesariuszy sprawiają, że aby budować wartość organizacji nie wystarczą już tradycyjne strategie konkurowania. Naprzeciwko oczekiwań przedsiębiorstw i ich otoczenia stają więc nowe koncepcje, wśród których wymienić można CSR.

Jednym ze sposobów kreowania wizerunku stało się wdrożenia koncepcji CSR. Literatura przedmiotu przynosi bardzo wiele definicji społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR -corporate social responsibility). Społeczna odpowiedzialność może być definiowana jako idea integrująca dobro firmy z dobrem społecznym przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Strategia ta polega więc na kierowaniu się zasadami etycznymi, prawami pracowników i prawami człowieka, a także otoczeniem społecznym i środowiskiem naturalnym w strategicznych i długofalowych decyzjach. Społeczna odpowiedzialność biznesu oparta jest na zasadach dialogu społecznego i poszukiwaniu korzystnego dla obu stron konsensusu. [K. Wójcik, public relations. Wiarygodny dialog z otoczeniem, Placet, Warszawa 2005] Społeczna odpowiedzialność biznesu przejawia się zatem w etycznym postępowaniu przedsiębiorstwa, które przyczynia się zarówno do rozwoju firmy, jak i jego otoczenia.

CSR oznacza podejmowanie działań, które spełniać będą następujące warunki:

• Spełnianie wszystkich wymogów formalnych i prawnych, jakie są stawiane zarówno przez państwo, jak i organizacje branżowe, środowiskowe i lokalne;

• Dostosowywanie się do norm uznawanych przez społeczność w obszarze, w jakim przedsiębiorstwo prowadzi działalność;

• Przestrzeganie praw człowieka i praw pracowniczych;

• Dobrowolne zwiększanie zainteresowania i troski o pracowników i ich rozwój;

• Ochronę środowiska;

• Działalność na rzecz kultury i sztuki;

• Działalność na rzecz bezpieczeństwa;

• Zrównoważony rozwój;

• Inne działania o charakterze prospołecznym, które nie wiążą się konkretnymi zyskami.

Poza finansowymi skutkami realizowanych z zakresu CSR działań, bezpośrednie korzyści dla organizacji objawiają się również w wielu innych obszarach jej aktywności:

• Marketing (budowanie znajomości i reputacji marki, większa akceptacja dla podstawowego przedmiotu działalności, wzmocnienie więzi z obecnymi i potencjalnymi klientami).

• Zasoby ludzkie (wzmacniane morale, wzrost satysfakcji pracowników i właścicieli, wzrost poczucia odpowiedzialności i wrażliwości społecznej).

• Public affairs (korzystniejsze postrzeganie organizacji, budowanie dialogu z krajowymi i lokalnymi władzami, zaufanie inwestorów, partnerów i sponsorów).

• Public relations (tworzenie i wzmacnianie pozytywnego wizerunku organizacji wewnątrz i na zewnątrz firmy).

28. Cykl życia organizacyjnego

Cykl życia organizacji - jest to sekwencja etapów, przez które przechodzi większość organizacji w trakcie swego istnienia. Etapy te wykazują określone różnice zarówno pod względem ilościowym, jak tez jakościowym. Są one stymulowane przez różnego rodzaju siły wewnętrzne i zewnętrzne.

Etapy:

• Narodziny - głównym celem przedsiębiorstwa jest walka o przetrwanie i utrzymanie się na rynku. Podmiot jest mały i prosty, zarządzany przez jednego człowieka. Strategia, jaka jest realizowana, polega na nastawieniu się na szybkie wykorzystanie pojawiających się szans.

• Młodość - etap ten, następujący po narodzinach przedsiębiorstwa, nacechowany jest wzrostem i ekspansją, elastycznością, adaptacyjnością, szybkością działania, a także innowacyjnością i kreatywnością. Jeśli przedsiębiorstwo rozwija się prawidłowo, następuje szybkie i odczuwalne zwiększenie zysku oraz profesjonalizacja działalności, co często prowadzi do zwiększenia rozmiarów organizacji.

• Dojrzałość - w tym etapie następuje stabilizacja obrotów przedsiębiorstwa, jego rozmiarów. Przedsiębiorstwo będące na tym etapie rozwoju ma wypracowaną pozycję na rynku, czerpie korzyści z osiągniętego poziomu wzrostu. Organizacje takie często mają możliwość rozporządzania znacznymi zasobami, posiadają doświadczona kadrę kierowniczą, a także mają niskie koszty dzięki ekonomii skali.

• Schyłek - przedsiębiorstwa schyłkowe charakteryzują się tym, iż znajdują się w kryzysie, który wskutek kumulacji wielu zjawisk zagraża pozycji konkurencyjnej na rynku oraz zdolności generowania zysku, a w konsekwencji egzystencji danej jednostki gospodarczej. Przyczyny kryzysu mogą być zewnętrzne (np. spadek popytu na oferowane dobro) i wewnętrzne (np. błędy w zarządzaniu). Aby uchronić się przed schyłkiem, muszą zostać podjęte odpowiednie działania, gdy przedsiębiorstwo jest na etapie dojrzałości.

Nie ma określonych reguł, jak długo przedsiębiorstwo może znajdować się na danym etapie. Niektóre podmioty przez cały czas znajdują się w etapie narodzin i ciągle muszą walczyć o przetrwanie.

W miarę, jak przedsiębiorstwo przechodzi przez kolejne etapy cyklu życia, menedżerowie stają przed różnymi wyzwaniami, związanymi ze schematem organizacyjnym. Z reguły organizacja z czasem zwiększa rozmiary, a co za tym idzie, menadżerowie muszą podejmować decyzje co do tego, jakich zmian dokonać w strukturze organizacyjnej, aby przedsiębiorstwo nadal funkcjonowało sprawnie.

29. Wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania zachowań organizacyjnych

Zachowanie organizacyjne to współczesna dyscyplina koncentrująca się na behawioralnych aspektach zarządzania.

Dziedzina zachowania organizacyjnego, czerpie z szerokiej interdyscyplinarnej podstawy - z psychologii, socjologii, antropologii, ekonomii i medycyny. Przedstawiciele tego kierunku przyjmują całościowe spojrzenie na zachowanie, odnosząc je do procesów indywidualnych, grupowych i organizacyjnych.

Ważnymi kwestiami są tu: zadowolenie z pracy, stres, motywacja, różnice indywidualne, cechy osobowości, postawy, przywództwo, dynamika grupowa, polityka organizacyjna, konflikt międzyludzki oraz struktura i schemat organizacji. Podejście to zmieniło sposób myślenia menedżerów; traktują pracowników już nie tylko jako narzędzia, ale jako cenne zasoby. Złożoność zachowania indywidualnego utrudnia jednak jego trafne przewidywanie.

Kontrakt określający wzajemne zachowania, to ogólny zestaw oczekiwań jednostki co do tego, jaki będzie jej wkład w organizację i co uzyska w zamian.

Zachowanie w miejscu pracy to wzorzec działania członków organizacji, który bezpośrednio lub pośrednio wpływa na sprawność organizacji.

Do ważnych zachowań w miejscu pracy należą:

• dobra praca i wydajność,

• absencja i fluktuacja kadr

• poczucie przynależności do organizacji

Typy zachowań w miejscu pracy to :

* Zachowania produktywne - łączny zestaw zachowań związanych z pracą, których organizacja oczekuje od jednostki. Są wpisane w kontrakt określający wzajemne zachowania. W niektórych przypadkach łatwo można zdefiniować i zmierzyć zachowania produktywne (np. pracownik wykonujący pracę taśmową), w innych przypadkach zachowania te są bardziej złożone i znacznie trudniejsze do oceny (np. praca naukowca)

* Zachowanie polegające na wycofaniu się prowadzi do absencji i zwiększonej fluktuacji kadr

* Poczucie więzi z organizacją - zachowanie jednostek przyczyniające się do ogólnie pozytywnego wkładu w działania organizacji. O tego typu zachowaniach decyduje złożona mozaika zmiennych - indywidualnych, społecznych i organizacyjnych

* Zachowania przywódcze - można wyodrębnić dwie podstawowe formy, które położone są na dwóch przeciwległych krańcach kontinuum (na podstawie badań naukowców z uniwersytetu Michigan, pod kierunkiem R. Likerta):

• skoncentrowane na zadaniach - zachowanie przywódców, którzy zwracają baczną uwagę na pracę i procedury robocze związane z danym stanowiskiem, interesują się osiągnięciami pracowników

• skoncentrowane na pracownikach - zachowanie przywódców, którzy pracują nad stworzeniem spójnych zespołów roboczych i dbają o zadowolenie pracowników. Podstawową ich troską jest dobro podwładnych

Z szerokich badań ankietowych, prowadzonych przez naukowców na uniwersytecie Ohio, również wynika, że istnieją dwa podstawowe zachowania przywódcze:

* zachowania inicjujące strukturę; zachowanie przywódców, którzy definiują rolę przywódców ten sposób, że każdy wie, czego się od niego wymaga, ustalają formalne linie komunikacji i określają sposób wykonywania zadań.

* zachowania mające wzgląd na innych; zachowanie przywódców, którzy wykazują troskę o podwładnych oraz starają się stworzyć ciepłą, przyjazną i wspomagającą ludzi atmosferę.

30. Kapitał ludzki i intelektualny organizacji

Kapitał ludzki - jest to nagromadzony przez pracownika zasób wiedzy fachowej, doświadczenia i umiejętności. Dzięki niemu możliwe jest uzyskanie większych dochodów.

Teoria kapitału ludzkiego zakłada również, że różnice w płacach są skutkiem różnic w wydajności pracy. Wyższe kwalifikacje i wydajność warunkują wyższe płace, które rosną również z wiekiem i stażem zawodowym.

Można wyróżnić dwie interpretacje przyczyn, które powodują, iż ludzie z najwyższym wykształceniem zarabiają więcej.

• Powodem jest wykształcenie, które pozwala pracownikowi na wyższą wydajność, co warunkuje uzyskanie wyższych zarobków.

• Wykształcenie nie wpływa na wydajność pracownika, natomiast wrodzone predyspozycje, uzdolnienia, chęć i łatwość nauki podnoszą wydajność pracownika, a tym samym jego zarobki.

Cechy kapitału ludzkiego

Kapitał ludzki jest konkurencyjny i wyłączalny, co oznacza, że pracownik wykorzystuje swoje zdolności do wykonania jednej czynności, której nie może wykonywać w tym samym czasie gdzie indziej. Wykwalifikowana siła robocza i wzrost kwalifikacji prowadzi do wzrostu efektywności produkcyjnej w przedsiębiorstwie. Przedsiębiorstwa inwestują w swoich pracowników organizując szkolenia, a tym samym podnosząc ich kwalifikacje.

Inwestycje w kapitał ludzki generują korzyści jak i koszty. Zarówno dla przedsiębiorstwa, pracownika, ale także społeczeństwu.

Pracownicy przedsiębiorstwa, czyli kapitał ludzki są częścią kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa. Jest to najistotniejszy zasób firmy, bo wartość przedsiębiorstwa to wartość, jaką są wstanie wypracować zatrudnieni ludzie. Został stworzony indeks kapitału ludzkiego, który przedstawia zależność między efektywnością kapitału ludzkiego przedsiębiorstwa a dostarczaniem wysokiego zwrotu właścicielom. Zauważono, iż im lepsze efekty zarządzania kapitałem ludzkim tym wyższą wartość jest wstanie wytworzyć przedsiębiorstwo.

Kapitał ludzki jako zasób

Występuje jako zasób, który łączy w sobie kapitał, pracę i przedsiębiorczość. Kapitał ludzki rozumie się jako wiedzę, zdrowie i zdolności człowieka, które przyczyniają się do wzrostu jego zdolności produkcyjnej. Jest on formą kapitału, dlatego że jest źródłem obecnych i przyszłych dochodów lub przyszłego zadowolenia.

Poprzez inwestycje w potencjał biologiczny i intelektualny człowieka możliwe jest kreowanie warunków dla przynoszenia dochodów (korzyści) w przyszłości.

W przypadku kapitału ludzkiego koszt alternatywnego zastosowania zawsze dotyczy całego zasobu kapitału. Dzieje się tak dlatego, gdyż człowiek nie alokuje cząstek tego kapitału między różne zastosowania, jak może czynić w przypadku kapitału rzeczowego i finansowego, ale alokuje cały posiadany zasób kapitału ludzkiego w czasie między różne zastosowania (nawet wtedy, gdyby zasób ten miał być w danym zastosowaniu w danym okresie bezużyteczny). Na tej podstawie stworzono teorię alokacji czasu i dóbr w czasie G.S. Beckera.

4 poziomy kapitału ludzkiego w firmie

Do tej pory nie ma niestety ogólnie przyjętej definicji kapitału ludzkiego, mamy raczej do czynienia z jego wieloznacznością, uzależnioną m.in. od szczebla prowadzonych rozważań (skala mikro czy makro) oraz preferencji autorów lub ekspertów.

Niektóre z proponowanych definicji mówią o życiu ludzkim lub o kapitale ucieleśnionym w człowieku, inne wskazują na rolę ludzi wraz z ich wiedzą, umiejętnościami i zdrowiem. W wielu publikacjach wskazuje się na ogromny wpływ wielkości i struktury kapitału ludzkiego na rozwój społeczeństw, narodów, a nawet ludzkości.

Niedoinwestowanie kapitału ludzkiego grozi natomiast m.in. powstawaniem luki cywilizacyjnej i edukacyjnej, stagnacją gospodarczą, emigrację kapitału ludzkiego do innych krajów, pogorszeniem odczuwanej jakości życia, upadkiem publicznej sfery społecznej.

Brak inwestycji w kapitał ludzki wynika często nie ze złych chęci, ale z nieznajomości jego specyfiki. Aby uporządkować nieco zawiłą teorię, można podzielić kapitał ludzki na 4 główne poziomy, na których się go rozpatruje, bada i rozwija.

poziom pierwszy — poziom indywidualny

poziom drugi — poziom zespołu

poziom trzeci — poziom organizacji

poziom czwarty — poziom makro (społeczny)

Kapitał ludzki na poziomie makro to zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej zawarty w danym społeczeństwie lub narodzie. Na jakość kapitału ludzkiego na tym poziomie wpływają następujące działania (inwestycje):

• kształcenie otrzymywane z istniejącego systemu edukacji narodowej,

• kształcenie i doskonalenie zawodowe oraz doświadczenie zdobywane w czasie pracy,

• działanie w zakresie kształcenia ciągłego dorosłych,

• usługi w zakresie ochrony zdrowia, wpływające na długość życia,

• sprawność fizyczną i skłonność ludzi do intensywnego działania,

• migracje ludności, gromadzenie informacji i badania naukowe, zwłaszcza odnoszące się do tworzenia jakości kapitału ludzkiego, jakości życia, zdrowia moralnego społeczeństwa,

• wysiłek wkładany przez jednostki w wychowanie młodego pokolenia,

• odpowiedni czas wolny niezbędny dla regeneracji zdolności do pracy,

• koszt utraconych możliwości ponoszony przez osoby w trakcie tworzenia własnego kapitału,

• działalność gospodarstw domowych o charakterze ekonomicznym — na rzecz kształtowania kapitału ludzkiego członków rodziny i społeczeństwa jako całości,

• czynniki etyczne (system wartości — społeczny i indywidualny) wpływające na postawy proefektywnościowe i prospołeczne nosicieli kapitału ludzkiego,

• czynniki deprecjacji finansowej i strukturalnej kapitału ludzkiego dla rozwoju gospodarczego kraju, struktura wiekowa, moralne starzenie się wiedzy i umiejętności.

Wskazując na olbrzymie znaczenie kapitału ludzkiego dla rozwoju gospodarczego kraju, konieczne jest wyraźne wskazanie, że nakłady na szeroko rozumianą edukację, ochronę zdrowia i środowisko człowieka nie mogą być traktowane jako wydatki konsumpcyjne. Należy je uważać za niezbędne inwestycje. Istnieje bowiem silny związek między inwestowaniem w kapitał ludzki a przekształceniami społeczno-gospodarczymi kraju.

Badania jednoznacznie wskazują, że ludzie z wyższym poziomem wykształcenia charakteryzują się większą przedsiębiorczością i inicjatywą, angażując się w przeobrażenia o postępowym charakterze. Sprzyja to absorpcji przez gospodarkę nowoczesnych technologii i rozwiązań organizacyjnych, zapewniając wzrost gospodarczy i w rezultacie także rozwój społeczny.

Kapitał intelektualny przedsiębiorstwa

W wielu przedsiębiorstwach zagadnienia związane z kapitałem intelektualnym nie są jeszcze dobrze znane. Istnieje wiele definicji kapitału intelektualnego, najczęściej przywoływana koncepcja to różnica między wartością rynkową, a wartością księgową firmy. Znaczenie kapitału intelektualnego wzrosło w dużym stopniu w ostatnich latach, gdyż wartość przedsiębiorstwa coraz mniej zależy od czynników materialnych. Na kapitał intelektualny składają się:

• konkretna wiedza,

• doświadczenie, technologia,

• stosunki z klientami oraz

• umiejętności zawodowe.

Przedsiębiorstwa stają dzisiaj w obliczu nowych wyzwań. Konkurencja nie jest już taka jak kiedyś, gdy wystarczało wynaleźć niezwykły produkt z nowymi właściwościami. Sam produkt, którego cechy można łatwo skopiować, nie odgrywa już takiej roli: przewaga konkurencyjna opiera się teraz na wiedzy. Dlatego też w interesie każdej firmy leży wprowadzenie lub poprawa systemu zarządzania kapitałem intelektualnym.

Niesie to ze sobą wiele korzyści, m. in.:

• usprawnienie systemu przekazywania wiedzy wewnątrz firmy

• zwiększenie szybkości wymiany informacji

• zwiększenie użyteczności wiedzy dostępnej w przedsiębiorstwie

• zwiększenie świadomości i zrozumienia celów firmy

Dzisiejsze przedsiębiorstwo, by móc maksymalizować zyski, wytwarzać na światowym poziomie i konkurować z najlepszymi musi być innowacyjne i efektywne, czyli zdolne do szybkich zmian oraz posiadać zasoby intelektualne trudne do skopiowania. Właśnie wiedza, informacja, zaufanie klientów, normy i wartości pracowników mogą wytworzyć przewagę konkurencyjną, która wpływa na końcowy wynik. Taki rodzaj przewagi jest wprawdzie trudniej osiągnąć, ale skopiowanie go, czy próba wprowadzenia w innej firmie jest także o wiele trudniejsza. Tak więc, wytworzenie przewagi konkurencyjnej, opartej na kapitale intelektualnym, umożliwia firmie zdobycie i utrzymanie wysokiej efektywności w długim okresie.

31. Formy zatrudnienia

Artykuł 25. Kodeksu Pracy rozpoznaje następujące formy zatrudnienia:

• Umowa na czas określony/zastępstwo - Zgodnie z nazwą, umowa na czas określony precyzyjnie określa czas jej trwania (mogą być to zarówno dni, jak i lata) lub warunek, którego ziszczenie powoduje jej rozwiązanie (na przykład zatrudniamy konsultanta podatkowego na czas trwania kontroli urzędu skarbowego oraz umawiamy się z nim, że jego pomoc będzie potrzebna jedynie do dnia zakończenia kontroli - jest to warunek obiektywnie stwierdzalny i pewny). Szczególną formą jest umowa zastępstwa pracownika nieobecnego na przykład z powodu urlopu bądź zdarzenia losowego.

• Umowa na okres próbny - Stosowana dość często przy zatrudnianiu nowego pracownika. Dla pracowników "szeregowych" (upraszczając: niewykwalifikowanych oraz nie ponoszących odpowiedzialności materialnej) zawiera się ją na dwa tygodnie, natomiast dla zajmujących stanowiska kierownicze oraz związanych z odpowiedzialnością materialną (np. kasjer, inżynier) czas jej trwania to trzy miesiące.

• Umowa na czas wykonywania pracy - zawiera się ją na przykład z pracownikami budowlanymi bądź osobami pomagającymi w rolnictwie. Pracownik pozostający z pracodawcą w stosunku pracy wynikającym z umowy na czas wykonywania pracy ma prawo do urlopu. Przedterminowe rozwiązanie umowy o pracę można uzasadnić jedynie istotnymi trudnościami ekonomicznymi przedsiębiorstwa.

• Umowa na czas nieokreślony - Można powiedzieć, że jest to marzenie przeciętnego Polaka. Jest ważna bezterminowo, można ją rozwiązać jedynie podając przyczynę. Kodeks pracy reguluje tu również czas wypowiedzenia. Umowa o czas nieokreślony jest często zawierana łącznie z umowami o korzystaniu ze sprzętu służbowego czy też innych zagadnień istotnych dla przedsiębiorstwa (np. niekorzystania z tajemnic firmy w celach osobistych).

Kodeks cywilny z kolei wyróżnia następujące rodzaje umów świadczenia pracy:

• Umowa zlecenia - Jest to jedna z najczęściej stosowanych umów między innymi ze względu na niepodleganie przepisom o płacy minimalnej. Zgodnie z nazwą zleca się w niej wykonywanie określonej pracy w określonym czasie za określoną stawkę. Umowa ta jest dobrą dla ludzi ceniących wolność, pracownicy nastawieni roszczeniowo unikają jej między innymi ze względu na brak urlopów, odpraw czy wynagrodzenia za czas choroby. Umowa zlecenia nie posiada okresu wypowiedzenia w swojej podstawowej konstrukcji, co oznacza, że można ją rozwiązać natychmiast i bez podania przyczyny.

• Umowa agencyjna - Obejmuje się nią zazwyczaj zawody takie jak przedstawiciele handlowi, agenci ubezpieczeniowi oraz inne zawody, których wartość zależy w dużym stopniu na sprzedaży generowanej bezpośrednio przez wykonującego. Wynagrodzenie jest tu uzależnione od transakcji wykonywanych w imieniu i dla zlecającego. Umowy agencyjne spotyka się również w np. usługach gastronomicznych. Mogą być one również związane z umowami franczyzowymi.

• Umowa o dzieło - Wypełnieniem postanowienia umowy nie jest praca jako taka, lecz wykonanie określonego zadania (np. napisanie artykułu czy wybudowanie domu). Po wykonaniu zadania postanowienia umowy uznaje się za wypełnione. Umowa o dzieło może również zawierać maksymalny czas wykonania dzieła. Jej zaletą jest odprowadzanie od niej jedynie podatku dochodowego bez parapodatków w postaci tzw. składki zdrowotnej czy ubezpieczeniowej.

• Umowa o pracę nakładczą - Najistotniejsze jest, że pracę może wykonywać osoba inna niż wykonawca. Ponadto wykonawca może samodzielnie organizuje swój warsztat oraz czas pracy. Stosowana jest w wypadku pracy chałupniczej.

32. Metody i narzędzia doskonalenia jakości

JAKOŚĆ

Pojęcie jakości pojawiło się w starożytności - Platon określał jakość jako pewien stopień doskonałości.

Współczesne definicje jakości:

• William Deming: „Niezawodność, pewność, przewidywalność oraz zgodność z opisem produktów i usług”;

• Definicja jakości zawarta w normie ISO 8402:1994 „Jakość - zespół właściwości jednostki, dzięki którym jednostka ta jest w stanie zaspokajać ustalone lub założone potrzeby”

Rozwój koncepcji zarządzania jakością

WALTER SHEWHART (1891-1967) - prekursor współczesnej wiedzy o zarządzaniu.

Cykl Shewharta - zespół działań, polegający na wykrywaniu i usuwaniu poszczególnych czynników zakłócających przebieg procesu technologicznego.

WILLIAM DEMING (1900-1993) - prekursor nowych koncepcji zarządzania jakością. Postulował całkowitą zmianę stylu zarządzania oraz konieczność zmiany orientacji produkcyjnej na rynkową.

Koncepcja Deminga opierała się na:

• sterowaniu jakością procesów i produktów, które przebiegają w cyklu działań, zwanym „kołem Deminga”

• stosowaniu 14 zasad w pracy kierownictwa przedsiębiorstwa.

KOŁO DEMINGA

PLANOWANIE -> WYKONANIE -> SPRAWDZANIE -> DZIAŁANIE (POPRAWIANIE)

Cykl Deminga składa się z czterech etapów:

1. planowanie, czyli określenie czynności, które są niezbędne do otrzymania efektu najwyższej jakości,

2. wykonanie zgodnie ze wszystkimi punktami zamierzonego planu,

3. badanie wyników, a więc sprawdzanie, czy plan był skuteczny i co można zrobić, by ulepszyć dany proces,

4. działanie, które polega na udoskonalaniu procesu i włączeniu pomysłów do kolejnego planu.

JOSEPH JURAN - proces kształtowania jakości produktów nastawiony na klienta.

Dwie grupy działań w zakresie jakości:

• czynności o charakterze kierowniczym i ekonom. (planowanie, organizowanie, dobór personelu)

• czynności o charakterze technicznym (projektowanie, produkcja, kontrola techniczna).

Koncepcja Jurana opiera się na trzech aspektach - „trylogii Jurana” (1986):

• kontroli jakości,

• poprawy jakości,

• planowaniu jakości

PHILIP CROSBY jest autorem czterech podstaw zarządzania jakością, określanych „absolutami”:

• jakość rozumiana jako zgodność ze specyfikacją, a nie jako dobry produkt.

• jakość osiągana jest poprzez profilaktykę, a nie poprzez oceny

• standard jakości oznacza brak usterek (koncepcja „zero defektów”)

• jakość mierzona jest kosztem braku zgodności ze specyfikacją, a nie wskaźnikami

ZAPEWNIENIE JAKOŚCI - wszystkie planowane i systematyczne, a w razie potrzeby udowodnione działania, realizowane w ramach systemu jakości, służące do wzbudzenia należytego zaufania co do tego, że obiekt (produkt, usługa) spełni wymagania jakościowe.

Nie zawsze działania służące zapewnieniu jakości są właściwie zorganizowane. Zarządzanie jakością wymaga wprowadzenia, udokumentowania oraz utrzymania systemu jakości.

SYSTEM JAKOŚCI - struktura organizacyjna, procedury, procesy i zasoby niezbędne do zarządzania jakością.

System jakości może obejmować tylko elementy związane z zapewnieniem jakości:

• strkturę organizacyjną

• procedury

• procesy objęte systemem jakości

• zasoby

• POLITYKA JAKOŚCI

Zadaniem przedsiębiorstwa powinna być odpowiednio sprecyzowana polityka jakości.

POLITYKA JAKOŚCI - ogół zamierzeń i kierunków działań organizacji dotyczących jakości, w sposób formalny wyrażony przez najwyższe kierownictwo tej organizacji.

Główne cele polityki jakości:

• wysoka jakość oferowanego wyrobu lub usługi, zaspokajająca w trwały sposób potrzeby nabywcy;

• uzyskanie zaufania do tego, że własne zarządzanie zapewnia stałe osiąganie i utrzymywanie zamierzonej jakości;

• zaufanie nabywcy, że zamierzona jakość dostarczonego wyrobu będzie osiągnięta.

ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ jest wdrożeniem polityki jakości, na które składają się:

• polityka jakości - cele jakości i sposoby ich osiągania

• cele i zadania organizacji

• system jakości - struktura organizacyjna, zadania, procesy, zasoby

• funkcje zarządzania jakością - planowanie, sterowanie, doskonalenie

INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ

Realizacja celów dotyczących jakości wymaga użycia odpowiednich środków. Umożliwiają one kształtowanie jakości wyrobu na wszystkich etapach cyklu jego istnienia.

Wśród środków oddziaływania na jakość wyróżniamy m.in. zasady, metody i narzędzia

ZASADY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ

Określają one stosunek przedsiębiorstwa i jego pracowników do zarządzania jakością. W czytelny sposób określają cele oraz politykę jakościową kierownictwa firmy, pomagając we wdrażaniu systemu zarządzania jakością (SJZ).

Do zasad zarządzania jakością należą:

• zasada „ciągłego doskonalenia” (Continuous Improvement Process; Kaizen) - ciągłe ulepszanie, oparte na stałych, niewielkich udoskonaleniach, wprowadzanych przy użyciu dostępnych narzędzi i systemów.

• zasada „zero defektów” jej istotą jest zapobieganie i dostrzeganie niezgodności na jak najwcześniejszych etapach istnienia wyrobu. Trzeba przy tym pamiętać, że przyczyny problemów mogą występować we wszystkich obszarach funkcjonowania przedsiębiorstwa

Metody zarządzania jakością

1. QFD (Quality Function Deployment)

2. FMEA (Failure Mode and Effects Analisys)

QFD (Quality Function Deployment) - uwzględnia na wszystkich etapach projektowania największą liczbę czynników, mogących wpływać na jakość wyrobu lub procesy jego produkcji.

Określa, jakie warunki musi spełnić przedsiębiorstwo na poszczególnych etapach powstawania produktu, aby odpowiedzieć na wymagania rynku.

Podstawowe założenia metody QFD:

• zaspokojenie potrzeb klientów jest głównym celem wdrażania nowych produktów;

• dział marketingu pełni kluczową rolę w badaniu oczekiwań klientów;

• wyniki prac działu marketingu są przekładane na specyfikacje produktów i procesów w pozostałych działach.

FMEA (Failure Mode and Effects Analisys) - metoda wykrywania błędów i ich wpływu na jakość. Jest wykorzystywana na etapie projektowania i jej celem jest wykrycie błędów w jak najwcześniejszej fazie projektów.

Zakłada, że 75% błędów ma miejsce podczas projektowania wyrobu, ale jednocześnie 80% błędów zostaje ujawnionych dopiero w procesie produkcji, czy kontroli u klienta - tam gdzie są największe koszy.

Cel metody FMEA: wprowadzenie na etapie projektowania takich zmian w wyrobie lub procesie produkcyjnym, aby można było uniknąć późniejszych błędów.

Potencjalne korzyści ze stosowania tej metody:

• większa efektywność działań na rzecz poprawy jakości wyrobu;

• lepsze dostosowanie się do wymagań klienta;

• obniżenie kosztów produkcji;

• poprawa jakości wyrobów

1987 - Normalizacja systemów jakości

NORMY ISO 9000 - regulują zasady organizacyjne przedsiębiorstwa, które mają zapewnić odpowiednią jakość produktu lub usługi.

Zostały w nich zebrane i opisane zasady oraz sposoby projektowania, dokumentowania, wprowadzania i oceniania systemu zarządzania jakością, ukierunkowanych na trwałe zapewnienie jakości wyrobów i usług.

Normy ISO 9001-9003 przedstawiają trzy różne zestawy wymagań dotyczących systemów jakości, które powinny zostać spełnione, aby dostawca mógł uzyskać certyfikat, potwierdzający jego zdolności do produkowania wyrobów, spełniających wymagania klienta.

Normy ISO 9004 są wytycznymi wprowadzania systemu zarządzania jakością. Ich celem jest określenie systemu jakości, który powinien być odpowiednio zaprojektowany.

Normy ISO serii 9000 wprowadzają jednolite zasady funkcjonowania organizacji. Normy te nie obejmują wszystkich obszarów działania firmy, ale są skoncentrowane na działaniach zapobiegawczych i korygujących, w momencie gdy pojawia się problem.

W normach ISO 9000 nie występują szczegółowe wymagania dotyczące administracji, kadr, finansów itd. Normy pozwalają dokumentować system jakości i mogą być bazą dla wprowadzenia TQM.

ZARZĄDZANIE PRZEZ JAKOŚĆ (TQM)

W obecnych czasach, ze względu na bardzo dużą konkurencję, przedsiębiorstwa zmuszone są konkurować ze sobą w zakresie jakości.

Zmieniło to postrzeganie jakości - nie jest już traktowana jako cel, ale jako sposób funkcjonowania całej organizacji.

Koncepcją, która zrodziła się w efekcie tych przemian, jest TQM (Total Quality Management)

TQM to sposób zarządzania organizacją, skoncentrowany na jakości. Jest oparty na udziale wszystkich członków organizacji.

Jego celem jest osiągnięcie długotrwałego sukcesu dzięki zadowoleniu klienta oraz korzyściom dla wszystkich członków organizacji i dla społeczeństwa.

TQM włącza w budowanie jakości całe przedsiębiorstwo - powinno stać się stylem funkcjonowania organizacji

1. schemat blokowy - wywodzi się z informatyki, gdzie został zastosowany do tworzenia algorytmów programów komputerowych; ma również zastosowanie w teorii procesów, inżynierii jakości.

Schemat blokowy to graficzne przedstawienie sekwencji operacji składających się na proces oraz relacji pomiędzy nimi. Poszczególne kroki procesu przedstawiane są w postaci symboli, zaś przebieg procesu - przy pomocy strzałek.

Schematy blokowe w kontroli jakości są używane do:

• Prezentacji związków między elementami składowymi systemu zapewnienia jakości

• Przedstawienia procesów, ciągów technologicznych i organizacyjnych (np. obieg dokumentów) w przedsiębiorstwach

• Przedstawienie działań wyróżnionych w procesie, z zachowanie zasad: logiczności, uporządkowania, wystarczalności opisu, czytelności.

• Przedstawienie procesów, które funkcjonują aktualnie, projektowanych lub do przedstawienia jak powinni funkcjonować idealnie.

• Pomaga wykryć czy poszczególne kroki procesu przebiegają w logicznej kolejności

• Pozwala na zidentyfikowanie problemów i słabych punktów w stosowanym procesie

• Daje możliwość ustalenia i wytypowania punktów wymagających poprawy

• Umożliwia odnalezienie punktów, pomiędzy którymi istnieje błędna komunikacja

• W przypadku wystąpienia problemów daje możliwość analizy jak bardzo aktualne działania różnią się od założonych

• Pozwala lepiej zrozumieć przebieg procesów a lepsze zrozumienie jest krokiem wstępnym do poprawy

Schemat blokowy operuje językiem graficznym, w którym można wyrazić:

• Wejście i wyjście do/z procesu (początek i koniec)

• Kolejność czynności i działań

• Równoczesność działań

• Alternatywne omijanie niektórych działań, w zależności od decyzji

• Kierunek przepływu materiałowego i informacyjnego

Przykłady: odebranie telefonu, wypełnienie formularza, drukowanie raportu, otrzymanie zlecenia i wprowadzanie danych do komputera

2. Diagram Ishikawy nazwany tak od nazwiska japońskiego ekonomisty Karou Ishikawy jest popularnym narzędziem stosowanym do prowadzenia analizy związków przyczynowo-skutkowych. Diagram przyczynowo-skutkowy Ishikawy po raz pierwszy wykorzystany został w Sumitomo Electric , stanowi powszechne narzędzie w zarządzaniu jakością . Jego istotą jest graficzna prezentacja analizy wzajemnych powiązań przyczyn wywołujących określonych problem. Diagram ten często jest też nazywany schematem jodełkowym lub schematem rybiej ości ze względu na swoją budowę i kształt. Ogólny obraz schematu jodełkowego, rybiego wykresu symbolizuje:

• głowa ryby to skutek, czyli analizowany problem

• kręgosłup skupia promieniście rozłożone przyczyny -ości

• ości to przyczyny powodujące dany skutek

W programach poprawy jakości takich jak omawiany właśnie diagram Ishikawy podstawową formą działania jest praca zespołowa, ponieważ wypracowane zespołowo zalecenia mają większą szansę na wdrożenie niż sugestie pojedynczych pracowników. Stąd też praca zespołowa nad tym wykresem często jest połączona z techniką burzy mózgów. Do podstawowych cech tego diagramu możemy zaliczyć:

• uporządkowany przekaz informacji

• trafność analizy

• hierarchia danych

• staranność

• nacisk na lokalizacje i eliminacje przyczyn problemu

Budowa diagramu Ishikawy

Wykres składa się ze strzałek wraz z opisami, łączących się w ten sposób, że główna strzałka wskazuje skutek, czyli opis niepowodzenia, które jest badane.

Kategorie przyczyn zwykle wybierane są z zestawu 5M:

• człowiek (Man),

• maszyna (Machine),

• materiał (Material),

• stosowana metoda (Method),

• kierownictwo (Management),

Spotyka się również inne zestawy, np. 5M+E gdzie do ww dochodzi jeszcze otoczenie (Environment) lub układ 6M gdzie do ww dochodzi pomiar (Mesurement).

Zastosowanie diagramu

Za pomocą wykresu Ishikawy możemy wskazać wszelkie istotne związki zachodzące pomiędzy różnymi przyczynami oraz odkryć źródło niepowodzenia lub nieprawidłowego przebiegu procesu. Celem tej metody jest również analiza wyników danego kierunku postępowania, czyli wykrycie potencjalnych niepowodzeń przedsięwzięcia, uszeregowanie przyczyn problemów. Zastosowanie diagramu umożliwia rozpoznanie i klasyfikację wszelkich przyczyn pewnego zagadnienia i wskazanie przyczyny niedoskonałości procesu. Analiza przyczyn i skutków przydatna jest szczególnie w pracy zespołowej ze względu na złożoność problemów oraz zróżnicowanej wiedzy i doświadczeń członków zespołu dotyczących przyczyn problemów. Przygotowywanie, tworzenie i analiza diagramu powinna odbywać się w grupie.

Zalety diagramu

Graficzna analiza problemu jest uporządkowanym przekazem informacji, kładzie nacisk na hierarchię danych, zlokalizowanie i wyeliminowanie przyczyn problemu, ułatwia systematyzację możliwych przyczyn wystąpienia niepowodzenia, umożliwia swobodne wprowadzenie nowych propozycji oraz ich systematyzację na bieżąco. Jest również podstawą do dalszych działań i zbierania danych.

Wady diagramu

Częstym problemem występującym podczas konstruowania diagramu Ishikawy jest trudność klasyfikacji poszczególnych przyczyn do właściwych grup lub podgrup. Wadą tej metody jest również nieprzejrzystość przy analizie złożonych problemów.

3. Diagram Pareto lub Pareto-Lorenza jest rodzajem wykresu, zawierającego zarówno słupki, jak i wykres liniowy. Słupki pokazują wartości w porządku malejącym, a wykres liniowy pokazuje skumulowane sumy każdej kategorii od lewej do prawej. Diagram został nazwany od Vilfreda Pareto.

Lewa oś pionowa zwykle zawiera częstości obserwacji, jednak może też reprezentować koszt lub inną ważną miarę. Prawa oś pionowa reprezentuje skumulowany procent wszystkich obserwacji, sumaryczny koszt, lub sumę wybranej miary. Ponieważ przyczyny są uszeregowane malejąco, funkcja ta jest wklęsła.

Celem jest pokazanie najbardziej istotnych spośród (zwykle) dużej liczby czynników. W kontroli jakości diagram Pareto zwykle reprezentuje najczęstsze przyczyny uszkodzeń, najczęstsze ich typy, najczęstsze przyczyny reklamacji.

Diagram Pareto-Lorenza (twórcą był Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto - 15 lipca 1848 Paryż- 19 sierpnia 1923; włoski ekonomista i socjolog), nazywany również metodą ABC lub prawem 20-80. Zasada Pareto umożliwia znalezienie 20% przyczyn przynoszących 80% strat. Pokazuje, że występowanie większości typów zdarzeń można zaobserwować w małym zaledwie fragmencie możliwych okoliczności. Zasada ta sprawdza się w wielu dziedzinach życia, np.:

• 80% sprzedaży generuje 20% klientów,

• 80% braków jest skutkiem 20% przyczyn,

• 20% informacji warunkuje 80% decyzji,

• 20% firm giełdowych to 80% wartości wszystkich akcji na parkiecie.

Uproszczając - niewielka ilość osób lub przyczyn odpowiada za większość występujących zjawisk. Zlikwidowanie tych 20% znacząco poprawia końcowy wynik, proces, sytuacje. Równocześnie ich identyfikacja pozwala ominąć zwalczanie przyczyn mało istotnych, ponieważ zasada Pareto opiera się o analizę nierównego rozkładu czynników decyzyjnych.

Analiza Pareto nadaje się do uporządkowania i przeanalizowania wcześniej zebranych danych. Stosuje się ją kiedy naszym celem jest przeciwdziałanie:

1. Zjawiskom negatywnym o największej częstotliwości występowania.

2. Zjawiskom przysparzającym największych kosztów. [2, s.177]

Diagram Pareto jest narzędziem umożliwiającym hierarchizacje czynników wpływających na badane zjawisko. Jest on graficznym obrazem, pokazującym zarówno względny, jak i bezwzględny rozkład rodzajów błędów, problemów lub ich przyczyn. Pozwala on przedstawić dane na wykresie kolumnowym z uwydatnieniem elementów dających największy wkład do problemu.

4. Histogram to zestawienie danych statystycznych w postaci wykresu powierzchniowego złożonego z przylegających do siebie słupków (prostokątów), których wysokość ilustruje liczebność występowania badanej cechy w populacji lub jej próbie, a podstawy (które spoczywają na osi odciętych) są rozpiętościami przedziałów klasowych.

Taki sposób konstrukcji histogramu jest stosowany wówczas, kiedy przedziały szeregu rozdzielczego są równe. Jeżeli szereg ma nierówne przedziały, to wysokość prostokątów jest określona przez wskaźniki natężenia liczebności (częstości) odpowiadające poszczególnym klasom.

Histogramy są stosowane głównie dla przedstawienia struktury zbiorowości (lub zjawiska), a więc szeregów strukturalnych dotyczących cech jakościowych i ilościowych. Wykresy podkreślające podstawowe cechy danej zbiorowości (lub zjawiska) muszą być precyzyjnie dostosowane do charakteru tychże cech. Tak więc opisując przykładowo rozkład studentów według liczby dni spędzonych na nauce w danym okresie czy rozkład zatrudnionych według liczby dni nie przepracowanych z powodu choroby w danym okresie sporządzimy histogram. Nie możemy natomiast posłużyć się tym wykresem do opisania tendencji rozwojowej, wahań sezonowych i przypadkowych (gdzie zaleca się stosowanie krzywej dynamiki) czy opisania współzależności (którą należy przedstawić na wykresie korelacji).

5. Arkusz kontrolny - lista kontrolna, lista zbiorcza, lista wad, arkusz kreskowy; służy do zbierania i zapisywania danych, które stanowią podstawę do dokonywania analiz, jest więc sposobem gromadzenia informacji często wykorzystywanych w procesie doskonalenia jakości.

Umozliwia on:

• identyfikację struktury informacji

• stratyfikacje danych

• wizualizacje czestości występowania zebranych rodzajów danych

cechy charakterystyczne:

• możliwośc zastosowania we wszystkich obszarach organizacji (księgowość, produkcja, marketing, finanse) w procesie poprawy jakości

• krótki czas przygotowania

• niski koszt zastosowania

• wysoka efektywność

• duża elastyczność

6. Wykres korelacji pozwala badać jaki wpływ mają na siebie dwie zmienne. Pomaga ustalić przedsiębiorstwu jaki i czy w ogóle ma wpływ np. spadek jakości na zmiany sprzedaży.

Na podstawie otrzymanego diagramu można stwierdzić o kierunku współzależności tych dwu zmiennych. Aby sporządzić diagram korelacji należy przedstawić dane we współrzędnych prostokątnych, nanosząc na wykres wszystkie pary wyników. W celu uzyskania wiarygodnych wyników wskazane jest przeanalizowanie stosunkowo dużej liczby par danych (więcej niż 30). To w jaki sposób punkty grupują się na wykresie uwidacznia zależności korelacyjne pomiędzy badanymi zmiennymi. Jeżeli punkty układają się wzdłuż pewnej krzywej to między badanymi zmiennymi zachodzi znacząca korelacja. Jeśli natomiast punkty są rozproszone albo układają się wzdłuż prostej prostopadłej do jednej z osi układu współrzędnych, to znaczy, że badane zmienne nie są skorelowane, czyli są od siebie niezależne.

33. Systemy i standardy zarządzania jakością

Zorganizowany według procesów system zarządzania jakością prezentowany w normie ISO 9001:2000 (rys. 3) można zaliczyć do grupy modeli kompleksowych, ponieważ uwzględnia oprócz zapewnienia jakości, obszary przedsiębiorstwa mające wpływ na szeroko pojmowaną jakość. Jednak jego zakres jest znacznie węższy niż w przypadku prezentowanych już modeli. Obejmuje on (PN-EN ISO 9001:2000):

• odpowiedzialność kierownictwa - zaangażowanie kierownictwa, orientację na klienta, planowanie działań związanych z jakością, komunikację, nadzór,

• zarządzanie zasobami - zapewnienie zasobów, zasoby ludzkie, infrastrukturę, środowisko pracy,

• realizację wyrobu - planowanie, realizację i dostarczanie wyrobu, projektowanie, zaopatrzenie,

• pomiary, analizy i doskonalenie - monitorowanie i pomiary procesów oraz zadowolenia klientów, nadzór nad wyrobem niezgodnym, nadzór nad systemem, ciągłe doskonalenie.

Model ISO 9001:2000 nie obejmuje aspektów zarządzania strategicznego, szerokiej partycypacji pracowniczej, długoterminowej współpracy z dostawcami, zadowolenia pracowników, wpływu na otoczenie, kosztów jakości oraz wyników ekonomicznych. W ograniczonym zakresie objęte są uczenie się organizacji i rozwój personelu, zaangażowanie pracowników, ciągłe doskonalenie. Należy jednak zauważyć, że znaczne rozwinięcie prezentowanego modelu zawiera norma ISO 9004:2000, której zakres jest zbliżony modelu EFQM.

rodzina norm ISO 9000 składa się z 4 norm podstawowych:

• ISO 9000:2001 Systemy zarządzania jakością - Podstawy i terminologia, przedstawienie pojęć systemów zarządzania i stosowanej w tej branży terminologii.

• ISO 9001:2001 Systemy zarządzania jakością - Wymagania, wyszczególnienie kryteriów, które należy spełnić w celu dostosowania działalności do założeń normy i uzyskania certyfikatu

• ISO 9004:2001 Systemy zarządzania jakością - Wytyczne doskonalenia funkcjonowania, Wskazówki dotyczące zwiększania efektywności: bazujące na ośmiu zasadach zarządzania jakością informacje dla wyższej kadry kierowniczej, stanowiące strukturę umożliwiającą organizacjom osiąganie wyższego poziomu efektywności przez wzięcie pod uwagę potrzeb wszystkich zainteresowanych stron, a nie wyłącznie wymagań klientów.

• ISO 19011 Wytyczne dotyczące auditowania systemów zarządzania jakością i/lub zarządzania środowiskowego

• oraz norm, specyfikacji technicznych i raportów technicznych wspomagających normy podstawowe, zawierających wytyczne dotyczące specyficznych zagadnień w ramach systemu zarządzania jakością.

34. Planowanie i realizacja badań marketingowych + pdf

Badania marketingowe - to systematyczny, celowy i obiektywny proces działania oraz prezentacji informacji na potrzeby podejmowania decyzji marketingowej.

• Systematyczny - oznacza że badania powinny być dobrze zorganizowane i zaplanowane jako integralna część systemu informacji marketingowej w przedsiębiorstwie (systematyczne gdyż rynek jest pojęciem dynamicznym i cały czas się zmienia)

• celowe - przydatne do konkretnego problemu, do podjęcia konkretnej decyzji

• obiektywny - oznacza że w badaniach stosuje się ogólnie przyjęte standardy i zasady obiektywności, wykorzystując metody naukowe do gromadzenia, analizy i interpretacji danych. Obiektywność oznacza również oznaczać takie ustalenie wyników badań aby nie sugerowały odpowiedzi

• proces - czyli kilka elementów i faz, które mają charakter powtarzalny

Przystępując do opracowania planu działania kierownictwo musi dysponować informacjami, które umożliwiają uzyskanie rozeznania w sprawach zasadniczych dla firmy, m.in.:

• co produkować, ile i kiedy

• na jakim rynku lokować własny produkt

• jak określać akceptację przez nabywców produktów dotychczasowych i produktów nowo wprowadzonych na rynek

• gdzie i jaką prowadzić aktywizację sprzedaży

• jak prawidłowo wyznaczyć kanały dystrybucji

• jakie przyjąć kryteria oceny efektywności nakładów na badania marketingowe.

Funkcje badań:

• opisowa - ukazuje otoczenie rynkowe (konkurencji, rynku itp.)

• wyjaśniająca - wyjaśnienie przyczyn i zależności zaistniałej sytuacji. Szukamy zależności przyczynowo-skutkowych. Np. podnosimy cenę i zakładamy że coś się stanie, musimy więc to zweryfikować

• prognostyczna - polega na przewidywaniu przyszłości na podstawie tego co było w przeszłości (ekstrapolacja trendu)

• innowacyjna - poszukiwanie na rynku nowych rozwiązań, zmian, szans na realizowanie nowych zadań

• kontrolna - kontrola realizacji celu np. kampanii promocyjnej, czy dany cel jest realizowany i z jakim wynikiem

Z punktu widzenia rodzaju źródeł informacji , które zostaną wykorzystane w badaniach przeprowadza się podział:

• Badania „zza biurka” (pośrednie)

• Badania terenowe (bezpośrednie)

Charakter pozyskiwanych informacji:

• Jakościowe

• Ilościowe

Proces badań marketingowych:

• Przygotowanie badań

• Realizacja badań

• Analiza wyników

• Komunikowanie wyników

1. Etap przygotowania badania rozpoczyna zdefiniowanie problemu badawczego. Jest to niezmiernie ważny i trudny moment w procesie badań marketingowych. Czasem może to zająć nawet połowę czasu przeznaczonego na realizację projektu badań. Najczęściej popełnianym błędem jest zbyt powierzchowne określanie problemu lub przeniesienie tego zadania na firmę doradczą. Chodzi o sprecyzowanie pytań, na jakie odpowiedzieć ma badanie, aby jego wynik mógł być rzeczywiście użyteczny przy podejmowaniu decyzji.

2. Szczegółowa identyfikacja problemu badawczego pozwala na przejście do opracowania planu (projektu) badań, na który składa się:

• Wybór metody gromadzenia informacji (form pomiaru)

• Określenie próby badawczej

• Opracowanie narzedzi pomiarowych

• Wstepne ustalenie dotyczące kierunków i metod analizy zebranych informacji

Formy pomiaru wyodrębnia się zgodnie z kryterium drogi przepływu danych od ich źródeł do odbiorcy:

• Pomiar wtórny

• Pomiar pierwotny (pośredni i bezpośredni)

• Pomiar w formie eksperymentu oparty na źródłach pierwotnych

Projekt badania powinien zawierać:

• Określenie populacji generalnej i badanej, ustalenie kto lub co będzie źródłem potrzebnej informacji, składa się z: podmiot (element), populacji, jednostka próby, przedział populacji (zakres), czas, w którym jednostki próby będą poddane pomiarowi

• Okreslenie jednostki próby

• Okreslenie wykazu populacji badanej (operatu), np. ksiega adresowa, książka telefoniczna, lista wyborców

• Określenie liczebności (wielkości) próby, określenie z ilu jednostek będzie skąldać się próba

• Wybór metody doboru próby (losowe, nielosowe)

• Zaplanowanie i pobranie próby

1. Dobór instrumentów pomiarowych (narzędzi badawczych), np. ankiety, wywiady itp.

2. Metody analizy danych

3. Harmonogram

4. Koszt badania

35. Marketing mix jako koncepcja oddziaływania na rynek

Marketing-mix to inaczej kompozycja marketingowa, jest więc kategorią o współzależnych elementach, które jako zintegrowany system oddziałują na zjawiska rynkowe.

Wyróżniamy kilka koncepcji marketing-mix: najbardziej popularna to 4P, następnie formuła 4C, marketing mix dla usług 7P, również dwuczynnikowa Frey'a (oferta, metody i narzędzia) oraz trzyczynnikowa Lazera i Kellyego (produkt i serwis, dystrybucja, komunikacja i przekaz informacji).

Koncepcja 4P - Została ona zaproponowana przez McCarthy'ego i obejmuje:

Produkt

(ang. product) Jest on agregatem pewnych właściwości, spełnia określone funkcje podstawowe i dodatkowe, jak i może być rozpatrywany w różnych aspektach: np. rynkowym, techniczno-technologicznym, umiejscowienia wśród pozostałych ofert, cyklu życia. Przy jego analizowaniu zwracamy również uwagę na jakość, markę, opakowanie, gwarancję, jak jest postrzegany przez konsumentów i czy zaspakaja ich potrzeby.

Cena

(ang. price) Cena jest z punktu widzenia nabywców, wydatkiem, który musi być przez nich poniesiony, aby wejść w posiadanie produktu. Natomiast dla przedsiębiorstwa jest wynagrodzeniem za poniesione nakłady. Charakteryzuje się ją za pomocą: polityki cenowej (np. czy cena i koszty są konkurencyjne), wskaźnika elastyczności cenowej popytu, progów rentowności, rabatów, upustów, warunków płatności.

Dystrybucja

(ang. place) Zajmuje się sposobem rozmieszczenia gotowych produktów na rynku i zaoferowania ich do sprzedaży. Omawia ona kanały dystrybucji - czyli układy wzajemnie zależnych organizacji zaangażowanych w proces udostępnienia produktu bądź usługi konsumentom lub odbiorcom przemysłowym. Syntetycznej ocenie poziomu obsługi rynku służą tzw. wskaźnik wartości liczbowej i ważonej dystrybucji.

Promocja

(ang. promotion) Zaliczamy do niej:

• reklamę, która jest płatną i bezosobową formą promocji adresowaną do masowego odbiorcy

• public relations (propaganda marketingowa) jest to ogół działań związanych z utrzymaniem jak najlepszych stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem

• sponsorowanie, czyli organizowanie środków finansowych, rzeczowych, usług na wspieranie różnorodnej działalności dla osiągnięcia określonych celów marketingowych

• sprzedaż osobista czyli komunikowanie się przedsiębiorstwa z rynkiem oraz wspierania sprzedaży związanych z bezpośrednimi kontaktami sprzedawcy z nabywcą

• promocja sprzedaży obejmuje te działania i środki, które podwyższają stopień skłonności konsumentów do zakupu np. produktu przez zwiększenie jego atrakcyjności

Zgodnie z teoria 4P marketing-mix służy do produkcji właściwego i posiadającego odpowiednie cechy produktu, dostępnego we właściwym czasie i miejscu, przy właściwych rozmiarach promocji i posiadaniu właściwej ceny.

Rozszerzona formuła 7P dla usług

W tej formule do istniejących elementów 4P zostały dołączone następujące:

• LUDZIE ( ang. people) - zaliczamy tu : personel obsługujący, klienta oraz innych nabywców

• PROCES (ang. process) - składa się na niego cała procedura świadczenia usługi a mianowicie od zainteresowania klienta poprzez informację, sprzedaż aż do obsługi posprzedażowej

• ŚWIADECTWO MATERIALNE ( ang. physical evidence) - Są to wszystkie wizualne i materialne elementy , które dla klienta stają się dowodem świadczącym o jakości wykonywanych usług np. logo firmy, jej wewnętrzne wyposażenie, budynki itp.

Formuła 4C

Jest koncepcją z punktu widzenia klienta. Powstała ona w 1990 roku, zaproponował ją Robert Lauterborn, gdzie stwierdził, że klasyczna formuła, koncentruje się na punkcie widzenia przedsiębiorstwa, a w marketingu ważniejsze są ujęcia z perspektywy klienta.

Zaproponował on poniższą formułę:

• customer value - są to wartości, korzyści jaki wynikają z oferty dla klienta (odpowiednik produktu - 4P)

• cost - koszty jakie ponosi klient (odpowiednik ceny - 4P)

• convenience - wygoda, dostępność nabycia produktu przez klienta (odpowiednik dystrybucji - 4P)

• communication - komunikacja z rynkiem (odpowiednik promocji -4P)

W obu koncepcjach występują te same elementy jednak formuła 4C skupia uwagę na potrzebach, pragnieniach klienta.

Podsumowanie

Powyższe reguły i koncepcje marketingowe wyrażają systematyczny sposób postępowania przedsiębiorstwa na rynku, które umożliwia uzyskiwanie maksymalnych w danych warunkach efektów w procesie zaspokajania i kształtowania aspiracji nabywców. Każda z nich powinna nie tylko być wewnętrznie zintegrowana, lecz także, powinna charakteryzować się wysokim stopniem skuteczności i efektywności. Czynnikiem który ułatwi wybór efektywnej koncepcji jest systematyczna analiza zewnętrznych i wewnętrznych warunków działania przedsiębiorstwa. Najkorzystniejsze są te rozwiązania które mieszczą się w granicach możliwych do zaakceptowania nakładów i w najmniejszym stopniu odchylają się od idealnej koncepcji marketingu-mix.

---