„PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI” - Cierpiałkowska
ROZDZIAŁ: NARCYSTYCZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
A.SMELKOWSKA-ZDZIABEK
WPROWADZENIE
Narcyzm - początkowo analizowany w medycynie jako typ perwersji seksualnej: traktowanie własnego ciała jako obiektu seksualnego.
Obecnie zainteresowanie badaczy psychologii, socjologii, kulturoznawstwa.
W samej psychologii - różne perspektywy: a) zjawisko normatywne (naturalna faza rozwojowa, zmienna osobowościowa, styl charakteru) b) forma psychopatologii (zaburzenie osobowości, charakter) c) zjawisko grupowe - wynik sublimacji indywidualnego narcyzmu (nacjonalizmy, ruchy religijne)
OBRAZ KLINICZNY NARCYSTYCZNEGO ZABURZENIA OSOBOWOŚCI W DSM IV I ICD -10
Kryteria diagnostyczne DSM IV:
9 kryteriów diagnostycznych, z których przynajmniej 5 musi być spełnionych, aby u człowieka dorosłego rozpoznać narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD):
1. Nadmierne poczucie własnego znaczenia (np. przesadne ocenianie swoich dokonań i talentów, oczekiwanie , że będzie się rozpoznanym jako ktoś lepszy, pomimo braku rzeczywistych osiągnięć)
2. fantazjowanie o ogromnych sukcesach, władzy, sile, doskonałości, pięknie lub idealnej miłości
3. przekonanie, że jest się kimś wyjątkowym, unikatowym, kimś kogo może zrozumieć tylko ktoś podobnie niezwykły, że powinno się zadawać tylko z innymi podobnie niezwykłymi lub wysoko postawionymi w hierarchii społecznej osobami (lub instytucjami)
4. nadmierna potrzeba adoracji
5. przekonanie o prawie do szczególnych przywilejów, np. nieuzasadnione oczekiwanie szczególnie uprzywilejowanego traktowania lub automatycznej akceptacji swoich oczekiwań
6. „interpersonalny wyzyskiwacz”, np. wykorzystywanie innych dla osiągnięcia własnych celów
7. brak empatii: niemożność rozpoznania lub zidentyfikowania się z potrzebami i uczuciami innych osób
8. zawiść wobec innych lub przekonanie, że inni ludzie odczuwają zawiść w stosunku do niego lub niej
9. prezentowanie aroganckich, wyniosłych zachowań lub postaw
Współwystępowanie z innymi zaburzeniami:
dorośli - borderline, antyspołeczne, depresja, dystymia, nadużywanie substancji i zaburzenia afektywne dwubiegunowe
dzieci i młodzież - antyspołeczne, borderline, depresyjne, zaburzenia zachowania, fobie dzieci - anorexia nervosa (najpoważniejsze formy patologicznego narcyzmu)
Cechy:
wyolbrzymione poczucie własnej wartości + nieustanne poszukiwanie potwierdzenia z otoczenia (Kernberg)
przekonanie, że aby zdobyć uwagę i szacunek (substytut miłości) trzeba być wspaniałym
perfekcjonizm
w działaniu koncentracja na otoczeniu (jakie wywierają wrażenie), a nie na celach
myślenie o sobie, wyglądzie, zdrowiu, wielkościowości, osiągnięciach
w relacjach - manipulacja i wykorzystywanie (inni jako źródło funkcji odzwierciedlających i idealizujących - Kohut)
brak zdolności empatycznych (obok dużego wyczulenia na to, co robi wrażenie na innych)
pogardzanie osobami, u których budzą podziw i uznanie
poczucie, że wszystko im się należy (wymagania)
niektóre osoby postrzegają jako szczególnie wartościowe czy wręcz idealne - wobec tychże chęć wzbudzenia podziwu, ale też rywalizacja
znaczna nietolerancja dla większości uczuć
silna zewnętrzna kontrola emocjonalna - silniejsze ego
acting out i słaba kontrola zewnętrzna - większy poziom zaburzeń, słabsze ego
emocje: narcystyczna duma, wstyd, wściekłość, poczucie pustki, lęk, zawiść
wielkościowe poczucie własnej ważności, a przy tym duża łatwość do naruszenia samooceny - wrażliwość na krytykę i porażkę, niedostatek odzwierciedlania ich wielkościowości
naruszenie samooceny -> depresja, pustka tożsamościowa
lęki o charakterze paranoidalnym - gdy ktoś osiąga sukces, narcyz czuje zawiść, pragnienie poniżenia i zniszczenia; następnie antycypuje zemstę ze strony tej osoby za jego uczucia - stąd lęki; czasem są one kierowane do wewnątrz - hipochondria, psychosomatyka
liczne zniekształcenia poznawcze: atrybucja zewnętrzna w razie niepowodzenia, zaprzeczanie błędom, dewaluowanie - idealizowanie innych, atrybucje zewnętrzne - gdy inni osiągają sukces
mechanizmy obronne: dewaluacja, prymitywna idealizacja siebie i innych, próby uzyskania omnipotentnej kontroli, projekcja, racjonalizacja, fantazjowanie, wycofanie lub wyniosłość
KONCEPCJE GENEZY NZO
najwięcej - psychoanaliza, psychodynamika, TRO
M.Mahler - faza separacji-indywiduacji (tu początek narcyzmu)
3.1.NARCYZM -podejście psychoanalityczne
FREUD
2 cechy narcyzmu:
1. megalomania - libido zostaje skierowane do ego (zdarza się to u normalnych osób: okres choroby, fizyczne cierpienie), a nie do obiektu 2. wycofanie zainteresowań od świata zewnętrznego
„Mania wielkości miałaby spełniać w zaburzeniach narcystycznych podobną funkcję jak introwersja do fantazji w nerwicach przeniesionych, a więc służyć psychicznemu opanowaniu wielkiej ilości libido powstałej po wycofaniu jej od obiektów.”
Narcyzm wtórny - regresywny mechanizm
Narcyzm pierwotny, naturalny - u niemowlęcia, dziecko postrzega swoje ego jako doskonałe, istnieją 2 obiekty seksualne: dziecko („ja”) i kobieta opiekująca się
Freud zauważa, że narcyzm wiąże się z tylko CZĘŚCIOWYM wycofaniem libido z obiektu.
2 typy obsadzenia obiektów przez libido:
a) ANAKLITYCZNY - typ przywarcia; kocha się obiekt, który karmi lub chroni
b) NARCYSTYCZNY - kocha się siebie samego lub te aspekty obiektu, które odzwierciedlają ja
KOHUT (psychologia self)
NARCYZM jako jedna z form patologii self, powstała na skutek traumatycznego zaburzenia rozwoju self.
SELF - centrum osobowości rozwijające się pod wpływem relacji z otaczającymi dziecko osobami, których dziecko doświadcza jako obiekty self. - ma 2 elementy - bieguny: 1.ambicje, ideały 2.dążenie do mocy i do sukcesu, wyidealizowane cele
Dziecko najpierw ma szczątkowe self - pod wpływem relacji z matką przekształca się w self nuklearne (dwubiegunowe).
Początkowo dziecko rozwija biegun wielkościowości - jeżeli matka to odzwierciedla, to rozwój self może toczyć się dalej (ukształtowanie realistycznego i stabilnego obrazu ja -podstawa dla dojrzałego self)
2-4 rok życia - miejsce wielkościowości zajmują wyidealizowane cele i związane z nimiprzywiązanie do wyidealizowanego omnipotentnego rodzica (najczęściej ojca); jeżeli rodzic chroni przed nadmierną traumatyczną stymulacją i narcystycznym zranieniem - uwewnętrznienie wartości, celów, ideałów - podstawa dojrzałego self
Kohut, podział patologii self:
-pierwotne: psychozy, borderline, osobowość schizoidalna, paranoidalna, narcystyczne zaburzenia zachowania i narcystyczne zaburzenia osobowości
-wtórne (reaktywne): reakcje self spowodowane chorobą somatyczną lub nerwicą
Znacząca rola w funkcjonowniu osób z narcystycznym zaburzeniem osobowości: WSTYD i WŚCIEKŁOŚĆ - reakcja na brak potwierdzenia reakcja wielkościowego self na ekshibicjonistycznej wielkościowości frustrację omnipotencji ze strony własnego superego
Narcystyczne formy przeniesienia:
a) przeniesienie idealizujące- 1. odtworzenie fuzji self z omnipotentnym obiektem 2. relacja z idealizowanym obiektem, dzięki któremu jest kontrola impulsów popędowych , obiekt doświadczany jako ideał siły, łagodności, doskonałości, 3. fuzja: druga osoba jako część mnie
b) przeniesienie lustrzane - 1. traktowanie drugiej osoby jak część mnie 2.przeniesienie bliźniacze (druga osoba bardzo podobna) 3.druga osoba postrzegana jako odrębna, ale ważna, o tyle o ile odzwierciedla wielkościowość self
KERNBERG - TRO
Obiekt nie stanowi - jak u Freuda - wyłącznie narzędzia do uzyskiwania gratyfikacji, ale jest celem samym w sobie dla popędów libidinalnych.
5 faz rozwoju internalizacji relacji z obiektem:
1.normalnego autyzmu 2.normalnej symbiozy 3.faza różnicownia reprezentacji self od reprezentacji obiektu 4.faza ostatecznej integracji reprezentacji self i obiektu (od 3 do 7 roku życia) i formowania wyższych struktur psychicznych (związana z powstaniem narcyzmu) 5.faza ostatecznej konsolidacji superego i integracji ego
Zamiast integrowania „+” i „-” reprezentacji self oraz „+” i „-” reprezentacji obiektu, osoba łączyze sobą wszystkie „+” reprezentacji self i obiektu - powstanie patologicznie wielkościowego self.
Rodzice - zimni, odrzucający, jednocześnie wyrażający uwielbienie dla wielkościowych manifestacji dziecka. Prowadzi to do dewaluacji rzeczywistych obiektów, dysocjacji od siebie, wyparcia, projekcji na innych negatywnych aspektów siebie i obiektu.
Poczucie wewnętrznej pustki na skutek opróżnienia wewnętrznego świata z reprezentacji obiektualnych, może być kompensowane tylko poprzez nieustanną adorację dla wielkościowego self ze strony innych.
Narcystyczne zaburzenia osobowości są na ogól ustrukturowane na średnim poziomie rozwoju ego i relacji z obiektem.
3.2. PODEJŚCIA POZNAWCZE I KULTUROWE
T.MILLON - teoria społecznego uczenia się
2 czynniki, które na siebie oddziałują:
1.indywidualna zdolność jednostki do radzenia sobie w sytuacjach trudnych i uczenia się nowych sposobów reagowania 2.specyfika psychospołecznego środowiska
3 kryteria różnicujące zachowania patologiczne od normatywnych:
funkcjonalna nieelastyczność
tendencja do popadania w błędne koło samoobwiniania
poczucie słabej stabilności wewnętrznej w warunkach stresowych
Zaburzenia osobowości można opisać na 3 dymensjach:
Przyjemność vs ból - jakie cele egzystencjalne jednostki? przyjemność - poprawa jakości życia; ból - walka z czynnikami obniżającymi jakość życia
Aktywny vs pasywny - jaki sposób adaptacji do środowiska? aktywny - modyfikacja środowiska i aktywne poszukiwanie wzmocnień pasywny - dopasowanie się do środowiska, pasywny w zakresie poszukiwań wzmocnień
Self vs inni - z jakiego źródła wzmocnienia? self - zachowania egoistyczne inni - zachowania afiliacyjne
Jeśli cechy z dymensji są wyolbrzymione - może dojść do zaburzeń.
NARCYZ - przyjemność, pasywność, self
Postawa rodziców - przecenianie, traktowanie dziecka jako wyjątkowego ( inaczej niż w psychoanalizie - tu emocjonalne niedowartościowanie dziecka przez rodziców). Dziecko uczy się, że należą mu się specjalne względy, że jest lepsze. Zachowania narcystyczne są samowzmacniające - utrwala się zaburzenie.
LASCH
występowanie kulturowych i społecznych czynników
NARCYZM KULTUROWY
Na narcyzm można spojrzeć z 3 punktów:
1.indywidualnej psychiki 2.powojennej kultury amerykańskiej 3.jako metafora nowoczesności
Narcyzm można wiązać z „(...) apokaliptyczną naturą życia społecznego”.
Większość ludzi odgradza się od problemów globalnych (nie wierząc we wpływ nad szerszym środowiskiem społecznym) i wycofuje się w swój osobisty świat. Koncentruje się na samodoskonaleniu czy samospełnianiu - w nadziei psychicznego bezpieczeństwa. Narcyzm jest obroną przed dziecięcym gniewem, próbą kompensacji.
To wycofanie sprawia, że nie są skłonni dawać siebie, czują niechęć wobec zależności.
Ta tendencja do emancypacji jest wzmacniana przez „IDEOLOGIĘ TERAPEUTYCZNĄ”- rys amerykańskiej powojennej kultury, wynikający z powierzchownego rozumienia Freuda, charakteryzujący się traktowaniem norm i zasad kultury Zachodu jako tyrana zniewalającego naturalne, ludzkie popędy. To doprowadziło do lansowania haseł „PODMIOTOWEJ SAMOWYSTARCZALNOŚCI”. Dalsze konsekwencje - upadek rodziny patriarchalnej i wartości rodzinnych, a to ma ścisły związek z „narodzinami narcyzmu”.
Miejsce tradycyjnej moralności zajmuje „ekspertyzm”. (ma zaspokajać potrzeby społeczne, a stwarza nowe, coraz bardziej wysublimowane). Narcyzm nasila się - ekspertyzm budzi bunt przed dziecięcą zależnością, świat bez ekspertów jest niemożliwy, a z drugiej strony wywołuje bezsilność wobec zależności. Próba zaprzeczenia naszej zależności od świata - kolejne źródło formowania się narcyzmu.
SENNET
Teza o upadku sfery życia publicznego. „Istotą narcyzmu jako zaburzenia charakterologicznego jest takie zaprzątnięcie jednostki jej własną tożsamością, że zatraca ona granice między sobą a światem zewnętrznym.” Życie publiczne, które oferowało wartości i autorytety, teraz oferuje ideologię konsumpcyjną (na skutek sekularyzacji). Osobowość narcystyczna przejmuje tę pustkę moralną, a jednocześnie odwraca się do sfery prywatnej, by tam szukać tego, czego nie daje jej sfera publiczna. Narcyzm staje się przeciwieństwem oddania i źródłem chronicznej frustracji i cierpienia - relacje płytkie, nieciekawe. A koncentracja na sobie pogłębia „martwotę” życia publicznego.
2