Akwarium morskie

John GUDONOWICZ

Właśnie otrzymaliśmy zgodę na publikację artykułów napisanych przez Johna Gudonowicza z Australii.
Artykuły te umieszczone są w Internecie na stronach Serwisu Akwarystycznego.
W związku z tym, że do internetu, pomimo żywiołowego jego rozwoju, jeszcze większość akwarystów nie ma dostępu, postanowiliśmy umieścić te artykuły w cyklu "Akwarium morskie" John pisze po polsku, ale na skutek dłuższego przebywania poza granicami kraju, jego składnia zdaniowa może troszkę się różnić od naszej. Nie chcieliśmy jednak ingerować w oryginalny tekst. Mam nadzieję, że nam to wybaczycie.

Minęło już trochę czasu, kiedy to w 50 latach zapalony hobbysta Lee Chin Eng mieszkający w Indonezji założył sobie morskie akwarium ze skałami, koralami i rybkami. Nie posiadając jakiegokolwiek sprzętu poza pompką napowietrzającą potrafił utrzymać morskie zwierzęta. Zapewne nie zdając sobie sprawy, na jakiej zasadzie działa zabezpieczanie odpowiednich warunków dla bardzo delikatnych żyjątek z pozytywnym rezultatem hodował korale i ryby.
Czy można i jak można mieć kawałek oceanu we własnym domu, postaram się odpowiedzieć na to pytanie w cyklach artykułów.

AKWARIUM RAFOWE - wstęp

Akwarium słodkowodne jest dość łatwe w pielęgnacji, choć i to czasem przysparza wielu problemów.
Trzeba jednak pamiętać, że woda w rzekach ulega ciągłym niewielkim, ale pewnym zmianom. Susze, obfite opady deszczu, nawozy zmieniają parametry wody, a co za tym idzie wszelkie stworzenia musza się dostosowywać
Ocean jednak nie poddaje się łatwo na takie zmiany i stabilność wody morskiej na rafach jest dość duża.

Harmonia i kompleks życia morskiego nie są łatwe do zdublowania, choć przy odrobinie chęci i niewielkiej wiedzy jest to możliwe.
Planując akwarium w domu trzeba wziąć pod uwagę kilka ważnych rzeczy:

1. wielkość zbiornika

2. Usytuowanie

3. temperatura zimą i latem w pomieszczeniu

4. nasłonecznienie

Akwarium nie może stać blisko okna. Słońce oraz światło z zewnątrz powoduje nadmierne rozrost glonów oraz nagrzewa wodę powyżej dopuszczalnej temperatury. Dobrze jest rozplanować ustawienie zbiornika, dopasować podłączenia elektryczne i ustawić go tak, aby był łatwy w obsłudze.

Akwarium powinno być na tyle duże na ile pozwala nasz budżet oraz miejsce. Małe zbiorniki są dość trudne w utrzymaniu, ponieważ niezjedzony pokarm, odchody zwierząt szybko psują wodę i albo duża, częsta zmiana wody jest wskazana albo częste testowanie wody.

Temperaturę regulują grzałki z termostatem. Ogólnie na 100 litrów powinna wystarczyć 100 watowa grzałka lub 0,5-1 wata na 1 litr wody. Dobrze jest użyć zamiast jednej grzałki np. 200 wat dwóch po 100 wat. Zapobiega to oziębianiu wody w przypadku defektu jednej, oraz przegrzaniu, gdy nastąpi zgrzanie termostatu.

Akwarium

Szkło jest najpewniejszym i najtrwalszym materiałem do budowy zbiornika. Przezroczyste plexi oraz inne plastyki są łatwe w otrzymaniu ciekawych kształtów, lecz łatwo ulegają porysowaniu.

Robienie samemu zbiornika to szukanie problemów. Źle przycięte szkło, nieoszlifowane krawędzie, nieodpowiedni silikon, niedokładne sklejanie i nie przyleganie szkła to dobra recepta na późniejsze kłopoty. Zresztą samo akwarium w porównaniu do reszty, to mały wydatek.

Przy zakupie akwarium należy zwrócić uwagę na sklejone krawędzie, silikon w tych miejscach nie powinien zawierać widocznych baniek powietrza. Jeżeli są, to prawdopodobieństwo wystąpienia przeciekania po pewnym czasie jest duże.

Grubość szkła jest także bardzo ważna. I tak akwaria:

• Do 30 litrów 4 mm grubość szkła

• Do 80 litrów 6 mm grubość szkła

• Do 140 litrów 8 mm grubość szkła

• Powyżej 140 litrów wskazane jest 10 mm szkło, oraz większe zbiorniki 12 mm lub zależnie od objętości.

Ważna tu również jest wysokość zbiornika, która odgrywa decydującą rolę w dobieraniu grubości szkła. Zostawmy to profesjonalistom, którzy robią to na co dzień.

Kończąc zagadnienie samego akwarium, przyjmuje się, że dobra wielkość zbiornika to około 200 litrów i powyżej. Kształt nie ma większego znaczenia. Polecam jednak wybierać zbiorniki nie za głębokie (nie wysokie) gdyż światło pochłaniane jest przez wodę i głębokie akwaria 50 - 60 cm wysokości potrzebują światła metalohalogenowego (HQI - metal halide).

Filtracja

Filtracja mechaniczna
usuwa z wody większe zanieczyszczenia tj. kurz, odpadki jedzenia, oraz inne będące w systemie wodnym zanieczyszczenia. Wydajność takiego filtra zależy od szybkości wody przepływającej przez materiał filtrujący, rodzaj powierzchni filtra oraz wielkość samego filtra.
Materiały używane jako filtr to: różnego rodzaju waty, gąbki, piasek, włókna sztuczne, siatki plastikowe. Bez względu na to, jaki materiał jest użyty, konieczne jest częste mycie takiego filtra, przynajmniej raz na tydzień. Zaniedbanie, prowadzi do wydzielania zanieczyszczeń z powrotem do wody jak i rozkład zatrzymanych w filtrze szczątków jedzenia na amoniak, co może spowodować stres czy choroby ryb.

Filtracja chemiczna
usuwa rozpuszczone w wodzie składniki różnego pochodzenia.
Do takiej filtracji zaliczamy przepuszczanie wody przez węgiel aktywowany, różnego rodzaju żywice, używanie odpieniacza (protein skimmer), jak i oksydowanie, czyli spalanie niektórych zanieczyszczeń przez użycie ozonu.

UV
ultrafiolet jest również używany do odfiltrowania wody z bakterii, wirusów, pasożytów.

Filtracja biologiczna (oczyszczanie biologiczne)
jest najważniejszym elementem filtracyjnym i polega na przetworzeniu toksyn biorących się z istnienia samego życia w systemie na stosunkowo nietoksyczny związek chemiczny, jakim jest NO₃. Zatrudniając do tego celu bakterie nitryfikujące, które to przetwarzają amoniak na NO2, następnie inne bakterie zużywając NO₂, zamieniają go na NO₃. Sam NO3 jest mało szkodliwy, choć w dużym stężeniu ma szkodliwy wpływ na zwierzęta, koralowce w akwarium. Poprzez zmianę regularną wody usuwamy z systemu NO₃. Kontrolowane hodowanie glonów - alg - również zmniejsza NH₄, NO₂ i NO₃.
Amoniak powstaje z odchodów ryb, korali, nie zjedzonego pokarmu, rozkładających się ryb i innych organizmów, same ryby także wydzielają amoniak jako produkt przemiany materii.

Filtracja biologiczna
Akwaria morskie można podzielić na kilka kategorii ze względu na rodzaj stosowanego systemu filtracji biologicznej, a co za tym idzie rodzaju wyposażenia technicznego oraz hodowanych form życia mających na celu wspomaganie procesu tej filtracji.

 

System standardowy
Polega na stosowaniu w akwarium podżwirowego filtra dennego. Filtr taki składa się z płytki plastikowej z otworami, którą umieszcza się na dnie zbiornika tak aby pod płytką pozostała wolna przestrzeń do przepływu wody. Płytka (najlepiej jeśli pokrywa całe dno) ma nawierconą dużą ilość otworów oraz wyposażona jest w rurki o wysokości równej głębokości akwarium. Jako materiał filtrujący na którym osiedlają się bakterie nitryfikacyjne wykorzystuje się żwir koralowy rozłożony na całej powierzchni dna akwarium. Przepływ wody wymuszamy montując na każdej rurce kamień napowietrzający powodujący zassanie wody spod płytki filtra, co powoduje ciągły ruch wody bogatej w tlen przez złoże grysu koralowego.

System ten jest już rzadko stosowany w akwarystyce morskiej ze względu na dużą zawodność. Zanieczyszczenia i pojawiające się na dnie glony powodują szybkie zapychanie się złoża, co z kolei znacznie osłabia prawidłowe działanie całego filtra.
System ze zraszanym filtrem biologicznym
Występuje w 3 podstawowych wariantach:

Naturalny
- wyposażony w zraszany filtr biologiczny, odpieniacz białkowy, oraz co najważniejsze w bardzo dużą ilość tzw. "żywych kamieni" (są to skałki wapienne na powierzchni których osiedlone są różnego rodzaju bezkręgowce) oraz silne oświetlenie potrzebne do życia organizmom zasiedlającym "żywe skałki".

System z podstawowym wyposażeniem technicznym
składa się ze zraszanego filtra biologicznego, odpieniacza białkowego, filtra mechanicznego, dowolnej ilości "żywych kamieni", dobrego oświetlenia.

System z pełnym wyposażeniem technicznym
oprócz osprzętu wymienionego powyżej posiada także sterylizator ultrafioletowy (promiennik UV), ozonizator (w połączeniu z odpieniaczem białkowym lub reaktorem ozonowym), filtr denitryfikacyjny, reaktor wapniowy połączony z dozowaniem CO2, falownik (urządzenie imitujące w akwarium ruch wody powodowany w naturze przez fale), chłodziarkę (mającą na celu niedopuszczenie do przegrzania wody), bardzo silne oświetlenie (lampy metalohalogenowe oraz jarzeniowe) a także elektroniczne urządzenia pomiarowe PH i ORP (potencjał oksyredukcyjny) do pomiarów parametrów wody oraz automatycznego sterowania niektórymi z powyższych urządzeń.

Naturalny system glonowy
Filtracja biologiczna tego typu polega na stosowaniu "żywych kamieni" oraz specjalnego filtra glonowego. W filtrze tego typu wykorzystuje się glony wyższe (algi), m. in. z gatunku Caulerpa. Algi te charakteryzują się bardzo szybkim wzrostem, a odżywiają się związkami azotowymi powstałymi w wodzie akwariowej oczyszczając ja w ten sposób. Filtr glonowy składa się ze szklanego zbiornika przez który przepływa woda z akwarium głównego oraz ramki z naciągniętą plastikowa siatką (zamieszkałej przez hair algae), która służy jako podłoże do osiedlenia glonów. Nad takim zbiornikiem należy zamontować kilka jarzeniówek dostarczających glonom potrzebnego światła.

Oczywiście w praktyce stosuje się różne kombinacje powyższych systemów, ale dominują systemy "Naturalny" i "Naturalnoglonowy" w połączeniu z odpieniaczem białkowym i ozonizatorem wyposażone w elektroniczne mierniki sterujące praca tych urządzeń.

Dodać trzeba, że we wszystkich tych systemach konieczne jest dodawanie do wody mikroelementów i witamin, które występują w wodach oceanu a w warunkach akwariowych są ciągle zużywane przez mieszkańców.

Zajmijmy się teraz budowa zraszanego filtra biologicznego (trickle filtr), który ze względu na dużą skuteczność i niezawodność jest najczęściej stosowany w akwarystyce morskiej, tym bardziej, że akwaryści posiadający akwaria bez "żywych kamieni" i koralowców a wyłącznie z rybami są zdani na stosowanie wyłącznie tego typu filtra.

Zraszany filtr biologiczny do tej pory uważany jest za najskuteczniejszą formę hodowli bakterii nitryfikacyjnych, szczególnie w zbiornikach przepełnionych rybami. Cechą negatywną (jeżeli można tak to określić) jest fakt, że przy stosowaniu takiego filtra w wodzie utrzymuje się dość wysoki poziom azotanów NO3, podczas gdy przy stosowaniu "naturalnych" systemów związek ten jest redukowany przez glony. Trzeba jednak dodać, że filtry glonowe także niosą pewne zagrożenie. Jeżeli nie kontrolujemy ilości glonów rosnących na siatce lub w akwarium i nie redukujemy ich przynajmniej raz na tydzień, może dojść do masowego obumierania glonów. Efektem jest uwolnienie przez glony do wody zanieczyszczeń w postaci NO3 i innych składników toksycznych. Na szczęście nie zdarza się to często i wystarcza wtedy wymienić większość wody w akwarium. Sytuacja taka nie niszczy jednak bakterii w filtrze. W przypadku filtra zraszanego groźba taka nie istnieje, a wodę i tak trzeba wymieniać w ilości ok. 20-30% na miesiąc, co redukuje ilość NO3.

Konstrukcja filtra

B - zbiornik szklany z otworami w dnie, wypełniony materiałem filtracyjnym (najczęściej są to - biobale - kulki o dużej powierzchni, na których osadzają się bakterie nitryfikacyjne.
Na kulkach umieszczamy płytkę na wysokości około 5 cm od górnej krawędzi zbiornika.
(1) - na tym poziomie powinien być osadzony zbiornik z biobalami (B).
Woda spływając przewodami PVC na płytkę A zostaje rozpylona otworkami na całą powierzchnię złoża kulek a następnie obmywając wszystkie kulki spływa do zbiornika C.

W jaki sposób woda wypływa z akwarium głównego?

Najlepiej jest przed założeniem akwarium wywiercić w jednej z bocznych szyb lub w szybie tylnej otwór, można także wywiercić otwór w dnie akwarium i wkleić szklany komin, przez który woda będzie przedostawać się do otworu. W otworze montujemy rurkę PVC uszczelniając boki, aby uniemożliwić przecieki wody. Otwór ok. 30mm powinien wystarczyć dla przepływu wody 1500 dm³/godz. Rurą PVC doprowadzamy wodę na płytkę A w zbiorniku B. Zbiornik B powinien mieć pojemność ok. 10% pojemności akwarium. Powiedzmy, że nasze akwarium ma 300 dm³, to zbiornik B powinien mieć ok. 30 dm3. Pojemność ta zależy od rodzaju materiału, który używamy na złoże biologiczne. Firmy produkujące taki materiał najczęściej podają w specyfikacjach, jaką ilość materiału należy użyć w zależności od objętości akwarium głównego.

Przepływ wody przez taki filtr powinien wynosić od 2 do 5 wielokrotności objętości akwarium na godzinę. Na przykład dla akwarium 300 dm³ należy stosować pompę zapewniającą przepływ od 600 do 1500 dm³/godz. W przypadku zbyt wolnego przepływu wody zanieczyszczenia będą akumulować się w wodzie w postaci NH₄ i NO₂. Zbyt szybki przepływ może spowodować wymywanie bakterii z powierzchni kulek, bądź nie pozwoli na ich osiedlenie się. Musze dodać, że ważne jest, aby ruch wody w akwarium był duży oraz obejmował wszystkie miejsca eliminując wszystkie "martwe punkty".

Do zbiornika B należy również podłączyć napowietrzanie. Średniej wielkości pompka powietrzna dostarczając do filtra tlen umożliwi bakteriom prawidłowe funkcjonowanie. Pamiętajmy, że jest to ważny element pracy filtra. Bakterie nitryfikacyjne potrzebują ogromnej ilości tlenu. Nie zostawiajmy nigdy filtra biologicznego bez dopływu powietrza!

OK Mamy już filtr biologiczny podłączony do akwarium. Woda spada pod wpływem grawitacji i przepływa przez filtr biologiczny, a następnie jest transportowana przez pompę z powrotem do akwarium głównego.

Zachodzi pytanie, czy już teraz można zasiedlić akwarium rybami i koralami?

Niestety, jeszcze nie. Na kulkach w filtrze biologicznym nie ma jeszcze bakterii, które będą konsumować zanieczyszczenia wytwarzane przez ryby i inne organizmy.

Mamy do wyboru kilka metod zasiedlania bakterii w filtrze biologicznym.

1) Zaopatrujemy się w rybkę rodzaju Pomacentrus lub kilka i czekamy na wytworzenie się bakterii. Bakterii jest wszędzie mnóstwo. Nie robiąc nic, tylko karmiąc ryby i kontrolując pH czekamy, aż amoniak wytworzony z odchodów ryb i nie zjedzonego pokarmu osiągnie wysoki poziom. Stężenie amoniaku dochodzi do około 14 ppm w 6 - 10 dni. Kontrolując wartość NH₃/NH₄⁺ widzimy jak poziom rośnie powoli i w ostatniej fazie zatrzymuje się i nagle spada do prawie lub całkiem zera. Oznacza to, że jest już tyle bakterii, że cały amoniak produkowany przez żywe organizmy został skonsumowany. Produktem ubocznym tej pracy bakteryjnej jest rosnący z kolei poziom NO₂. Tak jak do usuwania NH₃/NH₄⁺ potrzebna była bakteria o nazwie Nitrosomonas tak teraz inna bakteria Nitrobacter zabiera się do pracy i konsumuje NO₂. NH₃ i NO₂ są bardzo toksyczne w środowisku wodnym. Poziom NO₂ narasta, aż do 30 - 40 ppm w ciągu następnych 20 dni. I gdy stężenie NO₂ spadnie do zera mamy gotowy system z wystarczającą ilością bakterii do utrzymania balansu pomiędzy odchodami żywych organizmów w akwarium, a bakteriami. Należy pamiętać, że jest tylko tyle bakterii, co wytworzyły wcześniej "wykorzystane" rybki.
Końcowym wynikiem działalności bakterii jest wysokie stężenie NO₃^-, co już nie jest tak szkodliwe. Jednakże po zakończeniu cyklu hodowli bakterii zalecam całkowitą zmianę wody. Odczyt NO₃^- czasami może być aż 50, 100 lub więcej ppm. Dlatego wskazana jest zmiana wody.
Warunki optymalne dla rozmnażania się bakterii to brak światła, pH 8.2 - 8.5, wyższa temperatura 26-29^oC.
Po ustabilizowaniu filtra biologicznego pojawiające się NH₃/NH₄⁺ i NO₂ zostają utlenione przez bakterie już prawie w momencie pojawienia.
Dodawanie większej ilości ryb powinno odbywać się powoli, 1 - 2 ryby w odstępie czasowym 1 tygodnia. Musimy dać czas bakterii na rozmnażanie i dostosowanie się do większej ilości zanieczyszczeń. Nie mówię tu o ilości bakterii w setkach czy tysiącach, są to ilości rzędu miliardów. Bakterie rozmnażają się poprzez podział, z jednej bakterii powstają dwie w ciągu 20 minut w optymalnych warunkach. Dlatego cykl powstawania bakterii w fazie początkowej jest tak powolny.
Dodając do akwarium ryby czy inne organizmy zwiększamy wydzielanie odchodów jak i zwiększa się populacja bakterii. Jedna czy też dwie nieżywe małe rybki nie spowodują wielkiego nieszczęścia w akwarium. Pojawi się chwilowy niewielki wzrost NH₃/NH₄⁺ i NO₂, a w końcowym efekcie podwyższony poziom NO₃^-. Wystarczy wymienić wówczas 20-50% wody i dalej w naszym akwarium jest OK.
Weźmy teraz sytuację odwrotną, przenosimy z akwarium wszystkie ryby i inne organizmy żywe. Prawdopodobnie z braku pożywienia wszystkie bakterie wyginą w ciągu tygodnia czy dwóch.

2) Następna metoda to pożyczenie trochę kulek z filtra biologicznego kolegi. Może to przyśpieszyć cykl o 50%. Chociaż nie zalecałbym tego z powodu możliwości wprowadzenia chorób.

3) Można również użyć chlorek amonu (NH₄Cl) 2g na 80 litrów - może nie przyspieszy to cyklu, ale w połączeniu z "uśpionymi" bakteriami, jest to preparat specjalnie przygotowany dla Nitrosomonas i Nitrobacter, tak więc spowoduje osiedlanie się prawidłowej bakterii w filtrze.
Muszę tu dodać, że Nitrosomonas i Nitrobacter bacteria nie są zawsze jedynymi bakteriami w filtrze.
Występuje wiele innych bakterii, które zasiedlają nasz filtr i działają podobnie. Jednak dwie wyżej wymienione bakterie działają najskuteczniej.
Na dziesięć akwariów testowanych tylko jedno miało Nitrosomonas i Nitrobacter bakterie w filtrze. Resztę akwariów okupowały inne bakterie, a akwaria wyglądały tak samo dobrze.

4) Używamy kamieni z raf koralowych i wypełniamy prawie całą tylna ścianę akwarium. Kamienie takie zawierają mnóstwo bakterii i można powiedzieć system jest gotowy do zasiedlania. Pod warunkiem, że takie kamienie odleżały swoje 2 - 3 tygodnie w sklepie i wszelkie żywe stworzenia obumarłe podczas podróży rozłożyły się.
Sam zakładając akwaria używam ten system i jest to dość pewna i szybka metoda, klienci nie musza czekać dwóch miesięcy na osiedlanie bakterii, a ryby powoli wpuszczam w ciągu 1 - 2 tygodni. Dodać tu trzeba, że system ten wymaga dobrego odpieniacza i dużego ruchu wody w akwarium.

W następnym rozdziale zajmiemy parametrami chemicznymi wody.

---