Zakres materiału z ćwiczeń do opanowania na egzamin:
Okres niemowlęcy
- uczenie się (warunkowanie klasyczne, instrumentalne, koordynacja schematów)
- pojęcie transferu intermodalnego
- rozwój poczucia własnego „ja” („ja” subiektywne, obiektywne)
Dziecko 2-6 lat
- c.d „ja” („ja” społeczne”)
- pojęcie płci i związane z nią role społeczne
- style wychowania
Dziecko 6-12 lat
- wybrane strategie zapamiętywania (próby, zbitek, elaboracja, systematyczne przeszukiwanie)
Adolescencja
- rozwój rozumowania moralnego - L. Kolberg
Teoria Piageta
Zakres materiału do egzaminu z Psychologii Rozwoju Człowieka (kto był ten ma, kto nie - tu ma ;-)
Erikson
Freud
Piaget
Przetacznik-Gierowska / Tyszkowa, rozdz. 2, 3, 4, 5, 6, 9
H. Bee, rozdz. 1, 2
Ćwiczenia (patrz wyżej)
Wykłady
J. Piaget - teoria rozwoju intelektualnego
Teoria opiera się na założeniu,że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej, w wyniku której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych. Przystosowanie jest rozpatrywane zatem w kategoriach poznawczych - jest zrównoważeniem procesów asymiliacji i akomodacji. Zdolność dopasowywania wzrasta dzięki wzrastającej złożoności i stałości struktur poznawczych, które rozwijają się na bazie struktur odziedziczonych i tworzą schematyskładające się na wiedze człowieka.
Piaget przedstawił strukturę poznawczą w kategoriach schematów i operacji. Pierwsza
kategoria jest wewnętrzną reprezantacją określonych czynności fizycznych lub umysłowych.
Natomiast operacja jest strukturą umysłową wyższego rzędu. Jean Piaget twierdził, że noworodek posiada szereg wrodzonych schematów, które odpowiadają reakcjom odruchowym np. schemat ssania, chwytania, patrzenia i inne. Wraz z rozwojem dziecka zmianie podlegają schematy. Integrują się one z innymi i dzięki temu stają się bardziej rozwinięte. Natomiast gdy dziecko reaguje na oddziaływania środowiska powstają całkiem nowe schematy.
Bardzo ważne dla inteligencji są schematy składające się z wiedzy o rzeczach i zdarzeniach oraz z wiedzy o tym jak wykonywać pewne czynności. W każdej wykonywanej czynności obecny jest schemat. Jest on rodzajem planu poznawczego, stosowanego przez jednostkę w celu rozwiązywania różnych problemów. Wspomniana wcześniej druga kategoria tak zwana operacja nie jest wrodzoną strukturą umysłową. Myślenie operacyjne pojawia się przed osiągnięciem wieku szkolnego - średniego dzieciństwa. Operacja daje możliwość zrozumienia bardziej zło onej struktury funkcjonowania otoczenia. Charakterystyczną cechą operacji jest odwracalność .Oznacza to , że mo na traktować ją jako czynność umysłową, która może być wykonana w kierunku odwrotnym np. dziecko 5 letnie rozumie dodawania 3+3=6 jednak nie rozumie , że operację tę można odwrócić przez odejmowanie 6-3=3 , starsze dziecko, zdolne do myślenia operacyjnego wie, że dodawanie jest odwracalne przez odejmowanie , a mnożenie jest odwracalne przez dzielenie. Młodsze dziecko nie potrafi dokonywać
odwracalności. Dziecięce struktury poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem, dlatego Piaget mówi o schematach i operacjach jako o zmiennych strukturach poznawczych.
Piaget swą teorię zbudował na mocnych podstawach biologicznych ,a jego kluczowym
pojęciem jest adaptacja. Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych do wymagań środowiska. Adaptacja zachodzi poprzez procesy asymilacji i akomodacji.
ASYMILACJA to proces w którym nowy przedmiot, idea zostaje zrozumiana w kategoriach
pojęć lub czynności (schematy) które dziecko ju zna. Umożliwia jednostce działanie w nowych
sytuacjach wobec nowych problemów za pomocą istniejących ju schematów.
AKOMODACJA jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie
pojęć i czynności tak, by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów, informacji. Pozwala
zmieniać istniejące schematy lub wytwarzać nowe.
Ze względu na ich zmienną naturę asymilacja i akomodacja są zmiennymi funkcjami. Zanim
dziecko nabędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi - harmonii poznawczej. Kiedy ten stan równowagi zostanie zakłócony, kiedy jednostka napotyka coś nowego lub wymagającego innego podejścia - procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przewrócenia tej równowagi. Piaget mówi o procesie równowagi którego rolą jest zapewnienie, że akomodacja zostanie skonsolidowana z asymilacją oraz, że zostanie zachowana między nimi równowaga w ten sposób zmieniają się struktury umysłowe i rozwijają się zdolności poznawcze.
Etapy rozwju poznawczego:
Faza sensorycznomotoryczna:
od urodzenia do ~ 2 roku życia
przedmiotem poznania są stosunki przestrzenne między przedmiotami w otoczeniu dziecka;
schematy, które kształtują się w tym okresie:
schemat stałego przedmiotu, 8, 9 - 12 m.ż. (założenie o jego istnieniu mimo zniknięcia z pola widzenia);
schemat uniwersalnej przestrzeni (niezależnej od doznań czuciowych);
schemat następstwa czasowego (umożliwiający rejestrowanie kolejności zdarzeń);
schemat przyczynowości (system umożliwiający osiąganie pożądanych stanów rzeczy)
stopniowy wzrost świadomości sensorycznej i motorycznej
dominacją czynności odruchowe, głównym osiągnięciem rozwojowym jest powstanie struktury umożliwiającej przemieszczanie się z miejsca na miejsce - "praktyczna grupa przekształceń";
słabo rozwinięta pamięć
kształtujące się wyodrębnianie siebie od środowiska;
kształtowanie się pojęcia istnienia
Faza przedoperacyjna:
trwa od 2 do 7 lat.
Myślenie konkretno-wyobrażeniowo (za pomocą obrazów), intuicyjne i impulsywne
intensywny rozwój języka
rozwój pojęć
przyswajanie znaków i symboli
rozumowanie oparte na zdarzeniach zewnętrznych (a nie na operacjach logicznych), które cechuje:
nieodwracalność- brak zdolności przekształceń
egocentryzm- polega na nieumiejętności dziecka wczucia się w położenie innej osoby i spojrzenia na świat z jej perspektywy.
centracja
animizm - to cecha myślenia dziecięcego,stan postrzegania świata, które przypisuje posiadanie "duszy" i żywotność lalkom i innym przedmiotom.
artyficjalizm - polega na tym, że według dziecka wszystko na świecie łącznie z naturalnymi bytami i zdarzeniami jest przez kogoś zrobione. Dzieci uważają, że ludzie są odpowiedzialni za wszystko co jest na świecie.
przykłady artyficjanizmu:
"Wiatr to dmuchajacy człowiek"
"Niebo jest niebieskie bo zostało pomalowane"
antropomorfizm
sprawiedliwość immanentna - tok rozumowania oparty na przekonaniu, że złamaniu czy naruszeniu reguł (nawet jeśli nikt o nich nie wie), zawsze towarzyszy następstwo o charakterze kary.
interioryzacja (uwewnętrznienie)- przekształcanie czynności faktycznych w umysłowe, a którego przejawami są:
odroczone naśladownictwo
zabawa symboliczna
wyobrażanie sobie - wywoływanie obrazów umysłowych
mowa wewnętrzna
kształtująca się zdolność do antycypowania przyszłości
Erik Homburger Erikson - badacz psychoanalityczny tworzący psychologię ego.
Psychoanalityczne ujęcie ego określa je jako wewnątrzpsychiczny regulator, który organizuje doświadczenie i jednocześnie czuwa nad tą organizacją. Jednak spełnia ono jeszcze jedną ważną funkcję. Wiąże życie wewnętrzne człowieka i jego życie społeczne. Jednostkowe ego znajduje się w całej serii zależności z otoczeniem. Istotną funkcją ego jest łączenie i uzgadnianie tych wymagań, jakie płyną ze strony otoczenia i własnego organizmu.
Eriksonowskie ego nie jest czymś takim, co jest tylko uwikłane w naciski id i superego, ani czymś takim, co zajmuje się tylko obsługiwaniem mechanizmów obronnych, ale posiada ono własną siłę witalną i jest głęboką funkcją ludzkiej psychiki, obejmującą zarówno nieświadomość jak i świadomość.
Egzystencja każdego człowieka zależy w każdym momencie od trzech wzajemnie się uzupełniających procesów organizacji. Są to: biologiczny proces hierarchicznej organizacji układów różnych narządów stanowiących nasz organizm (soma), proces psychiczny porządkujący doświadczenie indywidualne za pomocą syntezy ego (psyche) i wspólnotowy proces organizacji kulturowej przejawiającej się we współzależności osób (ethos). Jeśli chcemy wyjaśnić jakieś wydarzenie z ludzkiego życia, potrzebne jest spojrzenie na ludzie zachowanie przez pryzmat wszystkich trzech procesów.
Rozwój podzielony na fazy; dynamizm rozwoju - sposób przechodzenia z jednej fazy do drugiej, dokonuje się to poprzez kryzys. Kryzys: moment przesilenia, konieczny, zwrotny moment rozstrzygający, w którym rozwój musi zwrócić się w jedną albo druga stronę. Kryzys następuje wtedy, kiedy osoba staje przed nowym zadaniem egzystencjalnym. W określonym wieku, dzięki swojemu fizycznemu, emocjonalnemu i intelektualnemu rozwojowi, staje się chętna i gotowa do stawiania czoła nowemu, życiowemu zadaniu, czyli zestawowi wyborów i prób, które zostały określone i przygotowane przez strukturę społeczną w jakiś tradycyjny sposób. Nowe życiowe zadanie reprezentuje kryzys, którego wynik może być udanym awansem lub też przeciwnie - zaburzeniem cyklu życia, które obciąży przyszłe kryzysy.
Każdy kryzys przygotowuje następny, tak jak jeden krok prowadzi do następnego, każdy kryzys kładzie tez jeszcze jeden kamień węgielny pod osobowość dorosłego. Kryzys ma tu charakter raczej wzrostu, niż degradacji, urazu. Dostarcza procesom wzrostu nowej energii rozwojowej.
Kryzysy rozwojowe są charakteryzowane przez dwa bieguny, pozytywny i negatywny - równie ważny, gdyż dzięki niemu ujawnia się siła rozwojowa danego etapu. Dwa bieguny są wobec siebie nie tylko przeciwne, ale również komplementarne. Postępowe przejście kryzysu nie jest osiągnięciem idealnego stanu raz na zawsze, ale osiągnięciem dynamicznej równowagi na korzyść bieguna pozytywnego.
Siły rozwojowe, życiowe (jakości ego) stanowią trwały skutek właściwych proporcji i są owocem ścierania się przeciwstawnych tendencji (syntonicznych i dystonicznych). Nazywane są cnotami podstawowymi, są przekazywane z pokolenia na pokolenie i stanowią element uniwersalnego systemu wartości.
Podstawowa ufność a podstawowa nieufność
- przyswajanie pokarmu, głębokość snu, bezbolesne wypróżnianie jako pierwsze przejawy zaufania społecznego
- uczucie oswojenia z otoczeniem (doświadczenia percepcyjne)
- zgodność, konsekwencja, ciągłość i identyczność doświadczeń
- pozwolenie na zniknięcie matki bez lęku i gniewu (matka - wewnętrznie pewne i przewidywalne doświadczenie)
- rozróżnianie tego, co zewnętrzne i wewnętrzne
- ilość ufności, jaką dziecko wynosi ze swych najwcześniejszych doświadczeń zależy od jakości związku z matką (matczyna troska)
Pozytywna siła życiowa: Nadzieja
(oczekujące pragnienie, nadzieja obdarza przewidywaną przyszłość poczuciem swobody zachęcającej do wykonania oczekiwanych działań, albo w poprzedzających działanie wyobrażeń)
Negatywna siła życiowa: wycofanie
Instytucje wzmacniające: religia
Autonomia a wstyd i zwątpienie
- dojrzewanie układu mięśniowego zaczyna fazę eksperymentowania z „zatrzymywaniem” i „puszczaniem”
- gwałtowne pragnienie posiadania wyboru, przywłaszczanie sobie wszystkiego i uparte wydalanie
- regulacja zewnętrzna musi przynosić zdecydowaną pociechę, rozwiewać obawy i umacniać poczucie pewności
- kiedyś akceptowane wydalone produkty jelit, mogą być teraz uznane za złe (zaatakowanie autonomii dziecka)
- doświadczenie autonomii wolnego wyboru
- poczucie samokontroli bez poczucia utraty poczucia własnej godności
Pozytywna siła życiowa: Wola
Negatywna siła życiowa: przymus i impulsywność
Instytucje wzmacniające: prawo i porządek
Inicjatywa a poczucie winy
- nowe możliwości lokomotoryczne i umysłowe
- nadwyżki energii, aktywność, tworzenie, atakowanie (zadania) i podbój (przyjemność)
- inicjatywa jako niezbędny element każdego czynu
- współzawodnictwo o uprzywilejowaną pozycję wobec matki (+kompleks Edypa)
- zdolność samostanowienia i samokarania
- poczucie odpowiedzialności moralnej
Pozytywna siła życiowa: Stanowczość
Negatywna siła życiowa: zahamowanie
Instytucje wzmacniające: wzorce idealne (idealni dorośli)
Pracowitość a poczucie niższości
- wkroczenie w życie (życie szkolne)
- dziecko musi zapomnieć o dawnych nadziejach i pragnieniach, zaś jego bujna wyobraźnia zostaje oswojona i zaprzęgnięta w kierat bezosobowych zadań, takich jak pisanie, czytanie, rachowanie
- dopasowanie się do obcych praw rządzących światem narzędzi i instrumentów
- orientacja na cel, która stopniowo wypiera zachcianki i pragnienia związane z zabawą (dziecko uczy się kochać naukę podobnie jak zabawę)
- podział pracy, współpraca
Pozytywna siła życiowa: Kompetencja
Negatywna siła życiowa: inercja (skazanie na mierność i niedopasowanie)
Instytucje wzmacniające: technologia (porządek pracy)