Badania nad rozwojem zawodowym zostały podjęte przez zespół pod kierunkiem Donalda Supera. Wynikiem tych badań był podział życia człowieka na fazy życia zawodowego.

1. Faza fantazji

2. Faza zainteresowań

3. Faza zdolności

4. Faza eksploracji

5. Faza krystalizacji

6. Faza specyfikacji

Ad. 1. Fazę fantazji można podzielić na dwa etapy. Jeden (3-4 r.ż.), gdzie rozpoczyna się proces kształtowania postaw wobec pracy i zawodu. Dziecko w tym wieku wyodrębnia i nazywa czynności wykonywane przez ludzi, zwierzęta i maszyny (np. potrafi nazywać czynności, która wykonuje ono lub inna osoba), czyli zauważa aspekt funkcjonalny pracy. U dzieci w wieku przedszkolnym dokonuje się pierwsza klasyfikacja na: prace i zabawę (np. dorosły -pracuje, dziecko - bawi się). Dziecko trzyletnie nie zna jeszcze słowa “zawód”. Na pytanie: “Jaki zawód ma twoja mama lub tata?”, nie umie odpowiedzieć. Jednak na pytanie: “Co robi twoja mama lub tato?” daje prawidłowa odpowiedz. Dziecko zna zawody, z którymi styka się w najbliższym otoczeniu oraz te, które pobudzają mimowolna uwagę dziecka ze względu na wyróżniający się strój czy akcesoria, np.: policjant, strażak. Dzieci maja trudność ze zrozumieniem prac intelektualnych. Dzieci w wieku wczesnoprzedszkolnym zawód wybierają ze względu na sama czynność, która jest dla niego pełna wdzięku, czarującą. Wybierają zawód pod wpływem tzw. uczucia funkcjonalnego.

Drugi etap (6 - 7r._.) charakteryzuje się tym, że już są ukształtowane postawy wobec pracy i

poznanych zawodów. Są dzieci, które chętnie wykonują przydzielone im czynności i te które

wymagają ciągłego nadzoru, przy wykonywaniu równych prac. Słowo “zawód” rozumieją jako prace skierowana na osiągniecie określonego rezultatu, tak wiec dochodzi tu aspekt ekonomiczny pracy. Tylko nieliczne dzieci w tym wieku znają aspekt społeczny pracy (np.: praca rodziców służy innym ludziom). Dzieci sześcioletnie wyobrażają sobie siebie w określonej roli zawodowej, bawiąc się w ten sposób. Pod koniec wieku przedszkolnego głównym motywem wyboru zawodu jest już nie sama czynność, lecz wynik tej czynności. Dziecko dokonuje refleksji intelektualnej nad tym co może uzyskać wykonując dany zawód, jakie przyniesie on korzyści.

W poszczególnych okresach dominują róże formy działalności wychowanków. W omawianej fazie dominująca forma działalności jest zabawa. Zabawa daje możliwość wykonywania

poszczególnych czynności zawodowych, sprawdzenia sie w wybranych zawodach i rolach

zawodowych. Niezależnie od tego zabawa uczy przestrzegania reguł i nastawia pozytywnie

w stosunku do innych. Zabawa ma jeszcze jeden ważny aspekt pozwala na rozwój zainteresowań.

Ad. 2. Nauka w szkole wywiera potężny wpływ na rozwój intelektu dziecka, stwarza bowiem

korzystne warunki do rozwoju mowy i myślenia. Dziecko w wieku 11-12 lat znają dwukrotnie więcej zawodów, niz omawiana poprzednio grupa dzieci. Wśród zawodów, które znają jest duża grupa zawodów związanych z praca umysłowa. “Zawód” rozumieją jako określony rodzaj pracy, z która łącza obok funkcji ekonomicznej także funkcje społeczna pracy. Na pytanie: “Dlaczego ludzie dorośli pracują, wykonują jakiś zawód?”, uczniowie udzielają odpowiedzi, które można podzielić na trzy grupy:

I. w których uwidacznia się aspekt ekonomiczny pracy,

II. w których uwidacznia się aspekt społeczny pracy,

III. odpowiedzi, w których podkreślają role stosunku emocjonalnego do wykonywanego

zawodu (np.: że ktoś kocha, lubi czy podoba się mu wykonywany zawód).

Odpowiedzi tego typu świadczą o budzących się zainteresowaniach, niejednokrotnie motywem wyboru zawodu w omawianym okresie rozwoju są zainteresowania.

Ad. 3. Faza zdolności, nie przynosi większych zmian. Szczególna cecha jest fakt wyboru

zawodu, ze względu na swoje zdolności.

Ad. 4. Młodzież powyżej 15 r.ż cechuje myślenie samodzielne i krytyczne. Jest wstanie

przewidzieć konsekwencje swojego postępowania (np. wyboru zawodu). Zdobycie określonego zawodu łącza z ukończeniem określonej szkoły. Inna charakterystyczna cecha wieku dorastania jest fakt powstawania nowych, bardziej trwałych zainteresowań. Dorastanie jest okresem buntu przeciwko autorytetom, dlatego konflikt z osoba bliska może spowodować niechęć do zawodów proponowanych przez te osobę (np. rodzica). Uczniowie w tym wieku posługując się myśleniem abstrakcyjnym potrafią bardzo trafnie definiować zawód, podając aspekty pracy i wskazywać na jej funkcje. Faza ta trwa do 17-18 r._. i przechodzi w faze krystalizacji wybranego zawodu, a następnie specjalizacji w danym zawodzie.

Dominująca forma działalności w tym wieku jest nauka. Nauka uczy systematyczności,

zdyscyplinowania i wyrabia poczucie obowiązku. Dużo czasu poświęca młodzież również zabawie, gdzie funkcje sa podobne jak omawiane poprzednio. Do podstawowych form działalności należy również praca domowa, która uczy samoobsługi i zauważania potrzeb innych ludzi.

W fazie poszukiwań cześć młodzieży podejmuje prace okresowa. Daje im to możliwość

sprawdzenia sie w danym zawodzie, oraz konfrontacji schematów myślowych.

Należy zaznaczyć, że nie każde dziecko rozwija się identycznie. Musimy sobie równie_

zdawać sprawę, że również inne czynniki maja wpływ na decyzje edukacyjno-zawodowe. Czynniki te możemy podzielić na dwie grupy:

1. zewnętrzne do których zaliczamy: sytuacje społeczna, rodzinna, szkolna oraz czynniki

wychowawcze,

2. wewnętrzne: pleć, wiek, zdolności, zainteresowania, inteligencja, wiedza, typ układu

nerwowego, typ konstrukcji fizycznej, funkcjonowanie zmysłów.

ETAPY ORIENTACJI ZAWODOWEJ

Preorientacja zawodowa (podokres fntazji)

Są to wszystkie działania podejmowane przez rodziców, nauczycieli, pedagogów i inne osoby do 10 roku życia dziecka, mające na celu stopniowe wprowadzanie dziecka w zagadnienia pracy zawodowej, poprzez zapoznawanie się z możliwie duża ilością zawodów i budzeniem szacunku do wszystkich zawodów i ludzi pracujących. (S. Szajek)

Ponieważ preorientacja zawodowa obejmuje dzieci do 10 r.ż. jej odpowiednikiem może być podokres fantazji w stadium rośnięcia (wyróżnionej w koncepcji rozwoju zawodowego D. Supera) gdzie rozpoczyna się proces kształtowania postaw wobec pracy i zawodu. Dominująca forma działalności jest zabawa. Daje możliwość wykonywania poszczególnych czynności zawodowych, sprawdzenia się w wybranych zawodach i rolach zawodowych.

Następnie prowadzona jest działalność w zakresie orientacji zawodowej i szkolnej. (Podokresy: zainteresowań, zdolności i próbowania)

Orientacja szkolna to proces uświadamiania młodzieży w zakresie wyboru jednej z wielu rodzajów czy typów szkół stworzonych przez społeczeństwo. (T. Nowacki ) Inaczej mówiąc jest to zapoznawanie uczniów z różnymi drogami dochodzenia do zawodu, wymaganiami

stawianymi przez szkoły ponadpodstawowe i wyższe, z przedmiotami zawodowymi.

Orientacja zawodowa to długotrwały proces wychowawczy i kształcący. W procesie tym kształtuje się określone umiejętności, zainteresowania, motywacje, postawę wobec pracy zawodowej. (B. Horoszowska) Orientacja zawodowa obejmuje się ludzi w wieku około 11 do 17 roku życia i kończy się z chwila podjęcia decyzji o wyborze zawodu. (S. Szajek).

W tym czasie występują u jednostek podokresy rozwoju zawodowego: zainteresowania, zdolności i próbowania. - Nauka w szkole wywiera potężny wpływ na rozwój intelektu dziecka, dziecko w wieku 11-12 lat zna dwukrotnie więcej zawodów, niż omawiana poprzednio grupa , w życzeniach dotyczących wyboru zawodu kieruje się zainteresowaniami i uzdolnieniami, które na tych etapach poszerza.

Poradnictwo zawodowe i szkolne (podokresy: zdolności, próbowania, przejściowy, próby)

W fazie zdolność rozpoczyna sie działalność poradnicza. To proces dostosowany do jednostkowego planu życiowego, szkolnych i poza szkolnych losów, mający na celu pomaganie w podejmowaniu odpowiednich decyzji poprzez dostarczanie przydatnej wiedzy i zaznajamianie z trudnościami różnych dróg zawodowych. (T. Nowacki). Poradnictwo kończy się z chwila podjęcia decyzji o wyborze zawodu i drogi kształcenia z tym związanej. Czyli dla większości w okresie eksploracji. Młodzież powyżej 15 r.ż cechuje myślenie samodzielne i krytyczne. Jest wstanie przewidzieć konsekwencje swojego postępowania. W fazie poszukiwań cześć młodzieży podejmuje prace okresowa. Daje im to możliwość

sprawdzenia się w danym zawodzie, oraz konfrontacji schematów myślowych.

Reorientacja zawodowa i szkolna. (podokres stabilizacji)

Coraz częściej zdarza się jednak, że zachodzi konieczność zmiany zawodu lub kierunku nauki, w szkole ponadpodstawowej, wyższej, a w ostatnim czasie nawet po podjęciu pracy w wybranym zawodzie, wówczas mamy do czynienia z reorientacja zawodowa i szkolna.

Działania te mogą dotyczyć stadium stabilizacji (25-44 rok życia) Czasami we wczesnym okresie tego stadium jednostka podejmuje zmiany pracy

---