Antologia poezji polsko - łacińskiej 1470-1543

Obowiązują utwory następujących autorów:

FILIP KALLIMACH
- Do Fanni Swentochy (*** „Pragniesz przygody me poznać…”)
- Do Grzegorza z Sanoka
- Do Grzegorza z Sanoka, najwielebniejszego arcybiskupa lwowskiego, wezwanie ze wsi do miasta na Boże Narodzenie
- Do Fanni Swentochy (*** „Czemu gdy przybyć nie mogłaś…”)
- Do Jacyntusa Wawrzyńca
- Do Jowiana Miriki
- Do Muz
- Do Nigrinusa
- Do Marka Jakuba z Dębna, kasztelana krakowskiego
- Na Łyska pasożyta
- Do Jakuba z Bokszyc
- Do Mikołaja Mergusa


MIKOŁAJ HUSSOWSKI
- Pieśń o żubrze
- O zwycięstwie najjaśniejszego władcy i pana, Zygmunta, z łaski Bożej króla Polski, wielkiego księcia Litwy, Rusi, Prus itd., pana i sukcesora

ANDRZEJ KRZYCKI
- Andrzej Krzycki do czytelnika
1. [W kręgu dworu]
- Piosenka trenczyńska
- Czterowiersz na królową Bonę
- W imieniu wierszy Chryzostoma Colonny odpowiada ich autorowi Krzycki
- Chryzostom Colonna odpowiada Krzyskiemu
- Pieśń na wesele wspaniałego króla Zygmunta I i słynnej królowej polskiej Bony
- O królowej Bonie
- Na cześć królowej Bony
- Pod wizerunkiem króla Polski Zygmunta I
- Wiersze wyryte na zewnętrznej ścianie zbudowanej z marmuru królewskiej kaplicy na zamku w Krakowie
- Na tę samą kaplicę
- Na zbrojownię króla Zygmunta I
- Na to samo (*** „Czym w pokoju był Zygmunt…”)
- Na to samo (*** „Z kościołów widna część na Boga…”)
- Na to samo (*** „Zygmunt co wzniósł kościoły…”)
- Na wielki dzwon ulany w Krakowie na rozkaz króla Zygmunta
- Na zbudowaną w Piotrkowie przez króla Zygmunta wieżę, w której zbierają się sejmy Królestwa
- Na myśliwski róg króla Zygmunta
- Na kodeks postępowania sądowego utworzony za sprawą króla Zygmunta
- Na węża królowej Bony
- Na to samo (*** „Gdy pod zamkiem się chował”)
- Do sławnego Zygmunta Augusta
- Zając schwytany na polowaniu przez królową Bonę - o swoim losie
- O Beacie Kościeleckiej, pannie we fraucymerze królowej Polski, Bony
- Na obraz dworskiego życia
2. [Żart i satyra]
- Epitafium ojca szynków, Korybuta
- Testament Korybuta
- Na Jana Zambockiego
- Na tego samego (*** „Idziesz za wściekłym Lutrem?...”)
- Na tego samego (*** „Oto obmawia z głupia pychą…”)
- Na Jana Górskiego z Miłosławia
- Na tego samego (*** „Dziwisz się, że pierzchają przed tobą dziewczęta…”)
- Na tego samego (*** „Że cię natura cielskiem obdarzyła wielkim…”)
- Na tego samego (*** „Że ci Apollo lirę dał…”)
- Na tego samego (*** „Dniami wśród dworu siedzisz…”)
- Na tego samego (*** „Jeśli słusznie rzekł Maron…”)
- Na kanonika krakowskiego i archidiakona lubelskiego Stanisława Tarłę, sekretarza królewskiego
- Na tego samego (***” Gdy cię złodziejem prozą nazwie ktoś…”)
- Na tegoż Tarłę, który chciał wytaczać proces z powodu wiersza napisanego na niego
- Na tego samego (*** „Czemu - gdyć nie wymieniam - twierdzisz że na ciebie…”)
- Rzeczpospolita do swych poetów
- Pewien poeta sprowokowany żalami Apollona i Rzeczypospolitej wybuchnął takimi pochwałami pewnego dzieła
- Do kanonika krakowskiego Stanisława Tarłę, który inwektywę napisaną na niego porównywał ze zbrodniczym uczynkiem Herostrata palącego świątynię Diany
- Na pana krakowskiego i starostę Krzysztofa Szydłowieckiego, kanclerza wielkiego koronnego
- O biskupie krakowskim Janie Latalskim
- Na tego samego (*** „Słowa mi wiatr…”)
- O pewnym zabawnym zdarzeniu
- Co odpowiedział ksiądz biskupowi
- Jak dziewczyna odpowiedziała księdzu
- Czterowiersz o Beacie
3. [O miłości]
- Pizon na ujrzany u Krzyskiego obraz Lukrecji zbyt swawolnie wyobrażonej
- Krzycki do Pizona w obronie Lukrecji
- Na zbyt swawolny obraz Lukrecji
- O twardym sercu dziewiczym Diamenty
- O niezgodzie serca i oczu
- Krzycki do panny Diamenty
- O dziewczynie Lidii (*** „Lidia cisnęła we mnie śniegiem…”)
- O dziewczynie Lidii (*** „Któż przeczy…”)
- O własnym szaleństwie
- O swej miłości (*** „Że mi serce już dawno wielkim gorze ogniem…”)
- O swej miłości (*** „Cóż za choroby szał to i zaciętość…”)
- Kochający prawuje się sam z sobą
- Do Dantyszka o swej miłości
4. [Wiersze do przyjaciół]
- Biskup Krzycki do Erazma Rotterdamczyka
- Krzycki do czytelnika w „Kronice Polski” Macieja Miechowity (w Krakowie u Wietora)
- Epitafium dla Mikołaja Czepla wyryte na ścianie
- Epitafium Piotra Tomickiego
5. [O sprawach Rzeczypospolitej i religii]
- Do króla Polski Zygmunta
- Na obraz Lutra
- Skarga religii i Rzeczypospolitej
- Tren Wołoszczyzny
- Dialog na temat opublikowanego niedawno „Sejmu azjańskiego”

JAN DANTYSZEK
- Epigram dla Drzewickiego
- Podarek noworoczny dla biskupa Drzewickiego
- Do Janusa
- Do młodzieży
- Na Zygmuntowego orła
- Poeta poleca Zygmuntowi „Pieśń weselną na ślub Zygmunta z Barbarą”
- Na chwałę Pawła z Krosna
- Wiersz do Zygmunta
- O własnym herbie
- Do Grynei
- Na swój własny wizerunek
- O gościach
- Na swój wizerunek
- Epigram na książkę Kopernika
- Jedenastozgłoskowiec do Jerzego Sabina
- Życie Jana Dantyszka
- Epitafia Jana Dantyszka

KLEMENS JANICJUSZ
1. Księga żalów
- Elegia III
- Elegia V
- Elegia VII
- Elegia X
2. Księga elegii różnych
- Elegia III
- Elegia VII
- Elegia VIII
- Elegia XI
3. Księga epigramatów
- Do arcybiskupa Andrzeja Krzyckiego
- O tym, jak Krzycki jechał do Krakowa
- O tej samej wróżbie po śmierci Krzyckiego
- O śmierci Krzyckiego podczas wojny lwowskiej
- O sobie samym po śmierci Krzyckiego
- Na herb Kmity
- Andrzej Kromer do Klemensa Janicjusza
- Klemens Janicjusz do Andrzeja Kromera
- Amo
- Nagrobek dla Andrzeja Malczewskiego w Padwie
- Do Wenecjanina Daniela Barbaro
- O swej przyjaźni z Dolcem
- Mówi wawrzyn Janicjusza
- Do Piotra Kmity (*** „Wiele w Bema padewskich widziałem ogrodach…”)
- Do Piotra Kmity (*** „Udzielasz się ty innym…”)
- Do lekarza Jana Antonina
- Na wizerunek Penelopy
- Do swojej książeczki
- Do dzieci bawiących się obręczą
- Do serdecznego druha Rafała Wargawskiego
- Na wieniec z róż przysłany w zimie
- Na wieniec świerkowy
- Na Szelążka
- Do pana Jana Antonina
- Do radnego krakowskiego Hieronima Spiczyńskiego
- Nagrobek dla Floriana Unglera
4. Księga wierszy zebranych
- Do sławnego męża Justusa Ludwika Decjusza Starszego
- Klemens Janicjusz przed śmiercią sam to na siebie ułożył, jako że niby jego cień mówi do czytelnika
- Skarga Rzeczypospolitej
- Dialog o pstrokaciźnie i zmienności polskich strojów
5. Żywoty królów polskich
- Lech I
- Krak
- Dziewicza Wanda
- Piast
- Bolesław I Chrobry
- Jagiełło, czyli Władysław IV
- Jan Olbracht
- Aleksander
- Zygmunt
6. Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich
- Królewicz kardynał Fryderyk
- Andrzej herbu Róża, Polak
- Maciej Drzewicki, Polak
- Andrzej II Krzycki, Polak

Filip Kallimach:

Filip Kallimach (Philippus Callimachus Experiens), właściwe nazwisko Filippo Buonaccorsi, włoski humanista i pisarz polityczny. Pierwszym poświadczonym miejscem działalności literackiej Kallimacha jest Wenecja, dokąd przybył zapewne jeszcze przed roku 1460. Od ok. 1462 do 1468 roku przebywał w Rzymie jako sekretarz kardynała Bartolomeo Roverelli; tutaj też wszedł do grona członków tzw. Akademii Rzymskiej kierowanej przez Pomponiusa Laetusa i skupiającej antykościelnie nastawionych badaczy i entuzjastów starożytności pogańskiej. Podejrzany wraz z innymi akademikami o udział w spisku mającym na celu obalenie państwa kościelnego i zastąpienie go republiką zorganizowaną wedle wzorów starorzymskich, w roku 1468 uciekł z Rzymu przed ścigającą go policją papieską i po nieudanych próbach znalezienia azylu kolejno na Sycylii, Peloponezie, Krecie, Cyprze, Chios, dotarł aż do tureckiego Bizancjum. Ale i stamtąd musiał uciekać, podejrzany o przyczynienie się do niepowodzenia inwazji tureckiej floty na Chios.

Z Bizancjum przybył na przełomie lat 1469/1470 do Polski, gdzie po przejściowych trudnościach znalazł schronienie na dworze arcybiskupim Grzegorza z Sanoka w Dunajowie pod Lwowem. Spędził tu około półtora roku, wypełniając czas pisaniem elegii miłosnych oraz memoriałów i utworów poetyckich, którymi pragnął zapewnić sobie przychylność i opiekę wybitnych osobistości politycznych. Wiosną 1472 r. przeniósł się do Krakowa, gdzie został wykładowcą Akademii Krakowskiej. Od ok. 1474 r. objął posadę sekretarza oraz nauczyciela młodszych synów Kazimierza Jagiellończyka, był współtwórcą oraz realizatorem polityki Jagiellonów. Wraz z Konradem Celtisem założył Sodalitas Litteraria Vistulana (Nadwiślańskie Towarzystwo Literackie ), skupiając w nim sporo humanistów krakowskich (należeli doń Wojciech z Brudzewa, Jan Ursinus, Ślązak Wawrzyniec Korwin i in.). Odtąd pozycja Kallimacha w polskich środowiskach zarówno intelektualnych, jak i politycznych, a także kościelnych, umacnia się coraz bardziej, a jego udział w życiu kulturalnym i politycznym Polski staje się coraz bardziej aktywny. Po Grzegorzu z Sanoka jego protektorami byli kolejno biskupi Zbigniew Oleśnicki (młodszy) i Piotr z Nina; sprzyjała mu także rodzina królewska. Posłował w imieniu króla polskiego do Rzymu, Konstantynopola, Budy. W polityce wewnętrznej stał się wpływowym rzecznikiem idei wzmocnienia władzy królewskiej, w zewnętrznej m. in. propagował ideę uniezależnienia się króla polskiego od papiestwa. Przez swe pisma i kontakty osobiste oddziałał Kallimach na życie umysłowe Polski jako propagator idei renesansowych przede wszystkim w poezji, historiografii i piśmiennictwie politycznym. Utrzymywał też kontakty z intelektualistami Włoch i Węgier.

W swym dorobku Kallimach ma poezje, pisma historyczne i polityczne. W napisanej w roku 1476 humanistycznej biografii Vita et mores Gregorii Sanocei... (Żywot i obyczaje Grzegorza z Sanoka) przedstawił biskupa, humanistę i mecenasa jako zwierciadło cnót oraz renesansowy wzór do naśladowania. Historię klęski warneńskiej przedstawił w dziele Historia de rege Vladislao...(1518). W przypisywanych mu Radach Kallimachowych zawarł program wzmocnienia władzy królewskiej. W czasie pobytu w Polsce Kallimach napisał też cykl łacińskich elegii miłosnych, poświęconych w większości lwowskiej mieszczce Fanni, oraz hagiograficzny poemat o św. Stanisławie (Carmen sapphicum...).

Mikołaj Hussowski

Nie wiemy, kiedy się Mikołaj Hussowski urodził. Przyjmujemy, że między 1475 a 1485 rokiem. Niepewne jest także miejsce urodzenia: może Hussowo, w pobliżu Łańcuta, a może po prostu Białoruś. Nie wiemy też, kiedy zmarł; w roku 1533 na pewno jeszcze żył. Rychło zwrócił na siebie uwagę Erazma Ciołka, biskupa płockiego, i został jego dworzaninem. W roku 1521 towarzyszył biskupowi w jego podróży do Rzymu. Pozostał tam do roku następnego, po czym udał się w drogę powrotną - już po śmierci swego protektora. Osiadł w Krakowie; być może, przyjął w tym czasie święcenia kapłańskie.

Należał do grona poetów polsko-łacińskich wczesnego renesansu. Pozostawił po sobie kilka utworów - okolicznościowych i epickich, spośród których wyróżnia się poziomem Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis (Pieśń o wyglądzie, dzikości i polowaniu na żubra, Kraków 1523). Poemat powstał w szczególnych okolicznościach. Erazm Ciołek postanowił ówczesnego papieża, Leona X, zamiłowanego myśliwego, obdarować wypchanym żubrem. Okaz tego egzotycznego zwierzęcia miał dostarczyć Mikołaj Radziwiłł, wojewoda wileński, a napisanie stosownego poematu zlecono Hussowskiemu. Zanim jednak utwór powstał, papież nieoczekiwanie zmarł; życia dokonał również (w Rzymie) biskup. Pieśń o żubrze (polski odpowiednik łacińskiego skrótu Carmen de bisonte) w tej sytuacji nie ukazała się - jak planowano - we Włoszech, lecz w Krakowie (dedykowana królowej Bonie - jak wiadomo - Włoszce), po powrocie poety do kraju. Autor korzystał z pisarskich doświadczeń twórców licznych poematów myśliwskich powstałych w otoczeniu Leona X. Przejął schemat kompozycyjny, sztukę kształtowania narracji, wszelako w doborze materiału faktograficznego zachował pełną niezależność. Jest ona widoczna przede wszystkim w opowieściach o Litwie i jej władcach, zwłaszcza o Witoldzie, o puszczy litewsko-białoruskiej i zwierzynie, o sposobach polowania na żubra, o jego wyglądzie i zachowaniach. Poeta opierał się, co dla obcego odbiorcy (a z myślą o nim Hussowski swój poemat pisał) było wyjątkowo cenne, na poczynionych przez siebie obserwacjach, osobistych przeżyciach, odwoływał się do wiedzy historycznej dotyczącej Litwy, natomiast - w przeciwieństwie do autorów włoskich - zrezygnował ze sztafażu antycznego, mitologicznego. Osadził utwór w realiach swojego czasu i swojego miejsca. W zakończeniu poematu zawarł apel do władców chrześcijańskich, zachęcający ich do wspólnego przeciwstawienia się Turkom. Znalazł się w ten sposób wśród tych licznych autorów staropolskich, którzy niejednokrotnie zabierali głos w sprawie tureckiego niebezpieczeństwa.

Jan Dantyszek

Jan Dantyszek urodził się 1 listopada 1485 roku w Gdańsku jako najstarszy syn Jana von Höfena, piwowara, kupca i handlarza zbożem. Od miejsca swego urodzenia podpisywał się jako Dantiscus. O jego dzieciństwie i wczesnej młodości nie wiemy zbyt wiele. Początkowo uczył się w Chełmnie i Grudziądzu, a następnie rozpoczął studia uniwersyteckie w Gryfii. Tutaj zetknął się z humanistą Pawłem z Krosna, którego później nazwie swoim mistrzem. W 1500 roku rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej, ukończył je, uzyskując bakalaureat, w 1503 roku. Rok później Dantyszek rozpoczął karierę dyplomatyczną. Wiele podróżował. Odwiedził Ziemię Świętą, Austrię, Niemcy, Włochy, Hiszpanię, Anglię i Belgię.

Przyjaźnił się z najwybitniejszymi osobistościami epoki, m.in. Maksymilianem I, Karolem V, Franciszkiem I, Erazmem z Rotterdamu, Marcinem Lutrem, Filipem Melanchtonem, Ferdynandem Cortezem, Baltazarem Castiglione.

Nie stronił od uroków życia: lubił biesiady, trunki i kobiety. Trwale, choć nie związkami małżeńskimi, związał się z Hiszpanką, Izabelą del Gada, z którą miał dwoje dzieci (syna i córkę Juanitę).

W latach 1524-1532 był stałym przedstawicielem Polski w Hiszpanii. Dzięki jego działalności dyplomatycznej zawarto ponad dwadzieścia traktatów międzynarodowych i umocniono pozycję Polski w ówczesnej Europie. To on układał plany małżeńskie króla Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. "Dantyszek wypracował model nowożytnej dyplomacji, który był następnie przejęty i rozwijany" (Zbigniew Nowak).

Cesarz Maksymilian nadał mu szlachectwo, tytuł doktora obojga praw i wieniec laurowy (najwyższe ówczesne wyróżnienie poetyckie, porównywalne z dzisiejszą literacką Nagrodą Nobla). Cesarz Karol V obdarował go natomiast szlachectwem hiszpańskim.

Karierę dyplomatyczną zakończył w 1532 roku. Wrócił do kraju, przyjął święcenia kapłańskie, w 1533 roku uzyskał godność biskupa chełmińskiego, a cztery lata później - biskupa warmińskiego. Jako kanonik podlegał mu Mikołaj Kopernik, którego Dantyszek bardzo wysoko cenił. Stworzył dla niego odpowiednie warunki do pracy naukowej. Dantyszek znał wybitnych humanistów polskich - Andrzeja Krzyckiego i Jana z Wiślicy. Należał do grona najwcześniejszych polskich miłośników Erazma z Rotterdamu. Zmarł 27 października 1548 roku w Lidzbarku Warmińskim.

Mimo licznych obowiązków nigdy nie zaniedbał twórczości literackiej, która obejmowała utwory poetyckie (łącznie około 8500 wersów), a także bogatą epiostolografię (korespondencję). Tworzył epigramaty, epicedia, elegie, epitalamia, itineraria, hymny i satyry.

Jako poeta zadebiutował Dantyszek tomikiem łacińskich wierszy elegijnych już w 1510 roku. W jego twórczości dominowały początkowo utwory okolicznościowe i parenetyczne, zabarwione dydaktyzmem i moralizatorstwem. W 1535 roku ukazała się znacząca elegia Jonasz prorok, która - jak chcą dzisiejsi badacze - dała początek piśmiennictwu antyreformacyjnemu, będąc sygnałem stopniowego odchodzenia poety od postawy tolerancji ku ortodoksji katolickiej.

W elegii Do Grynei ukazywał Dantyszek siebie jako wędrowca, którego styl życia nie sprzyja stałej miłości i trwałym związkom. W jego twórczości znajdujemy sporo liryki osobistej - taki jest Żywot Jana Dantyszka oraz dwa nagrobki samemu sobie. Widoczna jest również troska o dobro Rzeczypospolitej - poeta zabrał głos w sprawach konfliktu z Zakonem Krzyżackim, przedstawił apoteozę Polski Jagiellonów oraz króla Zygmunta I Starego. Te łacińskie utwory spełniały również ważną rolę propagandową, wprowadzały bowiem Polskę na szerszą arenę europejską.

Ostatnim jego dziełem była wydana w 1548 roku Księga hymnów, medytacje na temat głównych problemów doktryny chrześcijańskiej - jak uważa Piotr Urbański - zbiór poetyckich medytacji ujętych w fingowane ramy hymnów. To, zdaniem badacza, początek recepcji duchowości Ignacego Loyoli i pierwszy polski refleks jego Ćwiczeń duchowych na długo przed sprowadzeniem jezuitów do Polski przez kardynała Stanisława Hozjusza (w 1564 roku).

Dantyszek pomagał również w wydaniu parafraz psalmów latyniście, grecyście i hebraiście Janowi van Campen (Campensis). Poprzedził je wierszem pochwalnym i zaprosił Campensisa do Krakowa na wykłady z zakresu hebraistyki. W Krakowie też Campensis wydał drukiem gramatykę hebrajską i edycję Psałterza. Z edycji tej korzystał najprawdopodobniej Jan Kochanowski, pracując nad swoim Psałterzem Dawidowym.

Andrzej Krzycki

Krzycki Andrzej herbu Kotwicz, łacińska forma nazwiska Cricius, humanista, poeta polsko-łaciński. Urodził się 7 VII 1482 roku w Krzycku Małym (Wielkopolska), syn Mikołaja i Anny Tomickiej, siostry biskupa Piotra Tomickiego. Studiował w Bolonii, gdzie uzyskał tytuł doktora praw. Po powrocie do kraju przyjął święcenia duchowne; w r. 1504 został kanonikiem poznańskim, a w 1507 kanclerzem katedralnym. Na dworze biskupa poznańskiego J. Lubrańskiego zyskał możnego protektora w osobie biskupa Tomickiego. Wówczas to zaczął pisywać renesansowe epigramy o tematyce dworskiej. Oficjalnie zadebiutował w roku 1512 epitalamium z okazji zaślubin Zygmunta I z Barbarą Zapolya. Sławił też zwycięstwa króla nad Tatarami i Moskwą. Pełnił funkcję sekretarza Barbary Zapolya (1512), Zygmunta I (1515) oraz królowej Bony, której zaślubiny z Zygmuntem Starym uczcił znakomitym pod względem literackim epitalamium (1518). Jako dyplomata królewski podróżował na Węgry (1524), do Prus (1525) i do Gdańska (1526). Brał czynny udział w rokowaniach w sprawie sekularyzacji Zakonu Krzyżackiego. W roku 1522 objął biskupstwo przemyskie, w 1527 płockie. Polemizował z protestancką krytyką liturgii katolickiej. Przeciwników politycznych (m.in. prymasa J. Łaskiego) i religijnych (zwłaszcza luteran) atakował w zjadliwych satyrach i paszkwilach. W 1535 roku został wybrany arcybiskupem gnieźnieńskim. W latach 1535-37 występował przeciwko ruchowi egzekucyjnemu w obronie stanowiska króla i praw Kościoła. Był typowym przedstawicielem epoki renesansu - otoczył się świetnym dworem, nie szczędził wydatków na kulturę, opiekował się młodymi twórcami, m.in. Klemensem Janickim. Utrzymywał kontakty z wybitnymi osobistościami epoki, m.in. z Erazmem z Rotterdamu, F. Melanchtonem i L. Coxem.

Wybitny talent literacki spożytkował Krzycki przede wszystkim na twórczość o charakterze okolicznościowym. Uprawiał głównie drobne formy literackie: epigramy, panegiryki, epitalamia, elegie, satyry, pamflety, erotyki. Pisał także wiersze religijne, zwłaszcza kolędy, traktaty teologiczne, mowy i dialogi polityczne. Zmarł 10 V 1537 w Krakowie, pochowany zaś został w Gnieźnie.

Intrygującą kwestią (wymagającą wszakże dalszych kwerend i badań) jest przypisane Krzyckiemu przez czeskiego kronikarza Hájka z Libočan autorstwo kroniki, na którą czeski dziejopis powołał się wspominając o historii króla Popiela (zob. fotokopie karty tytułowej Kroniki czeskiej Hájka z Libočan z 1541 roku oraz karty 45 ze wzmianką o Krzyckim, które łaskawie udostępnił nam Pan Tony W. Szczepański ze Stanów Zjednoczonych).

Klemens Janicjusz

Klemens Janicjusz (Ianicius) to jeden z najtragiczniejszych poetów staropolskich. Kiedy umierał pokonany przez trawiącą go wiele lat puchlinę wodną (hydrops) miał zaledwie 26 lat. Urodził się w rodzinie chłopskiej 17 listopada 1516 roku we wsi Januszkowo koło Żnina. Kilka miesięcy przed jego urodzeniem wszystkie dzieci rodziców Klemensa zmarły podczas zarazy. Po ukończeniu szkoły elementarnej w Żninie uczył się w humanistycznym Kolegium Lubrańskiego w Poznaniu. Tutaj na uroczystości ku czci założyciela szkoły, biskupa Jana Lubrańskiego, przedstawił wiersz łaciński o nim. W 1536 roku mecenasem Janicjusza został poeta polsko-łaciński, prymas Andrzej Krzycki. Na jego dworze Janicjusz poznał Jana Dantyszka i Stanisława Hozjusza. Po śmierci Krzyckiego zaopiekował się Klemensem Piotr Kmita, wówczas marszałek wielki koronny i kasztelan krakowski. Wiosną 1538 roku Janicjusz wyruszył do Włoch, na studia do Padwy. Tutaj słuchał wykładów Lazarra Bonamico, wybitnego hellenisty i latynisty. To właśnie dzięki protekcji Bonamico oraz Pietra Bembo - dyplomaty, filologa, historyka, poety i prawnika, przyznano Janicjuszowi tytuły doktora nauk wyzwolonych i filozofii oraz poety uwieńczonego (poeta laureatus), zdobiąc skronie młodego twórcy symbolem sławy poetyckiej 22 lipca 1540 roku.

Jesienią 1540 roku Janicjusz wrócił do Krakowa. Zerwał z Kmitą i znalazł się w kręgu dworu królewskiego. Opiekował się nim nadworny lekarz królów polskich Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, przyjaciel Erazma z Rotterdamu, Węgier - Jan Antonin. Zacieśniły się związki poety z przyjaciółmi: Marcinem Kromerem i mieszczaninem z Wielunia Augustynem Rotundusem. Stali się oni później egzekutorami testamentu poety.

Janicjusz zmarł w Krakowie pod koniec 1542 roku lub (tę datę znajdujemy częściej w literaturze przedmiotu ) na początku 1543 roku. Zapoczątkował długą i tragiczną listę pisarzy polskich, którzy zmarli młodo. Mikołaj Sęp Szarzyński, Juliusz Słowacki, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Andrzej Bursa, Marek Hłasko, Edward Stachura...

Przed śmiercią przygotował do druku książkę zawierającą trzy cykle utworów: Księgę żalów, Księgę elegii różnych i Księgę epigramatów. Opublikowano ją w 1542 roku. Antonin i Rotundus, wydając już po śmierci Janicjusza w oficynie Unglerowej kilka utworów poety (m.in. epitalamia, a więc pieśni weselne z okazji ślubu Zygmunta Augusta z Elżbietą), napisali we wstępie do tej edycji:

"W najcięższej chorobie tak był w tej pracy pogrążony, iż nie oszczędzając zdrowia śmierć nią sobie przyśpieszył".

Zostawił po sobie stosunkowo niewielki ilościowo dorobek literacki napisany w całości w języku łacińskim (nieco ponad 1300 wersów). Wśród jego utworów dominowały elegie i epigramaty. Janicjusz napisał również sporo tekstów okolicznościowych związanych z napaścią Turków na Węgry, oraz politycznych (Skarga Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, Dialog przeciwko różnorodności i zmienności polskich strojów). Z inspiracji Krzyckiego powstał cykl 43 epigramatów - Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich. Z inspiracji Kmity zrodziły się natomiast Żywoty królów polskich - cykl 44 epigramatów opisujących władców od Lecha I do Zygmunta I Starego. Dane historyczne czerpał poeta z kronik Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, a zwłaszcza Macieja z Miechowa. Po raz pierwszy zbiór ukazał się drukiem w 1563 roku w Antwerpii, później wielokrotnie wznawiano go i parafrazowano.

Janicjusz wprowadził do literatury polskiej elegię. Nawiązywał do twórczości rzymskiego elegika Owidiusza. Najsłynniejszą spośród jego elegii stał się utwór autobiograficzny zatytułowany De se ipso posteritatem - O sobie samym do potomności:

Ty, co pomyślisz o mnie i zapragniesz
Kiedyś, w przyszłości, poznać moje życie,
Przeczytaj wiersze dyktowane śpiesznie,
Gdy mnie puchlina spychała w toń Lete.

Wysoko leży wieś nad żnińskim bagnem,
Od niejakiego Januszka nazwana;
Tamtędy ponoć jeździli od Gniezna
Nasi królowie do swych pruskich włości.
Tę glebę pługiem przewracał mój ojciec,
Człowiek szlachetny w swej ubogiej doli.
Gdy opłakiwał dzieci utracone
W srogiej zarazie, mnie urodzonego
Pośród żałoby ujrzał; był bezdzietny
Tylko przez dziesięć miesięcy. A światło
Zabłysło dla mnie w dniu czwartym po Idach
Listopadowych, w niedzielę, w południe [...]

Zaledwie miałem pięć lat, na naukę
Byłem posłany, przed pierwsze Muz progi,
Ojciec mój bowiem tak mnie umiłował,
Że nie chciał, aby pośród ciężkiej pracy
Twardy pług ranił moje wątłe dłonie,
A upał spalał lica [...].

W elegiach Janicjusza (panegirycznych, autobiograficznych, moralno-politycznych) dominuje uczucie smutku, cierpienia fizycznego. Klemens Janicjusz jako pierwszy w literaturze staropolskiej pozwolił sobie - zmagając się z cierpieniem i przemijaniem - na tak osobisty, autobiograficzny ton. Był niewątpliwie najwybitniejszym poetą polskiego renesansu piszącym wyłącznie w języku łacińskim.

---