Świerczyna Dorota 8.XI.2005 r.
Biologia, gr. VIII
Rekultywacja i zagospodarowanie nieużytków górnictwa węgla brunatnego
Węgiel brunatny jest skałą osadową pochodzenie organicznego. Powstał w trzeciorzędzie w erze kenozoicznej ze szczątków roślin obumarłych bez dostępu powietrza.
W Polsce złoża węgla brunatnego możemy spotkać na: Dolnym Śląsku (okolice Legnicy), w rejonach Turoszowa, Bełchatowa, Zielonej Góry, Adamowa, Konina, Białegostoku, Dęblina czy nawet Łodzi, Sieradza i Wielunia. Obok węgla kamiennego jest on najważniejszym polskim surowcem energetycznym. Znaczenie przemysłowe mają mioceńskie złoża węgla brunatnego. Jego zasoby szacowane są na ponad 14 mld ton.
Powierzchnię jaką zajmują zwałowiska i wyrobiska szacuje się na około 200 km 2 . Okręgi górnictwa węgla brunatnego różnią się zarówno warunkami powstawania złóż a co za tym idzie różny będzie skład minerologiczny skał, które znajdują się w nakładzie. NAKŁAD to warstwa skał, które znajdują się nad złożami węgla. Żeby cokolwiek wydobyć najpierw trzeba ten nakład usunąć. Wierzchnie warstwy nakładu są najbardziej żyzne, dlatego jeśli chcemy potem teren rekultywować, przynajmniej wierzchnia część nakładu powinna być zeskładowana. Niestety często nakładu jest o wiele więcej niż samego złoża.
Wydobywanie węgla kamiennego zniekształca budowę geologiczną, stosunki wodne, czy rzeźbę terenu. Przez odwadnianie złoża węgla brunatnego w otoczeniu kopalni powstaje lej depresyjny, który może być przyczyną przesuszenia terenów w pobliżu wyrobiska.
Żeby obszar pogórniczy ponownie stał się przydatny do produkcji biologicznej należy przeprowadzić tak zwaną rekultywację. Jest to proces przywracania wartości użytkowej gruntom w wyniku wykonania właściwych zabiegów technicznych i biologicznych. Polega na wykonywaniu robót technicznych i zabiegów biologicznych w celu przywrócenia terenom zdegradowanym zdolności produkcyjnej lub użytkowej, umożliwiającej następnie właściwie ich zagospodarowanie. Tereny poeksploatacyjne są zagospodarowywane rolniczo, przeznaczone dla budownictwa przemysłowego, mieszkalnego bądź zalesiane. Działalność związana z rekultywacją terenów zdegradowanych składa się z trzech etapów
rekultywacja przygotowawcza
rekultywacja techniczna (podstawową)
rekultywacja biologiczna (szczegółowa, specjalna)
Rekultywacja przygotowawcza:
*określenie właściwości fizyczno-chemicznych materiału ziemnego zalegającego w nadkładzie
*ustalenie zasad formowania się zwałów wewnętrznych i zewnętrznych
*ustalenie metod przekształcania się w glebę surowego materiału ziemnego zalegającego na zwałowisku
*opracowanie ostatecznego planu zagospodarowania terenów zdegradowanych
Żeby zrealizować powyższe zadania należy opracować dokumentację techniczno - kosztorysową. Konieczne są szczegółowe badania terenowe, określenie wzrostu roślinności, rzeźby terenu, budowy geologicznej, pobranie próbek wody i gleby do analiz laboratoryjnych. Wyniki badań powinny pomóc nam ustalić kierunek rekultywacji.
Rekultywacja techniczna polega na:
odbudowie sieci dróg dojazdowych
właściwym ukształtowaniu rzeźby terenu
uregulowaniu stosunków wodnych
odtworzeniu gleb metodami technicznymi
[*IZOLACJA - izolacja utworów toksycznych to przykrywanie powierzchni zwałowiska urodzajnym gruntem pochodzącym z górnych warstw nakładu. Warstwa izolacyjna powinna mieć nie mniej niż 2 metry, inaczej rekultywacja nie przyniesie spodziewanych efektów.
DEKONCENTRACJA - polega na zmianie właściwości nakładu. Do skał dodawane są popioły paleniskowe, ale metodę można stosować tylko do rekultywacji leśnej, w żadnym wypadku do rolniczej.
NEUTRALIZACJA - stosuje się ja tam, gdzie nie ma żadnych przydatnych gleb, tylko skażone. Usunięcie toksycznych związków odbywa się za pomocą związków wapnia (np. dolomitów), nawozów fosforowych, alkalicznych żużli hutniczych o niskiej zawartości metali ciężkich. Związki kwaśne neutralizowane są za pomocą związków Ca (wodorotlenków i węglanów)]
Rekultywacja biologiczna obejmuje:
obudowę biologiczną zboczy i skarp wyrobisk w celu zabezpieczenia ich stateczności oraz zapobieganiu procesom erozji
regulacje lokalnych stosunków wodnych przez budowę niezbędnych urządzeń melioracyjnych i ochronę wód przed zanieczyszczeniami
odtworzenie gleb metodami agrotechnicznymi
Po rekultywacji biologicznej następuje zagospodarowanie biologiczne, które ma 2 fazy:
Zagospodarowanie przedplonowe, które jest przedłużeniem rekultywacji biologicznej. Obejmuje zadrzewienie lub zalesienie przedplonowe. W fazie tej stosuje się nawożenie i prace melioracyjne i pielęgnacyjne. Ponadto przeprowadza się zabiegi w celu wykorzystania terenu na park, teren zielony, boisko, teren wypoczynkowy, tor saneczkowy itp.
Zagospodarowanie docelowe, w zależności od przyjętego kierunku rekultywacji to ostateczny kształt terenu.
Kierunki zagospodarowywania obszarów zrekultywowanych
Zagospodarowanie rolnicze; wyróżnia się trzy różne rodzaje użytków: grunty orne, użytki zielone, gleby zalesione. Użytki te tworzą mozaikę uwarunkowaną rzeźbą terenu, jakością gleb i stosunkami wodnymi. Ważne jest wzajemne przestrzenne rozmieszczenie użytków i przeplatanie użytków odporniejszych ekologicznie z mniej odpornymi.
Bardzo ważnym zabiegiem w procesie rolniczego zagospodarowania zrekultywowanych obszarów są zadrzewienia śródpolne. Ich rolą jest zarówno urozmaicenie krajobrazu, jak i poprawa agroklimatu.
Wszystkie projektowane prace rekultywacyjne powinny uwzględniać strukturę władania na danym obszarze oraz pozostałe niezmienniki projektowe w postaci cieków, rowów melioracyjnych, dróg i innych budowli inżynierskich. Projekt zagospodarowania rolniczego powinien uwzględniać także istniejącą specjalizację produkcji.
Zagospodarowanie leśne; pod zalesienie należy przeznaczyć takie obszary, których wierzchnia warstwa umożliwia tylko wytworzenie gleb należących do V i VI klasy bonitacyjnej, obszary wąwozów i skarp. Każdy obszar zrekultywowany, przeznaczony pod zalesienie, powinien mieć opracowany projekt.
Dobór drzew i krzewów wykorzystywanych do zadrzewień fitomelioracyjnych obejmuje gatunki podstawowe, takie jak: brzoza, jesion, olsza, klon, wierzba, jawor, lipa, akacja, topola, modrzew oraz gatunki uzupełniające dla drzew, krzewy: grab, kruszyna, leszczyna, porzeczka, rokitnik, róża, tarnina, śnieguliczka.
Dobierając gatunki drzew i krzewów należy także brać pod uwagę gatunki które rosną w bezpośrednim sąsiedztwie zrekultywowanego obszaru. Na zrekultywowanym obszarze zaleca się stosowanie nawożenia przed nasadzeniami oraz w procesie wzrostu roślin.
Zagospodarowanie rekreacyjne ; ponieważ eksploatacji węgla brunatnego towarzyszy:
-budowa dużych kompleksów energetycznych,
-rozbudowa przestrzennej infrastruktury technicznej,
-budowa osiedli mieszkaniowych,
Dla mieszkańców tych miast należy stworzyć odpowiednią infrastrukturę socjalną, w skład której wchodzą tereny wypoczynkowe, sportowe i turystyczne, odpowiednio uzbrojone i wyposażone.
Zrekultywowane grunty pogórnicze przylegające do obszarów intensywnej zabudowy mieszkaniowej ze względu na przypadkowo lub celowo uformowaną rzeźbę terenu, mogą być przeznaczone do urządzenia terenów rekreacyjnych. Tereny te mogą służyć jako: ogrody działkowe, parki, ciągi spacerowe, stawy, stoki zjazdowe, korty tenisowe, pola golfowe.
Zagospodarowanie specjalne; Przy obecnym rozwoju przemysłu, z dużą intensywnością występuje problem utylizacji odpadów produkcyjnych, śmieci komunalnych, przeterminowanych substancji chemicznych. Szkodliwe substancje odpadowe powinny być utylizowane, a produkty utylizacji muszą być gdzieś składowane. Taką rolę mogą spełniać wyrobiska w odkrywkowych kopalniach węgla brunatnego. Zależnie od typu składowisk należy tworzyć warstwę izolacyjną oraz ochronną przez wprowadzenie nasadzeń leśnych. Po zakończeniu składowania nasypuje się warstwę glebotwórczą o grubości około 1 m lub więcej i wprowadza roślinność o składzie gatunkowym strefy ochronnej.
Myślę, że mimo dużych kosztów i czasu jaki jest potrzebny za zrekultywowanie i zagospodarowanie pogórniczego terenu warto się tym zajmować, ponieważ o wiele bardziej cieszą oko zielone łąki czy lasy niż nagie, odstraszające hałdy ...
Bibliografia
1.Franciszek Maciak, Ochrona i rekultywacja środowiska, SGGW, Warszawa 1996
2.Krystyna Dwucet, Waldemar Krajewski, Jerzy Wach, Rekultywacja i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego, UŚ, Katowice 1992
3.Internet (http://www.kamienie.alte.pl/ziel/odpady_wbru.htm)