Wykład: 23 09 2006

Wczoraj była mowa, czym teoria nie jest i jakie są błędne użycia tego słowa.

Dziś: CZYM JEST TEORIA?

Nie ma jednej teorii polityki. Jest wiele teorii. Teorie te często się wykluczają, trzeba którąś wybrać.

Teoria jest to pewien zbiór twierdzeń, hipotez, powiązanych ze sobą, który musi spełniać dwa rodzaje warunków: strukturalnych (musi mieć określoną budowę), funkcjonalne (teoria musi przynosić pewne efekty, skutki; spełnia pewne funkcje).

Warunki strukturalne:

1. Teoria musi składać się ze zdań ogólnych - zdań które nie dotyczą pojedynczych przedmiotów, zjawisk, rzeczy, tylko ze zdań, które odnoszą się do całych klas zjawisk, rzeczy. Zdanie jednostkowe to np. dzisiaj jest ładnie na polu. Zdanie ogólne: we wrześniu najczęściej o tej porze jest ładnie. Zdanie te muszą się odnosić do różnych klas zjawisk a nie do jednej klasy zjawisk. To zdanie opisuje związek przynajmniej dwóch klas zjawisk.

Przykład: jeśli konflikt dotyczy podstawowych wartości dla tej grupy, może doprowadzić do rozpadu tej grupy. Jeśli konflikt dotyczy spraw błahych, może grupę integrować.

2. Te zdania powinny być sformułowane w postaci okresu warunkowego - mieć formę „że jeżeli…, to…”. Może to być teza przyczynowa (coś jest przyczyną czegoś innego), ale niekoniecznie - to może być zdanie o współwystępowaniu dwóch zjawisk.

3. Systematyczność treściowa i logiczna. Te zdania muszą być powiązane ze sobą poprzez odniesienie do jednego przedmiotu, problemu, okresu. Muszą być niesprzeczne ze sobą. Teoria jest usystematyzowanym zbiorem twierdzeń - ma spójną konstrukcję logiczną i semantyczną.

Warunki funkcjonalne:

1. Funkcje autonomiczne (wewnątrz naukowe). Sformułowanie teorii ma pewne skutki dla nauki. Pozwala wyobrazić sobie wzajemne relacje pomiędzy zjawiskami. Z teorii wynikają najczęściej nowe problemy, którymi należy się zająć. Teoria przeformułowuje pewne problemy. Teoria nie musi zamykać się w jednej dyscyplinie naukowej. Najbardziej odkrywcze twierdzenia zawierając najczęściej zagadnienia z różnych dziedzin nauk.

1. teoria systematyzuje naukę

2. teoria pokazuje pewne powiązania pomiędzy różnymi zjawiskami, w tym także - co ważne - pomiędzy zjawiskami, pomiędzy którymi powiązania pozornie byśmy nie dostrzegli. Zjawiskami, które ciężko by łączyć, gdyby nie teoria.

2. Funkcje zewnętrzne - czyli funkcje jakie teoria pełni poza nauką - efekty, które przynosi nam wszystkim, jeśli zostanie sformułowana:

1. funkcja wyjaśniająca (eksplanacyjna) - tłumacząca pewne zjawiska, odpowiedź na pytanie „dlaczego?”, „po co, w jakim celu”, jakie skutki przynosi istnienie czegoś.

2. funkcja prognostyczna (predyktywna) - formułowanie teorii ma umożliwić przewidzenie pewnych zjawisk w przyszłości.

3. Funkcja praktyczna - jeśli coś wyjaśniliśmy sobie i znamy przyczyny, możemy praktycznie wykorzystać tę wiedzę.

Kilka określeń pojęcia TEORIA:

1. Jonathan Turner - metodolog, socjolog. Najprostsze: teoria to rodzaj procesu myślowego, zmierzającego do wyjaśnienia zjawisk.

2. Nagel: teoria empiryczna jest to uporządkowany zbiór zdań ogólnych - czyli mogą to być twierdzenia, hipotezy, prawa - zinterpretowany w pewnej dziedzinie empirycznej, który umożliwia wyjaśnianie i przewidywanie faktów należących do tej dziedziny.

3. Stefan Nowak: omija to zawężenie i mówi: teorie są to spójne systemy praw nauki, zintegrowane wedle pewnej jednolitej zasady dla wyjaśniania i ewentualnego przewidywania zjawisk określonej kategorii.

4. Olgierd Cetliński: teoria jest to usystematyzowany treściowo i formalnie zbiór warunkowo sformułowanych twierdzeń wyjaśniających tzn. twierdzeń wchodzących w skład eksplanansu jako zdania ściśle ogólne. Eksplanans to te twierdzenia, zdania, poprzez które wyjaśniamy, które formułujemy by wyjaśnić. Eksplanandum - zjawisko, które wyjaśniamy. Ten sposób wyjaśniania jest odniesieniem do schematu nomologiczno-dedukcyjnego (schemat posługujący się w wyjaśnianiu zdaniami ogólnymi). W nauce niczego nie przyjmuje się na wiarę - wszystko trzeba wyjaśnić.

Wyjaśnienie = podanie racji w ścisłym i logicznym sensie czyli wskazanie, że dany fakt, czy prawidłowość jest zgodny z przyjętą w danym okresie wiedzą naukową. Wyjaśnić zdarzenie to wykazać, że zdanie stwierdzające zajście tego zdarzenia wynika z pewnych zdań ogólnych (typu „jeżeli …, to…”) i ze zdań stwierdzających zajście zjawiska czy stanu opisanego w poprzednikach tych zdań.

[to poniżej jest potłuczone - trzeba to będzie sobie gdzieś doczytać]

Przykład: mamy wyjaśnić, dlaczego dziś jest ładnie.

Jeżeli A to X - jeżeli znajdujemy się w strefie klimatu umiarkowanego (A), to jesienią jest zazwyczaj ładnie (X).

Zaszło A -

Zaszło X -

Przykład: rozpadła się jakaś partia/ koalicja - jak wytłumaczyć, że się to rozpadło

Jeżeli zajdzie taka sytuacja, że ludzie różnią się co do podstawowych celów (np. dwóch chce ten sam stołek), doprowadzi to do rozbicia partii (bo nie może być dwóch w tej samej partii na tym samym stanowisku).

Nie każde wyjaśnienie jest teorią. Teoria to rzadkość w nauce. By jakieś wyjaśnienie stało się teorią musi spełniać 6 warunków:

1. prawomocności - to, o co pytamy, musi wynikać z odpowiedzi.

2. sprawdzalności empirycznej - twierdzenia muszą mieć sens empiryczny. Muszą zawierać takie pojęcia, które można odnieść do rzeczywistości.

3. prawdziwości - warunek ten jest spełniony wtedy, gdy twierdzenia są w wystarczającym stopniu zweryfikowane, uzasadnione, prawdziwe wg naszej obecnej wiedzy.

4. zupełności pragmatycznej

5. spójności semantycznej - pojęcia muszą mieć jednolite znaczenie.

6. unifikacji - ujednolicenia

AD.2. FUNKCJE TEORII W ROZUMIENIU ZEWNĄTRZNAUKOWYM (INSTRUMENTALNYM)

Ad.a.

Funkcja wyjaśniająca

Funkcją pierwotną jest funkcja praktyczna (jest to pierwotność motywująca do budowy teorii), a z punktu widzenia logiki: najpierw wyjaśniamy, żeby to coś w przyszłości przewidzieć i dopiero wtedy możemy to w praktyce wykorzystać.

Rodzaje wyjaśniania:

1. przyczynowo - skutkowe - uważamy, że zjawisko zostało wyjaśnione, jeśli podaliśmy jego przyczyny, przyczyny jego zajścia.

2. genetyczne - też przyczynowo skutkowe, ale odwołujące się do praprzyczyn.

3. teleologiczne - wyjaśnianie przez odwoływanie się do celu.

Politologia i inne nauki społeczne stoją przed następującym problemem:

Istnieje wielość wytłumaczeń, wyjaśnień, danego zjawiska i powstaje problem - które jest właściwe. Na obecnym etapie rozwoju wiedzy nie jesteśmy w stanie tego uczynić - z reguły się one uzupełniają (są wobec siebie komplementarne).

[UZUPEŁNIĆ bo się troszkę naprodukował :-/ ]

Lepsza jest ta teoria, która więcej wyjaśnia - w przypadku wielości teorii, i która jest jednocześnie prostsza. Nie jest to proste w praktyce.

Programowy eklektyzm - z założenia programowo przyjmujemy, że uwzględniamy różne teorie, na różnych teoriach się opieramy.

Ad.b.

Funkcja predyktywna

Pierwszy sposób: prognozowanie dokonuje się poprzez ekstrapolację trendów - uważamy, że to, co się do tej pory w określony sposób rozwijało i działo, będzie także kontynuowane w przyszłości.

Drugi sposób przewidywania bazuje na wiedzy o ludzkich planach, dążeniach, celach.

Trzeci sposób: przewidywanie warunkowe: nie przewidujemy, że coś zajdzie w sensie bezwzględnym, tylko przewidujemy, że jeśli zajdą pewne warunki, to zajdzie także ten skutek.

Dwa rodzaje prognoz:

przy założeniu, że prognoza jest zdaniem fałszywym może się zdarzyć prognoza - proroctwo samospełniające się. Media piszą: bank zbankrutuje. Bank ma się dobrze w momencie ogłoszenia prognozy, ale bankrutuje, bo odbiorcy przekazu medialnego, słysząc taką prognozę, wybierają pieniądze.

Prognoza w momencie prognozowania jest prawdziwa i byłaby prawdziwa, gdyby nie działania ludzi, którzy podjęli je, by uniknąć przewidywanych zjawisk/ zdarzeń. Prognoza, która w momencie formułowania była prawdziwa, okazuje się nieprawdziwa. Jest to prognoza typu samounicestwiającego.

Ad.c.

Funkcja praktyczna

Realizowana na dwa sposoby. Jeden jest konsekwencją formułowania teorii. Ta sformułowana teoria może być gdzieś użyta, wykorzystana w praktyce. Drugi sposób to formułowanie teorii na zamówienie, zlecenie; prowadzenie badań na czyjeś zlecenie.

POLITYKA - POJĘCIE I ROZUMIENIA POJĘCIA

1. Trudności z wyodrębnieniem „polityki”.

2. Różne możliwości definiowania „polityki”.

Ad.1.

W różnych okresach i w różnych miejscach różny jest zakres pojęcia polityka. M.in. zależy to od charakteru państwa - różny będzie charakter tego, co będzie polityczne. Zachowania: motywowane politycznie i przynoszące skutki polityczne; nie są motywowane politycznie ale przynoszą polityczne skutki; motywowane politycznie ale nie przynoszące politycznych skutków. Zależą od danej kultury. Zależy od osoby wypowiadającej dany osąd - od jej znaczenia politycznego i funkcji jaką pełni.

Ad.2.

Trzy grupy definicji (wg jednego z ujęć, bo jest też takie, gdzie jest pięć grup)

Nie jest obojętny język, jakim się posługujemy. Jeżeli powiemy, że polityka jest to sztuka rządzenia państwem, to trochę prowadzi nas w innym kierunku niż gdybyśmy powiedzieli, że jest to umiejętność rządzenia państwem. My, używając pewnych pojęć strukturalizujemy, określamy rzeczywistość, wyznaczamy zakres tej rzeczywistości.

1. definicje etatystyczne (od franc. słowa określającego państwo) - wiążące politykę z państwem. W tym rozumieniu mamy jako przykład definicję Kazimierza Opałka, który mówi: polityka w węższym znaczeniu jest to sfera wzajemnych stosunków i oddziaływań, pozytywnych, negatywnych i kompromisowych pomiędzy państwem a innymi organizacjami, włączając w to także inne państwa, dotyczących celów i środków działalności państwa oraz charakteru władzy państwowych.

2. Definicje kratologiczne (od gr. oznaczającego siłę, władzę). Nawiązują do walki o władzę i sprawowania władzy. Jerzy Wiatr: polityka to sfera walki o władzę i sprawowanie władzy szerokie ujęcie. W węższym ujęciu - sfera wiążąca się z państwem. Podobnie Max Weber - polityka to dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to między państwami, czy też w obrębie państwa, między grupami ludzi, jakie ono obejmuje.

3. Definicje systemowe - łączą politykę z funkcjonowaniem całych społeczeństw; podkreślają różne aspekty funkcjonowania systemu społecznego. podkreślają takie funkcje jak kierowanie, sterowanie społeczeństwem. Polityka wg innych związana jest z utrzymywaniem stabilności społeczeństwa. Wg innych z dystrybucją dóbr w społeczeństwie. David Easton - mówi że polityka jest związana z realizacją dwojakich funkcji: zdolność do alokacji dóbr społecznie cenionych oraz skuteczne nakłanianie większości członków społeczeństwa do akceptacji dokonywanego rozdziału dóbr (zasad tego podziału) (skuteczne nakłanianie to funkcja socjalizacyjna oraz stosowanie przymusu).

---