1. ...
2. Odkrywkowa metoda eksploatacji złóż węgla brunatnego powoduje zmiany w środowisku naturalnym, których zasięg i rozmiar uzależniony jest zarówno od przyjętej technologii eksplotacji, jak i wrażliwości poszczególnyh komponentów środowiska. Aby poprawnie ocenić wpływ inwestycji górniczej na środowisko, jakos punkt wyjścia przyjmuje się rozpoznanie stanu środowiska zarówno obszaru bezpośredniego wpływu kopalni, jak i rejonu, gdzie wystąpić mogą wpływy pośrednie.
3.
Działalność wydobywcza kopalń węgla brunatnego musi być realizowana w sposób zapewniający jak najlepszą ochronę środowiska. Eksploatacja węgla brunatnego wymaga czasowego zajmowania terenów dotychczas użytkowanych rolniczo, leśnie bądź też o innym sposobie wykorzystania.
W wyniku prac pogórniczych zajmowane tereny ulegają przekształceniu tzn. zniszczona zostanie występująca na nich szata roślinna, warstwa glebowa oraz cała istniejąca infrastruktura.
4
Zajmowanie i przekształcanie powierzchni terenu
Wyłączenie terenu z rolniczego i leśnego użytkowania oraz ich przekształcenie wymaga procesu rekultywacji. Rekultywacja gruntów wykonywana jest w ciągu 5 lat od zakończenia działalności przemysłowej. Ukoronowaniem tej działalności jest umiejętne i optymalne zagospodarowanie wyrobisk końcowych likwidowanych kopalń.
Tereny przekształcone są zagospodarowywane rolniczo i leśnie, natomiast wyrobisko końcowe przeznacza się na zbiorniki wodne. Po uzyskaniu decyzji o prawidłowo zakończonej rekultywacji tereny te przeznacza się do sprzedaży.
Wyrobiska poeksploatacyjne likwidowanych odkrywek stwarzają również szansę na odpowiednie zagospodarowanie odpadów przemysłowych lub komunalnych. Mogą również podnieść atrakcyjność turystyczną terenów, na których się znajdują. Jednak o możliwości kontynuowania działalności naszej branży decyduje w dużym stopniu akceptacja społeczna.
5
Najbardziej widoczną dla społeczeństwa dziedziną działalności kopalni są właśnie zabiegi chroniące środowisko naturalne, dające możliwość przyszłego wykorzystania terenów pogórniczych.
6.
Ochrona wód
Wydobycie węgla brunatnego wymaga jego odwodnienia i odprowadzenia znacznych ilości wód kopalnianych. Odwodnienie złoża okresowo może mieć wpływ na wody powierzchniowe i podziemne.
W celu określenia wpływu odwodnienia złoża na otaczające środowisko prowadzony jest monitoring środowiska wodnego.
W monitoringu tym wykonuje się systematyczne obserwacje i pomiary poziomów wodonośnych w otworach piezometrycznych, wyznaczonych studniach zlokalizowanych na terenie górniczym, a także wykonuje się pomiary przepływu w naturalnych ciekach wodnych i przeprowadza się badania jakościowe tych wód. Dla zmniejszenia uciążliwości spowodowanych ewentualnym odwodnieniem buduje się ujęcia wody wraz z siecią wodociągową i przyłączami do gospodarstw.
Odprowadzane wody kopalniane w większości nie wymagają oczyszczania. Pozostałe po oczyszczeniu w osadnikach odpowiadają wymaganym parametrom i odprowadzane są do naturalnych odbiorników.
Ponadto w celu określenia wpływu odwodnienia złoża na produktywność gleb w rejonie oddziaływania odkrywki wykonywane są badania gleboznawcze przed rozpoczęciem odwodnienia i udostępnieniem złoża do ekploatacji górniczej.
7.
Ochrona przed hałasem
Maszyny podstawowe oraz urządzenia pomocnicze pracujące w odkrywkach są źródłem hałasu. Uciążliwość hałasowa występuje średnio w odległości od kilku do kilkuset metrów od wyrobisk górniczych. Obszary otaczające wyrobiska odkrywkowe to z reguły tereny rolnicze bez zabudowy mieszkalnej.
Problem uciążliwości hałasowej zaczyna sporadycznie występować z chwilą zbliżania się wyrobisk do siedlisk ludzkich. Dlatego też w newralgicznych punktach stosuje się różnego rodzaju ekrany naturalne w postaci pasów zieleni mieszanej.
Poczyniono wiele działań technicznych i technologicznych mających na celu ograniczenie emisji hałasu. Dla zmniejszenia uciążliwości na stanowiskach pracy przekładnie napędowe wymieniane są na ciszej pracujące, a stacje napędowe modernizowane, stosuje się również obudowę przenośników taśmowych i wymianę krążników.
8.
Ochrona powietrza atmosferycznego
Działalność kopalni powoduje nieznaczny wzrost zapylenia spowodowany emisją niezorganizowaną pyłu z odkrywek. Emisja niezorganizowana pyłu powstaje na niezrekultywowanych zwałowiskach, odkrytych wyrobiskach, podczas urabiania węgla oraz jako emisja wtórna z placów i dróg, tylko w okresie braku opadów atmosferycznych.
Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego spowodowane emisją pyłową z wyrobiska odkrywki nie powoduje przekroczeń dopuszczalnych norm jakościowych powietrza w jego otoczeniu. Kotłownie kopalniane wyposażone są w urządzenia odpylające i nie emitują ponadnormatywnych ilości zanieczyszczeń pyłowych.
9.
Rekultywacja zwałowisk.
W toku prac rekultywacyjnych wyróżnia się trzy fazy:
- fazę przygotowawczą obejmującą przygotowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej,
- fazę rekultywacji podstawowej polegającą na:
•właściwym ukształtowaniu rzeźby zwałowiska,
•połączeniu z terenami przyległymi poprzez budowę systemu dróg i pochylni,
•budowie systemu odwodnienia powierzchniowego,
•izolacji lub neutralizacji gruntów nieprzydatnych do rekultywacji;
- fazę rekultywacji szczegółowej polegającą na:
•wprowadzaniu roślinności zielnej ( wysiew nasion w ilości ok.85 kg/ha),
•wprowadzanie gatunków drzewiastych (na 1 ha powierzchni 10 - 14 tysięcy sadzonek),
•pielęgnacja nasadzeń (nawożenie mineralne, likwidacja wypadów roślinnych).
10.
Faza przygotowawcza
Rekultywacja wstepna (przygotowawcza) dotyczy rozpoznania czynników warunkujących pawidłowość przebiegu rekultywacji:
Na tym etapie prowadzone sa pomiary niwelacyjne,
sporzadza sie mapy górnicze oraz opracowuje dokumentacje kosztorysowo-projektowa,
11.
Rekultywacja podstawowa (techniczna)
Makroniwelacja (obejmująca roboty ziemne w celu odpowiedniego ukszta³towania powierzchni zwałowiska przeznaczonej do rekultywacji).
Powierzchnia zwa³owiska kszta³towana jest w sposób
zapewniajacy jego statecznosc oraz umozliwiajacy prowadzenie gospodarki lesnej na terenach
zrekultywowanych. Jednoczesnie uwzgledniana jest minimalizacja robót odwodnieniowych oraz
mozliwosc prowadzenia zabiegów rekultywacji biologicznej.
Poszczególne skarpy formowane sa z zachowaniem nachylenia od 1:4 do 1:5, a przy wysokosci
ponad 20 m dzielone sa półka technologiczna szerokosci 15 m na dwie skarpy o równej wysokosci i
tym samym nachyleniu. Na kazdej półce, przy skarpie nizejległej wykonywana jest przeciwskarpa o
szerokosci 5 m i nachyleniu 1:20.
Regulacja stosunków wodnych ma na celu kontrolowane odprowadzanie wód opadowych oraz
ograniczenie ilosci nadmiaru zawiesiny ilastej, która wymywana jest z gruntu zwałowego.
Zwałowisko odwadniane jest systemem rowów otwartych, skad woda trafia do
zbiorników-osadników zlokalizowanych na poszczególnych pietrach, a dalej sprowadzeniami
rurowymi, betonowo-kamiennymi lub siatkowo-kamiennymi kierowana jest na nizsze poziomy.
Ostatecznie trafia do odbiorników naturalnych poprzez zbiorniki osadowo-retencyjne, zlokalizowane
12.
rekultywacja szczegółowa (biologiczna) - dotyczy polepszenia własciwosci
powietrzno-wodnych gruntów, likwidacji ich nadmiernego zakwaszenia, uzupełnienia brakujacych
składników pokarmowych, wprowadzenia roslinnosci zielnej i drzewiastej odtwarzajacej warunki
biologiczne terenu oraz zabezpieczajacej przed erozja powierzchniowa,
13
zabiegi porekultywacyjne - obejmuje pielegnacje sadzonek i uzupełnienia wypadów.
W pierwszej kolejnosci w wyniku prowadzonych prac osiaga sie:
statecznie ukształtowane skarpy i półki zwałowiska,
ochrone stoków przez kontrolowane odprowadzenie wód opadowych,
utrwalenie wierzchniej warstwy gruntu i zabezpieczenie terenu przed erozja,
zmniejszenie wielkosci sp³ywu wód opadowych poprzez zwiekszenie retencji gruntu,
poprawe jakosci wód sp³ywajacych ze zwa³owiska,
ograniczenie emisji niezorganizowanej.
14.
Miejsca wydobycia w Polsce:
15.
REKULTYWACJA TERENÓW POGÓRNICZYCH
Kopalnia "Konin" jako pierwsza w branży węgla brunatnego podjęła próby rekultywacji terenów pogórniczych. Już na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych rozpoczęto pierwsze prace naukowo-badawcze. Szczegółowe wytyczne organizacji bazy doświadczalnej w zakresie rekultywacji rolnej opracowała Katedra Gruntoznawstwa AGH w Krakowie w 1960 roku.
16.
Wierzchowiny zwałowisk kształtowane są obecnie do poziomu otaczającego terenu w procesie zwałowania w sposób selektywny tj. zapewniający umieszczenie na wierzchowinie glin zwałowych, najbardziej przydatnych w rekultywacji biologicznej. Ze względu na obecność w nadkładzie glin zwałowych szarych dotychczas przeważała rekultywacja rolna. Prowadzona jest również częściowo rekultywacja leśna. W ostatnich latach pojawiły się również nowe koncepcje i rozwiązania w zagospodarowaniu terenów pogórniczych wypływające z zainteresowań samorządów lokalnych. Kierunki te wskazują na tendencje rekreacyjno-sportowe przeznaczenia terenów pogórniczych, przy wykorzystaniu zbiorników wodnych, powstających w wyrobiskach końcowych, szczegółowo już zagospodarowanych przez nowego użytkownika, którymi mogą być zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne.
17.
W wyniku rekultywacji terenów pogórniczych powstają grunty o klasach bonitacyjnych wyższych niż były przed zajęciem pod działalność odkrywkową, a zwałowanie do rzędnych okolicznego terenu pozwoli w przyszłości również na przeznaczenie ich pod różnego rodzaju budownictwo. Obserwuje się już dziś na tych terenach występowanie znacznej ilości ptactwa i dzikich zwierząt.
Tereny pogórnicze zrekultywowane w kierunku rolnym jak i innych kierunkach chętnie nabywane są przez zainteresowanych prowadzeniem dalszego zagospodarowania.
18.
Na terenach zrekultywowanych zwałowisk zostały utworzone ogródki działkowe, tereny rekreacyjno-sportowe, lotnisko sportowe, wybudowano składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych. Aktualnie na terenie zwałowiska O/Jóźwin IIA w gminie Kleczew formowane są tereny rekreacyjno-sportowe jak: stok narciarski, motocross, amfiteatr, tereny spacerowe, zbiornik wodny, które w przyszłości służyć będą okolicznym mieszkańcom.
19.
Wykonywana rekultywacja terenów pogórniczych wielokrotnie oceniana była przez przedstawicieli krajowych i zagranicznych, specjalistycznych instytucji. Stwierdzono, że jakość wykonywanych prac rekultywacyjnych jest na wysokim, europejskim poziomie, zapewniającym wykorzystanie przekształconych terenów pogórniczych.
20.
OCHRONA WÓD
Przed rozpoczęciem eksploatacji, złoże węgla musi zostać odwodnione w celu zapewnienia bezpieczeństwa pracy ludziom i maszynom pracującym w wyrobisku, a także podniesienia wartości użytkowej węgla.
Odwodnienie to prowadzone jest w dwojaki sposób, jako:
odwadnianie studzienne z wykorzystaniem bariery studni odwadniających,
odwadnianie grawitacyjne z wykorzystaniem pompowni spągowej zlokalizowanej w rząpiu.
1. dolna część szybu górniczego, położona poniżej ostatniego poziomu, miejsce, gdzie zbiera się woda spływająca z szybu; rząpie, rząpik, żąp, żomp;
2. dawniej: zbiornik wody, cysterna lub basen
))
Odwodnienie złoża powoduje odprowadzanie dużych ilości wód kopalnianych, z czego ok. 75 % stanowią wody czyste, ujmowane za pomocą barier studni głębinowych i nie wymagają oczyszczania.
Pozostałe wody zanieczyszczone zawiesiną węglową lub ilastą oczyszczane są w osadnikach ziemnych zapewniających uzyskanie parametrów ustalonych pozwoleniem wodno-prawnym wymaganym na odprowadzenie wód kopalnianych.
Bezpośrednim skutkiem prowadzonych robót pogórniczych dla odwodnienia złoża jest obniżenie zwierciadła wód podziemnych i powstanie lejów depresji wokół odkrywek, których zasięg jest uzależniony od warunków hydrogeologicznych.
W celu stwierdzenia wpływu odwodnienia złoża na środowiska wodne wykonywany jest od ponad 10. lat monitoring środowiska wodnego, obejmującego swym zasięgiem obszary wykraczające poza teren górniczy.
Dla potrzeb tego monitoringu wykonywanych jest wiele pomiarów i oznaczeń w ciekach i zbiornikach powierzchniowych, wyznaczonych studniach gospodarskich terenu górniczego, piezometrach, a także obserwacje klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Kleczewie w ciągu roku hydrologicznego.
21.
OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO
Prowadzenie odkrywkowej eksploatacji węgla powoduje powstawanie emisji zorganizowanej i niezorganizowanej. Emisja zorganizowana zanieczyszczeń pyłowych i gazowych występuje w niektórych miejscach. Zaliczyć do nich należy: kotłownie opalane węglem brunatnym, olejem opałowym, wyrzutnie dachowe z hal warsztatowych i zapleczy, stacje napełniania paliw płynnych.
Wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza wymaga uzyskanie pozwolenia wydawanego przez Wojewodę.
Emisja niezorganizowana powstaje głównie podczas urabiania, transportu, zwałowania nadkładu oraz załadunku i transportu węgla, a także jego sortowania w okresie maksymalnie niekorzystnych warunków meteorologicznych, tj. suszy lub silnych wiatrów.
Wywołuje je także erozja wietrzna z niezrekultywowanych jeszcze zwałowisk, skarp oraz wyrobisk węglowych będących w trakcie eksploatacji. Jednakże zasięg tej emisji jest ograniczony i występuje na niewielkich przestrzeniach głównie w granicach zakładu górniczego.
22.
OCHRONA PRZED HAŁASEM
Rejon prowadzenia prac górniczych to otwarte przestrzenie w większości bez zabudowy mieszkalnej. Niektóre maszyny i urządzenia stosowane w eksploatacji odkrywkowej są źródłem hałasu i stają się uciążliwe, gdy pracują w sąsiedztwie zabudowy mieszkalnej.
Kopalnia podjęła się wielu działań technicznych mających ograniczenie emisji hałasu do środowiska, a przede wszystkim zmniejszenia hałasu na stanowiskach pracy. Przeprowadzono wiele działań modernizacyjnych koparek, układów przenośników taśmowych, zwałowarek, ograniczając emisję hałasu.
Ponadto profilaktycznie, z wyprzedzeniem, kopalnia podjęła się zastosowania środków zapobiegających emisji hałasu jak: ekrany naturalne zieleni liściastej, ekrany ziemne. Obecnie Kopalnia nie posiada decyzji o dopuszczalnym natężeniu hałasu, ani też ustalonej
23..
Zagłębie Bełchatowskie
Rekultywacji terenów pogórniczych w bełchatowskiej kopalni wymagają obie odkrywki "Bełchatów" i "Szczerców".
Obecnie eksploatowane pole "Bełchatów", w ramach Odkrywki "Bełchatów", zajmuje powierzchnie ok. 3.240 ha, a węgiel w nim zalegający zostanie wyeksploatowany ok. 2018 roku.
Nadkład zalegający nad węglem z tej odkrywki został zeskładowany na zwałowisku zewnętrznym, a od 1993 roku składowany jest na zwałowisku wewnętrznym w tej części wyrobiska, z której w całości wydobyto węgiel brunatny.
24.
Rekultywacja leśna
Zwałowisko zewnętrzne zostało zrekultywowane w kierunku leśnym poprzez nasadzenie na każdym jego hektarze 14 tysięcy sztuk odpowiednio dobranych gatunków drzew i krzewów. Pozytywny wynik zakończonej w 1995 roku rekultywacji zwałowiska zewnętrznego przyczynił się znacząco m.in. do skreślenia kopalni z krajowej listy "80" zakładów najbardziej uciążliwych dla środowiska.
Po zakończeniu zalesiania zwałowisko zewnętrzne przekazano do Lasów Państwowych, z wyłączeniem trasy narciarskiej i składowiska gipsów dla BOT Elektrowni Bełchatów SA. W podobny sposób prowadzona jest na bieżąco od 1993 roku rekultywacja zwałowiska wewnętrznego Odkrywki "Bełchatów".
Ze względu na tymczasowość zwałowisko zewnętrzne Odkrywki "Szczerców" nie będzie zalesiane: wykonana zostanie jedynie przeciwerozyjna obudowa biologiczna roślinnością zielną, która zabezpieczy powierzchnię wierzchowiny, półek i skarp przed niszczącym działaniem wiatru i wód opadowych.
Oczywiście doskonalszym zabezpieczeniem przeciwerozyjnym są nasadzenia leśne dominujące w dotychczas przeprowadzonej i w dalszym ciągu prowadzonej przez kopalnię rekultywacji leśnej. Zastosowanie roślinności drzewiastej wpływa korzystnie na glebę powodując powstawanie naturalnego ekosystemu, zbliżonego do leśnego. Powstające lasy są w sposób naturalny zasiedlane przez różne gatunki dzikich zwierząt. Temu procesowi sprzyjają powstałe samoistnie sztuczne zbiorniki wodne, usytuowane na wierzchowinie zwałowisk pełniące rolę wodopojów i miejsc, w których żyją ryby.
25.
Rekultywacja wodna
Przemieszczenie i usypanie nadkładu z Odkrywki "Bełchatów" na zwałowisku zewnętrznym i wydobycie z tej odkrywki około 1 mld ton węgla oraz planowane wydobycie z Odkrywki "Szczerców" około 734 mln ton węgla spowoduje, że po zakończeniu wydobycia węgla z obu odkrywek pozostaną dwa wyrobiska końcowe, które trzeba zagospodarować.
Zagospodarowanie obu wyrobisk o głębokości około 280 m każde polegać będzie w pierwszej kolejności na ich wypłyceniu, tj. zasypaniu najgłębszej części między innymi nadkładem zebranym z tymczasowego zwałowiska zewnętrznego Odkrywki "Szczerców". Pozostałe po wypłyceniu wyrobiska końcowe będą mieć po około 100 m głębokości, a ich ostateczne zagospodarowanie zrealizowane zostanie poprzez rekultywację wodną.
Zakończenie przygotowania wyrobisk poeksploatacyjnych do napełniania wodą przewiduje się około 2049 roku, po wykonaniu wszystkich prac związanych z ich wypłyceniem tak, aby dna przyszłych "jezior" znalazły się powyżej zalegania stropu wysadu solnego rozdzielającego oba wyrobiska. Powstaną w ten sposób dwa duże zbiorniki wodne o objętości:
około 1,5 mld m3 w wyrobisku Odkrywki "Bełchatów",
około 1,25 mld m3 w wyrobisku Odkrywki "Szczerców".
Łączna powierzchnia obu powstałych w ten sposób zbiorników wyniesie około 32,5 km2. Przedsięwzięcie to sięgnie skali trudności nie mającej odpowiednika w Polsce i jest porównywalne jedynie do skali odkrywki Hambach w Niemczech.
26.
Rekultywacja rolna
Ubogie gleby w rejonie kopalni oraz zmiana uwarunkowań gospodarczo-społecznych związana z transformacją ustrojową w naszym kraju spowodowały, że z przyczyn ekologiczno-ekonomiczno-społecznych, odstąpiono od realizacji rekultywacji rolnej w planowanym zakresie. Rekultywacja rolna realizowana będzie na terenach pomocniczych Zakładu Górniczego, w fazie likwidacji kopalni.
zagadnienia ochrony środowiska przyrodniczego były i są jednym z podstawowych zadań firmy w jej codziennej działalności górniczej. W ramach tych zadań rekultywacja prowadzona jest od początku funkcjonowania kopalni. Dominującym kierunkiem rekultywacji był, jest i będzie, kierunek leśny.
27.
Jednym z zadań już zrealizowanych przez kopalnię, które uatrakcyjniło region jest użytkowana od ubiegłego sezonu zimowego, na zboczu zwałowiska zewnętrznego ("Góra Kamieńsk") trasa zjazdowa dla miłośników sportów zimowych, z nowoczesną infrastrukturą w postaci wyciągów narciarskich i zapleczem gastronomiczno-hotelarskim. Powierzchnia trasy narciarskiej wraz z jej infrastrukturą wynosi ok. 10 ha.