Katolicka nauka społeczna, część składowa doktryny katolicyzmu. Zapoczątkowana w XIX w. encykliką Rerum novarum. Opiera się na fundamentalnych zasadach społecznych: solidarności, sprawiedliwości, prymacie osoby, prawach człowieka, wolności, prawdzie, równości i dialogu. Nie formułuje konkretnych ideałów ustrojowych, zwracając uwagę głównie na konieczność respektowania zasad moralnych.
1.Rerum novarum (łac. Rzeczy nowych) - encyklika papieża Leona XIII ogłoszona 15 maja 1891.
Rerum novarum uważana jest za cezurę w rzymskokatolickiej nauce społecznej. Powyższe stwierdzenie odnosi się przede wszystkim do novum encykliki w jej historycznym uwarunkowaniu. Encyklika była reakcją Kościoła Rzymskiego na rosnące wpływy ruchów socjalistycznych i komunistycznych wśród katolickich robotników. Ogłaszając 15 maja 1891 roku encyklikę Rerum novarum papież Leon XIII zyskał sobie przydomek „papieża robotników.” Encyklika opowiedziała się za chrześcijańską polityką społeczną, przy jednoczesnym odrzuceniu socjalizmu w wydaniu marksistowskim i ślepego kapitalizmu. Głównymi wątkiem encykliki było przekonanie, że ani Kościół, ani państwo nie są w stanie samodzielnie rozwiązać trudności społecznych. Obydwa organizmy muszą ze sobą współpracować dla wspólnego dobra. Według Leona XIII zadaniem Kościoła jest wspieranie dzieła pojednania między pracodawcami i pracownikami poprzez nieustanne przypominanie praw i obowiązków wszystkich zainteresowanych.
Według Rerum novarum obowiązkiem państwa jest ochrona pracownika poprzez zapewnienie mu niedzielnego odpoczynku, minimalnej płacy, a także trwałości zatrudnienia. Dokument papieski poruszył także kwestię katolickich związków pracowniczych, podkreślił znaczenie własności prywatnej i jako „magna carta” katolickiej etyki społecznej ukonstytuował się jako chrześcijańska alternatywa między „bezbożnym socjalizmem” a „krwiożerczym liberalizmem.” Rerum novarum piętnuje niepohamowany pęd za zyskiem kosztem innych, potępia wszelkie przejawy gospodarczego imperializmu, ale jednocześnie ostrzega katolików przed pozornymi podobieństwami między chrześcijaństwem, a tzw. socjalizmem.
Rerum novarum podkreśla, że socjalizm jako nauka i fenomen historycznych procesów nie jest zgodny z „prawdami wiary Kościoła katolickiego.” Wynika z tego żelazna reguła, że dobry katolik nie może być jednocześnie prawdziwym socjalistą. Leon XIII z wielkim zapałem zwraca się przeciwko socjalistycznemu formowaniu nowego człowieka, ostrzegając, że ojcem takiego socjalizmu kulturowego jest niepohamowany liberalizm, który prowadzi nieuchronnie do utraty wiary. Społeczna odnowa jest w myśl Rerum novarum możliwa jedynie poprzez moralną odnowę, a ta z kolei zakłada powrót do Ewangelii. Ironią historii jest fakt, że dzisiaj szerokie spektrum polityczne odnajduje w Rerum novarum „moralne uzasadnienie” własnego programu politycznego. Do wizji Leona XIII przyznają się tradycyjnie nie tylko politycy chadecji, lecz także socjaldemokraci, a nawet liberałowie.
Ciekawym elementem Rerum novarum było wskazanie na konieczność wprowadzenia ulepszeń w kształceniu przyszłych duchownych, którzy powinni być zapoznawani z zagadnieniami problematyki społecznej. Stopniowa afirmacja encykliki Rerum novarum powodowała zadziwiające zmiany w myśleniu Kościoła rzymskokatolickiego o jednostce. I tak z okazji 50-lecia Rerum novarum papież Pius XII powiedział w przemówieniu radiowym w Święto Zesłania Ducha Świętego (1 maja 1941), że ludzka godność osobista musi być chroniona.
2 Quadragesimo anno, encyklika papieża Piusa XI, ogłoszona w 1931, w 40. rocznicę encykliki Leona XIII Rerum novarum, poświęcona społecznej roli Kościoła.
Wobec nasilającego się kryzysu światowego papież wysunął w niej postulat reform systemu kapitalistycznego, sprowadzających się do polepszenia sytuacji materialnej ludzi pracy oraz "uzdrowienia" kapitalizmu poprzez wprowadzenie ustroju społeczno-zawodowego, czyli zorganizowanie całego społeczeństwa w korporacje jednoczące robotników i pracodawców, tak by tworzyli oni atmosferę jedności i harmonii społecznej, która pozwoliłaby uniknąć konfliktów i walk klasowych.
Charakterystyczna dla encykliki była wysunięta w niej zasada akcjonariatu. Papież potwierdził znaczenie prywatnej własności jako podstawy wolności człowieka, zastrzegł jednak, że prawo używania tej własności powinno być rozważane w kategoriach "sprawiedliwości społecznej", co należy do obowiązków państwa. Quadragesimo anno poświęcała wiele uwagi odpowiedniemu wynagradzaniu za pracę, tak by płaca zapewniała zaspokojenie potrzeb rodziny.
Papież poruszył też w encyklice kwestię obyczajów i moralności, uznając, że demoralizacja społeczeństwa, a nie prywatna własność środków produkcji, jest źródłem bezrobocia, podziału na biednych i bogatych, kryzysów ekonomicznych i walki klas. Potępiał komunizm i socjalizm. Żądał, aby państwo nie było antychrześcijańskie oraz by Kościół mógł zachować wpływ na politykę władz przez swoje oddziaływanie na wiernych. Szczególnie podkreślał potrzebę zwiększenia roli Kościoła w procesie wychowania młodzieży, w życiu rodzinnym, a także w chrześcijańskich partiach politycznych i związkach zawodowych.
3.Mater et Magistra (łac. Matka i nauczycielka) - encyklika papieża Jana XXIII sygnowana datą 15 maja 1961.
Przychylny stosunek do liberalizmu, ale jednocześnie krytyka nieograniczonej wolności wolnej konkurencji
idea dobra wspólnego
idea sprawiedliwości
idea postępu cywilizacyjnego
Zasady zaczerpnięte z Rerum novarum:
Praca
własność prywatna
prawo do zrzeszania się
Mater et magistra, poświęcona społecznej doktrynie Kościoła. W części deklaratywnej nawiązuje do encyklik Rerum novarum Leona XIII i Quadragesimo anno Piusa XI.
Zawiera sformułowania dopuszczające nowe interpretacje tradycyjnej tezy katolicyzmu o nienaruszalności i naturalnym charakterze zasady własności prywatnej. Zmierza jednak w kierunku uzależnienia formy wyboru własności: prywatnej lub kolektywnej, od jej przydatności w konkretnych warunkach społeczno-ekonomicznych do realizacji "dobra powszechnego".
4.Pacem in terris (Pokój na ziemi), encyklika Jana XXIII ogłoszona w czasie trwania soboru watykańskiego II w 1963 i skierowana do "wszystkich ludzi dobrej woli", w tym również do niekatolików.
W encyklice Jan XXIII wykorzystał postępową myśl teologiczną P. Teilharda de Chardin, M.D. Chénu, H. de Lubaca. Odróżnił w niej doktryny filozoficzne od opartych na nich celów ekonomicznych, społecznych, kulturalnych i politycznych. Uznał, że każdy człowiek może dojść do zrozumienia potrzeby dobra dzięki swojej naturze stworzonej przez Boga i może to dobro urzeczywistnić kierując się takimi ogólnymi zasadami współżycia, które będą przez wszystkich akceptowane. Nawiązywał do wolnościowych założeń demokracji obywatelskiej, m.in. takich, jak: prawo do swobodnej inicjatywy (własności prywatnej). Prawo do pracy. Prawo do aktywnego udziału w życiu politycznym. Z prawa moralnego wyprowadził Jan XXIII zasadę suwerenności ludów.
Wskazał, że społeczeństwa współczesne są pluralistyczne i wskutek tego mogą być laickie, że sytuacja we współczesnym świecie nakłada na wszystkich ludzi obowiązek zgodnego współżycia i współdziałania oraz rozwiązywania konfliktów i nieporozumień na drodze pertraktacji i rozumnych kompromisów. Że pokój na ziemi jest możliwy pod warunkiem współpracy wszystkich państw, opartej na następujących zasadach:
1) ludzie są równi i posiadają prawa nierozerwalnie związane z godnością człowieka.
2) społeczeństwa są równe w swojej godności naturalnej. Z równości tej wynika prawo każdej społeczności do istnienia, do własnego rozwoju i należnego szacunku.
Pacem in terris stała się fundamentem doktrynalnym soboru watykańskiego II i uchwalonej przez niego konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, opartej na zasadach personalizmu katolickiego, w którym najwyższą wartością jest osoba "przerastająca wszystkie rzeczy", a jej "prawa oraz obowiązki mają charakter powszechny i nienaruszalny". Encyklika Pacem in terris została opublikowana w Polsce, m.in. w Znaku (1982).
Poruszane zagadnienia
Porządek między ludźmi,
Prawa człowieka,
Obowiązki człowieka,
Stosunki między obywatelami a władzami społeczności politycznej,
Stosunki między państwami,
Stosunek ludzi i społeczności państwowych do społeczności światowej,
Wskazania duszpasterskie )
5.Guadium et spes Gaudium et spes − "Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym" ogłoszona przez papieża Pawła VI dnia 7 grudnia 1965 roku. Stanowi obszerny wykład nauki społecznej Kościoła i jest tym samym najważniejszym dokumentem Soboru Watykańskiego II. Ma ona charakter duszpasterski. Wielokrotnie powołuje się na dokumenty papieży, szczególnie do wypowiedzi Jana XXIII i Pawła VI.
6.Populorum progressio, encyklika papieża Pawła VI ogłoszona w 1967 (polski przekład Encyklika o popieraniu rozwoju ludów, Znak, 1982, nr 7-9). Papież rozwinął w niej dwa wątki:
1) religijny, którego motywem przewodnim jest myśl, że najważniejszym obowiązkiem człowieka jest służyć Bogu i żyć w zgodzie z wolą Bożą.
2) "doczesny", w którym stara się udzielić odpowiedzi na pytanie, jakie należy stwarzać warunki, aby zaistniał sprawiedliwy ustrój społeczny.
Zdaniem papieża, życie gospodarcze jest środkiem "do piękniejszego człowieczeństwa". Encyklika potępia wszelkie "nadużycie posiadania", własność prywatna ma wg niej służebny charakter wobec dobra ogółu, a zadaniem państwa jest czuwanie nad realizacją tej zasady. Państwo ma również prawo ingerowania w życie gospodarcze przez programowanie oraz kształtowanie polityki socjalnej, fiskalnej itp.
Papież poddaje krytyce "liberalny kapitalizm", który czyni zysk istotnym motorem postępu gospodarczego bez względu na konsekwencje społeczne. Rozwijając teorię o porządku naturalnym, uznaje, że został on ustanowiony przez Boga, ale nie jest niezmienny, lecz dynamiczny i zakłada ciągły rozwój, stąd powołaniem człowieka jest dążenie do stałego doskonalenia otaczającej go "rzeczywistości stworzonej" - zarówno świata materii, jak i stosunków międzyludzkich.
Na czoło wysuwa potrzebę doskonalenia instytucji społecznych i gospodarczych w celu zapewnienia warunków do "harmonijnego rozwoju osobowości człowieka". Szczególnie dużo uwagi poświęca problemom społecznym ludności "trzeciego świata". Wskazuje na suwerenność Kościoła i państwa w zakresach ich działania, podkreślając, że Kościół nie został stworzony po to, "aby zdobyć władzę ziemską".
7. octogesima advensis list Pawła IV do kardynała mauricea roya (list apostolski)
Z okazji ogloszenia 80 roczniccy rerum novarum
8. de iustitia In Mundo 1971 dokument synodu biskupów o sprawiedliwości na siwecie
9.Redemptor hominis (Odkupiciel człowieka), pierwsza encyklika papieża Jana Pawła II ogłoszona w 1979 (wydanie polskie 1982), upowszechniająca ideę ewangelizacji. Koncentruje się na problematyce humanizmu i chrześcijańskiego wyzwolenia ludzkości.
Punktem wyjścia jest pesymistyczna ocena rzeczywistości, punktem dojścia - wniosek o konieczności ewangelizacji świata. Papież uważa, że został on zagrożony przez cywilizację techniczną oraz rozwój stosunków społecznych, a także powszechne dążenie, by "jak najwięcej mieć", a nie, by "bardziej być".
Jako środek zapobiegawczy proponuje papież reedukację społeczeństwa w duchu chrześcijańskim. Głosi wyzwolenie człowieka poprzez jego wewnętrzną przemianę i uznanie prymatu dóbr duchowych nad materialnymi. Wzywa do powszechnej ewangelizacji i dialogu z wyznaniami niechrześcijańskimi.
10.Dives in misericordia (łac. Bogaty w Miłosierdziu) - druga encyklika Jana Pawła II. Ogłoszona została 30 listopada 1980 w Watykanie. Podtytuł: O Bożym Miłosierdziu.
Encyklika poświęcona jest głównie problematyce Miłosierdzia Bożego i jego znaczenia w moralności chrześcijańskiej. Jan Paweł II dał w niej teologiczne pogłębienie dla kultu Bożego Miłosierdzia, głoszonego przez św. s. Faustynę Kowalską.
Papież podkreślił, że miłosierdzie "w swoim właściwym i pełnym kształcie objawia się jako dowartościowanie, jako podnoszenie w górę, jako wydobywanie dobra spod wszelkich nawarstwień zła, które jest w świecie i w człowieku". "W takim znaczeniu - podkreśla Papież - miłosierdzie stanowi podstawową treść orędzia mesjańskiego Chrystusa oraz siłę konstytutywną Jego posłannictwa". Przypomina też, że szczytem objawienia się Bożego Miłosierdzia jest misterium paschalne Chrystusa. "Krzyż stanowi najgłębsze pochylenie się Boga nad człowiekiem, nad tym, co człowiek - zwłaszcza w chwilach trudnych i bolesnych - nazywa swoim losem". Papież naucza, że gotowość Boga w przyjmowaniu marnotrawnych synów jest niewyczerpana, a ograniczyć może ją tylko upór człowieka i brak pokuty. Miłosierdzie nie oznacza pobłażliwości wobec zła, a warunkiem przebaczenia jest naprawienie tego zła i zadośćuczynienie.
Obok wcześniejszej encykliki Redemptor hominis (o Chrystusie) i późniejszej Dominum et Vivificantem (o Duchu Świętym) jest to ogniwo cyklu encyklik Jana Pawła II stanowiących na nowo podjętą refleksję o Bogu jako Trójcy Świętej.
11.Laborem exercens (łac.Wykonując pracę) - encyklika społeczna papieża Jana Pawła II ogłoszona 14 września 1981, czyli w 90. rocznicę ogłoszenia encykliki Rerum novarum Leona XIII.
Encyklika Laborem exercens (Wykonując pracę) Jana Pawła II początkowo miała się ukazać w 90. rocznicę Rerum novarum (15 maja 1891 r.), lecz przez zamach na papieża ukazała się pół roku później.
We wstępie papież podkreśla, że Encyklikę chce poświęcić nie tyle pracy, ile człowiekowi w kontekście jego pracy. Stwierdza, że obowiązkiem każdego człowieka jest rozwijanie we własnym zakresie nauki i techniki, kultury i moralności, a praca ma właśnie służyć temu rozwojowi.
Z dyskutowanych ówcześnie zagadnień społecznych w tej encyklice podkreślona została m.in. promocja tzw. krajów zacofanych oraz automatyzacja życia.
Papież rozróżnił pojęcie pracy w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym. Zgodnie z jego wykładnią, właściwym podmiotem pracy jest sam człowiek a przedmiotem powinny być rzeczy, którymi człowiek tę pracę wykonuje np. technika, różnego rodzaju narzędzia. Technika jest sprzymierzeńcem człowieka, zauważa Jan Paweł II, ale przestrzega, że niewłaściwie pojmowana może stać się jego przeciwnikiem, czyniąc pracownika swoim niewolnikiem i przyczyniając się do bezrobocia.
W Laborem exercens występuje podział pracodawców na:
bezpośrednich - np. przedsiębiorca
pośrednich - państwo
Związki zawodowe papież uważa za wykładnik walki o sprawiedliwość społeczną. Wg niego, ich obowiązkiem jest staranie się o dobro wspólne. Nie powinny ograniczać się jedynie do zabezpieczania warunków pracy i płacy, ale dążyć do naprawy wszystkiego, co jest wadliwe.
Jan Paweł II pisze, że przez pracę człowiek uczestniczy w "dziele Stworzenia". Wzorem pracy dla katolika ma być sam Bóg, zarówno w odniesieniu do organizacji pracy jak i korzystania z odpoczynku. Spełnieniem misji chrześcijańskiej jest budowanie świata i praca dla bliźnich.
Papież wspomina również o ważnej roli społecznej niepełnosprawnych i konieczności ich pracy.
12.Familiaris Consortio - posynodalna adhortacja papieża Jana Pawła II z 1981 roku dotycząca etosu rodziny.
Papież podpisał dokument 22 listopada 1981. Jest on owocem prac synodu, który odbył się w Rzymie pomiędzy 26 września a 25 października 1980. Tematem synodu były Zadania rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym. W pracach synodu i w przygotowaniach do powstania dokumentu brał czynny udział polski arcybiskup Kazimierz Majdański.[1]
Dokument zawiera wykładnię katolickiego nauczania na temat rodziny. Dotyka problemów związanych z zagrożeniami i potrzebami współczesnych rodzin. Jasnym jest odwołanie do istoty sakramentu małżeństwa jako podstawy chrześcijańskiej rodziny. Papieski dokument mówi również o obowiązkach, jakie ma wobec rodziny cała wspólnota Kościoła. Adhortacja zajmuje się takimi znakami czasu jak małżeństwa na próbę, wolne związki, małżeństwa złączone tylko ślubem cywilnym, osoby rozwiedzione.[2]
Dokument papieski składa się ze wstępu, czterech długich rozdziałów i zakończenia. Pełny tytuł dokumentu:
„Adhortacja Apostolska - Familiaris Consortio - o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym Ojca Świętego Jana Pawła II. Do biskupów, kapłanów i wiernych całego Kościoła Katolickiego
Główne tematy:
Blaski i cienie rodziny w świecie współczesnym
Zamysł Boży względem małżeństwa i rodziny
Zadania rodziny chrześcijańskiej
W służbie życiu
Uczestnictwo w rozwoju społeczeństwa
Uczestnictwo w życiu i misji Kościoła
Etapy i formy duszpasterstwa rodzin
Struktura i pracownicy duszpasterstwa rodzin
Duszpasterstwo rodzin w przypadkach trudnych
Przyszłość ludzkości, idzie przez rodzinę
13.Sollicitudo rei socialis (łac. Troska społeczna) - encyklika społeczna papieża Jana Pawła II ogłoszona 30 grudnia 1987.
Encyklika Sollicitudo rei socialis Wydana w 20. rocznicę encykliki Pawła VI Populorum progressio, szczególnie doniosła wobec przemian politycznych lat 80. Podzielona na rozdziały: Wprowadzenie, Nowość encykliki Populorum progressio, Panorama świata współczesnego, Prawdziwy rozwój ludzki, Odczytywanie aktualnych problemów w świetle teologii, Niektóre wskazania szczegółowe, Zakończenie.
We wprowadzeniu podkreślono znaczenie troski Kościoła o rozwój świata, przypomniana została przełomowość encykliki Populorum progressio. Według encykliki nauczanie Kościoła w kwestii społecznej jest niezmienne, a świat w przededniu nowego tysiąclecia znalazł się w obliczu wielu nowych niebezpieczeństw. Na uwagę zasługuje sceptycyzm autora encykliki - rozwój ludów jest daleki od doskonałości, problemy aktualne w latach 60. są nadal aktualne. W zmieniającym się świecie drogowskazem ma być Ewangelia.
W rozdziale drugim podkreślono przełomowe znaczenie Populorum progressio, aktualność problemów w niej zasygnalizowanych. Zarysowano konieczność solidarności narodów w obliczu globalnych problemów. Przypomniano także dotychczasowe pisma papieskie w kwestiach społecznych (Leon XIII, Jan XXIII). Raz jeszcze poglądy papieża okazały sie mocno pesymistyczne - liczba krajów rozwijających się wciąż wysoka, rozwój wolniejszy niż przypuszczano, wielkim niebezpieczeństwem jest wciąż wojna.
W rozdziale trzecim w gruntowny sposób przeanalizowana została sytuacja światowa: procesy dekolonizacji, nędza, konflikty, niedostateczne tempo rozwoju. Wskazano na bardzo dużą nierównowagę w rozwoju i zamożności poszczególnych społeczeństw (istnienie "trzeciego" i "czwartego świata"). Analizie poddano zjawiska szczegółowe jak bezrobocie, czy głód mieszkaniowy, zajęto się także kwestiami fundamentalnymi jak nieskuteczność działań zmierzających do konwergencji i inicjatyw podejmowanych przez ONZ.
W rozdziale czwartym zostało zaobserwowano, że rozwój społeczeństw przebiega w sposób nielinearny, nie istnieją obiektywne konieczności, światem nie rządzą także niezmienne stałe ekonomiczne. Zwrócono uwagę na niebezpieczeństwa wynikające z nadmiernej eksploatacji zasobów i pędu ku zwiększonej konsumpcji. Akceptując prawo narodów do nieskrępowanego rozwoju, encyklika krytykuje rozwój za wszelką cenę - zwraca uwagę na aspekt personalistyczny, w którym rozwój dokonuje się dla dobra człowieka. W stosunkach międzynarodowych zaleca poszanowanie między narodami. Akceptując konieczność przekształcania środowiska (wywiedzioną z Biblii - i "czyńcie sobie ziemię poddaną"), zwraca uwagę na poszanowanie przyrody i nieodnawialność części jej zasobów.
Rozdział piąty zajmuje się kwestiami teologicznymi: zagadnieniem sprawiedliwości zachłanności ludzkiej. Dużą rolę przyznaje nauce, akcentując jednakże niezbędność związania jej z wiarą. Analizując kwestię grzechu omawia też zagadnienie krótkowzroczności, pazerności i błędów rządzących. Podnosi natomiast znaczenie cnoty solidarności społecznej.
W rozdziale szóstym stwierdza, że Kościół nie posiada bezpośredniego wpływu na proces rozwoju, chętnie posługuje się jednak nauką społeczną, analizuje też stronę moralną procesu, starając się by urzeczywistniał ideę sprawiedliwości. Akcentuje konieczność dostosowania nauki Kościoła do obecnej rzeczywistości - co zawarte zostało już dokumentach z prac Soboru Watykańskiego II. Bardzo dużą rolę przypisano walce z biedą, która według encykliki ma charakter strukturalny. Apeluje do solidarności z krajami biednymi i pomocy w wyciągnięciu się z ubóstwa. Dostrzega dyskryminację krajów rozwijających się przez światowy system finansowy i trudności z dostosowaniem się. Wzywa do wspólnej walki z głodem. Na koniec zachęca do zrzeszania się i współpracy.
W zakończeniu - dostrzega dążenie narodów do wyzwolenia. Natomiast ostrej krytyce poddany zostaje ruch Teologii Wyzwolenia. Pomimo uznania dla pragnienia wolności, krytyce poddane zostało dążenie do wolności ekonomicznej za wszelką cenę - prowadzącej do faktycznego zniewolenia. Encyklika zawiera też pewne wątki optymistyczne - istnieje możliwość przezwyciężenia trudności, nie należy także poddawać się zniechęceniu czy bierności. Encyklika zawiera apel o działanie i solidarność oraz wątki ekumeniczne (dialog z judaizmem i Islamem).
14.Centesimus annus (łac. - Setna rocznica) - encyklika społeczna papieża Jana Pawła II ogłoszona 1 maja 1991. Wydana w 100 rocznicę opublikowania encykliki Leona XIII Rerum novarum, stanowiącej fundament katolickiej nauki społecznej. Ma w dużej mierze charakter krytyki socjalizmu. Wydana została 1 maja, czyli w dniu liturgicznego wspomnienia św. Józefa Robotnika. Podzielona na rozdziały:
Wprowadzenie,
Znamienne rysy encykliki Rerum novarum,
Ku „rzeczom nowym” naszych czasów,Rok 1989,
Własność prywatna i powszechne przeznaczenie dóbr,
Państwo i kultura,
Człowiek jest drogą Kościoła.
Wprowadzenie podkreśla znaczenie pontyfikatu Leona XIII i encykliki Rerum novarum, wspomnina o innych encyklikach Pawła VI i Jana Pawła II. Zachęca do "odczytania na nowo" Rerum novarum w kontekście zmieniającch się znaków czasów.
Rozdział I raz jeszcze podkreśla przełomowość encykliki Leona XIII, zarysowuje okoliczności w jakich powstała. Przypomina narastające sprzeczności klasowe, akceptację własności (krytyka marksizmu), konieczność godnego wynagradzania i - co oczywiste - prawo do nieskrępowanego wykonywania obowiązków religijnych.
W rozdziale II sytuacja opisana w Rerum novarum zostaje porównana do sytuacji dzisiejszej. Autor dostrzega analogiczność sytuacji ok. 1891 do wydarzeń 1989. Przekonuje, że Leon XIII już w końcu XIX w. dostrzegł konieczność upadku socjalizmu prawie wiek później - składa hołd przenikliwości poprzednika. Jeszcze raz krytykuje materialistyczne widzenie świata przez socjalizm, a także brak personalizmu w pojmowaniu roli jednostki (jednostka jedynie "trybikiem w machinie"). Taka koncepcja nie daje wg Papieża możliwości stworzenia zdrowego społeczeństwa z powodu nieustannego wyobcowania jednostki. Co oczywiste, z negatywną oceną spotyka się ateizm i walka klas, przeciwstawiona jednakże teoretycznie "walce o sprawiedliwość społeczną". Encyklika zrównuje imperializm i militaryzm z marksistowską walką klas, uważając, że mają wspólne korzenie marksistowskie. Powtarza zawarty w Rerum novarum sprzeciw wobec upaństwowienia środków produkcji, widząc w nim przyczynę wyobcowania człowieka ze społeczeństwa. Papież rozwija poglądy poprzednika w kwestii konieczności reform i aktywnej roli państwa w tej dziedzinie. Twierdzi ponadto, że konsekwencją źle pojętej wolności ludzkiej były totalitaryzmy XX w.: nazizm i komunizm, a także holocaust narodu żydowskiego (jeszcze raz zrównano przy tym nazizm i komunizm, jako systemy równie destrukcyjne). Pesymistyczne jest także twierdzenie Jana Pawła II o rzeczywistości powojennej - podział na przeciwstawne bloki polityczne, wyścig zbrojeń (nawiązanie do Sollicitudo rei socialis). Wskazując na niezmienne stanowisko Kościoła, piętnuje podział świata, militaryzację i rozszerzanie się sporu 2 bloków na kraje Trzeciego Świata. Poddając krytyce marksizm-leninizm, nie zapomina także o negatywnych konsekwencjach autorytaryzmu (nie nazywając go jednak po imieniu) i istnienia społeczeństwa konsumpcyjnego. Pozostając mocno sceptycznym wobec skuteczności organizacji międzynarodowych, zauważa jednakże pewne pozytywne aspekty ich działania, konieczne jest natomiast usprawnienie ich metod działania.
Rozdział III opisuje znaczenie roku 1989 i przemian, jakie zaszły w Europie, ale także na innych kontynentach. Podkreślając rolę Kościoła w tch przemianach, z zadowoleniem wita demokratyzację ustrojów, żywi jednakże obawę co do ich trwałości. Analizując przyczyny upadku komunizmu obok czysto ekonomicznych (niesprawność systemu), wymienia zaangażowanie obywateli i z zadowoleniem zauważa, że była to działalność pokojowa. Uważa jednakże, że czynnikiem decydującym o upadku systemu był jego programowy ateizm. Stosunkowo łatwe i bezkrwawe zwycięstwo łączy z zawierzeniem Bogu i wartościom chrześcijańskim (rzeczywisty wpływ Opatrzności). Z aprobatą witając klęskę marksizmu, papież ostrzega jednak, że nie spowodowała ona automatycznego końca problemów, w wyniku których narodziła się ta doktryna. Dostrzegając trudnosci, które stoją przed krajami Europy Środkowo-Wschodniej, wzywa inne narody do solidarności i współpracy. Apeluje o wzajemne wybaczenie win. Niepokojem napełnia go także wciąż trudna sytuacja w krajach Trzeciego Świata. Przestrzega przed dostrzeganiem jedynie gospodarczego aspektu rozwoju - konieczny jest także rozwój duchowy. Akcentując konieczność walki z niesprawiedliwościami, radykalnie sprzeciwia się stosowaniu przemocy.
W rozdziale IV Autor podkreśla ograniczoność własności. Pomimo poparcia dla własności prywatnej, twierdzi, że powinna ona służyć człowiekowi. Zaakcentowana jest potrzeba etycznego użytkowania rzeczy. Zarysowany został także problem zmian, które doprowadziły do powstania kwestii własności technicznej i przemysłowej. Autor uważa, że właściwy model gospodarczy powinien być dostosowany do okoliczności społeczno-ekonomicznych i historycznych. Nie narzuca jednej obowiązującej wizji, przestrzega jednakże przed lekceważeniem ludzkiego wymiaru pracy, głosi personalizm. Konsekwencją tego jest dostrzeżenie konieczności ograniczenia mechanizmu rynkowego na rzecz dobra wspólnego. Po raz kolejny zwraca uwagę na trudną sytuacje krajów Trzeciego Świata, głosi także krytykę konsumpcjonizmu, przypisując jego wpływowi powstanie plag społecznych (np. narkomanii). Tradycyjnie zwraca także uwagę na los jednostek słabszych, niezdolnych do samodzielnej egzystencji.
W rozdziale V podkreśla znaczenie kultury, poddaje krytyce rzeczywistość krajów totalitarnych z ich podporządkowaniem kultury, sztuki i nauki panującej ideologii. Krytyce poddaje rolę ideologów, uważających, że są jedynymi dysponentami prawdy obiektywnej. Wyraża obawę przed narastającym fundamentalizmem, także religijnym. Rozdział ten oprócz krytycznej analizy wpływu totalitaryzmu na społeczeństwo raz jeszcze bardzo wyraźnie sprzeciwia się wojnie. W zasadzie pozytywnie wyraża się natomiast o demokracji i idei poszanowania praw człowieka, przyznając narodom prawo do wyboru przedstawicieli.
Rozdział VI ma charakter refleksji etycznej, jeszcze raz podkreśla znaczenie pontyfikatu Leona XIII i jego nowatorskich wizji.
Centesimus Annus Pro Pontifices (CAPP)
Jan Paweł II, Papieskiej Fundacji "Centesimus Annus Pro Pontifice (CAPP)" z Chirograph z dnia 5 czerwca 1983 i utworzony w dniu 1 maja 1991 weszła w życie. Był wspierany przez grupę katolickich ludzi, którzy dzięki ich przedsiębiorczości i wykwalifikowany, początkowo kierowana przez kardynała Rosalio José Castillo Lara, w 2006 roku przez kardynała Attilio Nicora.
Celem Papieskiej Fundacji "Centesimus Annus Pro Pontifice" jest katolickim nauczaniu społecznym lepiej zrobić, szczególnie encyklice "Centesimus annus". Dlatego też z innych związków wyznaniowych. W CAPP będzie wspierać inicjatywy tworzenia obecności i działalności Kościoła katolickiego w różnych sektorach społeczeństwa. Fundacja wspiera również wyszukiwanie darowizny pieniężnej na bezpośrednie wsparcie działalności apostolskiej godz.
15.Veritatis splendor (łac. Blask Prawdy) - dziesiąta encyklika papieża Jana Pawła II.
Traktuje "o niektórych podstawowych problemach nauczania moralnego Kościoła". Encyklika jest jednym z najbardziej wszechstronnych i filozoficznych nauczań teologii moralnej w katolickiej tradycji. Prace nad nią trwały sześć lat, opublikowana została 6 sierpnia 1993.
Veritatis splendor reaguje na dylematy teologii moralnej, które zostały podniesione w Kościele w II poł. XX wieku. Te pytania obracają się wokół umiejętności człowieka; rozpoznania dobra, istnienia zła, roli ludzkiej wolności, ludzkiego sumienia oraz grzechu śmiertelnego. W odpowiedzi na te pytania papież Jan Paweł II dobitnie nalega by, moralna prawda była dostępna, że wybór dobra albo zła ma głęboki skutek i że nie ma żadnej prawdziwej sprzeczności między wolnością a następowaniem dobra.
Jan Paweł II uczy, że nie ma żadnego prawdziwego konfliktu pomiędzy ludzką wolnością a prawem Bożym. Boże prawo rządzące ludzkim zachowaniem nie sprzeciwia się ludzkiej wolności, ale raczej "chroni i promuje wolność".
Encyklika stwierdza, że dzisiejszy szacunek dla ludzkiej wolności reprezentuje jednego z pozytywnych realizacji współczesnej kultury.
16.Evangelium Vitae to tytuł Encykliki papieża Jana Pawła II ogłoszonej 25 marca 1995. W III rozdziale opisuje wszystkie nakazy i zakazy, które narzuca V przykazanie ? Nie zabijaj!
Na początku pisze, że człowiek jest powołany do życia, ma być płodny i rozmnażać się, by czynić sobie ziemię poddaną, ma być panem własnego życia. Jest ono najwyższą wartością, którą daje nam Bóg.
Następnie Jan Paweł II pisze, ze życie ludzkie jest święte, ponieważ od samego początku domaga się działania Boga i zawsze jest zależne od niego. Bóg jest panem życia i śmierci i tylko on może decydować o jego początku, przebiegu i końcu. Według papieża, Bóg sam będzie sędzią każdego pogwałcenia V przykazania. Opisuje w tym miejscu grzechy, które godzą w świętość życia, czyli zabójstwo, samobójstwo, aborcja, eutanazja. Są to winy szczególnie ciężkie.
Dalej papież pisze o okrutnej zbrodni, jaka jest przerywanie ciąży, czyli aborcja. Ojciec Święty twierdzi, ze świadomość tego zła zaciera się stopniowo w sumieniach wielu ludzi. Część z nich tarci zdolność rozróżniania dobra od złą. Aborcja jest często nazywana zabiegiem, aby ukryć prawdziwą naturę tego grzechu. Jan Paweł II pisze, że przerywanie ciąży, niezależnie od tego, w jaki sposób zostaje dokonane jest świadomym i bezpośrednim zabójstwem istoty ludzkiej w początkowym stadium jej życia, obejmującym okres między poczęciem a narodzeniem. Jest to zamordowanie istoty bezbronnej, która nie ma żadnej możliwości obrony. Dziecko nienarodzone jest od początku powierzone opiece tej, która nosi go w łonie. Ale często właśnie matka podejmuje decyzję niezwykle trudną i bolesną i domaga się zabójstwa tej istoty. Jest to decyzja często podjęta w celu ratowania ważnych dóbr, takich jak własne zdrowie lub godziwy poziom życia dla dziecka, które może być chore. Mimo wszystko te i podobne racje, jakkolwiek poważne i dramatyczne nigdy nie mogą usprawiedliwić umyślnego pozbawienia życia niewinnej istoty ludzkiej. Papież potępia tu wszystkich, którzy zmuszają kobietę do tego strasznego czynu. Odpowiedzialność za ten czyn ponoszą również lekarze i pracownicy służby zdrowia, gdy oddają na służbę śmierci wiedze i umiejętności, które zdobyli by bronić życia. Papież przekonuje, ze dziecko musi być uważane za człowieka już od chwili poczęcia. Nawet naukowcy potwierdzają to cennymi dowodami. Kościół zawsze nauczał i nadal naucza, ze istota ludzka powinna być szanowana.
W kolejnym punkcie papież opisuje dramat eutanazji. Śmierć uznawana jest za bezsensowną, gdy następuje niespodziewanie w życiu otwartemu jeszcze na przyszłość, staje się natomiast upragnionym wyzwoleniem, gdy ludzkie życie zostaje pozbawione dalszego sensu, ponieważ pogrążone jest w bólu i nieuchronnie wystawione na coraz dotkliwsze cierpienie. Dzięki wykorzystaniu niezwykle skomplikowanych metod i urządzeń współczesna wiedza i praktyka medyczna są w stanie skutecznie działać w przypadkach dawniej beznadziejnych i łagodzić lub usuwać ból, a także podtrzymywać i przedłużać życie w sytuacjach skrajnej słabości. Często coraz silniejsza staje się pokusa eutanazji, czyli zawładnięcia śmiercią poprzez spowodowanie jej przed czasem i łagodne zakończenie życia. W rzeczywistości wydaje się to logiczne i humanitarne, przy głębszej analizie okazuje się absurdalne i nieludzkie. Ludzie ci bardzo często są izolowani przez rodziny i społeczeństwo, kierujące się prawie wyłącznie kryteriami wydajności produkcyjnej, wedle których życie nieodwracalnie upośledzone nie ma już żadnej wartości. Papież pisze, ze eutanazja jest poważnym naruszeniem Prawa Bożego. Eutanazja jest fałszywą litością nad drugim człowiekiem.
Ojciec Święty bardzo potępia tu samobójstwo. Tradycja Kościoła niezmiennie odrzuca je jako czyn zdecydowanie zły. Człowiek ma wrodzoną skłonność do zachowania życia, a samobójstwo jest aktem głęboko niemoralnym, ponieważ oznacza odrzucenie miłości do samego siebie. Papież potępia tu wszystkich, którzy popierają i pomagają w samobójstwie.
Dalej papież porównuje prawo cywilne z prawem moralnym. Często te dwa rodzaje prawa nie współgrają ze sobą, lecz się zupełnie różnią. Państwo nie może pozwalać na dopuszczenie przerywania ciąży i eutanazji. Prawo cywilne powinno kierować się sumieniem każdego człowieka i prawem moralnym. Prawo cywilne musi zapewnić wszystkim członkom społeczeństwa poszanowanie pewnych podstawowych praw, które należą do natury osoby i które musi uznać i chronić każde prawo stanowione. Wśród nich pierwszym i podstawowym jest nienaruszalne prawo do życia każdej niewinnej ludzkiej istoty. Prawa, które dopuszczają oraz ułatwiają przerywanie ciąży i eutanazję, są zatem radykalnie sprzeczne nie tylko z dobrem jednostki, ale także z dobrem wspólnym i dlatego są całkowicie pozbawione rzeczywistej mocy prawnej. Nieuznanie prawa do życia, właśnie dlatego, że prowadzi do zabójstwa osoby, której społeczeństwo ma służyć, gdyż to stanowi rację jego istnienia, przeciwstawia się zdecydowanie i nieodwracalnie możliwości realizacji dobra wspólnego.
Człowiek ma za zadanie chronić życie swoje i innych ludzi. Stwórca powierzył życie człowieka jego odpowiedzialnej trosce nie po to, by nim samowolnie dysponował, ale by go mądrze strzegł oraz zarządzał nim wiernie i z miłością. Bóg powierzył życie każdego człowieka drugiemu człowiekowi ? jego bratu, zgodnie z prawem wzajemności dawania i otrzymywania, składania siebie w darze i przyjmowania daru bliźniego. Jesteśmy wezwani, aby kochać i szanować życie każdego człowieka oraz dążyć wytrwale i z odwagą do tego, by w naszej epoce, w której mnożą się zbyt liczne oznaki śmierci, zapanowała wreszcie nowa kultura życia, owoc kultury prawdy i miłości. Jedynie do Boga może należeć decyzja o momencie śmierci człowieka
5