PRACA KONTROLNA

PRODUKCJI ROŚLINNEJ

TEMAT: Charakterystyka technologii uprawy rzepaku ozimego

Rzepak należy do roślin o dużych wymaganiach agrotechnicznych i wymaga intensywnej technologii produkcji.

Stanowisko w zmianowaniu.

Pierwszym elementem technologii uprawy jest wybór przedplonu. Odpowiednimi przedplonami dla rzepaku ozimego są rośliny wcześnie scho­dzące z pola, np. ziemniaki wczesne, udany wczesny groch lub mieszanki strączkowych na zielonkę. Dobrymi przedplonami są też mieszanki traw z lucerną, koniczyna czerwona zaorana po I pokosie, mieszanki zbożowo - strączkowe i zboża wcześnie schodzące z pola. Najgorszym przedplonem zbożowym dla rzepaku jest owies. Rzepak toleruje stanowisko po sobie i może być uprawiany w kilkuletniej monokulturze. W glebie pod monokulturą narasta jednak populacja mątwika, a sam rzepak jest w silniejszym stopniu porażony przez choroby i szkodniki. W celu utrzymania na tolerowanym poziomie populacji mątwika w glebie łączny udział rzepaku i bura­ka w zmianowaniu nie powinien przekraczać 25%.

Uprawa roli.

Musi być podporządkowana wymogowi wczesnego siewu rzepaku. Po ziemniakach wczesnych i roślinach strączkowych wystarcza zastosowanie kultywatora lub wykonanie orki siewnej pługiem z przedpłużkiem. Kultywator i pług powinny być połączone z wałem kolczastym. Podstawowe zabiegi uprawowe należy wykonać na 4-5 tygodni przed siewem rzepaku, tak aby rola należycie się odleżała. Po mieszankach traw z roślinami motylkowy­mi konieczny jest pełen system uprawek, na które składa się podorywka pługiem z wałem kolczatką lub pługiem talerzowym, a następnie orka siewna pługiem zagregatowanym z wałem Campbella. Pod uprawy podstawowe wysiewa się nawozy wap­niowe oraz nawozy fosforowe i potasowe. Przed siewem rzepaku należy zastosować jedno- i dwukrotnie zestaw uprawowy, składający się z kultywatora lub brony i wału strunowego. Powierzchnia pola przed siewem musi być bardzo starannie wyrównana, a miąższość wierzchniej, spulchnionej warstwy roli nie powinna przekraczać 5 cm. Pod uprawki przedsiewne stosuje się z reguły małą dawkę nawozów azotowych.

Celem zespołu uprawek pożniwnych i przedsiewnych jest:

• optymalne przygotowanie gleby pod zasiew rzepaku ozimego,

• odpowiednie przyoranie lub wy­mieszanie z glebą resztek po­żniwnych po przedplonie,

• umożliwienie kiełkowania chwa­stów oraz nasion z przedplonu z wierzchniej warstwy gleby, tak aby w następnych uprawkach wy­eliminować je z pola,

• zapewnienie odpowiedniej struk­tury wierzchniej warstwy gleby dla optymalnego rozwoju siewek rzepaku,

• zatrzymanie w glebie wilgoci niezbędnej dla wschodów na­sion i późniejszego rozwoju ro­ślin.

Prawidłowo doprawiona gleba pod siew rzepaku ozimego powinna wy­glądać następująco: wierzchnia war­stwa gleby o miąższości 3-4 cm win­na posiadać strukturę gruzełkowa-tą, a pod nią powinna zalegać gleba zagęszczona, zapewniająca dobre, kapilarne podsiąkanie wody

Skutki niewłaściwej uprawy gleby:

Brak spulchnienia wierzchniej war­stwy, silne zagęszczenie podglebia to naturalne przeszkody dla prawidło­wego wzrostu roślin. Często w tych warunkach w wypadku wystąpienia silnych opadów jesiennych następu­je pogorszenie warunków wodno-powietrznych gleby, na które rzepak re­aguje płytkim, krzaczasto rozwiniętym systemem korzeniowym. Wadliwie zbudowany system korzeniowy nie będzie się już prawidłowo rozwijał w okresie wiosennym, następuje natural­na blokada możliwości dotarcia przez system korzeniowy do głębszych warstw gleby, gdzie znajdują się zaso­by wody i składników pokarmowych, a w warunkach często występujących susz majowo-czerwcowych negatyw­nie wpływa na wysokość plonu.

Nawożenie

Rzepak ma duże potrzeby pokarmowe i nawozowe.

• Nawozy fosforowe i potasowe stosuje się w całości jesienią, pod orkę przedsiewną. Nawożenie fosforem i potasem należy dostosować do zasobności gleby i spodziewanej wielkości plonu. Przy plonach nasion 35 dt/ha i wyższych na glebach o średniej zasobności zalecane dawki fos­foru i potasu wynoszą: P₂O₅ - 60 kg/ha, K₂O - 140 kg/ha. Z na­wozów fosforowych pod rzepak nadaje się zwłaszcza superfosfat prosty z borem, który zawie­ra 20% fosforu (P₂O₅), 10% siarki (S), 0,7% boru (B) oraz 28% wap­nia (CaO).

• Nawożenie azotem stosuje się w dwóch lub trzech ter­minach, zależnie od dawki i stanowiska ( od przedplonu), a mianowicie:

• jesienią przed siewem rzepaku stosujemy 20 - 40 kg azotu w dowolnej formie

• wiosenną dawkę nawozów stosuje się w formie saletry amonowej lub mocznika i z reguły dzieli się ją na dwie części: połowę lub ²/₃ stosuje się na początku ruszenia wegetacji, pozostałą część tuż przed pakowaniem lub w okresie pakowania roślin

• Wapnowanie, jeśli gleba ma niższe pH niż 6,5. Nawozy wapniowe najlepiej stosować pod rośliny przedplonowe lub na ścierń przed podorywką (1 - 1,5 t CaO na 1 ha).

Fosfor - pierwiastek niezbędny rośli­nie dla prawidłowego rozwoju syste­mu korzeniowego w okresie jesiennym. Jego wysoka zawartość w gle­bie na przedwiośniu pozwala na szybką regenerację systemu korze­niowego po ewentualnych uszkodze­niach mrozowych powstałych zimą i na przedwiośniu.

Potas - rzepak ozimy reaguje bardzo negatywnie na niską zawar­tość tego składnika w glebie w całym okresie wegetacji; jego brak ujemnie wpływa na przyrost masy wegetatyw­nej oraz plon nasion.

Azot - nadmiar azotu mogą doprowa­dzić do przedwczesnego wy­niesienia pąka wierzchołkowe­go. Tym samym zostają stwo­rzone warunki do przemar­znięcia roślin w czasie zimy. Również niedobór azotu jest niekorzystny, gdyż słabo roz­winięte rośliny w okresie jesie­ni gorzej zimują.

Przygotowanie nasion

Do siewu należy używać tylko nasion kwalifikowanych, zaprawionych przez produ­centa, o dużej wartości użytkowej. Zaprawianie nasion chroni w dużej mierze młode rośliny rzepaku przed szkodnikami: chowaczem galasówkiem i pchełkami oraz przed chorobami: zgorzelą siewek i czernią rzepaku. Należy unikać nasion zaprawionych w poprzednim roku, ponieważ substancje czynne zapraw nasiennych mogą się czę­ściowo ulotnić. Zaprawianie chroni siewki przed chorobami zgorzelo­wymi oraz przed szkodnikami.

Siew

Prawidłowy siew decyduje w znacznej mierze o powodzeniu uprawy rzepaku. Optymalny termin siewu rzepaku zależy od rejonu uprawy i wypada w okresie pomiędzy 10 i 25 sierpnia. Dla Polski od Pomo­rza, Żuław i Warmii poprzez Kujawy, - najkorzystniejsze siewy tego gatun­ku powinny być zakończone do 20-22 sierpnia.

Planowana obsada roślin rzepaku zależy od warunków uprawy, na które składają się warunki glebowe, klimatyczne i poziom agrotechniki i wynosi 60-100 tys. roślin na ha. Ilość wysiewu powinna być o ok. 20% więk­sza od planowanej obsady roślin, Jesienią optymal­na obsada roślin dla odmian populacyjnych wynosi 60 sztuk/m², a dla mieszańcowych 40 sztuk.

Rzepak najczęściej jest siany w rozstawie rzędów 20-25 cm, zwłaszcza przy zakładanym zmniejszeniu obsady roślin. Jed­nak praktykowany jest także siew wąskorzędowy, co 10-13 cm. Rzepak nale­ży siać równomiernie płytko na głę­bokość 2-3 cm z małą prędkością siewnika, 4-6 km/godz. W gospodar­stwach, w których rzepak uprawiany jest na tym samym polu co 2-3 lata. Siewy gęstsze szkodzą zimowaniu, wylęganiu, sprzyjają porażeniu przez choroby i szkodniki. Szeroką rozstawę rzędów dopuszcza się wyłącznie przy pielęgnacji mechanicznej międzyrzędzi.

Rzepak kiełkuje epigenicznie, tzn. liścienie wydobywają się z gleby i dlatego nasiona powinny być umieszczone płytko, na głębokości 1-2 cm, tylko wyjątkowo w przesuszonej glebie na głębokości 2-3 cm. Nasiona muszą być umieszczone na zagęszczonym podłożu (wał strunowy) i przykryte cienką, pulchną warstwą gleby. Siewnik powinien być zespolony z wałem pierścieniowym, a nigdy z broną.

Pielęgnacja i ochrona rzepaku

Prowadzenie łanu polega na utrzymaniu go w stanie wolnym od chwastów, skutecznym zwalczaniu chorób i szkodników oraz na stosowaniu dokarmiania dolistnego na podstawie stale prowadzonej oceny jego stanu.

• Ocena łanu obejmuje ocenę wschodów, ocenę w momencie wejś­cia w spoczynek zimowy i po przezimowaniu, ustalenie stop­nia zachwaszczenia i obserwacje chorób i szkodników, a wresz­cie określenie momentu dojrzałości nasion do zbioru. W momen­cie jesiennego zahamowania wegetacji na 1 m² powinno się znaj­dować 80-120 roślin z dobrze rozwiniętą rozetą liczącą co najmniej 8 liści i jak najkrótszą łodygą, niewiele wystającą ponad powierzchnię gleby. Pąk wierzchołkowy powinien się znajdować na wysokości najwyżej 3-4 cm, szyjka korzeniowa musi mieć średnicę ok. 5 mm, a korzeń długość 15-20 cm. Sucha masa nadziemnej części dobrze rozwiniętej rośliny osiąga 1,5 g. Wczesną wiosną na plantacji, która przezimowała bardzo dobrze, znajduje się 40-80, a na plantacji, która przezimowała dobrze 40-60 żywych, zdrowych roślin tworzących zwarty łan. Jeżeli na 1 m² znajduje się poniżej 30 żywych roślin, a ponadto na polu występują „łysiny", plantacja powinna być zaorana i przesiana inną, jarą rośliną.

• Pielęgnacja. W rzepaku uprawianym w szerokie rzędy stosuje się mechaniczno-chemiczny system pielęgnacji, a w uprawianym w wąskie rzędy tylko chemiczny. Na pielęgnację mechaniczną składa się dwukrotne opielanie plantacji nożami kątowymi w okresie jesieni, w fazie przed wykształceniem rozety liściowej i ponownie przed nastaniem przymrozków gęsiostópkami oraz wiosenne bronowanie i następ­nie opielanie również gęsiostópkami. Wiosenne bronowanie należy stosować również na plantacji sianej w wąskie rzędy, o ile stopień jej przezimowania jest gorszy od dobrego. Termin stosowa­nia i rodzaj herbicydu należy dostosować do dominujących chwastów w łanie rzepaku.

Na polach silnie zachwaszczonych oprysk herbicydowy należy wykonać profilaktycznie w okresie przed siewem lub przed wschodami rzepaku, dobierając preparat właściwy dla zespołu chwastów. Może zaistnieć konieczność powtórzenia oprysku w okresie po wschodach lub wiosną, innym wówczas i również dobranym do dominującego zachwaszczenia preparatem. Na polach słabiej zachwaszczonych i w systemie pielęgnacji mechaniczno-chemicznej stosuje się jeden oprysk herbicydowy w okresie późnej jesieni lub wczesnej wiosny.

Choroby

Obok zgorzeli siewek, zwalczanej wyłącznie przez zaprawianie nasion, na rzepaku mogą występować inne choroby grzybowe i bakteryjne. Choroby te zwalcza się opryskiem fungicydowym w okresie opadania pierwszych płatków kwiatowych.

Szkodniki

Znacznie bardziej groźne od chorób są szkodniki rzepaku, które występują we wszystkich fazach rozwojowych roślin. W okresie jesieni na liścieniach i młodych liściach żerują pchełki, chowacz galasówek i larwy gnatarza rzepakowca. Szkodniki te zwalcza się głównie przez zaprawianie nasion, ale w przypadku silnego występowania gnatarza plantację należy opryskać preparatem z grypy pyretroidów. W okresie wczesnej wiosny pojawia się najpierw chowacz brukwiaczek, a następnie chowacz czterozębny i najgroźniejszy szkodnik rzepaku - słodyszek rzepakowy Szkodnikami łuszczynowymi są chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik a pod koniec kwitnienia, zwłaszcza w lata ciepłe i wilgo­tne, pojawiają się masowo mszyce i owady gnatarza rzepakowca Wszystkie wymienione szkodniki muszą być zwalczane chemicznie w terminach sygnalizowanych przez służbę ochrony roślin, ale również na podstawie własnego oglądu plantacji. Zwalczanie rozpoczyna się wówczas, gdy liczba szkodników na roślinie przekroczy tzw. próg ekonomicznej szkodliwości. Koszt oprysku zwraca się wówczas z nawiązką jako wartość uratowanego plonu.

Dokarmianie dolistne

Z uwagi na duże potrzeby pokarmowe i sil­nie rozwinięte części nadziemne rzepak może pobrać znaczne iloś­ci składników pokarmowych podawanych w formie oprysków na łan. Dotyczy to głównie azotu, magnezu i niezbędnych mikroele­mentów

Łączenie agrochemikaliów

Termin zwalczania chorób i szkod­ników oraz dokarmiania dolistnego są często zbieżne i dla obniżenia kosztów niektóre zabiegi chemiczne można łączyć w jednym oprysku. Nie zaleca się jednak łączenia herbicydów z inny­mi agrochemikaliami

Przygotowanie plantacji do zbioru

polega na zastosowaniu preparatów typu regulatorów wzrostu lub herbicydów, które przyspieszają dojrzewanie nasion, zapobiegają pękaniu łuszczyn i powodują zasychanie wegetatywnych części rzepaku oraz łuszczyn.

W uwagi na duży koszt zabiegu desykację stosuje się na bardzo udanych plantacjach, częściowo wylęgniętych i przy zbiorze rzepaku na cele nasienne.

Zbiór rzepaku

może być jedno- lub dwuetapowy.

• Zbiór dwuetapowy Przystępuje się do niego w fazie dojrzałości technicznej, gdy ponad 60% nasion wykazuje brunatne zabar­wienie. Łan kosi się kosiarką pokosową, zostawiając wysoką 35 cm ścierń. Skoszone rośliny dojrzewają na ścierni przez okres 5-7 dni, a następnie dokonuje się omłotu kombajnem wyposażonym w podbieracz pokosów. Jeżeli w okresie między koszeniem a omłotem panowała dobra pogoda, nasiona nie wymagają dosuszania i mogą być składowane w pryzmach lub silosach.

• Zbiór jednoetapowy stosuje się na dużych plantacjach lub przy wylegnięciu rzepaku. Do zbioru jednoetapowego przystępuje się w fazie pełnej dojrzałości, gdy nasiona na pędzie głównym są twarde i ciemne. Zbiór ten może być poprzedzony desykacją łanu i jest wykonywany kombajnem. Desykacja polega na zastosowaniu preparatów( 10 dni przed zbiorem) typu regulatory wzrostu lub herbicydy, które przyspieszają dojrzewanie nasion, zapobiegają pękaniu łuszczyn i powodują zasychanie części wegetatywnych oraz łuszczyn

---