1

Rekultywacja terenów po

wydobyciu węgla brunatnego.

IV IŚ

2009/2010

2

Odkrywkowa metoda
eksploatacji złóż węgla
brunatnego powoduje zmiany
w środowisku naturalnym,
których zasięg i rozmiar
uzależniony jest zarówno od
przyjętej technologii
eksploatacji, jak i wrażliwości
poszczególnych komponentów
środowiska. Aby poprawnie
ocenić wpływ inwestycji
górniczej na środowisko, jako
punkt wyjścia przyjmuje się
rozpoznanie stanu środowiska
zarówno obszaru
bezpośredniego wpływu
kopalni, jak i rejonu, gdzie
wystąpić mogą wpływy
pośrednie.

3

Działalność wydobywcza kopalń węgla brunatnego musi być
realizowana w sposób zapewniający jak najlepszą ochronę
środowiska. Eksploatacja węgla brunatnego wymaga czasowego
zajmowania terenów dotychczas użytkowanych rolniczo, leśnie
bądź też o innym sposobie wykorzystania.

W wyniku prac pogórniczych zajmowane tereny ulegają
przekształceniu tzn. zniszczona zostanie występująca na nich
szata roślinna, warstwa glebowa oraz cała istniejąca
infrastruktura.

4

Zajmowanie i przekształcanie powierzchni terenu

Wyłączenie terenu z rolniczego i leśnego użytkowania oraz ich
przekształcenie wymaga procesu rekultywacji. Rekultywacja
gruntów wykonywana jest w ciągu 5 lat od zakończenia
działalności przemysłowej. Ukoronowaniem tej działalności jest
umiejętne i optymalne zagospodarowanie wyrobisk końcowych
likwidowanych kopalń.

Tereny przekształcone są zagospodarowywane rolniczo i leśnie,
natomiast wyrobisko końcowe przeznacza się na zbiorniki wodne.
Po uzyskaniu decyzji o prawidłowo zakończonej rekultywacji
tereny te przeznacza się do sprzedaży.

5

Najbardziej widoczną dla społeczeństwa dziedziną działalności
kopalni są właśnie zabiegi chroniące środowisko naturalne, dające
możliwość przyszłego wykorzystania terenów pogórniczych.  

Zwałowisko zewnętrzne - widok

zbocza

zrekultywowanego w kierunku

leśnym

.

Zwałowisko wewnętrzne O/Bełchatów, widok

zrekultywowanego zbocza wschodniego.

6

Ochrona wód.

Wydobycie węgla brunatnego wymaga jego odwodnienia i
odprowadzenia znacznych ilości wód kopalnianych. Odwodnienie
złoża okresowo może mieć wpływ na wody powierzchniowe i
podziemne.

Odprowadzane wody kopalniane w większości nie wymagają
oczyszczania. Pozostałe po oczyszczeniu w osadnikach
odpowiadają wymaganym parametrom i odprowadzane są do
naturalnych odbiorników.

 

Zbiornik powstały w byłym wyrobisku.

7

Ochrona przed hałasem.

Maszyny podstawowe oraz urządzenia pomocnicze pracujące w
odkrywkach są źródłem hałasu. Uciążliwość hałasowa występuje
średnio w odległości od kilku do kilkuset metrów od wyrobisk
górniczych. Obszary otaczające wyrobiska odkrywkowe to z reguły
tereny rolnicze bez zabudowy mieszkalnej.

Poczyniono wiele działań technicznych i technologicznych
mających na celu ograniczenie emisji hałasu. Dla zmniejszenia
uciążliwości na stanowiskach pracy przekładnie napędowe
wymieniane są na ciszej pracujące, a stacje napędowe
modernizowane, stosuje się również obudowę przenośników
taśmowych i wymianę krążników

8

Ochrona powietrza atmosferycznego.

Działalność kopalni powoduje nieznaczny wzrost zapylenia
spowodowany emisją niezorganizowaną pyłu z odkrywek. Emisja
niezorganizowana pyłu powstaje na niezrekultywowanych
zwałowiskach, odkrytych wyrobiskach, podczas urabiania węgla
oraz jako emisja wtórna z placów i dróg, tylko w okresie braku
opadów atmosferycznych.

Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego spowodowane
emisją pyłową z wyrobiska odkrywki nie powoduje przekroczeń
dopuszczalnych norm jakościowych powietrza w jego otoczeniu.
Kotłownie kopalniane wyposażone są w urządzenia odpylające i
nie emitują ponadnormatywnych ilości zanieczyszczeń pyłowych.

9

Rekultywacja zwałowisk.

W toku prac rekultywacyjnych wyróżnia się trzy fazy:

- fazę przygotowawczą obejmującą przygotowanie
dokumentacji projektowo-kosztorysowej,

- fazę rekultywacji podstawowej polegającą na:

•właściwym ukształtowaniu rzeźby zwałowiska,
•połączeniu z terenami przyległymi poprzez budowę systemu
dróg i pochylni,

•budowie systemu odwodnienia powierzchniowego,
•izolacji lub neutralizacji gruntów nieprzydatnych do rekultywacji;

- fazę rekultywacji szczegółowej polegającą na:

•wprowadzaniu roślinności zielnej ( wysiew nasion w ilości ok.85
kg/ha),

•wprowadzanie gatunków drzewiastych (na 1 ha powierzchni  10 -
14  tysięcy sadzonek),

•pielęgnacja nasadzeń (nawożenie mineralne, likwidacja
wypadów roślinnych).

10

Faza przygotowawcza.

Rekultywacja wstępna (przygotowawcza) dotyczy rozpoznania
czynników warunkujących prawidłowość przebiegu rekultywacji
takich jak:

- pomiary niwelacyjne,

- sporządzanie map górniczych,
- opracowywanie dokumentacji kosztorysowo-projektowej.

11

Faza rekultywacji podstawowej (technicznej).

Obejmująca roboty ziemne w celu odpowiedniego ukształtowania
powierzchni zwałowiska przeznaczonej do rekultywacji.

Powierzchnia zwałowiska kształtowana jest tak aby:

- zapewnić jego stateczność,
- umożliwiać prowadzenie gospodarki leśnej na terenach
zrekultywowanych,

- uwzględniać minimalizacje robót odwodnieniowych,
- mieć możliwość prowadzenia zabiegów rekultywacji biologicznej.

12

Faza rekultywacji szczegółowej (biologicznej).

- dotyczy polepszenia właściwości powietrzno-wodnych gruntów,
- likwidacji ich nadmiernego zakwaszenia,
- uzupełnienia brakujących składników pokarmowych,
- wprowadzenia roślinności zielnej i drzewiastej odtwarzającej
warunki

biologiczne terenu oraz zabezpieczającej przed erozja
powierzchniową.

13

Zabiegi porekultywacyjne obejmują pielęgnację sadzonek i
uzupełnienie wypadów.

W wyniku prowadzonych prac osiąga się:

- statecznie ukształtowane skarpy i półki zwałowiska,

- ochronę stoków przez kontrolowane odprowadzenie wód
opadowych,

- utrwalenie wierzchniej warstwy gruntu,
- zabezpieczenie terenu przed erozja,

- zmniejszenie wielkości spływu wód opadowych poprzez
zwiększenie retencji gruntu,

- poprawę jakości wód spływających ze zwałowiska,

- ograniczenie emisji niezorganizowanej.

14

Miejsca wydobycia w Polsce:

- Zagłębie Konińskie (Konin, Koło, Turek),

- Zagłębie Turoszowskie (Turów, Bogatynia),

- Zagłębie Bełchatowskie (Bełchatów, Szczerców),

- Sieniawa Lubuska.

15

Zagłębie Konińskie

Kopalnia "Konin" jako pierwsza w branży węgla brunatnego podjęła
próby rekultywacji terenów pogórniczych. Już na przełomie lat
pięćdziesiątych i sześćdziesiątych rozpoczęto pierwsze prace
naukowo-badawcze. Szczegółowe wytyczne organizacji bazy
doświadczalnej w zakresie rekultywacji rolnej opracowała Katedra
Gruntoznawstwa AGH w Krakowie w 1960 roku.

16

Wierzchowiny zwałowisk kształtowane są
obecnie do poziomu otaczającego terenu w
procesie zwałowania w sposób selektywny
tj. zapewniający umieszczenie na
wierzchowinie glin zwałowych, najbardziej
przydatnych w rekultywacji biologicznej.
Ze względu na obecność w nadkładzie glin
zwałowych szarych dotychczas przeważała
rekultywacja rolna. Prowadzona jest
również częściowo rekultywacja leśna. W
ostatnich latach pojawiły się również nowe
koncepcje i rozwiązania w
zagospodarowaniu terenów pogórniczych
wypływające z zainteresowań samorządów
lokalnych. Kierunki te wskazują na
tendencje rekreacyjno-sportowe
przeznaczenia terenów pogórniczych, przy
wykorzystaniu zbiorników wodnych,
powstających w wyrobiskach końcowych,
szczegółowo już zagospodarowanych przez
nowego użytkownika, którymi mogą być
zarówno osoby fizyczne jak i osoby
prawne.

17

W wyniku rekultywacji terenów pogórniczych powstają grunty o
klasach bonitacyjnych wyższych niż były przed zajęciem pod
działalność odkrywkową, a zwałowanie do rzędnych okolicznego
terenu pozwoli w przyszłości również na przeznaczenie ich pod
różnego rodzaju budownictwo. Obserwuje się już dziś na tych
terenach występowanie znacznej ilości ptactwa i dzikich zwierząt.

Tereny pogórnicze zrekultywowane w kierunku rolnym jak i innych
kierunkach chętnie nabywane są przez zainteresowanych
prowadzeniem dalszego zagospodarowania.

18

Na terenach zrekultywowanych zwałowisk zostały utworzone
ogródki działkowe, tereny rekreacyjno-sportowe, lotnisko
sportowe, wybudowano składowiska odpadów komunalnych i
przemysłowych. Aktualnie na terenie zwałowiska formowane są
tereny rekreacyjno-sportowe jak: stok narciarski, motocross,
amfiteatr, tereny spacerowe, zbiornik wodny.

Lotnisko aeroklubu na zwałowisku O/Kazimierz.

19

Wykonywana rekultywacja
terenów pogórniczych
wielokrotnie oceniana była przez
przedstawicieli krajowych i
zagranicznych, specjalistycznych
instytucji. Stwierdzono, że jakość
wykonywanych prac
rekultywacyjnych jest na
wysokim, europejskim poziomie,
zapewniającym wykorzystanie
przekształconych terenów
pogórniczych.

Przyszłe tereny rekreacyjno-sportowe.

20

Zagłębie Bełchatowskie

Rekultywacji terenów pogórniczych w bełchatowskiej kopalni
wymagają obie odkrywki "Bełchatów" i "Szczerców".

Obecnie eksploatowane pole "Bełchatów", w ramach Odkrywki
"Bełchatów", zajmuje powierzchnie ok. 3.240 ha, a węgiel w nim
zalegający zostanie wyeksploatowany ok. 2018 roku.

Nadkład zalegający nad węglem z tej odkrywki został
zeskładowany na zwałowisku zewnętrznym, a od 1993 roku
składowany jest na zwałowisku wewnętrznym w tej części
wyrobiska, z której w całości wydobyto węgiel brunatny.

21

Rekultywacja leśna

Zwałowisko zewnętrzne zostało
zrekultywowane w kierunku leśnym
poprzez nasadzenie na każdym jego
hektarze 14 tysięcy sztuk odpowiednio
dobranych gatunków drzew i krzewów.
Pozytywny wynik zakończonej w 1995
roku rekultywacji zwałowiska
zewnętrznego przyczynił się znacząco
m.in. do skreślenia kopalni z krajowej
listy "80" zakładów najbardziej
uciążliwych dla środowiska.

Po zakończeniu zalesiania zwałowisko
zewnętrzne przekazano do Lasów
Państwowych, z wyłączeniem trasy
narciarskiej i składowiska gipsów. W
podobny sposób prowadzona jest na
bieżąco od 1993 roku rekultywacja
zwałowiska wewnętrznego Odkrywki
"Bełchatów".

22

Rekultywacja wodna

Przemieszczenie i usypanie nadkładu z Odkrywki "Bełchatów" na
zwałowisku zewnętrznym i wydobycie z tej odkrywki około 1 mld
ton węgla oraz planowane wydobycie z Odkrywki "Szczerców"
około 734 mln ton węgla spowoduje, że po zakończeniu
wydobycia węgla z obu odkrywek pozostaną dwa wyrobiska
końcowe, które trzeba zagospodarować.

Zagospodarowanie obu wyrobisk o głębokości około 280 m każde
polegać będzie w pierwszej kolejności na ich wypłyceniu, tj.
zasypaniu najgłębszej części między innymi nadkładem zebranym
z tymczasowego zwałowiska zewnętrznego Odkrywki "Szczerców".
Pozostałe po wypłyceniu wyrobiska końcowe będą mieć po około
100 m głębokości, a ich ostateczne zagospodarowanie
zrealizowane zostanie poprzez rekultywację wodną.

23

Rekultywacja rolna

Ubogie gleby w rejonie kopalni oraz zmiana uwarunkowań
gospodarczo-społecznych związana z transformacją ustrojową w
naszym kraju spowodowały, że z przyczyn ekologiczno-
ekonomiczno-społecznych, odstąpiono od realizacji rekultywacji
rolnej w planowanym zakresie. Rekultywacja rolna realizowana
będzie na terenach pomocniczych Zakładu Górniczego, w fazie
likwidacji kopalni.

Zagadnienia ochrony środowiska przyrodniczego były i są
jednym z podstawowych zadań firmy w jej codziennej
działalności górniczej. W ramach tych zadań rekultywacja
prowadzona jest od początku funkcjonowania kopalni.
Dominującym kierunkiem rekultywacji był, jest i będzie,
kierunek leśny.

24

Jednym z zadań już zrealizowanych przez kopalnię, które
uatrakcyjniło region jest użytkowana od ubiegłego sezonu
zimowego, na zboczu zwałowiska zewnętrznego ("Góra
Kamieńsk") trasa zjazdowa dla miłośników sportów zimowych, z
nowoczesną infrastrukturą w postaci wyciągów narciarskich i
zapleczem gastronomiczno-hotelarskim. Powierzchnia trasy
narciarskiej wraz z jej infrastrukturą wynosi ok. 10 ha.

Widok trasy narciarskiej.

25

Literatura:

- http://www.kwbbelchatow.bot.pl/index.php?dzid=114&did=1661,

- http://www.ppwb.org.pl/wb/54/4.php

- http://www.kwbkonin.pl/index.php/o_firmie/srodowisko/

-
http://www.bot.pl/uploads/pge_ochrona_srodowiska_wydobycie_ekra
n.pdf