J. Turowski, zagadnienia rozwoju społecznego, Figiel 10, 73 - 103
POJĘCIE ZMIANY SPOŁECZNEJ I ROZWOJU POSTĘPU
Socjologia bada zmiany jakim podlegają społeczeństwa - zmiana społeczna, rozwój społeczny, ewolucja społeczna , postęp społeczny.
Znaniecki tłumaczy, że „rozwój społeczny” czy zmiana społeczna odnosi się do zmian struktury społeczeństwa, a nie do faktu demograficznej wymiany pokoleń. Problemem jest odróżnienie pewnych poszczególnych zmian od pojęcia rozwoju społecznego.
Rozwój społeczny oznacza zmianę systemową, niepowtarzalną, jakiej dany rodzaj zjawiska społecznego może ulegać. Trzeba go rozumieć jako nowych elementów i układów społecznych (krótkookresowe i długookresowe wg. K. Davisa). Rozwój społeczny jest to więc taka zmiana długookresowa, która obejmuje całe społeczeństwo.
Są to zmiany:
Niepowtarzalne, (zachodzące w czasie historycznym), strukturalne (zachodzące w wewnętrznej budowie danego zjawiska społecznego) zmiany kierunkowe (przejście danego zjawiska do odmiennego stanu), zmiany szerszej skali (obejmujące szerszy kontekst społeczny).
Pojęciem rozwoju społecznego określamy zanik lub powstanie nowego zjawiska społecznego, lub przekształcenie danego zjawiska społecznego w jego elementach konstytutywnych. Rozwój społeczny jest utożsamiany z postępem społecznym.
Ewolucja oznacza każdy rodzaj wzrostu, a postęp wzrost tych wartości, które ludzie mogą oceniać z punktu widzenia nowych wartości. Postęp jest oceniany pozytywnie (jest nacechowany pejoratywnie).
TEORIE ROZWOJU SPOŁECZNEGO I ICH KRYTYKA
Teorie linearne:
Społeczeństwa rozwijają się w toku rozwoju historycznego i zmiany te nie są przypadkowe, ale mają charakter linearny, kierunkowy i zdeterminowany.
Comte - Ewolucja toczy się według trzech stadiów:
Stadium pierwotne (teologiczne), przejściowe (metafizyczne), stadium pozytywne. Możliwe za pomocą naturalnego rozwoju umysłu ludzkiego.
Spencer - teoria ewolucji społecznej
Społeczeństwo przechodzi od stadium jednorodności do stanu zróżnicowania. Łączenie się małych grup w jedną wielką całość. Przechodzenie od stanu dezintegracji do stanu integracji. Społeczeństwo funkcjonuje za pomocą instytucji. Społeczeństwo przechodzi od stanu barbarzyństwa od społeczeństwa militarnego, przez prosty industrializm do nowoczesnego społeczeństwa industrialnego.
Marks
Społeczeństwa przechodzą od wspólnot rodowo plemiennych, przez okres niewolnictwa, feudalizmu, kapitalizmu, do społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego.\
TEORIE CYKLICZNE
Rozwój społeczny ma charakter cykliczny, tzn. społeczeństwa przechodzą od jednej fazy do drugiej w swych przemianach, a następnie powracają znowu do fazy wyjściowej.
Gambattista Vico:
Społeczeństwa w swej historii przechodzą przez trzy okresy: wiek boski, wiek bohaterów i wiek ludzi. Chodzi tu o przemiany systemów.
Vilfredo Pareto
Teoria krążenia elit. Cykliczność elit sprawujących władzę. Ciągła zmiana elit rządzących, przechodzących klas niższych na pozycję władzy i znowu obalanych przez nowe elity.
Kazimierz Kelles - Krauz
Rozwój społeczny toczy się od indywidualizmu do socjalizmu i na odwrót.
Pitrim A. Sorokin
Trzy typy świadomości kulturowej lub światopoglądu: ideacjonalny (opiera się na wartościach ponadzmysłowych, ponadracjonalnych), idealistyczny (łączy cechy ideacjonalne i sensualistyczne podporządkowując je rozumowi), sensualistyczny (rzeczywistością jest to co dane zmysłowo). Instytucje społeczne a także prawo, sztuka, filozofia, religia dążą do integracji według naczelnej zasady danego typu świadomości kulturowej.
TEORIE DYCHOTOMICZNE
Społeczeństwo pierwotne przemienia się w złożone grupy umowne.
Ferdynand Tonnies
Podział społeczeństwa na: wspólnoty i społeczeństwa. Od dominacji grup wspólnotowych do dominacji grup umownych kontraktowych.
H. Cooley
Grupy pierwotne i grupy wtórne.
Durkheim
Społeczeństwa z solidarnością mechaniczna oraz solidarność organiczną.
TYPOLOGIA SPOŁECZEŃSTW
W socjologii współczesnej utrwaliła się socjologiczno-historyczna typologia społeczeństw, według której wyróżnia się cztery typy-modele społeczeństw: pierwotne, rolniczo-chłopskie, społeczeństwo industrialne, społeczeństwo postindustrialne.
Społeczeństwo pierwotne:
Określano też jako plemienne, małe, kilkutysięczne, więź wspólnego pochodzenia i pokrewieństwa, poczucie solidarności i wspólnoty. Uprawianie zbieractwa, rybołówstwa, myślistwa, pasterstwa i rolnictwa, wytwarzanie oparte na manualnej pracy ręcznej. Podział ról ze względu na płeć, wiek, sakralne wtajemniczenie. Kultura symboliczna oparta na ustnym przekazie.
Społeczeństwo rolnicze, chłopskie, feudalne:
Byt materialny oparty na rolnictwie, rolnictwo oparte na ludzkiej pracy manualnej, siły pociągowej zwierząt i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Struktura tworzona za pomocą małych rolniczych wsi, dworów, folwarków, miast i miasteczek. Społeczeństwo feudalne - prawnie regulowana przynależność do odpowiedniego stanu. Wytworzenie subkultur ludowych, człopskich oraz ich regionalne zróżnicowanie.
Społeczeństwo industrialne:
Rozwój przemysłu fabrycznego, oparcie techniki wytwarzania dóbr na pracy uprzedmiotowionej (pracy maszyn i urządzeń technicznych), a jako źródło energii pary wodnej, ropy i energii elektrycznej. Zmiana struktury zawodowej społeczeństwa. Rolnictwo przestało być dominującą gałęzią, zmieniła się struktura zawodowa. Zmiana proporcji ludności wiejskiej i miejskiej, społeczeństwo industrialne staje się społeczeństwem miejskim. Występuje ogromna ruchliwość społeczna (horyzontalna i wertykalna). Standaryzacja wyborów, sformalizowanie wzorów zachowań, racjonalizowanie ludzkich działań, uniformizacja postępowania, „umasowienie kultury”, środki masowego przekazu.
Społeczeństwo postindustrialne:
Automatyzacja techniki wytwarzania dóbr i usług. Automatyzacja to wyższy typ mechanizacji. Zmiany w strukturze zawodowej, wzrasta gwałtownie zatrudnienie w sektorze trzecim (usługi), wzrasta udział w produkcie wewnętrznym brutto. Proces urbanizacji przeobraził społeczeństwo w społeczeństwo wielkomiejskie. Społeczeństwo staje się masowe (ekonomicznie, społecznie, kulturowo).
CZYNNIKI ROZWOJU SPOŁECZNEGO
Postęp techniczny
Ruchy społeczne
Dyfuzja kultury
Obecność i bliskość kultur, a problem dyfuzji
Kultury pokrewne przenikają się łatwiej niż obce, odmienne.
Peryferyjność elementów kultury
Centralne elementy kultury zmieniają się bardzo trudno, częściej ulegają przyswojeniu elementy peryferyjne, mniej znaczące.
Innowacje proste i złożone
Odmienne części kultury, czy systemu społecznego, a więc innowacje złożone, nie mogą być wprowadzane, jeśli stanowią część innowacji bardziej kompleksowych.
Problem podzielności innowacji
Nowe elementy kultury, czy innowacje, przenikają łatwiej i są łatwiej przyjmowane, jeśli innowacja jest podzielna. Przy czym podzielność jest to stopień w jakim innowację można wypróbować na ograniczoną skalę.
Dezintegracja i dezorganizacja pozytywna
Aby nowe postawy zostały zinternalizowane, stare muszą być wyparte.
Studia psychospołeczne przyjmowania innowacji
Fazy przyjmowania innowacji:
Dowiedzenie się o istnieniu innowacji
Zainteresowanie się innowacją
Ocena innowacji
Wypróbowanie (jeśli jest możliwe)
Decyzja - wprowadzenie innowacji
Zasięg adoptujący innowację
Najpierw przyjmowana jest prze niewielką grupę nowatorów, po niej grupa liderów przodujących w danej dziedzinie, przyjęcie przez wczesną większość, a następnie przez późną większość, maruderów i biernych.
RUCHY SPOŁĘCZNE JAKO CZYNNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO
Ruch społeczny to system zbiorowych działań i dążności, podporządkowanych określonej ideologii i zmierzających zgodnie z odpowiednim programem i odpowiednimi metodami - do zmian strukturalnych życia społecznego.
Ruchy rewolucyjne (dążenie do zmiany postaw ustroju społecznego i kultury drogą radykalną, często nielegalną), ruchy reformatorskie (dążące do zmian legalnymi sposobami) i ruchy ekspansywne (starają się wywrzeć wpływ na władze publiczne) - J. Szczepański.